Datasets:

yosefw
/

amharic-wikipedia

Dataset card Data Studio Files Files and versions Community

Split (1)

train · 8.75k rows

id stringlengths 4 5	url stringlengths 31 537	title stringlengths 1 65	text stringlengths 44 241k	length int64 12 47.6k	text_short stringlengths 3 241k
3679	https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%89%B4%E1%8C%89%E1%88%B2%E1%8C%8B%E1%88%8D%E1%8D%93	ቴጉሲጋልፓ	ቴጉሲጋልፓ (Tegucigalpa) የሆንዱራስ ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር የአካባቢውን ኗሪ ሲጨምር 1,436,000 ሆኖ ሲገመት የራሱ የከተማው ኗሪ ቁጥር ደግሞ 1,248,300 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል። ስፓንያውያን ከተማውን በቆየው ኗሪዎች መንደር ላይ በ1570 ዓ.ም. ሠሩ። ስሙ ከናዋትል 'ተጉዝ-ጋልፓ' (ወይም 'የብር ኮረብቶች') ተነሣ። ዋና ከተሞች	45	ቴጉሲጋልፓ (Tegucigalpa) የሆንዱራስ ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር የአካባቢውን ኗሪ ሲጨምር 1,436,000 ሆኖ ሲገመት የራሱ የከተማው ኗሪ ቁጥር ደግሞ 1,248,300 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል።
3680	https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%89%A1%E1%8B%B3%E1%8D%94%E1%88%B5%E1%89%B5	ቡዳፔስት	ቡዳፔስት የሀንጋሪ ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር የአካባቢውን ኗሪ ሲጨምር 2,597,000 ሆኖ ሲገመት የራሱ የከተማው ኗሪ ቁጥር ደግሞ 1,769,500 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል። ዋና ከተሞች የሀንጋሪ ከተሞች	30	ቡዳፔስት የሀንጋሪ ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር የአካባቢውን ኗሪ ሲጨምር 2,597,000 ሆኖ ሲገመት የራሱ የከተማው ኗሪ ቁጥር ደግሞ 1,769,500 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል።
3681	https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%88%AC%E1%8B%AD%E1%8A%AA%E1%8B%AB%E1%89%AA%E1%8A%AD	ሬይኪያቪክ	ሬይክያቪክ (Reykjavík /ረይጫቪክ/) የአይስላንድ ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር የአካባቢውን ኗሪ ሲጨምር 200,000 ሆኖ ሲገመት የራሱ የከተማው ኗሪ ቁጥር ደግሞ 118,000 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል። ከተማው በ862 ዓ.ም. ላንድናማቦክ የሚባለው መጽሐፍ እንደሚገልጸው በቫይኪንግ መሪ በኢንጎልፉር አርናርሶን ተመሠረተ። ዋና ከተሞች የአውሮፓ ከተሞች	44	ሬይክያቪክ (Reykjavík /ረይጫቪክ/) የአይስላንድ ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር የአካባቢውን ኗሪ ሲጨምር 200,000 ሆኖ ሲገመት የራሱ የከተማው ኗሪ ቁጥር ደግሞ 118,000 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል።
3682	https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8A%92%E1%8B%8D%20%E1%8B%B4%E1%88%8A	ኒው ዴሊ	ኒው ዴሊ (ህንድኛ : नई दिल्ली, ናሂ ዲሊ) የህንድ ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር የአካባቢውን ኗሪ ሲጨምር 15,334,000 ሆኖ ሲገመት የራሱ የከተማው ኗሪ ቁጥር ደግሞ 9,817,439 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል። በ1903 ዓ.ም. የሕንድ ዋና ከተማ ከካልከተ ወደ ዴሊ ተዛውሮ ከዚያ ኒው ዴሊ (አዲስ ዴሊ) በአካባቢው ተሠራ። ዋና ከተሞች የሕንድ ከተሞች	53	ኒው ዴሊ (ህንድኛ : नई दिल्ली, ናሂ ዲሊ) የህንድ ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር የአካባቢውን ኗሪ ሲጨምር 15,334,000 ሆኖ ሲገመት የራሱ የከተማው ኗሪ ቁጥር ደግሞ 9,817,439 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል።
3683	https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8C%83%E1%8A%AB%E1%88%AD%E1%89%B3	ጃካርታ	ጃካርታ የኢንዶኔዢያ ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር የአካባቢውን ኗሪ ሲጨምር 13,194,000 ሆኖ ሲገመት የራሱ የከተማው ኗሪ ቁጥር ደግሞ 8,389,443 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል። ከ389 እስከ 1519 ዓ.ም. ድረስ ስሙ «ሱንዳ ከላፓ» ነበረ። ከዚያም በኋላ እስከ 1611 ዓ.ም. ድረስ ስሙ «ጃያካርታ» ተባለ። በ1611 ዓ.ም. የሆላንድ ሰዎች ስሙን ወደ «ባታቪያ» ቀየሩት፤ በ1941 ዓ.ም. ደግሞ ኢንዶኔዥያ ነጻነትዋን ስታገኝ ስሙ «ጃካርታ» ሆነ፤ የአገርም ዋን ከተማ በይፋ ተደረገ። ይህ ስም ከቀድሞው «ጃያካርታ» ሲሆን ትርጉሙ «ፍጹም ድል ማድረግ» ያህል ነው። ዋና ከተሞች ኢንዶኔዥያ የእስያ ከተሞች	82	ጃካርታ የኢንዶኔዢያ ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር የአካባቢውን ኗሪ ሲጨምር 13,194,000 ሆኖ ሲገመት የራሱ የከተማው ኗሪ ቁጥር ደግሞ 8,389,443 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል።
3684	https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%89%B4%E1%88%85%E1%88%AB%E1%8A%95	ቴህራን	ቴህራን የኢራን ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር 7,796,257 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል። ቴህራን ከ9ኛ መቶ ዘመን ዓ.ም. ጀምሮ ይታወቅ ነበር። ከ1787 ዓ.ም. ወዲህ የመንግሥት ዋና ከተማ ሆኗል። ዋና ከተሞች ፋርስ	33	ቴህራን የኢራን ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር 7,796,257 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል።
3685	https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%89%A3%E1%8C%8D%E1%8B%B3%E1%8B%B5	ባግዳድ	ባግዳድ የኢራቅ ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር የአካባቢውን ኗሪ ሲጨምር 6,777,300 ሆኖ ሲገመት የራሱ የከተማው ኗሪ ቁጥር ደግሞ 5,258,383 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል። ዋና ከተሞች ኢራቅ የእስያ ከተሞች	31	ባግዳድ የኢራቅ ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር የአካባቢውን ኗሪ ሲጨምር 6,777,300 ሆኖ ሲገመት የራሱ የከተማው ኗሪ ቁጥር ደግሞ 5,258,383 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል።
3686	https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8B%B0%E1%89%A5%E1%88%8A%E1%8A%95	ደብሊን	ደብሊን የአየርላንድ ሪፑብሊክ ዋና ከተማ ነው። የሚኖርባት የህዝብ ቁጥር 1,018,500 ሆኖ ይገመታል። ከተማይቱ ላይ ተቀምጣ ትገኛለች። ስለዚህ በአየርላንድ ምሥራቅ ትገኛለች። የደብሊን ስም ከአየርላንድኛው /ዱብህ-ሊንድ/ ማለት «ጨለማ ኩሬ» መጥቷል። ዋና ከተሞች አየርላንድ የአውሮፓ ከተሞች	33	ደብሊን የአየርላንድ ሪፑብሊክ ዋና ከተማ ነው። የሚኖርባት የህዝብ ቁጥር 1,018,500 ሆኖ ይገመታል። ከተማይቱ ላይ ተቀምጣ ትገኛለች። ስለዚህ በአየርላንድ ምሥራቅ ትገኛለች።
3689	https://am.wikipedia.org/wiki/1951	1951	1951 አመተ ምኅረት መስከረም 22 ቀን - ጊኔ ከፈረንሣይ ነጻ ወጣ። ኅዳር 16 ቀን - 'ፈረንሳያዊ ሱዳን' (ዛሬ ማሊ) በፈረንሳያዊ ማሕበረሠብ ውስጥ 'ራስ-ገዥ ሁኔታ' አገኝታለች። መጋቢት 26 ቀን - ማሊ ከሴኔጋል ጋር አንድላይ የማሊ ፌደሬሽን ሆኑ። ሰኔ 21 ቀን - የቅብጥ ቤተ ክርስቲያን አቡና 6ኛ ቂርሎስ ለኢትዮጵያ የራሱን አቡነ እንዲኖሩት ፈቀዱለት። አመታት	52	1951 አመተ ምኅረት መስከረም 22 ቀን - ጊኔ ከፈረንሣይ ነጻ ወጣ። ኅዳር 16 ቀን - 'ፈረንሳያዊ ሱዳን' (ዛሬ ማሊ) በፈረንሳያዊ ማሕበረሠብ ውስጥ 'ራስ-ገዥ ሁኔታ' አገኝታለች። መጋቢት 26 ቀን - ማሊ ከሴኔጋል ጋር አንድላይ የማሊ ፌደሬሽን ሆኑ። ሰኔ 21 ቀን - የቅብጥ ቤተ ክርስቲያን አቡና 6ኛ ቂርሎስ ለኢትዮጵያ የራሱን አቡነ እንዲኖሩት ፈቀዱለት።
3690	https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8A%A5%E1%8B%A8%E1%88%A9%E1%88%B3%E1%88%8C%E1%88%9D	እየሩሳሌም	እየሩሳሌም (/dʒəˈruːsələm/፤ ዕብራይስጥ፡ יְרוּשָׁלַיִם የድምጽ ማጉያ አዶ ዬሩሻላይም፤ አረብኛ፡ القُدس የድምጽ ማጉያ አዶ-ቁድስ) በምዕራብ እስያ የምትገኝ ከተማ ናት። በሜዲትራኒያን እና በሙት ባህር መካከል ባለው የይሁዳ ተራሮች ላይ ባለ አምባ ላይ የምትገኝ ሲሆን በአለም ላይ ካሉት ጥንታዊ ከተሞች አንዷ ነች እና ለሶስቱ አበይት የአብርሃም ሀይማኖቶች ማለትም ይሁዲነት፣ ክርስትና እና እስላም ቅዱስ ተደርጋ ትገኛለች። ከተማዋ በእስራኤል እና በዌስት ባንክ መካከል ባለው አረንጓዴ መስመር ላይ ትገኛለች። ሁለቱም እስራኤላውያን እና ፍልስጤማውያን እየሩሳሌም ዋና ከተማቸው እንደሆነች ይናገራሉ፣ እስራኤል ከተማዋን በሙሉ በመቆጣጠር ዋና መንግሥታዊ ተቋሞቿን እዚያ ትጠብቃለች፣ የፍልስጤም ብሄራዊ ባለስልጣን እና የፍልስጤም ነፃ አውጪ ድርጅት በመጨረሻ የፍልስጤም ግዛት የስልጣን መቀመጫ እንደሆነች አድርገው ይቆጥሯታል። በዚህ የረዥም ጊዜ አለመግባባት ምክንያት የትኛውም የይገባኛል ጥያቄ በዓለም አቀፍ ደረጃ ተቀባይነት የለውም። ኢየሩሳሌም በረጅም ታሪኳ ውስጥ ቢያንስ ሁለት ጊዜ ወድማለች፣ 23 ጊዜ ተከባ፣ 44 ጊዜ ተይዛ እንደገና ተማርካለች፣ እና 52 ጊዜ ተጠቃች። የዳዊት ከተማ ተብሎ የሚጠራው የኢየሩሳሌም ክፍል በ 4 ኛው ሺህ ዓመት ከዘአበ ለመጀመሪያ ጊዜ የሰፈራ ምልክቶችን ያሳያል ፣ ይህም የእረኞችን ሰፈር ይመስላል። በከነዓናውያን ዘመን (በ14ኛው መቶ ክፍለ ዘመን ከዘአበ) ኢየሩሳሌም በጥንቷ ግብፃውያን ጽላቶች ላይ ኡሩሳሊም ተብላ ተጠርታለች፣ ይህ ደግሞ ሻሊም የተባለውን የከነዓናውያንን አምላክ ያመለክታል። በእስራኤላውያን ዘመን ጉልህ የሆነ የግንባታ ሥራዎች በከተማዋ በሙሉ የተጀመሩት በ9ኛው መቶ ዘመን ከዘአበ (የብረት ዘመን 2) ሲሆን በ8ኛው መቶ ክፍለ ዘመን ከዘአበ ኢየሩሳሌም የይሁዳ መንግሥት ሃይማኖታዊና የአስተዳደር ማዕከል ሆናለች። እ.ኤ.አ. በ1538 በዙሪያው ያሉት የከተማው ግድግዳዎች በኦቶማን ኢምፓየር ግርማ ሞገስ ባለው ሱሌይማን ስር ለመጨረሻ ጊዜ እንደገና ተገነቡ። ዛሬ፣ እነዚህ ግድግዳዎች ከ19ኛው መቶ ክፍለ ዘመን መጀመሪያ ጀምሮ በግለሰብ ደረጃ የሚታወቁትን (ከደቡብ ምስራቅ ጫፍ በሰዓት አቅጣጫ) በመባል የሚታወቁት በተለምዶ በአራት ክፍሎች የተከፈለችውን አሮጌውን ከተማ ይገልፃሉ፡ የአይሁድ ሩብ፣ የአርመን ሩብ፣ የክርስቲያን ሩብ እና የሙስሊም ሩብ።የድሮው ከተማ በ1981 የአለም ቅርስ ሆነች፣ እና ከ1982 ጀምሮ በአደጋ ላይ ባሉ የአለም ቅርስነት ዝርዝር ውስጥ ትገኛለች።ከ1860 ጀምሮ እየሩሳሌም ከድሮ ከተማ ድንበሮች በላይ አድጋለች። እ.ኤ.አ. በ2015 እየሩሳሌም ወደ 850,000 የሚጠጉ ነዋሪዎች ነበሯት ፣ ወደ 200,000 የሚጠጉ ዓለማዊ አይሁዳውያን እስራኤላውያን ፣ 350,000 ሃረዲ አይሁዶች እና 300,000 ፍልስጤማውያን አረቦችን ያቀፈ ነው ። እ.ኤ.አ. (36%)፣ ክርስቲያኖች 15,800 (2%)፣ እና ያልተመደቡ የትምህርት ዓይነቶች 10,300 (1%) ያቀፉ ናቸው። በዕብራይስጥ መጽሐፍ ቅዱስ መሠረት፣ ከተማይቱ ከኢያቡሳውያን በእስራኤል ንጉሥ በዳዊት ተቆጣጥሮ ነበር፣ እሱም የዩናይትድ ኪንግደም የእስራኤል ዋና ከተማ አድርጎ አቋቋመ። የዳዊት ልጅ እና ተከታይ ሰሎሞን በከተማይቱ ውስጥ የመጀመሪያውን ቤተመቅደስ እንዲገነባ ትእዛዝ ሰጠ። የዘመናችን ሊቃውንት አይሁዶች ከከነዓናውያን ህዝቦች እና ባሕል የተውጣጡ ልዩ የሆነ አንድ አምላክ ያለው እና በኋላም አንድ አምላክ ያለው - ኤል/ያህዌን ያማከለ ሃይማኖት በማዳበር እንደሆነ ይከራከራሉ። በ1ኛው ሺህ ዓመት ከዘአበ መባቻ ላይ የደረሱት እነዚህ መሰረታዊ ክንውኖች ለአይሁድ ሕዝብ ማዕከላዊ ተምሳሌታዊ ጠቀሜታ ነበራቸው።የ"ቅድስት ከተማ" (עיר הקודש፣ 'Ir ha-Qodesh) ከግዞት በኋላ በኢየሩሳሌም ላይ የተያያዘች ነበረች። . ክርስቲያኖች እንደ ብሉይ ኪዳን በተቀበሉት የዕብራይስጡ መጽሐፍ ቅዱስ በግሪክ ትርጉም ተጠብቆ የነበረው የኢየሩሳሌም ቅድስና በክርስትና፣ በአዲስ ኪዳን የኢየሱስ ስቅለትና ከዚያ በኋላ ስለ ትንሣኤው በሚገልጸው ዘገባ ተጠናክሯል። በሱኒ እስልምና፣ እየሩሳሌም በዛሬዋ ሳውዲ አረቢያ ከመካ እና መዲና በመቀጠል ሶስተኛዋ ቅድስተ ቅዱሳን ከተማ ነች። ይህ የሆነበት ምክንያት ከመካ በፊት የመጀመሪያዋ ቂብላ (የሙስሊሞች ሰላት መደበኛ መመሪያ) በመሆንዋ ነው። በእስላማዊ ትውፊት መሐመድ በ621 ዓ.ም ወደ እየሩሳሌም የሌሊት ጉዞ አድርጓል።ከዚያም ወደ ሰማይ ካረገ በኋላ እግዚአብሔርን አነጋገረ። በእነዚህ ሁሉ ክስተቶች ምክንያት ምንም እንኳን 0.9 ኪሜ 2 (3⁄8 ካሬ ማይል) ብቻ ቢኖራትም አሮጌው ከተማ ብዙ የዘር ሃይማኖታዊ ጠቀሜታ ያላቸው ቦታዎች መኖሪያ ነች። ይኸውም ቤተ መቅደሱ ተራራ በምዕራባዊው ግድግዳ፣ የቅዱስ መቃብር ቤተ ክርስቲያን፣ የሮክ ጉልላት እና አል-አቅሳ መስጊድ። ዛሬ፣ የእየሩሳሌም ሁኔታ የእስራኤል እና የፍልስጤም ግጭት እና የሰላም ሂደቱ አንኳር ጉዳዮች አንዱ ነው። እ.ኤ.አ. በ 1948 በአረብ-እስራኤል ጦርነት ፣ ምዕራብ እየሩሳሌም ከተያዙ እና በኋላ በእስራኤል ከተካተቱት አካባቢዎች መካከል አንዱ ሲሆን ምስራቅ እየሩሳሌም ፣ አሮጌዋን ከተማ ጨምሮ ፣ ተያዘ እና በኋላ በዮርዳኖስ ተጠቃሏል። ይሁን እንጂ በ1967ቱ የስድስት ቀን ጦርነት ምሥራቅ እየሩሳሌም ከዮርዳኖስ በእስራኤል ተማርካለች፣ከዚያም በኋላ በእስራኤል ቁጥጥር ሥር በሚገኙት ሌሎች የከተማዋ ክፍሎች ከተጨማሪ በዙሪያዋ ካሉ ግዛቶች ጋር ተዋህዳለች። ከእስራኤል መሰረታዊ ህግጋቶች አንዱ የሆነው እ.ኤ.አ. ሁሉም የእስራኤል መንግስት ተቋማት በኢየሩሳሌም ውስጥ ይገኛሉ፣ Knesset፣ የጠቅላይ ሚኒስትር (ቤት አግዮን) እና የፕሬዚዳንት (ቤት ሃናሲ) መኖሪያ ቤቶች እና ጠቅላይ ፍርድ ቤት። እስራኤል በምእራብ እየሩሳሌም ላይ ያቀረበችውን የሉዓላዊነት ጥያቄ በአለም አቀፉ ማህበረሰብ ዘንድ ሰፊ ተቀባይነት ያለው ቢሆንም በምስራቅ እየሩሳሌም ላይ የግዛት ሉዓላዊነት ጥያቄዋ ህገወጥ ነው ተብሎ የሚታሰብ ሲሆን ምስራቅ እየሩሳሌም በተባበሩት መንግስታት ድርጅት በእስራኤል የተወረረ የፍልስጤም ግዛት እንደሆነች ይታወቃል። ስሞች: ታሪክ እና ሥርወ-ቃል የጥንት ግብፅ ምንጮች በመካከለኛው የግብፅ መንግሥት አፈጻጸም ጽሑፎች ውስጥ ሩሳሊም የምትባል ከተማ (በ19ኛው ክፍለ ዘመን ዓክልበ. ግድም) በሰፊው፣ ነገር ግን በአጠቃላይ ኢየሩሳሌም ተብላ ትጠራለች። ሥርወ ቃል “ኢየሩሳሌም” የሚለው ስም በተለያየ መንገድ የሻለም አምላክ መሠረት (ሴማዊ yry’ ‘መሠረተ፣ የማዕዘን ድንጋይ መጣል’) ማለት ነው፣ ሻሌም አምላክ ስለዚህ የነሐስ ዘመን ከተማ የመጀመሪያ ሞግዚት አምላክ ነበር። ሻሊም ወይም ሻሌም በከነዓናውያን ሃይማኖት ውስጥ የማታ አምላክ ስም ነበር፣ ስሙም በተመሳሳይ ሥር ኤስ-ኤል-ኤም ላይ የተመሠረተ ሲሆን “ሰላም” የሚለው የዕብራይስጥ ቃል የተገኘበት (ሻሎም በዕብራይስጥ፣ ከአረብኛ ሰላም ጋር የተገናኘ)። ስለዚህም ይህ ስም በአንዳንድ ክርስቲያን ደራሲዎች ውስጥ እንደ “የሰላም ከተማ”፣ የሰላም ማደሪያ፣ የሰላም መኖሪያ” (“በደህንነት የተመሰረተ”) ወይም “የሰላም ራዕይ” ላሉ ሥርወ-ቃላት አቅርቧል። ፍጻሜው -አኢም ድርብ መሆኑን የሚያመለክት ነው፣ ስለዚህም እየሩሳሌም የሚለው ስም ከተማዋ መጀመሪያ ላይ በሁለት ኮረብታዎች ላይ መቀመጡን ያመለክታል ወደሚል ሀሳብ ያመራል። የዕብራይስጥ መጽሐፍ ቅዱስ እና የአይሁድ ምንጮች እየሩሳሌም ወይም እየሩሳሌም የሚለው ቅጽ በመጀመሪያ በመጽሐፍ ቅዱስ፣ በመጽሐፈ ኢያሱ ውስጥ ይገኛል። አንድ ሚድራሽ እንደገለጸው ይህ ስም በእግዚአብሔር የተዋሃዱ ሁለት ስሞች ይሬህ (“ማደሪያው”)፣ አብርሃም ልጁን ለመሥዋዕት ያቀደበትን ቦታ የሰጠው ስም እና ሻለም (“የሰላም ቦታ”) ነው። ሊቀ ካህናቱ ሴም የሰጡት ስም) ስለ “ኢየሩሳሌም” በጽሑፍ እጅግ ጥንታዊው መጠቀስ ኢየሩሳሌም የሚለው ቃል ከመጀመሪያዎቹ መጽሐፍ ቅዱሳዊ የዕብራይስጥ ጽሑፎች ውስጥ አንዱ የተጻፈው በስድስተኛው ወይም በሰባተኛው መቶ ዘመን ዓ.ዓ. ሲሆን በ 1961 በቤቴ ጉቭሪን አቅራቢያ በሚገኘው ኪርቤት ቤት ላይ ተገኘ። ጽሑፉ እንዲህ ይላል:- “እኔ ያህዌ አምላክህ ነኝ። የይሁዳ ከተሞች እና እኔ ኢየሩሳሌምን እንቤዣታለሁ" ወይም ሌሎች ምሁራን እንደሚጠቁሙት: "እግዚአብሔር የምድር ሁሉ አምላክ ነው. የይሁዳ ተራሮች የእርሱ ናቸው, የኢየሩሳሌም አምላክ ነው. " በፓፒረስ ላይ ያለ ጥንታዊ ምሳሌ የሚታወቀው ከጥንት ጀምሮ ነው. ያለፈው ክፍለ ዘመን. በሰባተኛው ወይም በስድስተኛው መቶ ዘመን ዓ.ዓ. የተጻፈውን ኢየሩሳሌም የሚለውን ቃል ከመጽሐፍ ቅዱሳዊ ውጪ ያለውን የዕብራይስጥ ጽሑፍ የሚያሳይ የኪርቤት ቤት ሌይ ጽሑፍን ዝጋ። ከመጽሐፍ ቅዱሳዊ ውጭ ጽሑፎች ውስጥ፣ የመጀመሪያው የታወቀው የ-ayim ፍጻሜ ምሳሌ ከጥንቷ ኢየሩሳሌም በስተ ምዕራብ 3 ኪሎ ሜትር ርቀት ላይ ባለው አምድ ላይ ተገኝቷል፣ ይህም በመጀመሪያው ክፍለ ዘመን ዓ.ዓ. ኢያቡስ፣ ጽዮን፣ የዳዊት ከተማ ከግዮን ምንጭ በላይ ባለው ኮረብታ ላይ በነሐስ ዘመን የተቋቋመው የኢየሩሳሌም ጥንታዊ ሰፈር፣ በመጽሐፍ ቅዱስ መሠረት ኢያቡስ ይባላል። የጽዮን ምሽግ (መጽሐፈ ጽዮን) ተብላ ትጠራለች፡ የዳዊት ከተማ ተብላ ተጠራች፡ በጥንት ጊዜም በዚህ ስም ትታወቅ ነበር። ሌላ ስም "ጽዮን" በመጀመሪያ የከተማዋን ልዩ ክፍል ያመለክታል, ነገር ግን በኋላ ከተማዋን በጠቅላላ ለማመልከት እና በኋላ መላውን የእስራኤልን መጽሐፍ ቅዱሳዊ ምድር ለመወከል መጣ. የግሪክ ፣ የሮማውያን እና የባይዛንታይን ስሞች በግሪክ እና በላቲን የከተማዋ ስም ሂሮሶሊማ (በግሪክኛ Ἱεροσόλυμα፤ በግሪክ ሄሮሮስ ἱερός ማለት ቅዱስ ማለት ነው) ከተማይቱ በሮማውያን የታሪክ ጊዜ ውስጥ ኤሊያ ካፒቶሊና ተብሎ ቢጠራም በቋንቋ ፊደል ተተርጉሟል። ሳሌም የሙት ባሕር ጥቅልሎች የዘፍጥረት ኦሪት ዘፍጥረት (1ቃፕ ዘፍጥረት 22፡13) ኢየሩሳሌምን በዘፍጥረት 14 የመልከ ጼዴቅ መንግሥት ነበረች ከተባለችው ከቀደመው “ሳሌም” (שלם) ጋር ያመሳስላቸዋል። ይሁን እንጂ ታርጉሚም በሰሜን እስራኤል የምትገኘውን ሳሌምን በሴኬም (ሴኬም) አቅራቢያ አስቀምጧት ነበር፤ ይህች ከተማ አሁን ናቡስ የተባለች በጥንት የዕብራይስጥ ጽሑፍ ውስጥ ትልቅ ቦታ ነበረች። ምናልባት የዘፍጥረት አዋልድ መጽሐፍ አስታራቂ መልከ ጼዴቅን ከሴኬም አካባቢ ማላቀቅ ፈልጎ ነበር፣ እሱም በወቅቱ የሳምራውያን ይዞታ ነበረው፣ ሆኖም ያ ሳይሆን አይቀርም፣ በኋላ የረቢዎች ምንጮች ሳሌምን ከኢየሩሳሌም ጋር ያመሳስሏታል፣ በዋናነት መልከ ጼዴቅን ከኋለኛው የቤተመቅደስ ወጎች ጋር ለማገናኘት ነው። . የአረብኛ ስሞች በአረብኛ ኢየሩሳሌም በተለምዶ القُدس ትባላለች፣ አል ቁድስ ተብሎ የተተረጎመ ሲሆን ትርጉሙም "ቅዱስ" ወይም "ቅዱስ ስፍራ" ማለት ነው። ق (Q) የሚጠራው ድምጽ በሌለው የዩቭላር ፕሎሲቭ (/q/) ነው፣ እንደ እ.ኤ.አ. ክላሲካል አረብኛ፣ ወይም ከግሎትታል ማቆሚያ (ʔ) ጋር እንደ ሌቫንቲን አረብኛ።የእስራኤል መንግስት ይፋዊ ፖሊሲ أُورُشَلِيمَ፣ እንደ Ūršalīm ተብሎ የተተረጎመ፣ እሱም የዕብራይስጥ እና የእንግሊዘኛ ስሞች የተዋሃደ፣ ለከተማዋ የአረብኛ ቋንቋ ስም እንዲሆን ያዛል። ከ القُدس ጋር በማጣመር። أُورُشَلِيمَ-القُዴስ። ከዚህ ከተማ የመጡ የፍልስጤም አረብ ቤተሰቦች ብዙውን ጊዜ "ቁድሲ" ወይም "መቅዲሲ" ይባላሉ, የፍልስጤም ሙስሊም እየሩሳሌም ግን እነዚህን ቃላት እንደ ጋኔን ሊጠቀሙባቸው ይችላሉ. ታሪክ በሁለቱም የአይሁድ ብሔርተኝነት (ጽዮናዊነት) እና የፍልስጤም ብሔርተኝነት ከተማዋን ማእከላዊ ቦታ ስንመለከት፣ ወደ 5,000 ዓመታት የሚጠጋ ታሪክን ለማጠቃለል የሚያስፈልገው መራጭነት ብዙውን ጊዜ በርዕዮተ ዓለም አድልዎ ወይም የኋላ ታሪክ ላይ ተጽዕኖ ያሳድራል። የእስራኤል ወይም የአይሁድ ብሔርተኞች የከተማዋን መብት የሚናገሩት በአይሁዶች የመሬት ተወላጆች በተለይም የእስራኤላውያን መገኛ እና ዝርያቸው እየሩሳሌም ዋና ከተማቸው ከሆነች እና የመመለሻ ጉጉት ነው። በአንፃሩ የፍልስጤም ብሔርተኞች የከተማዋን መብት የሚናገሩት በዘመናዊ ፍልስጤማውያን የረጅም ጊዜ መገኘት እና ከተለያዩ ህዝቦች ለዘመናት በክልሉ ውስጥ ሰፍረው ወይም ይኖሩ ከነበሩ ዘሮች በመነሳት ነው። በከተማው ላይ ያላቸውን አንጻራዊ የይገባኛል ጥያቄ ለማጠናከር እና ይህም በተለያዩ ሰዎች የተደገፈ መሆኑን የተለያዩ ጸሃፊዎች በከተማዋ ታሪክ ውስጥ በተለያዩ ክስተቶች እና ወቅቶች ላይ ያተኩራሉ. እየሩሳሌም ትክክል ለታሪክ ተመራማሪዎች እና ለአርኪኦሎጂስቶች፣ ስለ ኢየሩሳሌም ዕድሜ ስንወያይ ትኩረት የሚስበው የዳዊት ከተማ በመባል የምትታወቀው የኢየሩሳሌም ደቡብ-ምስራቅ ኮረብታ ነው፣ ምክንያቱም በጥንቷ እየሩሳሌም ቋሚ ሰፈር የተጀመረበት ቦታ ተደርጎ የሚቆጠር ሰፊ ተቀባይነት ያለው ቦታ ስለሆነ ነው። . ሹፋት እ.ኤ.አ. በ 1967 ከስድስት ቀን ጦርነት በኋላ ሹፋት ወደ እየሩሳሌም ማዘጋጃ ቤት ተካቷል ። ሹፋት ከኢየሩሳሌም አንጋፋ ታሪካዊ ክፍል በስተሰሜን 6 ኪሎ ሜትር ርቀት ላይ ይገኛል፣ የዳዊት ከተማ እየተባለ የሚጠራው እና ከቅጥሩ አሮጌ ከተማ በስተሰሜን 5 ኪሎ ሜትር ርቀት ላይ ይገኛል። ዛሬ ሹፋት ከጎረቤቷ ከኢየሩሳሌም ሰፈሮች ውጭ በነሐስ ዘመን እና ኢየሩሳሌም በ70 ዓ.ም እስከ ጠፋችበት ጊዜ ድረስ እና ሌላው ቀርቶ ከኢየሩሳሌም ዋናው ሁለተኛ ቤተ መቅደስ ሰሜናዊ ኔክሮፖሊስ ውጭ ነበር። ሹፋት በአርኪዮሎጂያዊ አገላለጽ "በኢየሩሳሌም አካባቢ" ተብሎ በይፋ ተገልጿል. ሹፋት የሚቆራረጥ የሰፈራ ታሪክ አለው ፣በከፊሉ ከኢየሩሳሌም በስተቀር ፣የ 7,000 ዓመታት ዕድሜ ያስቆጠሩ የቻልኮሊቲክ የስነ-ህንፃ ግኝቶች ፣ ከዚያም ከሁለተኛው የቤተመቅደስ ጊዜ (ከ2ኛው-1ኛው ክፍለ ዘመን ዓክልበ. ፣ የተጠናከረ የግብርና ሰፈራ) እና በአንደኛው የአይሁድ-ሮማን ጦርነት ማብቂያ (66-70) እና በባር ኮክባ አመፅ (132-135) መካከል ያለው አጭር ጊዜ፣ በ2ኛው-4ኛው ክፍለ ዘመን ከክርስቶስ ልደት በኋላ በትንሽ መጠን እንደገና መኖር ጀመረ። ቅድመ ታሪክ የዳዊት ከተማ በመባልም የሚታወቀው ደቡብ-ምስራቅ ኮረብታ የታሪካዊው እየሩሳሌም የመጀመሪያ አስኳል ነው።በዚያ የግዮን ምንጭ ከ 6000 እስከ 7000 ዓመታት በፊት በውሃው አጠገብ የሰፈሩ እረኞችን ሳበ ፣በቻልኮሊቲክ ዘመን ሴራሚክስ እና የድንጋይ ቅርሶችን ትተዋል። ፣ ወይም የመዳብ ዘመን (ከ4500-3500 ዓክልበ. ግድም) የጥንት ዘመን ቋሚ ቤቶች በደቡብ-ምስራቅ ኮረብታ ላይ ከበርካታ ምዕተ-አመታት በኋላ ታዩ፣ አንዲት ትንሽ መንደር በ3000-2800 ዓክልበ. በመጀመርያ የነሐስ ዘመን I ወይም II ታየ። አንዳንዶች የዚህን የመጀመሪያ ሰፈራ ቦታ ኦፌል ሪጅ ብለው ይጠሩታል። በዚህ ጊዜ የከተማይቱ ነዋሪዎች ከነዓናውያን ነበሩ፣ እነሱም በምሁራኑ ዘንድ በዝግመተ ለውጥ ወደ እስራኤላውያን የተፈጠሩት ያህዌን ያማከለ አሀዳዊ አምላክ የሆነ የእምነት ሥርዓት በማዘጋጀት ነው።የአፈፃፀም ጽሑፎች (19ኛው ክፍለ ዘመን ዓክልበ. አካባቢ)፣ እሱም rwš3lm የምትባል ከተማን የሚያመለክት፣ በተለያየ መልኩ ሩሻሊሙም/ኡሩሻሊሙም/ሮሽ-ራመን እና የአማርና ፊደላት (14ኛው ክፍለ ዘመን ዓክልበ. ግድም) ተብሎ የተተረጎመ የከተማይቱ የመጀመሪያ ጊዜ ሊሆን ይችላል። ናዳቭ ናአማን የግዛቱ ማዕከል የሆነው በ18ኛው መቶ ክፍለ ዘመን ከዘአበ አካባቢ እንደሆነ ይሞግታል።በኋለኛው የነሐስ ዘመን፣ እየሩሳሌም የግብፅ ቫሳል ከተማ-ግዛት ዋና ከተማ ነበረች፣ ጥቂት ራቅ ያሉ መንደሮችን እና የአርብቶ አደር አካባቢዎችን የሚያስተዳድር መጠነኛ ሰፈራ፣ በትንሽ የግብፅ ጦር ሰፈር እና በንጉሥ አብዲ-ሄባ ባሉ ተሿሚዎች የሚተዳደር፣ በዘመኑ ሴቲ 1 (አር. 1290-1279 ዓክልበ.) እና ራምሴስ II (አር. 1279-1213 ዓክልበ.)፣ ብልጽግና እየጨመረ ሲመጣ ትልቅ ግንባታ ተካሄዷል።በጥንቷ እስራኤላውያን የአርኪኦሎጂ ቅሪቶች የሰሊሆም መሿለኪያ፣ በይሁዳ ንጉሥ በሕዝቅያስ የተገነባው እና አንድ ጊዜ የሰሊሆም ጽሑፍ ተብሎ የሚጠራ ጥንታዊ የዕብራይስጥ ጽሑፍ ያለበትን የውሃ ቦይ ያካትታል። ሰፊው ግንብ ተብሎ የሚጠራው፣ በ8ኛው መቶ ክፍለ ዘመን ዓ.ዓ.፣ እንዲሁም በሕዝቅያስ የተገነባው የመከላከያ ምሽግ፣ የስልዋን ኔክሮፖሊስ ከስልዋን ሞኖሊት እና የንጉሣዊው መጋቢ መቃብር ጋር በዕብራይስጥ ጽሑፎች ያጌጡ ነበሩ፤ እና እስራኤላውያን ግንብ እየተባለ የሚጠራው፣ የጥንታዊ ምሽግ ቅሪት፣ ከትላልቅና ጠንካራ ቋጥኞች በተቀረጹ የማዕዘን ድንጋይዎች የተገነቡ ናቸው።ከዚህ ጊዜ ጀምሮ ከፍተኛ መጠን ያለው የውሃ ማጠራቀሚያ በ 2012 በሮቢንሰን አርክ አቅራቢያ መገኘቱን ያሳያል፣ ይህም በመላው ጥቅጥቅ ያለ ሩብ መኖሩን ያሳያል። በይሁዳ መንግሥት ጊዜ ከቤተ መቅደሱ ተራራ በስተ ምዕራብ ያለው አካባቢ። በ722 ከዘአበ አሦራውያን የእስራኤልን መንግሥት ድል ባደረጉበት ጊዜ ኢየሩሳሌም ከሰሜን መንግሥት በመጡ ብዙ ስደተኞች ተጠናክራለች። የናቡከደነፆር ኒዮ-ባቢሎን ግዛት ይሁዳንና ኢየሩሳሌምን ድል አድርጎ የሰሎሞንን ቤተ መቅደስና ከተማዋን ባወደመበት ጊዜ የመጀመሪያው የቤተመቅደስ ጊዜ በ586 ዓ.ዓ. አብቅቷል። የመጽሐፍ ቅዱስ ዘገባ ይህ ዘመን፣ ከነዓን የግብፅ ግዛት አካል የሆነበት ወቅት፣ በመጽሐፍ ቅዱሳዊ ዘገባዎች ከኢያሱ ወረራ ጋር ይዛመዳል፣ ነገር ግን ሁሉም ሊቃውንት ከሞላ ጎደል የኢያሱ መጽሐፍ ለጥንቷ እስራኤል ትንሽ ታሪካዊ ጠቀሜታ እንዳለው ይስማማሉ።በመጽሐፍ ቅዱስ ውስጥ፣ እየሩሳሌም በኢያቡሳውያን ብትያዝም ለቢንያም ነገድ በተመደበው ክልል ውስጥ ትገኛለች። ዳዊት እነዚህን በኢያቡስ ከበባ እንዳሸነፈ ይነገራል፣ እና ዋና ከተማውን ከኬብሮን ወደ እየሩሳሌም በማዛወር የእስራኤል የዩናይትድ ኪንግደም ዋና ከተማ ሆነች እና ከበርካታ የሃይማኖት ማዕከላት አንዷ ነች። ምርጫው ምናልባት እየሩሳሌም የእስራኤላውያን ነገድ ሥርዓት አካል ስላልሆነች የኮንፌዴሬሽኑ ማዕከል ሆና ለማገልገል ተስማሚ በመሆኗ ነው። ትልቅ የድንጋይ ውቅር እየተባለ የሚጠራው እና በአቅራቢያው ያለው የተዘረጋው የድንጋይ አወቃቀር ከንጉሥ ዳዊት ቤተ መንግሥት ጋር ሊታወቅ ይችላል ወይም ከኋለኛው ጊዜ ጋር የተገናኘ ነው በሚለው ላይ አስተያየት ተከፋፍሏል።በመጽሐፍ ቅዱስ መሠረት ንጉሥ ዳዊት ለ40 ዓመታት ገዛው እና በልጁ ሰሎሞን ተተካ እርሱም በሞሪያ ተራራ ላይ መቅደሱን ሠራ። የሰሎሞን ቤተ መቅደስ (በኋላ ቀዳማዊ ቤተመቅደስ በመባል ይታወቃል)፣ በአይሁድ ሃይማኖት ውስጥ እንደ የቃል ኪዳኑ ታቦት ማከማቻ ትልቅ ሚና ተጫውቷል። ሰሎሞን ሲሞት፣ አሥሩ የሰሜኑ የእስራኤል ነገዶች ከዩናይትድ ንጉሣዊ መንግሥት ጋር በመፈራረስ የራሳቸውን ሕዝብ፣ ነገሥታቱን፣ ነቢያቱን፣ ካህናቱን፣ ሃይማኖትን የሚመለከቱ ወጎች፣ ዋና ከተማዎችና ቤተ መቅደሶች በሰሜናዊ እስራኤል ይገኛሉ። የደቡቡ ነገዶች፣ ከአሮናዊው ክህነት ጋር፣ በኢየሩሳሌም ቆዩ፣ ከተማይቱም የይሁዳ መንግሥት ዋና ከተማ ሆነች። ዋና ከተሞች እስራኤል የእስያ ከተሞች	1,986	እየሩሳሌም (/dʒəˈruːsələm/፤ ዕብራይስጥ፡ יְרוּשָׁלַיִם የድምጽ ማጉያ አዶ ዬሩሻላይም፤ አረብኛ፡ القُدس የድምጽ ማጉያ አዶ-ቁድስ) በምዕራብ እስያ የምትገኝ ከተማ ናት። በሜዲትራኒያን እና በሙት ባህር መካከል ባለው የይሁዳ ተራሮች ላይ ባለ አምባ ላይ የምትገኝ ሲሆን በአለም ላይ ካሉት ጥንታዊ ከተሞች አንዷ ነች እና ለሶስቱ አበይት የአብርሃም ሀይማኖቶች ማለትም ይሁዲነት፣ ክርስትና እና እስላም ቅዱስ ተደርጋ ትገኛለች። ከተማዋ በእስራኤል እና በዌስት ባንክ መካከል ባለው አረንጓዴ መስመር ላይ ትገኛለች። ሁለቱም እስራኤላውያን እና ፍልስጤማውያን እየሩሳሌም ዋና ከተማቸው እንደሆነች ይናገራሉ፣ እስራኤል ከተማዋን በሙሉ በመቆጣጠር ዋና መንግሥታዊ ተቋሞቿን እዚያ ትጠብቃለች፣ የፍልስጤም ብሄራዊ ባለስልጣን እና የፍልስጤም ነፃ አውጪ ድርጅት በመጨረሻ የፍልስጤም ግዛት የስልጣን መቀመጫ እንደሆነች አድርገው ይቆጥሯታል። በዚህ የረዥም ጊዜ አለመግባባት ምክንያት የትኛውም የይገባኛል ጥያቄ በዓለም አቀፍ ደረጃ ተቀባይነት የለውም። ኢየሩሳሌም በረጅም ታሪኳ ውስጥ ቢያንስ ሁለት ጊዜ ወድማለች፣ 23 ጊዜ ተከባ፣ 44 ጊዜ ተይዛ እንደገና ተማርካለች፣ እና 52 ጊዜ ተጠቃች። የዳዊት ከተማ ተብሎ የሚጠራው የኢየሩሳሌም ክፍል በ 4 ኛው ሺህ ዓመት ከዘአበ ለመጀመሪያ ጊዜ የሰፈራ ምልክቶችን ያሳያል ፣ ይህም የእረኞችን ሰፈር ይመስላል። በከነዓናውያን ዘመን (በ14ኛው መቶ ክፍለ ዘመን ከዘአበ) ኢየሩሳሌም በጥንቷ ግብፃውያን ጽላቶች ላይ ኡሩሳሊም ተብላ ተጠርታለች፣ ይህ ደግሞ ሻሊም የተባለውን የከነዓናውያንን አምላክ ያመለክታል። በእስራኤላውያን ዘመን ጉልህ የሆነ የግንባታ ሥራዎች በከተማዋ በሙሉ የተጀመሩት በ9ኛው መቶ ዘመን ከዘአበ (የብረት ዘመን 2) ሲሆን በ8ኛው መቶ ክፍለ ዘመን ከዘአበ ኢየሩሳሌም የይሁዳ መንግሥት ሃይማኖታዊና የአስተዳደር ማዕከል ሆናለች። እ.ኤ.አ. በ1538 በዙሪያው ያሉት የከተማው ግድግዳዎች በኦቶማን ኢምፓየር ግርማ ሞገስ ባለው ሱሌይማን ስር ለመጨረሻ ጊዜ እንደገና ተገነቡ። ዛሬ፣ እነዚህ ግድግዳዎች ከ19ኛው መቶ ክፍለ ዘመን መጀመሪያ ጀምሮ በግለሰብ ደረጃ የሚታወቁትን (ከደቡብ ምስራቅ ጫፍ በሰዓት አቅጣጫ) በመባል የሚታወቁት በተለምዶ በአራት ክፍሎች የተከፈለችውን አሮጌውን ከተማ ይገልፃሉ፡ የአይሁድ ሩብ፣ የአርመን ሩብ፣ የክርስቲያን ሩብ እና የሙስሊም ሩብ።የድሮው ከተማ በ1981 የአለም ቅርስ ሆነች፣ እና ከ1982 ጀምሮ በአደጋ ላይ ባሉ የአለም ቅርስነት ዝርዝር ውስጥ ትገኛለች።ከ1860 ጀምሮ እየሩሳሌም ከድሮ ከተማ ድንበሮች በላይ አድጋለች። እ.ኤ.አ. በ2015 እየሩሳሌም ወደ 850,000 የሚጠጉ ነዋሪዎች ነበሯት ፣ ወደ 200,000 የሚጠጉ ዓለማዊ አይሁዳውያን እስራኤላውያን ፣ 350,000 ሃረዲ አይሁዶች እና 300,000 ፍልስጤማውያን አረቦችን ያቀፈ ነው ። እ.ኤ.አ. (36%)፣ ክርስቲያኖች 15,800 (2%)፣ እና ያልተመደቡ የትምህርት ዓይነቶች 10,300 (1%) ያቀፉ ናቸው።
3691	https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%88%AE%E1%88%9B	ሮማ	ሮማ ወይም ሮሜ (ጣልያንኛ፦ Roma) የጣሊያን ዋና ከተማ ነው። በጥንታዊ አፈ ታሪክ መሠረት፣ ከተማው የተሠራው በመንታ ወንድማማች ሮሙሉስና ሬሙስ በ761 ዓክልበ. ነበረ። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር የአካባቢውን ኗሪ ሲጨምር 4,013,057 ሆኖ ሲገመት የራሱ የከተማው ኗሪ ቁጥር ደግሞ 2,705,603 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል። ደግሞ ይዩ፦ የሮሜ መንግሥት ዋና ከተሞች የጣልያን ከተሞች	51	ሮማ ወይም ሮሜ (ጣልያንኛ፦ Roma) የጣሊያን ዋና ከተማ ነው። በጥንታዊ አፈ ታሪክ መሠረት፣ ከተማው የተሠራው በመንታ ወንድማማች ሮሙሉስና ሬሙስ በ761 ዓክልበ. ነበረ።
3692	https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8A%AA%E1%8A%95%E1%8C%8D%E1%88%B5%E1%89%B0%E1%8A%95	ኪንግስተን	ኪንግስቶን የጃማይካ ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር የአካባቢውን ኗሪ ሲጨምር 937,700 ሆኖ ሲገመት የራሱ የከተማው ኗሪ ቁጥር ደግሞ 590,500 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል። የቀድሞ መቀመጫ ከተማ ፖርት ሮያል በምድር መንቀጥቀጥ በ1684 ዓ.ም. ስለ ጠፋ፣ ኪንግስቶን አዲስ ዋና ከተማ እንዲሆን በ1685 ዓ.ም. ተመሠረተ። ዋና ከተሞች ጃማይካ	48	ኪንግስቶን የጃማይካ ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር የአካባቢውን ኗሪ ሲጨምር 937,700 ሆኖ ሲገመት የራሱ የከተማው ኗሪ ቁጥር ደግሞ 590,500 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል።
3693	https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%89%B6%E1%8A%AD%E1%8B%AE	ቶክዮ	ቶክዮ (東京) የጃፓን ዋና ከተማ ነው። ቶክዮ መጀመርያ ኤዶ ተብሎ የተሰራው በ1449 ዓ.ም. ሲሆን በ1595 ዓ.ም. የጃፓን መንግሥት መቀመጫ ከክዮቶ ወደዚህ ተዛወረ። በ1860 ዓ.ም. ስሙ 'ቶክዮ' ('የምሥራቅ ዋና ከተማ') ሆነ። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር የአካባቢውን ኗሪ ሲጨምር 35,327,000 ሆኖ ሲገመት የራሱ የከተማው ኗሪ ቁጥር ደግሞ 12,790,000 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል። ዋና ከተሞች የጃፓን ከተሞች	55	ቶክዮ (東京) የጃፓን ዋና ከተማ ነው። ቶክዮ መጀመርያ ኤዶ ተብሎ የተሰራው በ1449 ዓ.ም. ሲሆን በ1595 ዓ.ም. የጃፓን መንግሥት መቀመጫ ከክዮቶ ወደዚህ ተዛወረ። በ1860 ዓ.ም. ስሙ 'ቶክዮ' ('የምሥራቅ ዋና ከተማ') ሆነ።
3694	https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8A%A0%E1%88%9B%E1%8A%95	አማን	አማን የዮርዳኖስ ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር የአካባቢውን ኗሪ ሲጨምር 2,125,400 ሆኖ ሲገመት የራሱ የከተማው ኗሪ ቁጥር ደግሞ 1,293,200 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል። በጥንት የአሞን መቀመጫ ሆኖ ስሙ ራባት አሞን ተባለ። ዋና ከተሞች የእስያ ከተሞች	38	አማን የዮርዳኖስ ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር የአካባቢውን ኗሪ ሲጨምር 2,125,400 ሆኖ ሲገመት የራሱ የከተማው ኗሪ ቁጥር ደግሞ 1,293,200 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል።
3695	https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8A%91%E1%88%AD-%E1%88%A1%E1%88%8D%E1%89%B3%E1%8A%95	ኑር-ሡልታን	ኑርሡልጣን፣ ቀድሞ አስታና (Астана) የካዛክስታን ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር 288,200 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል። በሥፍራው ላይ የሩስያ ወታደሮች አምባ በ1816 ዓ.ም. ሠሩ። ይህ በኋላ አክሞሊንስክ የተባለ መንደር ሆነ። በ1953 ዓ.ም. ስሙ ጸሊኖግራድ ሆነ። በ1983 ደግሞ ስሙ አቅሞላ ሆነ። ከ1989 ዓ.ም. ጀምሮ ዋና ከተማ በሆነበት ወቅት ስሙ አስታና ሆነ፣ በመጨረሻም በ2011 ዓም ስሙ ኑርሡልጣን ሆነ። ዋና ከተሞች ካዛክስታን የእስያ ከተሞች	63	ኑርሡልጣን፣ ቀድሞ አስታና (Астана) የካዛክስታን ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር 288,200 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል።
3696	https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8A%93%E1%8B%AD%E1%88%AE%E1%89%A2	ናይሮቢ	ናይሮቢ የኬንያ ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር የአካባቢውን ኗሪ ሲጨምር 3-4 ሚሊዮን ሆኖ ሲገመት የራሱ የከተማው ኗሪ ቁጥር ደግሞ 2,940,911 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል። በ1891 ዓ.ም. ተመሠርቶ በ1897 ዓ.ም. ዋና ከተማ ከሞምባሳ ወዲህ ተዛወረ። ዋና ከተሞች የአፍሪካ ከተሞች ኬንያ	42	ናይሮቢ የኬንያ ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር የአካባቢውን ኗሪ ሲጨምር 3-4 ሚሊዮን ሆኖ ሲገመት የራሱ የከተማው ኗሪ ቁጥር ደግሞ 2,940,911 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል።
3697	https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8B%B0%E1%89%A1%E1%89%A5%20%E1%89%B3%E1%88%AB%E1%8B%8B	ደቡብ ታራዋ	ደቡብ ታራዋ የኪሪባስ ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር የአካባቢውን ኗሪ ሲጨምር 26,600 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል። ዋና ከተሞች	21	ደቡብ ታራዋ የኪሪባስ ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር የአካባቢውን ኗሪ ሲጨምር 26,600 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል።
3698	https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8D%95%E1%8B%AE%E1%8A%95%E1%8C%8D%E1%8B%AB%E1%8A%95%E1%8C%8D	ፕዮንግያንግ	ፕዮግያንግ የስሜን ኮሪያ ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር የአካባቢውን ኗሪ ሲጨምር 3,222,000 ሆኖ ሲገመት የራሱ የከተማው ኗሪ ቁጥር ደግሞ 2,767,900 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል። ዋና ከተሞች ኮሪያ የእስያ ከተሞች	32	ፕዮግያንግ የስሜን ኮሪያ ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር የአካባቢውን ኗሪ ሲጨምር 3,222,000 ሆኖ ሲገመት የራሱ የከተማው ኗሪ ቁጥር ደግሞ 2,767,900 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል።
3700	https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8A%A9%E1%8B%8C%E1%89%B5%20%E1%8A%A8%E1%89%B0%E1%88%9B	ኩዌት ከተማ	ኩዌት ከተማ የኩዌት ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር የአካባቢውን ኗሪ ሲጨመር 1,709,800 (ዙሪያ) ሆኖ ሲገመት የራሱ የከተማው ኗሪ ቁጥር ደግሞ 32,600 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል። ዋና ከተሞች የእስያ ከተሞች	32	ኩዌት ከተማ የኩዌት ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር የአካባቢውን ኗሪ ሲጨመር 1,709,800 (ዙሪያ) ሆኖ ሲገመት የራሱ የከተማው ኗሪ ቁጥር ደግሞ 32,600 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል።
3701	https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%89%A2%E1%88%BD%E1%8A%AC%E1%8A%AD	ቢሽኬክ	ቢሽኬክ (Бишкек) የኪርጊዝስታን ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር (1997 ዓ.ም.) 900,000 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል። ከተማው በ1870 ዓ.ም. ፒሽፔክ ተብሎ በሩስያ ሰዎች ተሠርቶ፣ ከ1918 እስከ 1983 ዓ.ም. ድረስ ስሙ ፍሩንዝየ ተባለ። ዋና ከተሞች የእስያ ከተሞች ኪርጊዝስታን	39	ቢሽኬክ (Бишкек) የኪርጊዝስታን ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር (1997 ዓ.ም.) 900,000 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል።
3702	https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%89%AD%E1%8B%A8%E1%8A%95%E1%89%B5%E1%8B%AC%E1%8A%95	ቭየንትዬን	ቭየንትዬን የላዎስ ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር (1997 ዓም.) 200,000 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል። በላዎስ አፈ ታሪክ ጵራ ላክ ጵራ ላም ዘንድ፣ መስፍን ጣታራድጣ ከአፈታሪካዊ ላዎስ መንግሥት 'ምዎንግ ኢንጣፓጣ ማሃ ናኾኔ' በሸሸ ጊዜ፣ ሰባት ራስ ባለበት ዘንዶ ትዕዛዝ ከተማውን 'ቻንጣቡሊ ሲ ሳታናኻናሁድ' ብሎት መሠረተው። ይሁንና የታሪክ ሊቃውንት እንደሚሉት ግን የቀድሞ ኽመር መንደር መሆኑ ይታመናል። በ1100 ዓ.ም. ያሕል፣ የላውና የጣይ ሕዝቦች አገሩን ከቻይና ወርረው በዚያ አካባቢ የተረፉት ሕመሮች አሳለቁ። በ1552 ዓ.ም. የላን ሻንግ ንጉሥ ሠጣጢራጥ ብይፋ ዋና ከተማ አደረጉት። በ1699 ዓ.ም. የላን ሻንግ መንግሥት ሲወድቅ የራሱ ከተማ-አገር ሆነ። በ1772 ዓ.ም. ተሸንፎ ለጣይላንድ ግዛት ተጨመረ። በ1885 ዓ.ም. ለፈረንሳይ ግዛት አለፈ። የፈረንሳይ ቅኝ አገሩ መቀመጫ በ1891 ዓ.ም. ሆነ። ዋና ከተሞች የእስያ ከተሞች	112	ቭየንትዬን የላዎስ ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር (1997 ዓም.) 200,000 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል።
3703	https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%88%AA%E1%8C%8B	ሪጋ	ሪጋ የላትቪያ ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር የአካባቢውን ኗሪ ሲጨምር 867,700 ሆኖ ሲገመት የራሱ የከተማው ኗሪ ቁጥር ደግሞ 706,200 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል። በድሮ ዘመን የሊቭ ጎሣ መንደር ሲሆን ከ1193 ዓ.ም. ጀምሮ ከተማነት ይዞአል። ዋና ከተሞች የአውሮፓ ከተሞች ላትቪያ	42	ሪጋ የላትቪያ ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር የአካባቢውን ኗሪ ሲጨምር 867,700 ሆኖ ሲገመት የራሱ የከተማው ኗሪ ቁጥር ደግሞ 706,200 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል።
3704	https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%89%A4%E1%8B%AD%E1%88%A9%E1%89%B5	ቤይሩት	ቤይሩት (بيروت) የሊባኖስ ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር የአካባቢውን ኗሪ ሲጨምር 1,916,100 ሆኖ ሲገመት የራሱ የከተማው ኗሪ ቁጥር ደግሞ 1,171,000 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል። እጅግ ጥንታዊ የፊንቄ ከተማ ('በሩት') ነበር። ከክ. በ. በ14ኛ ክፍለ ዘመን በ'አማርና ደብዳቤዎች' መዝገብ ውስጥ ስሙ መጀመርያ ይገኛል። የ'ቢሩታ' ንጉስ አሙኒራ 3 ደብዳቤዎች ለግብጽ ፈርዖን ጽፎ ነበር። በ148 ክ.በ. የመቄዶን አዛዦች ለሴሌውቅያ ዙፋን ሲታገሉ ከተማው ጠፍቶ፣ በቶሎ እንደገና ተሠርቶ ስሙ ሎዶቅያ በፊንቄ ተባለ። ሮማውያንም ከ1ኛ ክፍለ ዘመን ዓ.ም. መጨረሻ ጀምሮ ስሙን ኮሎኒአ ዩሊያ አውግስጣ ፌሊክስ ቤሪውቱስ አሉት። ዋና ከተሞች የእስያ ከተሞች ሊባኖስ	89	ቤይሩት (بيروت) የሊባኖስ ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር የአካባቢውን ኗሪ ሲጨምር 1,916,100 ሆኖ ሲገመት የራሱ የከተማው ኗሪ ቁጥር ደግሞ 1,171,000 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል።
3705	https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%88%98%E1%88%B4%E1%88%A9	መሴሩ	መሴሩ (Maseru) የሌሶቶ ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር (1996 ዓ.ም.) 180,000 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል። ከተማው በባሶቶ ሕዝብ ላየኛ አለቃ (ንጉሥ) በ1 ሞሽዌሽዌ በ1861 ዓ.ም. እንደ መንግሥት መቀመጫ ተመረጠ። ዋና ከተሞች የአፍሪካ ከተሞች	36	መሴሩ (Maseru) የሌሶቶ ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር (1996 ዓ.ም.) 180,000 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል።
3706	https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%88%9E%E1%8A%95%E1%88%AE%E1%89%AA%E1%8B%AB	ሞንሮቪያ	ሞንሮቪያ የላይቤሪያ ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር 550,000 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል። የፖርቱጋል መርከበኞች በ1560 ዓ.ም. ገዳማ ቦታውን 'ካፕ ሜዙራዶ' በሰየሙት ጊዜ ብዙ ኗሪዎች ይገኙ ነበር። በ1813 ዓ.ም. ነጻ ጥቁሮች ከአሜሪካ በሸርብሩክ ደሴት (ዛሬ ሲዬራ ሌዎን) ሠፈሩ። ነገር ግን ይህ አልተከናወነምና ብዙዎች ሞቱ። ስለዚህ በ1814 ዓ.ም. ሌላ መርከብ ይዞአቸው ወደ ካፕ ሜዙራዶ አዲስ ሠፈር ጀመሩ። ስሙ ክራይስቶፖሊስ (ከግሪክ 'የክርስቶስ ከተማ' ማለት ነው) ሆነ። በ1816 ዓ.ም. ግን አዲስ ስሙ ሞንሮቪያ ሆነ፤ ይህም በወቅቱ አሜሪካዊ ፕሬዚዳንት በጄምስ ሞንሮ ትዝታ ተደረገ። ከአለሙ ዋና ከተሞች (ከዋሺንግቶን ዲሲ በቀር) እሱ ብቻ ለአሜሪካዊ ፕሬዚዳንት ስም ተሰየመ። ዋና ከተሞች ላይቤሪያ የአፍሪካ ከተሞች	98	ሞንሮቪያ የላይቤሪያ ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር 550,000 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል።
3707	https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%89%B5%E1%88%AA%E1%8D%96%E1%88%8A	ትሪፖሊ	ትሪፖሊ የሊቢያ ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር የአካባቢውን ኗሪ ሲጭምር 2,357,800 ሆኖ ሲገመት የራሱ የከተማው ኗሪ ቁጥር ደግሞ 1,269,700 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል። ሊቢያ ዋና ከተሞች የአፍሪካ ከተሞች	31	ትሪፖሊ የሊቢያ ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር የአካባቢውን ኗሪ ሲጭምር 2,357,800 ሆኖ ሲገመት የራሱ የከተማው ኗሪ ቁጥር ደግሞ 1,269,700 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል።
3708	https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8D%8B%E1%8B%B1%E1%8C%BD	ፋዱጽ	ፋዱጽ (Vaduz) የሊክተንስታይን ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር 5,300 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል። በ13ኛ ክፍለ ዘመን አካባቢ እንደ ተመሠረተ ይታሥባል። ዋና ከተሞች የአውሮፓ ከተሞች ሊክተንስታይን	28	ፋዱጽ (Vaduz) የሊክተንስታይን ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር 5,300 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል። በ13ኛ ክፍለ ዘመን አካባቢ እንደ ተመሠረተ ይታሥባል።
3709	https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%89%AA%E1%88%8D%E1%8A%92%E1%8B%8D%E1%88%B5	ቪልኒውስ	ቪልኒውስ የሊትዌኒያ ዋና ከተማ ነው። ቪልኒውስ በታሪክ መዝገብ ከ1315 ዓ.ም. ጀምሮ ይታወቃል። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር 560,192 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል። ቪልኒውሰ የ ሊታውያን ዋና ከተማ ነች። ስሙ የመታው ከ ቫሊና ሪቨር ነው ዋና ከተሞች የአውሮፓ ከተሞች ሊትዌኒያ	39	ቪልኒውስ የሊትዌኒያ ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር 560,192 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል። ቪልኒውሰ የ ሊታውያን ዋና ከተማ ነች። ስሙ የመታው ከ ቫሊና ሪቨር ነው
3710	https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%88%89%E1%8A%AD%E1%88%B0%E1%88%9D%E1%89%A0%E1%88%AD%E1%8C%8D%20%28%E1%8A%A8%E1%89%B0%E1%88%9B%29	ሉክሰምበርግ (ከተማ)	ሉክሰምቡርግ የሉክሰምቡርግ ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር 100.000ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል። ዋና ከተሞች የአውሮፓ ከተሞች	18	ሉክሰምቡርግ የሉክሰምቡርግ ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር 100.000ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል።
3711	https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%88%B5%E1%8A%AE%E1%8D%95%E1%8B%AC	ስኮፕዬ	ስኮፕዬ (መቄዶንኛ፦ Скопје) የመቄዶንያ ሬፑብሊክ ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር የአካባቢውን ኗሪ ሲጨምር 587,300 ሆኖ ሲገመት የራሱ የከተማው ኗሪ ቁጥር ደግሞ 452,500 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል። ሥፍራው ከ156 ዓክልበ. ጀምሮ በሮሜ መንግሥት ሥር ሲሆን ስሙ ስኩፒ ተባለ። ዋና ከተሞች የአውሮፓ ከተሞች	44	ስኮፕዬ (መቄዶንኛ፦ Скопје) የመቄዶንያ ሬፑብሊክ ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር የአካባቢውን ኗሪ ሲጨምር 587,300 ሆኖ ሲገመት የራሱ የከተማው ኗሪ ቁጥር ደግሞ 452,500 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል።
3712	https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8A%A0%E1%8A%95%E1%89%B3%E1%8A%93%E1%8A%93%E1%88%AA%E1%89%AE	አንታናናሪቮ	አንታናናሪቮ የማዳጋስካር ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር 1,390,800 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል። ዋና ከተሞች የአፍሪካ ከተሞች	19	አንታናናሪቮ የማዳጋስካር ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር 1,390,800 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል።
3713	https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%88%8A%E1%88%8E%E1%8A%95%E1%8C%94	ሊሎንጔ	ሊሎንጔ የማላዊ ዋና ከተማ ነው። የመንግሥት መቀመጫ በ1967 ዓ.ም. ወዲህ ከዞምባ ተዛወረና። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር 646,750 (1997 ዓ.ም.) ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል። ዋና ከተሞች የአፍሪካ ከተሞች	28	ሊሎንጔ የማላዊ ዋና ከተማ ነው። የመንግሥት መቀመጫ በ1967 ዓ.ም. ወዲህ ከዞምባ ተዛወረና። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር 646,750 (1997 ዓ.ም.) ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል።
3714	https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8A%A9%E1%8B%8B%E1%88%8B%20%E1%88%89%E1%88%9D%E1%8D%91%E1%88%AD	ኩዋላ ሉምፑር	ኩዋላ ሉምፑር (Kuala Lumpur) የማሌዢያ ዋና ከተማ ነው። በክላንግና በጎምባክ ወንዞች የሚጋጠሙበት ሥፍራ ሆኖ የስሙ ትርጉም «ጭቃማ መጋጠሚያ» ነው። የተሠራው በቻይና ሠራተኞች በ1849 ዓ.ም. ነበር። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር የአካባቢውን ኗሪ ሲጨምር 7.2 ሚሊዮን ሰዎች ሆኖ ሲገመት የራሱ የከተማው ኗሪ ቁጥር ደግሞ 1,887,674 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል። ዋና ከተሞች የእስያ ከተሞች	52	ኩዋላ ሉምፑር (Kuala Lumpur) የማሌዢያ ዋና ከተማ ነው። በክላንግና በጎምባክ ወንዞች የሚጋጠሙበት ሥፍራ ሆኖ የስሙ ትርጉም «ጭቃማ መጋጠሚያ» ነው። የተሠራው በቻይና ሠራተኞች በ1849 ዓ.ም. ነበር። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር የአካባቢውን ኗሪ ሲጨምር 7.2 ሚሊዮን ሰዎች ሆኖ ሲገመት የራሱ የከተማው ኗሪ ቁጥር ደግሞ 1,887,674 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል።
3715	https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%89%A3%E1%88%9B%E1%8A%AE	ባማኮ	ባማኮ የማሊ ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር (1998 ዓ.ም.) 1,690,471 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል። ባማኮ በ17ኛ ክፍለ ዘመን ተሠራ። በ1875 ዓ.ም. የፈረንሳይ ሠራዊት ይዘውት በ1900 ዓ.ም. የፈረንሳይ ሱዳን መቀመጫ ሆነ። Budapest-Bamako ዋና ከተሞች የአፍሪካ ከተሞች ማሊ	39	ባማኮ የማሊ ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር (1998 ዓ.ም.) 1,690,471 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል።
3716	https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%89%AB%E1%88%8C%E1%89%B3	ቫሌታ	ቫሌታ የማልታ ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር በ1998 ዓ.ም. 6,315 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል። የተመሠረተው በ1558 ዓ.ም. ነበር። ዋና ከተሞች የአውሮፓ ከተሞች	25	ቫሌታ የማልታ ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር በ1998 ዓ.ም. 6,315 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል። የተመሠረተው በ1558 ዓ.ም. ነበር።
3717	https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%88%9B%E1%8C%81%E1%88%AE	ማጁሮ	ማጁሮ የማርሻል ደሴቶች ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር 25,500 (በ1997 ዓ.ም.) ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል። ዋና ከተሞች	20	ማጁሮ የማርሻል ደሴቶች ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር 25,500 (በ1997 ዓ.ም.) ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል።
3718	https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8A%91%E1%8B%8B%E1%8A%AD%E1%88%BE%E1%89%B5	ኑዋክሾት	ኑዋክሾት (ዓረብኛ፦ نواكشوط‎ ወይም انواكشوط‎) የሞሪታኒያ ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ (1991 ዓ.ም.) 881,400 ሆኖ ተገመተ። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል። እስከ 1950 ዓ.ም. ድረስ ትንሽ የአሣ አጥማጅ መንደር ብቻ ነበር። ከዚያ እንደ ዋና ከተማ ተመረጠ። ዛሬ የአገሩ 1ኛ ታላቅ ከተማ ነው። ስሙ ኑዋክሾት ከበርበርኛ 'ናዋክሹጥ' (ማለት፣ የንፋሶች ቦታ) እንደ ተወሰደ ይታመናል። ዋና ከተሞች የአፍሪካ ከተሞች	55	ኑዋክሾት (ዓረብኛ፦ نواكشوط‎ ወይም انواكشوط‎) የሞሪታኒያ ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ (1991 ዓ.ም.) 881,400 ሆኖ ተገመተ። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል። እስከ 1950 ዓ.ም. ድረስ ትንሽ የአሣ አጥማጅ መንደር ብቻ ነበር። ከዚያ እንደ ዋና ከተማ ተመረጠ። ዛሬ የአገሩ 1ኛ ታላቅ ከተማ ነው። ስሙ ኑዋክሾት ከበርበርኛ 'ናዋክሹጥ' (ማለት፣ የንፋሶች ቦታ) እንደ ተወሰደ ይታመናል።
3719	https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8D%96%E1%88%AD%E1%89%B5%20%E1%88%89%E1%8B%8A%E1%88%B5	ፖርት ሉዊስ	ፖርት ሉዊስ (ፈረንሳይኛ፦ Port Louis /ፖ፡ ሉዊ/) የሞሪሸስ ዋና ከተማ ነው። ፈረንሳዮች በ1727 ዓ.ም. ሠሩት። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር የአካባቢውን ኗሪ ሲጨመር 577,200 ሆኖ ሲገመት የራሱ የከተማው ኗሪ ቁጥር ደግሞ 143,800 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል። ዋና ከተሞች የአፍሪካ ከተሞች	40	ፖርት ሉዊስ (ፈረንሳይኛ፦ Port Louis /ፖ፡ ሉዊ/) የሞሪሸስ ዋና ከተማ ነው። ፈረንሳዮች በ1727 ዓ.ም. ሠሩት። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር የአካባቢውን ኗሪ ሲጨመር 577,200 ሆኖ ሲገመት የራሱ የከተማው ኗሪ ቁጥር ደግሞ 143,800 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል።
3720	https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%88%9C%E1%8A%AD%E1%88%B2%E1%8A%AE%20%E1%8A%A8%E1%89%B0%E1%88%9B	ሜክሲኮ ከተማ	ሜክሲኮ ከተማ (እስፓንኛ፦ Ciudad de México /ሲዩዳድ ዴ ሜሒኮ/) የሜክሲኮ ዋና ከተማ ነው። ከተማው ቴኖችቲትላን ተብሎ የተመሠረተው በመጋቢት 14 ቀን 1317 ዓ.ም. በአዝቴክ (መሺካ) ኗሪዎች ነበር። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር የአካባቢውን ኗሪ ሲጨምር 19,231,829 ሆኖ ሲገመት የራሱ የከተማው ኗሪ ቁጥር ደግሞ 8,720,916 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል። ዋና ከተሞች የሜክሲኮ ከተሞች	51	ሜክሲኮ ከተማ (እስፓንኛ፦ Ciudad de México /ሲዩዳድ ዴ ሜሒኮ/) የሜክሲኮ ዋና ከተማ ነው። ከተማው ቴኖችቲትላን ተብሎ የተመሠረተው በመጋቢት 14 ቀን 1317 ዓ.ም. በአዝቴክ (መሺካ) ኗሪዎች ነበር። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር የአካባቢውን ኗሪ ሲጨምር 19,231,829 ሆኖ ሲገመት የራሱ የከተማው ኗሪ ቁጥር ደግሞ 8,720,916 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል።
3721	https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8D%93%E1%88%8A%E1%8A%AA%E1%88%AD	ፓሊኪር	ፓሊኪር ከ1981 ዓ.ም. ጀምሮ የማይክሮኔዥያ ተባባሪ ክፍላገሮች ዋና ከተማ ነው። በ1981 የመንግሥት መቀመጫ ወደ ፓሊኪር ከኮሎኒያ ተዛወረና። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር 4,645 ሆኖ (በ1997 ዓ.ም.) ይገመታል። ከተማው ፖህንፐይ በተባለ ደሴት ላይ ላይ ተቀምጦ ይገኛል። ዋና ከተሞች	35	ፓሊኪር ከ1981 ዓ.ም. ጀምሮ የማይክሮኔዥያ ተባባሪ ክፍላገሮች ዋና ከተማ ነው። በ1981 የመንግሥት መቀመጫ ወደ ፓሊኪር ከኮሎኒያ ተዛወረና። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር 4,645 ሆኖ (በ1997 ዓ.ም.) ይገመታል። ከተማው ፖህንፐይ በተባለ ደሴት ላይ ላይ ተቀምጦ ይገኛል።
3722	https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8A%AA%E1%88%BA%E1%8A%95%E1%8B%8D	ኪሺንው	ኪሺንው የሞልዶቫ ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር የአካባቢውን ኗሪ ሲጨምር 772,500 ሆኖ ሲገመት የራሱ የከተማው ኗሪ ቁጥር ደግሞ 709,900 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል። ዋና ከተሞች የአውሮፓ ከተሞች	30	ኪሺንው የሞልዶቫ ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር የአካባቢውን ኗሪ ሲጨምር 772,500 ሆኖ ሲገመት የራሱ የከተማው ኗሪ ቁጥር ደግሞ 709,900 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል።
3723	https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%88%9E%E1%8A%93%E1%8A%AE	ሞናኮ	ሞናኮ በአውሮፓ የሚገኝ ከተማ-አገር ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር 1400 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል። ሞናኮ ዋና ከተሞች የአውሮፓ ከተሞች	20	ሞናኮ በአውሮፓ የሚገኝ ከተማ-አገር ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር 1400 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል።
3724	https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8A%A1%E1%88%8B%E1%8B%93%E1%8A%95%20%E1%89%A3%E1%8B%93%E1%89%B3%E1%88%AD	ኡላዓን ባዓታር	ኡላዓን ባዓታር የሞንጎሊያ ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር 804,200 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል። ዋና ከተሞች የእስያ ከተሞች	20	ኡላዓን ባዓታር የሞንጎሊያ ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር 804,200 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል።
3725	https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8D%96%E1%8B%B5%E1%8C%8E%E1%88%AA%E1%8C%BB	ፖድጎሪጻ	ፖድጎሪጻ (Подгорица) የሞንቴኔግሮ ዋና ከተማ ነው። በ1995 ዓ.ም. በተደረገ ቆጠራ መሠረት የሕዝቡ ቁጥር 136,473 ነበር። «ፖድጎሪጻ» ማለት «ከጎሪጻ ሥር» ማለት ነው። «ጎሪጻ» ማለት ደግሞ «ትንሽ ተራራ» ሲሆን ቅርብ የሆነ ኮረብታ ስም ነው። በጥንትና በሮማ መንግሥት ዘመናት ከሥፍራው አጠገብ «ዶክሌያ» (Doclea) የተባለ መንደር ነበር። የሮማ ንጉሥ ዲዮቅልጥያኖስ ከዚህ አገር ነበር። ስለዚህ ከሱ በኋላ የዚያ ቦታ ስም «ድዮክሌያ» (Diocleia) ሆነ። በስላቮች ይህ ስም «ዱክልያ» (Дукля) ሆነ። ፖድጎሪጻ መጀመርያ Bizirminium («ቢዚርሚኒዩም») ተባለ። ከ12ኛው ምዕተ ዓመት ጀምሮ «ሪብኒጻ» (Рибница) ተብሎ ከ1318 ዓ.ም. ጀምሮ «ፖድጎሪጻ» በሚለው ስም ታወቋል። ሆኖም ከተማው ከ1937 እስከ 1984 ዓ.ም. ድረስ «ቲቶግራድ» (Титоград) ተሰይሞ ነበር። ዋና ከተሞች የአውሮፓ ከተሞች	98	ፖድጎሪጻ (Подгорица) የሞንቴኔግሮ ዋና ከተማ ነው። በ1995 ዓ.ም. በተደረገ ቆጠራ መሠረት የሕዝቡ ቁጥር 136,473 ነበር።
3726	https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%88%AB%E1%89%A3%E1%89%B5	ራባት	ራባት (الرباط /ሪባጥ/) የሞሮኮ ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር 1,636,600 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል። ሥፍራው መጀመርያው የተሠፈረ በ3ኛ ክፍለ ዘመን ክ.በ. ሲሆን ስሙ ቸላ ተባለ። በ32 ዓ.ም. ሮማውያን ያዙትና ስሙን ሳላ አሉት። ሮማውያን እስከ 242 ዓ.ም. ድረስ ከተማውን ይዘው የዛኔ ለበርበር ሕዝብ ግዛት ተመለሠ። በ1162 ዓ.ም. ሪባጥ (ራባት) ተብሎ ተሰየመ። በ1187 ዓ.ም. የአልሞሃድ መንግሥት ዋና መቀመጫ ሆነ። ዋና ከተሞች የአፍሪካ ከተሞች ሞሮኮ	65	ራባት (الرباط /ሪባጥ/) የሞሮኮ ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር 1,636,600 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል።
3727	https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%88%9B%E1%8D%91%E1%89%B6	ማፑቶ	ማፑቶ (በፖርቱጋልኛ: Maputo) የሞዛምቢክ ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር (1998 ዓ.ም.) የአካባቢውን ኗሪ ሲጨመር 1,800,000 ሆኖ ሲገመት የራሱ የከተማው ኗሪ ቁጥር ደግሞ 1,200,000 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል። ፖርቱጊዙ ዠብደኛ ሉሬንሶ ማርኬስ ዙሪያውን በ1536 ዓ.ም. በመርከብ ተጓዘ። በ1868 ዓ.ም. (1876 እ.ኤ.አ.) ከተማው ተመሰርቶ ስሙ እሱን ለማክበር ሎሬንሶ ማርኬስ ሆነ። በ1890 ዓ.ም. የቅኝ አገሩ መቀመጫ ሆነ። ዳሩ ግን ሞዛምቢክ ነጻ ከወጣ በኋላ፣ ስሙ በ1968 ዓ.ም. ወደ ማፑቶ ተለወጠ። ዋና ከተሞች የአፍሪካ ከተሞች	73	ማፑቶ (በፖርቱጋልኛ: Maputo) የሞዛምቢክ ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር (1998 ዓ.ም.) የአካባቢውን ኗሪ ሲጨመር 1,800,000 ሆኖ ሲገመት የራሱ የከተማው ኗሪ ቁጥር ደግሞ 1,200,000 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል።
3744	https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8B%AB%E1%8A%95%E1%8C%8E%E1%8A%95	ያንጎን	ያንጎን (ቡርምኛ፦ ရန္‌ကုန္‌မ္ရုိ့) አንድ ታላቅ ከተማ በምየንማር (የቀድሞው 'ቡርማ') ነው። የምየንማ ዋና ከተማ እስከ 1998 ዓ.ም. ነበረ። በ 1998፣ የምየንማ መንግሥት ኔፕዪዶ አዲሱ ዋና ከተማ መሆኑን አዋጀ። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር 4,344,100 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል። 'ያንጎን' ማለት ከ'ያን' ('ጠላት' ወይም 'ጥላቻ') እና ከ'ኮውን' ('አልቋል') ተወሰደ። ስለዚህ የከተማው ስም 'ጥላቻ (ወይም ጠላቶች) አልቀዋል' ለማለት ነው። መጀመርያ በ6ኛ ክፍለ ዘመን በሞን ሕዝብ ሲመሠረት ስሙ ዳጎን ነበር። በ1745 ዓ.ም. ንጉሡ አላውንግፓያ አውራጃውን አሸንፎ ስሙን ወደ ያንጎን ቀየረው። እንግሊዞችም በ1844 ከተማውን በጦርነት ሲይዙ ስሙን ራንጉን አሉት። ይህ ስም በይፋ በ1981 ዓ.ም. ወደ ያንጎን ተመለሠ። የእስያ ከተሞች ምየንማ	95	ያንጎን (ቡርምኛ፦ ရန္‌ကုန္‌မ္ရုိ့) አንድ ታላቅ ከተማ በምየንማር (የቀድሞው 'ቡርማ') ነው። የምየንማ ዋና ከተማ እስከ 1998 ዓ.ም. ነበረ። በ 1998፣ የምየንማ መንግሥት ኔፕዪዶ አዲሱ ዋና ከተማ መሆኑን አዋጀ። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር 4,344,100 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል።
3746	https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8B%AB%E1%88%AC%E1%8A%95	ያሬን	ያሬን (Yaren፤ ቀድሞ Makwa ማኳ) የናውሩ ሠፈር ነው። የናውሩ ማዘጋጃ ቤት እዚያ ስለሚገኝ ብዙ ጊዜ እንደ ደሴቲቱ ዋና ከተማ ቢቆጠርም በይፋ ግን አገሪቱ ምንም ዋና ከተማ የላትም። በሠፈሩ የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር በ1995 ዓ.ም. 1,100 ሆኖ ይገመታል። መልክዐ ምድር	38	ያሬን (Yaren፤ ቀድሞ Makwa ማኳ) የናውሩ ሠፈር ነው። የናውሩ ማዘጋጃ ቤት እዚያ ስለሚገኝ ብዙ ጊዜ እንደ ደሴቲቱ ዋና ከተማ ቢቆጠርም በይፋ ግን አገሪቱ ምንም ዋና ከተማ የላትም። በሠፈሩ የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር በ1995 ዓ.ም. 1,100 ሆኖ ይገመታል።
3747	https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8A%AB%E1%89%B5%E1%88%9B%E1%8A%95%E1%8B%B1	ካትማንዱ	ካትማንዱ የኔፓል ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር የአካባቢውን ኗሪ ሲጨምር 1,203,100 ሆኖ ሲገመት የራሱ የከተማው ኗሪ ቁጥር ደግሞ 729,000 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል። ዋና ከተሞች የእስያ ከተሞች	30	ካትማንዱ የኔፓል ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር የአካባቢውን ኗሪ ሲጨምር 1,203,100 ሆኖ ሲገመት የራሱ የከተማው ኗሪ ቁጥር ደግሞ 729,000 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል።
3748	https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8A%A0%E1%88%9D%E1%88%B5%E1%89%B0%E1%88%AD%E1%8B%B3%E1%88%9D	አምስተርዳም	አምስተርዳም በይፋ (በሕግ) ከ1806 ዓ.ም. ጀምሮ የነዘርላንድ ዋና ከተማ ሆኗል። ሆኖም የነዘርላንድ መንግሥት መቀመጫ በተግባር በደን ሃግ ከተማ ቆይቷል። በዚህ ሥፍራ መንደር ከ1267 ዓ.ም. ጀምሮ ይዘገባል፤ ስሙም «አምስተለርዳም» ማለት «የአምስተል ወንዝ ገደብ» ተባለ። ወንዙም ከጥንታዊ ሆላንድኛ /አመሰተለ/ «ውሃ ሠፈር» ተሰየመ። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር 737,900 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል። ዋና ከተሞች የሆላንድ ከተሞች	54	አምስተርዳም በይፋ (በሕግ) ከ1806 ዓ.ም. ጀምሮ የነዘርላንድ ዋና ከተማ ሆኗል። ሆኖም የነዘርላንድ መንግሥት መቀመጫ በተግባር በደን ሃግ ከተማ ቆይቷል። በዚህ ሥፍራ መንደር ከ1267 ዓ.ም. ጀምሮ ይዘገባል፤ ስሙም «አምስተለርዳም» ማለት «የአምስተል ወንዝ ገደብ» ተባለ። ወንዙም ከጥንታዊ ሆላንድኛ /አመሰተለ/ «ውሃ ሠፈር» ተሰየመ።
3749	https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8B%8C%E1%88%8A%E1%8A%95%E1%8C%8D%E1%89%B0%E1%8A%95	ዌሊንግተን	ዌሊንግተን (Wellington) የኒው ዚላንድ ዋና ከተማ ነው። ማዖሪ ነገድ ከ10ኛው ክፍለ ዘመን ጀምሮ በሥፍራው ሲኖሩ በማዖሪ ቋንቋ ስሙ ቴ ፋንጋንዊ-አ-ታራ ይባላል። በ1831 ዓ.ም. እንግሊዞች ሠፈሩትና በ1857 ዓ.ም. ዋና ከተማው ከአውክላንድ ወደ ዌሊንግቶን ተዛወረ። የሚኖርበት ህዝብ ቁጥር የአካባቢውን ኗሪ ሲጨምር 379,000 ሆኖ ሲገመት የራሱ የከተማው ኗሪ ቁጥር ደግሞ 189,700 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል። ዋና ከተሞች ኒው ዚላንድ	58	ዌሊንግተን (Wellington) የኒው ዚላንድ ዋና ከተማ ነው። ማዖሪ ነገድ ከ10ኛው ክፍለ ዘመን ጀምሮ በሥፍራው ሲኖሩ በማዖሪ ቋንቋ ስሙ ቴ ፋንጋንዊ-አ-ታራ ይባላል። በ1831 ዓ.ም. እንግሊዞች ሠፈሩትና በ1857 ዓ.ም. ዋና ከተማው ከአውክላንድ ወደ ዌሊንግቶን ተዛወረ።
3750	https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%88%9B%E1%8A%93%E1%8C%93	ማናጓ	ማናጓ (Managua) የኒካራጉዋ ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር የአካባቢውን ኗሪ ሲጨምር 1,390,500 ሆኖ ሲገመት የራሱ የከተማው ኗሪ ቁጥር ደግሞ 1,146,000 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል። የ'ማናጓ' ስም ከናዋትል 'ማና-አኋክ' ('ውሃ አጠገብ') ተወረሰ። ከጥንት ጀምሮ ኗሪዎቹ ከተማ በሥፍራው ነበራቸው። ዘመናዊ ከተማ በ1811 ዓ.ም. ተመሠርቶ ስሙ 'ሳንቲያጎ (ቅዱስ ያዕቆብ) ዴ ማናጓ' ተባለ። በ1849 ዓ.ም. አሜሪካውያን የቆየውን ዋና ከተማ ግራናዳን ስላጠፉ ያንግዜ ማናጓ እንደ ኒካራጓ አዲስ ዋና ከተማ ተመረጠ። ዋና ከተሞች ኒካራጓ	71	ማናጓ (Managua) የኒካራጉዋ ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር የአካባቢውን ኗሪ ሲጨምር 1,390,500 ሆኖ ሲገመት የራሱ የከተማው ኗሪ ቁጥር ደግሞ 1,146,000 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል።
3751	https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8A%92%E1%8B%AB%E1%88%9C	ኒያሜ	ኒያሜ የኒጀር ዋና ከተማ ነው። በ1918 ዓ.ም. የፈረንሳይ ቅኝ መንግሥት መቀመጫ ሆነ። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር በ1994 ቆጠራ 674,950 ነበረ። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል። ዋና ከተሞች የአፍሪካ ከተሞች ኒጄር	28	ኒያሜ የኒጀር ዋና ከተማ ነው። በ1918 ዓ.ም. የፈረንሳይ ቅኝ መንግሥት መቀመጫ ሆነ። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር በ1994 ቆጠራ 674,950 ነበረ። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል።
3753	https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8A%A0%E1%89%A1%E1%8C%83	አቡጃ	አቡጃ የናይጄሪያ ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር 1.8 ሚሊዮን ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል። አቡጃ በሌጎስ ፈንታ ዋና ከተማ እንዲሆን በ1970ዎቹ የታቀደ ከተማ ነው። በ1984 ዓ.ም. በይፋ የናይጄሪያ ዋና ከተማ ሆነ። ዋና ከተሞች ናይጄሪያ የአፍሪካ ከተሞች	38	አቡጃ የናይጄሪያ ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር 1.8 ሚሊዮን ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል። አቡጃ በሌጎስ ፈንታ ዋና ከተማ እንዲሆን በ1970ዎቹ የታቀደ ከተማ ነው። በ1984 ዓ.ም. በይፋ የናይጄሪያ ዋና ከተማ ሆነ።
3754	https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%88%9B%E1%88%8D%E1%89%B5%E1%8A%9B	ማልትኛ	ማልትኛ የሴማዊ ቋንቋዎች ቤተሠብ አባል ነው። በሜድትራኒያን ባሕር ውስጥ በሚገኘው ደሴት አገር በማልታ ላይ ይናገራል። መንስኤው ከቅርብ ዘመዱ ከአረብኛ ነው። ከሁሉ የሚመስለው የቱኒዚያ አረብኛ ሆኖም ከማልታ ቅርብ ጊዜ ታሪክ የተነሣ ብዙ ቃላትና ድምጽ ከጣልኛ እና ከእንግሊዝኛ ወስዷል። ከሴማውያን ቋንቋዎች ሁሉ ማልትኛ ብቻ በላቲን አልፋቤት የተጻፈ ነው። በ1928 ዓ.ም. ማልትኛና እንግሊዝኛ የደሴቱ መደበኛ ቋንቋዎች ተደረጉ። ከዚያ ዓመት በፊት መደበኛው ቋንቋ ጣልኛ ነበር። ዛሬ የተናጋሪዎቹ ቁጥር 371,900 ነው። ከነዚህም ውስጥ በአውስትራሊያ፥ አሜሪካና ካናዳ የሚችሉት ይገኛሉ። በማልትኛ ከሁሉ መጀመርያው ሰነድ በ1460 ዓ.ም. አካባቢ በፔትሮ ካሻሮ የተቃኘው ግጥም ካንቲሌና ነው። ይሁንና ለረጅም ዘመን ማልትኛው ስነ-ጽሑፋዊ ሳይሆን በብዛት የመነጋገርያ ቋንቋ ነበርና ጽሕፈት የተደረገው በአረብኛ በኋላም በጣልኛ ነበር። ስዋሰው የማልትኛ ስዋሰው መሠረት ከአረብኛ ሲሆን ከሮማንስ ቋንቋዎች በተለይ ከሲሲልኛና ከኖርማንኛ ቀበሌኞች ጽኑእ ተጽእኖ ይገኛል። ቅጽል በስም ይቀደማል። እንደ አረብኛ ወይም እንደ ዕብራይስጥ መስተፃምሩ በስምና በቅጽል ይታያል። ለምሳሌ It-tifel il-kbir ኢት-ቲፈል ኢል-ክቢር = ትልቁ ልጅ። ይህ ደንብ ግን ከሮማንስ ቋንቋዎች ለተበደሩ ስሞች ወይም ቅጽሎች አይደለም። የስም ቁጥር የሚታይበት ዘዴ ለሮማንስና ለሴማዊ ቃላት ይለያያል። እንደተለመደ ለሴማዊ ስሞች ብዙ ቁጥር ለማመልከት -iet ወይም -ijiet (-የት, -ኢየት) ይጨመር። ለምሳሌ art፥ አርት (መሬት) => artijiet፥ አርቲየት (መሬቶች) ይሆናል። ደግሞ እንደ ሴማውያን ልሣናት ለአንዳንድ ስሞች 'ሰባራ ብዙ ቁጥር' ይገኛል፣ ለምሳሌ ktieb ክትየብ (መጽሐፍ) => kotba ኮትባ (መጻሕፍት)፣ raġel ራጀል (ሰው) => irġiel ኢርጅየል (ሰዎች)። ለሮማንስ ስሞች ግን የብዙ ቁጥር ባዕድ መነሻ -ኢ (-i) ሊሆን ይችላል. ለምሳሌ lingwa፥ ሊንጓ (ቋንቋ) => lingwi, ሊንግዊ (ቋንቋዎች)። ግሦች እንደ ሌሎች ሴማውያን ቋንቋዎች ይመስላሉ። ከተናባቢዎች ሥር ይሠራሉ ማለት ነው። ለምሳሌ 'እኛ ጻፍን' በማልትኛ ktibna 'ክቲብና'፥ በአረብኛ 'ካታብና'፥ በዕብራይስጥም ካታቭኑ ይባላል። ከሮማንስ ለተበደሩ ግሦች ቢሆንም የአረብኛ ባዕድ መነሻ ይጨመራል፥ ለምሳሌ iddeċidejna (ኢደቺደይና) 'እኛ ወሰንን'። ምሳሌ (ከተመድ መብቶች ጽሑፍ) ማልትኛ: Il-bnedmin kollha jitwieldu ħielsa u indaqs fid-dinjità u l-jeddijiet. Huma mogħnija bir-raġuni u bil-kuxjenza u għandhom iġibu ruħhom ma' xulxin bħala aħwa. አጠራር: ኢል-ብነድሚን ኮላ ዪትውየልዱ ሕየልሳ ኡ ኢንዳእስ ፊት-ዲንዪታ ኡ ል-የዲየት። ኡማ ሞዕኒያ ቢር-ራጁኒ ኡ ቢል-ኩሽየንጻ ኡ ዓንዶም ኢጂቡ ሩሖም ማ ሹልሺን ብሓላ አሗ። አማርኛ: የሰው ልጅ ሁሉ ሲወለድ ነጻና በክብርና በመብትም እኩልነት ያለው ነው። የተፈጥሮ የማስተዋልና ኅሊናው ስላለው አንዱ ሌላውን በወንድማማችነት መንፈስ መመልከት ይገባዋል። ፊደል የማልትኛ ፊደል ከላቲን አልፋቤት መጥቶ እንዲህ ነው። A B Ċ D E F Ġ G Għ H Ħ I Ie J K L M N O P Q R S T U V W X Ż Z a b ċ d e f ġ g għ h ħ i ie j k l m n o p q r s t u v w x ż z (Y, y) የሚለው ላቲን ፊደል በማልትኛ የለም። ዋቢ መያያዣዎች Maltese verbal morphology (PDF) L-Akkademja tal-Malti Dizzjunarju Online mill-ingliz ghall-Malti Il-Kunsill Nazzjonali ta' l-Ilsien Malti ሴማዊ ቋንቋዎች	420	ማልትኛ የሴማዊ ቋንቋዎች ቤተሠብ አባል ነው። በሜድትራኒያን ባሕር ውስጥ በሚገኘው ደሴት አገር በማልታ ላይ ይናገራል። መንስኤው ከቅርብ ዘመዱ ከአረብኛ ነው። ከሁሉ የሚመስለው የቱኒዚያ አረብኛ ሆኖም ከማልታ ቅርብ ጊዜ ታሪክ የተነሣ ብዙ ቃላትና ድምጽ ከጣልኛ እና ከእንግሊዝኛ ወስዷል። ከሴማውያን ቋንቋዎች ሁሉ ማልትኛ ብቻ በላቲን አልፋቤት የተጻፈ ነው። በ1928 ዓ.ም. ማልትኛና እንግሊዝኛ የደሴቱ መደበኛ ቋንቋዎች ተደረጉ። ከዚያ ዓመት በፊት መደበኛው ቋንቋ ጣልኛ ነበር። ዛሬ የተናጋሪዎቹ ቁጥር 371,900 ነው። ከነዚህም ውስጥ በአውስትራሊያ፥ አሜሪካና ካናዳ የሚችሉት ይገኛሉ።
3756	https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8A%A2%E1%8B%A8%E1%88%B1%E1%88%B5	ኢየሱስ	ኢየሱስ (በዕብራይስጥ: ሲጻፍ ישוע ፣ ሲነበብ፡ የሹዓ፣ ትርጉሙም፡ የሚያድን ማለት ነው) የክርስትና ሃይማኖት መሰረት ነው። ክርስቶስ ማለት (በግሪክ ቋንቋ ሲጻፍ Χριστός ፤ ይህም መሢሕ ማለት ነው)፤ (በዕብራይስጥ ማሺያሕ ወይም 'የተቀባ' ማለት ሲሆን በተጨማሪም ዐማኑኤል ይባላል ትርጉሙም እግዚአብሔር ከኛ ጋር ሆነ) ማለት ነው ። ከሥላሴ አንዱ አካል ወልድ ኢየሱስ ነው። ኢየሱሰ በክርስትና ሃይማኖት አንድ አምላክ ከሚሆኑት አብ ወልድ መንፈስ ቅዱስ ማለትም ከሥላሴ አንዱ ወልድ እሱ ነው ፤ ይህም ወልድ ፣ ከእመቤታችን ቅድስት ድንግል ማርያም ተወልዶ እንደ ሰው በምድር ተመላልሶ የአባቱን መንግሥት አስተምሮ ለሰው ልጅ መዳን ሲል ራሱን አሳልፎ የሰጠ በመጨረሻም ከሞት ተነስቶ መንፈስ ቅዱስ እንዲተካው አድርጎ ወደ ሰማይ አርጎ በአባቱ ቀኝ የተቀመጠ ይህን ዓለም ለመፍረድ ዳግም ምፃቱ የሚጠበቅ አምላክ እና ፈጣሪ ነው ። ስለኢየሱስ የበለጠ ለመረዳት አዲስ ኪዳንን በተለይ ወንጌልን በአራቱ ሐዋርያት ፣ በቅዱስ ማርቆስ ፣ቅዱስ ሉቃስ ፣ ቅዱስ ዮሐንስ ፣ ቅዱስ ማቴዎስ የተፃፈውን ያንብቡ ። ከድረ ገጾቹ አንዱን ለመመልከት እዚህ ላይ ይጫኑ እንዲሁም አንዳንድ ሃይማኖቶች ደግሞ የእግዚአብሔር መልዕክተኛ ነው ሲሉ አንዳንዶቹ ደግሞ ነቢይ ነው ብለው ያምናሉ። ስምና ልደትተጨማሪ ማስረጃ «ኢየሱስ» የሚለው ስም ፦ በግሪክኛ «ኤሱስ» Ἰησοῦ በቀዳማይ እብራይስጥ «ያህሹአ» יְהוֹשֻׁעַ ፣ በደሃራይ እብራይስጥ «ያሱአ» יֵשׁוּעַ ፣ በአረማይክ «ዔሳዩ» ܝܫܘܥ ፤ በቀዳማይ አረብኛ «ዒሳ» عيسى ፤ በደሃራይ አረቢኛ «የሱዐ» يسوع ሲሆን ትርጉሙ ከእብራይስጥ «ያህዌ መድሃኒት ነው» ማለት መድኃኒያለም የሚል ፍቺ አለው፤ በተለይ ኢየሱስ ሰዎች ሲጠሩበት የነበረ የሰው ስም መሆኑን ለማሳየት ለሌሎች ሰዎች አገልግሎት ላይ ውሏል። የማርያም ልጅ ኢየሱስ ከሌሎች ኢየሱሶች ለመለየት ባደገበት አገር ስም በናዝሬት የናዝሬቱ ኢየሱስ ይባላል፦ ሉቃስ 18፥37። ከዚህም በቀር «ኢያሱ» (ወይም በግዕዝ «ኢየሱስ»፣ በግሪክ «ኢዬሶውስ»፣ በዕብራይስጥም «ያህሹዓ») የተባሉት ሌሎች ግለሠቦች ከብሉይ ኪዳን እና ከአዲስ ኪዳን ማየት ይቻላል፦ 1. የነዌ ልጅ ኢየሱስ - በሙሴ ዘመን ይኖር የነበረ ፍጡር ሰው ነው። 2. የኢዮሴዴቅ ልጅ ኢየሱስ - በሐጌ ዘመን ይኖር የነበረ ፍጡር ሰው ነው። 3. ኢዮስጦስ ኢየሱስ - የጳውሎስ ባልደረባ ነው (ቆላ.4:10-11)። እንደ ክርስትና እምነትና ወንጌሎች ኢየሱስ ከድንግል ማርያም እና ከመንፈስ ቅዱስ በቤተ ልሔም፣ ይሁዳ ተወለደ። ሳዱላዋ ማርያምና እጮኛዋ ዮሴፍ ለሕዝብ ቁጠራ በይሁዳ ስለ ተገኙ የቤት መጻተኞች ሆነው በጋጣ ተኝተው ነበር፤ ኢየሱስም በግርግም የተኛ እንጂ አልጋ አልነበረም። ገሊላ ግን በስሜን እስራኤል ወይም ሰማርያ ቤተሠቡ የተገኙበት ኢየሱስም የታደገበት ሀገር ነበረ። የኢየሱስ ጥቅሶችና ትምህርቶች ቤተክርስቲያን ቅዱስ ብላ የምትጠቀምባቸው ፬ መጻሕፍት ወንጌሎች በማቴዎስ፣ ማርቆስ፣ ሉቃስና ዮሐንስ እንደተጻፉት የኢየሱስን ትምህርትና ከሞላ ጐደል የሕይወት ታሪኩን ይገልጻሉ። በነዚህ ወንጌሎች መሠረት ኢየሱስ ሲያስተምር ብዙ ጥቅሶች ይገኛሉ። ለምሳሌ፦ «የአሕዛብ አለቆች እንዲገዙአቸው፡ ታላላቆቹም በላያቸው እንዲሠለጥኑ ታውቃላችሁ። በእናንተስ እንዲህ አይደለም...» (ማቴ 20፡25) በዚሁ ጥቅስ ኢየሱስ ዓለሙን እንደ ገለበጠ ተብሏል። በዚያን ጊዜ ይሁዳ በባዕድ አረመኔ ሕዝብ ከባድ ገዥነት ሥር ነበረችና፣ የአይሁዶች ሊቃውንት ከትንቢት የተነሣ ከሮሜ ዕጅ የሚያድናቸውን መሢሕ ይጠብቁ ነበር። ይህ አይነት ትንቢት ቢገኝም ኢየሱስ ያንጊዜ በጦርነት ስላላነሣ የአይሁድ መሪዎች ሊቀበሉት ፈቃደኛ አልነበሩም። ደግሞ «እግዚአብሔር ምኑን ይፈልጋል?» ለሚለው ለዘመናት ፍልስፍና ጥያቄ በመመልስ ኢየሱስ በብሉይ ኪዳን ትንቢተ ኢሳይያስ ውስጥ ይህን መልስ አገኝቶ ብዙ ጊዜ ያጠቁመው ነበር፦ «ምሕረት እፈልጋለሁ እንጂ መሥዋዕት አይደለም።» ለሚሰሙት ተከታዮቹ ግን አዲስ ጥያቄ ጠየቃቸው፣ እንዲህ ሲል፦ «ሰው ዓለሙን ሁሉ ቢያተርፍ ነፍሱንም ቢያጐድል ምን ይጠቅመዋል?» (ማርቆስ 8:36) በወንጌላት በኩል እጅግ በርካታ ተመሳሳይ ትምህርቶች በቀላሉ ሊነቡ ይቻላል። ደግሞ ይዩ፦ አባታችን ሆይ ያስተማረው የክርስትና ጸሎት ወርቃማው ሕግ የሕገ ወንጌል መሠረት ኢየሱስ ማን ነውባጭሩ በተዋሕዶ አብያተ ክርስትያናት እምነት ትምህርት፣ የኢየሱስ ሰብአዊና መለኰታዊ ባሕርይ አንድ (ተዋሕዶ) ነው። ከካልኬዶን ጉባኤ ጀምሮ ግን በሮማ ቤተክርስትያን ትምህርት ዘንድ በሁለት ልዩ ልዩ ሰብአዊና መለኰታዊ ባሕርዮች ተለይቷል። ኢየሱስ ወልድ ሆኖ ከሥላሴ (አብ ወወልድ ወመንፈስ ቅዱስ) አንዱ ክፍል በመሆኑ አምላክ ነው በማለት በንቅያ ጸሎተ ሃይማኖት ይስማማሉ። «ቃሉ ሥጋ ሆነ» ሲባል፣ ፈጣሪው ወደ ፍጥረቱ በሙሉ በመግባት ዓለሙን ለማዳን ኃይልና ፈቃድ እንዳለው ገለጸ ለማለት ነው። ከዚህ በላይ ስለ ኢየሱስ ማንነት ብዙዎች አብያተ ክርስትያናት ከአዲስ ኪዳን ጠቅሰው እንደሚያስተምሩት የሚከተለውን እንረዳለን 1. ኢየሱስ የእግዚአብሔር ልጅ ነው ከሁለት ሺህ ዓመት በፊት በሰው ልጆች ታሪክ ውስጥ አንድ እንግዳ ሰው ብቅ አለ፡፡ ይህ ሰው በአለም ውስጥ የተወለደ ቢሆንም፣ ልክ እንደማንኛውም ሰው ሰብአዊ ማንነት ቢኖረውም ተራ ሰው አልነበረም። ከድንግል ማርያም በመንፈስ ቅዱስ ተፀንሶ ወደ ምድር የመጣው፣ በሰው አምሳል የተገለጠው ራሱ እግዚአብሔር ነው፡፡ ይህ ሰው (የእግዚአብሔር ልጅ) ነው (ሉቃስ 1፡26-35)፣ (ዮሐንስ 1፡1 እና ዮሐንስ 1፡14)። በብሉይ ኪዳን ስለሚመጣው መሢህ (ክርስቶስ) ሲተነበይ ከመጠሪያዎቹ አንዱ አማኑኤል በዕብራይስጥ «ኢሜኑ» (ከኛ ጋር) «ኤል» (አምላክ) ወይም አምላክ ከኛ ጋራ ማለት ነው። ምድር የእግዚአብሔር መረገጫ እንደ ተባለች (ኢሳይያስ 66:1 እና ማቴ. 5:35) ወደፊት «ከወንዝ እስከ ምድር ዳርቻ ድረስ» ለዘላለም የሚነግስ ብለው የተነበዩለት አምላክ የሚሉት እግዚአብሔር ነው። 2. ኢየሱስ ወደ ምድር የመጣው ለተለየ ተልእኮ ነው የሰው ልጅ ከጠፋበት መንገድ ሊመልስ (ሉቃስ 19፡10)። ከጨለማ ስልጣን ሊያድነን (ቆላሲያስ 1፡13)፡፡ ነፍሱን ለእኛ ቤዛ አድርጎ ሊሰጥ፤ ደሙን ከፍሎ ሊገዛን (ማቴ 20፡28)፡፡ * በሕይወታችን ያለውን የሰይጣንን ሥራ ሊያፈርስ (1ዮሐ 3፡8)፡፡ የዘላለም ሕይወት ሊሰጠን (1ዮሐ 5፡11፣12)፡፡ በተጨማሪ ዮሐንስ 3፡16፣17 እና ዮሐንስ 10፡10 ይመልከቱ፡፡ አዲስ ልደት በመስጠት የእግዚአብሔር ቤተሰቦች ሊያደርገን (ዮሐ 1፡12)፡፡ በተጨማሪ 1ዮሐ 3፡1.2 ይመልከቱ ከአብ ጋር የነበረንን ሕብረት ለማደስ (1ዮሐ 1፡3)። 3. ኢየሱስ እግዚአብሔር ምን እንደሚመስል ሊያሳየን መጣ (ዮሐ 14፡7-11)፡፡ በተጨማሪ ዮሐንስ 1፡18 ይመልከቱ። የእግዚአብሔርን ፍቅር አሳየን (1ዮሐ 4፡9፣10)፡፡ በተጨማሪ ሮሜ 5፡8 ይመልከቱ። የእግዚአብሔርን ኃይል አሳየን፣ የታመሙትን፣ ሽባዎችን እና አይነስውራንን ፈወሰ (ማቴ 4፡24)፡፡ በተጨማሪ ዮሐንስ 9፡1-7 ይመልከቱ። ርኩሳን መናፍስትን አስወጣ (ማር 1፡34)፡፡ በተጨማሪ ማርቆስ 5፡1-17 ይመልከቱ። ተአምራትን አደረገ (ማር 4፡37-41)፡፡ በተጨማሪ ዮሐንስ 6፡1-21 ይመልከቱ። ሙታንን አስነሳ (ዮሐ 11፡43፣44)፡፡ 4. ኢየሱስ መከራችንን ተቀበለ ኢየሱስ በምድር ሕይወቱ እኛ የምንቀበለውን የሕይወት ችግሮች በሞላ አይቷል፤ ስለዚህም ሊራራልን ይችላል። (ዕብ 4፡15)፡፡ በተጨማሪ ማቴዎስ 8፡17 ይመልከቱ። 5. ኢየሱስ ስለእኛ በመስቀል ላይ ሞተ ኃጢአተኛ ሰዎች በሀሰት ኢየሱስን እንደ ወንጀለኛ ከእንጨት በተሰራ መስቀል ላይ ቸነከሩት፡፡ ራሱን ከዚህ ማዳን ቢችልም፣ አላደረገውም፡፡ ምክንያቱም እግዚአብሔር አለሙን የሚያድነው በእርሱ የመስቀል ላይ ሞት ነበርና፡፡ ስዚህ ኢየሱስ ስለ እኛ ሞተ! (ማር 15፡16-39 ያንብቡ) (1ጴጥ 2፡24)፡፡ በተጨማሪ ኢሳያስ 53፡5፣6 ያንብቡ፡፡ 6. ኢየሱስ ስለእኛ ከሙታን መካከል ተነሳ ከሦስት ቀን የመቃብር ቆይታ በኋላ እግዚአብሔር ልጁን ከሙታን መካከል አስነሳው! (ማቴዎስ 28 ያንብቡ)፡፡ ትንሳኤውም ጭምር ለእኛ ሲል ነበር፡፡ (ኤፌ 2፡4-6)፡፡ በተጨማሪ ሮሜ 6፡4 ያንብቡ፡፡ አንድእግዚሀቢዬርበሚሄንበአቦበወልድ 7. ኢየሱስ ለእኛ የሰማይን ደጅ ከፈተልን በምድር ላይ የነበረውን ሥራ በፈፀመ ጊዜ ኢየሱስ ወደአባቱ ዘንድ ወደሰማይ አረገ፡፡ ይህም ጭምር ለእኛ ነበር፡፡ ምክንያቱም አሁንና ለዘላለሙ ከእርሱ ጋር አብረን ለመኖር ወደ እግዚአብሔር መገኛ የምንሄድበት መንገድ ከፍቶልናል፡፡ (ዕብ 10፡19-22)፡፡ በተጨማሪ ዮሐንስ 14፡1-3 ይመልከቱ። ለተጨማሪ መረጃ የሚከተለውን አድራሻ ይጎብኙ፡ http://bible-question-and-answer.blogspot.com/2012/02/blog-post.html ተጨማሪ ማጣቀሻዎች ስለ ኢየሱስ የበለጠ ለማወቅ ኢትዮጵያንኦርቶዶክስዶትኮም http://ethiopianorthodox.org/amharic/tiyakenamelse/tiyakenmelse.html የተባለ ድረገጽን ይጎብኙ። መጽሓፍ ቅዱስ ክርስትና አይሁድ ማርያም ተዋህዶ	947	ኢየሱስ (በዕብራይስጥ: ሲጻፍ ישוע ፣ ሲነበብ፡ የሹዓ፣ ትርጉሙም፡ የሚያድን ማለት ነው) የክርስትና ሃይማኖት መሰረት ነው። ክርስቶስ ማለት (በግሪክ ቋንቋ ሲጻፍ Χριστός ፤ ይህም መሢሕ ማለት ነው)፤ (በዕብራይስጥ ማሺያሕ ወይም 'የተቀባ' ማለት ሲሆን በተጨማሪም ዐማኑኤል ይባላል ትርጉሙም እግዚአብሔር ከኛ ጋር ሆነ) ማለት ነው ። ከሥላሴ አንዱ አካል ወልድ ኢየሱስ ነው። ኢየሱሰ በክርስትና ሃይማኖት አንድ አምላክ ከሚሆኑት አብ ወልድ መንፈስ ቅዱስ ማለትም ከሥላሴ አንዱ ወልድ እሱ ነው ፤ ይህም ወልድ ፣ ከእመቤታችን ቅድስት ድንግል ማርያም ተወልዶ እንደ ሰው በምድር ተመላልሶ የአባቱን መንግሥት አስተምሮ ለሰው ልጅ መዳን ሲል ራሱን አሳልፎ የሰጠ በመጨረሻም ከሞት ተነስቶ መንፈስ ቅዱስ እንዲተካው አድርጎ ወደ ሰማይ አርጎ በአባቱ ቀኝ የተቀመጠ ይህን ዓለም ለመፍረድ ዳግም ምፃቱ የሚጠበቅ አምላክ እና ፈጣሪ ነው ። ስለኢየሱስ የበለጠ ለመረዳት አዲስ ኪዳንን በተለይ ወንጌልን በአራቱ ሐዋርያት ፣ በቅዱስ ማርቆስ ፣ቅዱስ ሉቃስ ፣ ቅዱስ ዮሐንስ ፣ ቅዱስ ማቴዎስ የተፃፈውን ያንብቡ ። ከድረ ገጾቹ አንዱን ለመመልከት እዚህ ላይ ይጫኑ
3768	https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8A%A6%E1%88%B5%E1%88%8E	ኦስሎ	ኦስሎ የኖርዌ ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር 876፣391 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል። በኖርዌ መዝገቦች መሠረት፣ ከተማው መጀመርያ አስሎ ተብሎ የተመሠረተ በ1041 ዓ.ም. ገደማ በንጉሥ ሃራልድ 3ኛ ነበር። ከ1291 ዓ.ም. የአገሩ ዋና ከተማ ሆኗል። ከ1616 ዓ.ም. እስከ 1917 ዓ.ም. ድረስ ስሙ ክርስቲያና ተባለ፤ ከዚያ በኋላ ግን ስሙ ወደ ኦስሎ ተመለሰ። ኖርዌይ ዋና ከተሞች የአውሮፓ ከተሞች	57	ኦስሎ የኖርዌ ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር 876፣391 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል።
3769	https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%88%98%E1%88%B5%E1%8A%A8%E1%89%B5	መስከት	መስከት (مسقط) የኦማን ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር (1997 ዓ.ም.) 600,000 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል። መስከት ኦማን እጅግ ጥንታዊ ከተማ ሲሆን ከ2ኛ ክፍለ ዘመን ዓ.ም. ጀምሮ ይታወቃል። በ1499 ዓ.ም. ፖርቱጊዞች ማረኩትና እስከ ጥር 21 ቀን 1642 ዓ.ም. ድረስ ቆዩ። ዋና ከተሞች የእስያ ከተሞች ኦማን	47	መስከት (مسقط) የኦማን ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር (1997 ዓ.ም.) 600,000 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል።
3770	https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8A%A2%E1%88%B5%E1%88%8B%E1%88%9B%E1%89%A3%E1%8B%B5	ኢስላማባድ	ኢስላማባድ (اسلام آباد) የፓኪስታን ዋና ከተማ ነው። በካራቺ ፈንታ የመንግሥት መቀመጫ እንዲሆን በ1953 ዓ.ም. ተመሠረተ። በ1959 ዓ.ም. መቀመጫው በይፋ ወዲህ ተዛወረ። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር 601,600 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል። ዋና ከተሞች ፓኪስታን የእስያ ከተሞች	36	ኢስላማባድ (اسلام آباد) የፓኪስታን ዋና ከተማ ነው። በካራቺ ፈንታ የመንግሥት መቀመጫ እንዲሆን በ1953 ዓ.ም. ተመሠረተ። በ1959 ዓ.ም. መቀመጫው በይፋ ወዲህ ተዛወረ። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር 601,600 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል።
3771	https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8A%AE%E1%88%AE%E1%88%AD	ኮሮር	ኮሮር በፐላው የሚገኝ መንደር ነው። እስከ 1998ም ድረስ የፓላው ዋና ከተማ ነበር። በዚያ ቀን ግን ዋና ከተማው ወደ ጘልሩሙድ፣ መለከዖክ ተዛወረ። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር 11,100 ሆኖ ይገመታል። መንደሩ ላይ ተቀምጦ ይገኛል። ከተሞች	32	ኮሮር በፐላው የሚገኝ መንደር ነው። እስከ 1998ም ድረስ የፓላው ዋና ከተማ ነበር። በዚያ ቀን ግን ዋና ከተማው ወደ ጘልሩሙድ፣ መለከዖክ ተዛወረ። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር 11,100 ሆኖ ይገመታል። መንደሩ ላይ ተቀምጦ ይገኛል።
3772	https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8D%93%E1%8A%93%E1%88%9B%20%E1%8A%A8%E1%89%B0%E1%88%9B	ፓናማ ከተማ	ፓናማ ከተማ (እስፓንኛ፦ Ciudad de Panamá /ሲዩዳድ ዴ ፓናማ/) የፓናማ ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር 1,053,500 (ዙሪያ) እና 437,200 (ከተማው) ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል። ከተማው መጀመርያ በስፓንያውያን በ1511 ዓ.ም. ተመሠረተ። በ1663 ዓ.ም. እንግሊዛዊ ዠብደኛ ሄንሪ ሞርጋን ቢያጠፋውም፣ በ1665 ዓ.ም. ቅርብ በሆነበት ሰፈር ዳግመኛ ተሠራ። ዋና ከተሞች	49	ፓናማ ከተማ (እስፓንኛ፦ Ciudad de Panamá /ሲዩዳድ ዴ ፓናማ/) የፓናማ ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር 1,053,500 (ዙሪያ) እና 437,200 (ከተማው) ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል።
3773	https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8D%96%E1%88%AD%E1%89%B5%20%E1%88%9E%E1%88%AD%E1%88%B5%E1%89%A2	ፖርት ሞርስቢ	ፖርት ሞርስቢ (እንግሊዝኛ፦ Port Moresby፤ ቶክ ፒሲን፦ Pot Mosbi /ፖት ሞስቢ/) የፓፑዋ ኒው ጊኒ ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር 324,900 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል። ስሙ የወጣ ከእንግሊዛዊ መርከበኛ ጆን ሞርስቢ በ1865 ዓ.ም. ነው። ዋና ከተሞች	38	ፖርት ሞርስቢ (እንግሊዝኛ፦ Port Moresby፤ ቶክ ፒሲን፦ Pot Mosbi /ፖት ሞስቢ/) የፓፑዋ ኒው ጊኒ ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር 324,900 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል።
3774	https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8A%A0%E1%88%B1%E1%8A%95%E1%88%B2%E1%8B%AE%E1%8A%95	አሱንሲዮን	አሱንሲዮን የፓራጓይ ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር የአካባቢውን ኗሪ ሲጨምር 1,482,200 ሆኖ ሲገመት የራሱ የከተማው ኗሪ ቁጥር ደግሞ 525,100 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል። አሱንሲዮን በስፓንያውያን የተመሠረተው በ1529 ዓ.ም. ሲሆን፣ ስሙ በእስፓንኛ ('አሱንሲዮን') ማለት፣ 'ዕርገት' ወይም ድንግል ማርያም እንደሚታመነው ወደ ሰማይ ያረገችበት ቀን ማለት ነው። ዋና ከተሞች ፓራጓይ	50	አሱንሲዮን የፓራጓይ ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር የአካባቢውን ኗሪ ሲጨምር 1,482,200 ሆኖ ሲገመት የራሱ የከተማው ኗሪ ቁጥር ደግሞ 525,100 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል።
3775	https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%88%8A%E1%88%9B	ሊማ	ሊማ የፔሩ ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር (1998 ዓ.ም.) የአካባቢውን ኗሪ ሲጨምር 8,187,398 ሆኖ ሲገመት የራሱ የከተማው ኗሪ ቁጥር ደግሞ 4,097,340 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል። ከተማው ሲዩዳድ ዴ ሎስ ሬዬስ ('የነገሥታት ከተማ') ተብሎ በእስፓንያውያን በ1527 ዓ.ም. የተመሠረተ ሲሆን የኗሪዎች ስም ሊማ ግን ዘላቂ ሆነ። ዋና ከተሞች ፔሩ	50	ሊማ የፔሩ ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር (1998 ዓ.ም.) የአካባቢውን ኗሪ ሲጨምር 8,187,398 ሆኖ ሲገመት የራሱ የከተማው ኗሪ ቁጥር ደግሞ 4,097,340 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል።
3776	https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%88%9B%E1%8A%92%E1%88%8B	ማኒላ	ማኒላ (እንግሊዝኛ፦ Manila) የፊሊፒንስ ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር የአካባቢውን ኗሪ ሲጨምር 10,677,000 ሆኖ ሲገመት የራሱ የከተማው ኗሪ ቁጥር ደግሞ 1,581,082 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል። የከተማው ስም የተነሣ ከታጋሎግ ስሙ 'ማይኒላድ' (የኒላድ አበባ ሥፍራ) ነው። በ1562 ዓ.ም. ስፓንያውያን ወርረውት በ1587 የፊሊፒንስ ዋና ከተማ ሆነ። ዋና ከተሞች ፊሊፒንስ የእስያ ከተሞች	52	ማኒላ (እንግሊዝኛ፦ Manila) የፊሊፒንስ ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር የአካባቢውን ኗሪ ሲጨምር 10,677,000 ሆኖ ሲገመት የራሱ የከተማው ኗሪ ቁጥር ደግሞ 1,581,082 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል።
3777	https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8B%8B%E1%88%AD%E1%88%B6%E1%8B%8D	ዋርሶው	ዋርሶው የፖላንድ ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር የአካባቢውን ኗሪ ሲጨምር 2,201,900 ሆኖ ሲገመት የራሱ የከተማው ኗሪ ቁጥር ደግሞ 1, 726, 581 (2014) ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል። የፖላንድ ከተሞች ዋና ከተሞች	33	ዋርሶው የፖላንድ ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር የአካባቢውን ኗሪ ሲጨምር 2,201,900 ሆኖ ሲገመት የራሱ የከተማው ኗሪ ቁጥር ደግሞ 1, 726, 581 (2014) ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል።
3778	https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%89%A1%E1%8A%AB%E1%88%A8%E1%88%B5%E1%89%B5	ቡካረስት	ቡካረስት (ሮማንኛ፦ București /ቡኩረሽቲ/) የሮማኒያ ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር የአካባቢውን ኗሪ ሲጨምር 2,419,425 ሆኖ ሲገመት የራሱ የከተማው ኗሪ ቁጥር ደግሞ 1,883,425 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል። ቡካረስት ከ1452 ዓ.ም. ጀምሮ ይታወቃል። በአፈ ታሪክ ዘንድ የተመሠረተው ቡኩር በተባለ እረኛ ነበር። ዋና ከተሞች የአውሮፓ ከተሞች	46	ቡካረስት (ሮማንኛ፦ București /ቡኩረሽቲ/) የሮማኒያ ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር የአካባቢውን ኗሪ ሲጨምር 2,419,425 ሆኖ ሲገመት የራሱ የከተማው ኗሪ ቁጥር ደግሞ 1,883,425 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል።
3779	https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%88%9E%E1%88%B5%E1%8A%AE	ሞስኮ	ይህ መጣጥፍ ማጣቀሻዎችን ይፈልጋል እና አንዳንድ ምንጮችን ለማግኘት እና ወደ መጣጥፉ ማከል ይችላሉ ሞስኮ (/ ˈmɒskoʊ/ MOS-koh፣ የዩኤስ ዋና ዋና / ˈmɒskaʊ/ MOS-kow፤ ራሽያኛ: Москва, tr. Moskva, IPA: [mɐˈskva] (የድምጽ ተናጋሪ iconlisten)) ዋና ከተማ እና ትልቁ የሩሲያ ከተማ ናት። ከተማዋ በማዕከላዊ ሩሲያ ውስጥ በሞስኮቫ ወንዝ ላይ ትቆማለች ፣ ነዋሪዎቿ በከተማው ወሰን ውስጥ 12.4 ሚሊዮን ነዋሪዎች ፣ በከተማው ውስጥ ከ 17 ሚሊዮን በላይ ነዋሪዎች ፣ እና በሜትሮፖሊታን አካባቢ ከ 20 ሚሊዮን በላይ ነዋሪዎች ይገመታሉ። የከተማው የቆዳ ስፋት 2,511 ስኩዌር ኪሎ ሜትር (970 ካሬ ሜትር) ሲሆን የከተማው ስፋት 5,891 ስኩዌር ኪሎ ሜትር (2,275 ካሬ ሜትር) የሚሸፍን ሲሆን የሜትሮፖሊታን ስፋት ከ26,000 ስኩዌር ኪሎ ሜትር (10,000 ካሬ ሜትር) በላይ ይሸፍናል። ሞስኮ በዓለም ትልቁ ከተሞች መካከል ነው; ሙሉ በሙሉ በአውሮፓ ውስጥ በጣም በሕዝብ የሚኖርባት ከተማ፣ በአውሮፓ ትልቁ የከተማ እና የሜትሮፖሊታን አካባቢ፣ እና በአውሮፓ አህጉር ላይ በመሬት ስፋት ትልቁ ከተማ ነች። በ 1147 ለመጀመሪያ ጊዜ የተመዘገበው ሞስኮ እያደገች የበለጸገች እና በስሟ የተሸከመው የግራንድ ዱቺ ዋና ከተማ ሆና አገልግላለች። የሞስኮ ግራንድ ዱቺ በዝግመተ ለውጥ ወደ ሩሲያ ዛርዶም ሲቀየር፣ ሞስኮ አሁንም ለአብዛኛው የ Tsardom ታሪክ የፖለቲካ እና የኢኮኖሚ ማዕከል ሆና ቆይታለች። ዛርዶም ወደ ሩሲያ ኢምፓየር ሲቀየር ዋና ከተማዋ ከሞስኮ ወደ ሴንት ፒተርስበርግ ተዛወረች የከተማዋን ተፅእኖ ቀንሷል። የጥቅምት አብዮት ተከትሎ ዋና ከተማዋ ወደ ሞስኮ ተመለሰች እና ከተማዋ የሩስያ ኤስኤፍኤስአር እና ከዚያም የሶቪየት ህብረት የፖለቲካ ማዕከል ሆና ተመለሰች. ከሶቪየት ኅብረት መፍረስ በኋላ ሞስኮ የወቅቱ እና አዲስ የተቋቋመው የሩሲያ ፌዴሬሽን ዋና ከተማ ሆና ቆየች። በዓለም ላይ ሰሜናዊ እና ቀዝቃዛው ሜጋ ከተማ ፣ ለስምንት መቶ ዓመታት የቆየ ታሪክ ያለው ፣ ሞስኮ እንደ ፌዴራል ከተማ (ከ1993 ጀምሮ) የምትመራ ሲሆን የሩሲያ እና የምስራቅ አውሮፓ የፖለቲካ ፣የኢኮኖሚ ፣ የባህል እና የሳይንስ ማዕከል ሆና ያገለግላል። ሞስኮ የአልፋ ዓለም ከተማ እንደመሆኗ መጠን በዓለም ትልቁ የከተማ ኢኮኖሚ አንዷ ነች። ከተማዋ በአለም ላይ ፈጣን እድገት ካላቸው የቱሪስት መዳረሻዎች አንዷ ስትሆን በአውሮፓ በብዛት ከሚጎበኙ ከተሞች አንዷ ነች። ሞስኮ በዓለም ላይ ካሉት የየትኛውም ከተማ ቢሊየነሮች በአራተኛ ደረጃ ላይ የምትገኝ ሲሆን በአውሮፓ ውስጥ ካሉት ከተሞች ከፍተኛውን የቢሊየነሮች ብዛት ይዛለች። የሞስኮ ኢንተርናሽናል ቢዝነስ ሴንተር በአውሮፓ እና በአለም ካሉት ትልቁ የፋይናንስ ማእከላት አንዱ ሲሆን በአውሮፓ ረጃጅም ሰማይ ጠቀስ ህንፃዎችን ያሳያል። ሞስኮ የ1980 የበጋ ኦሊምፒክ አስተናጋጅ ከተማ ነበረች፣ እና የ2018 የፊፋ የዓለም ዋንጫ አስተናጋጅ ከተሞች አንዷ ነበረች። ሞስኮ የሩሲያ ታሪካዊ እምብርት እንደመሆኗ መጠን የተለያዩ ሙዚየሞቿ፣ የአካዳሚክ እና የፖለቲካ ተቋሞቿ እና የቲያትር ቤቶች በመኖራቸው የበርካታ የሩሲያ አርቲስቶች፣ ሳይንቲስቶች እና የስፖርት ተዋናዮች መኖሪያ ሆና ታገለግላለች። ከተማዋ የበርካታ የዩኔስኮ የዓለም ቅርስ ቦታዎች መገኛ ስትሆን በሩሲያ ስነ-ህንፃ በተለይም ታሪካዊቷ ቀይ አደባባይ እና እንደ ሴንት ባሲል ካቴድራል እና የሞስኮ ክሬምሊን ያሉ ሕንፃዎች በማሳየቷ ይታወቃል። የሩሲያ መንግስት ስልጣን. ሞስኮ በበርካታ ኢንዱስትሪዎች ውስጥ የበርካታ የሩሲያ ኩባንያዎች መኖሪያ ስትሆን በአጠቃላይ የመጓጓዣ አውታር አገልግሎት የምትሰጥ ሲሆን አራት ዓለም አቀፍ አውሮፕላን ማረፊያዎች፣ አሥር የባቡር ተርሚናሎች፣ ትራም ሲስተም፣ ሞኖሬል ሲስተም፣ እና በተለይም የሞስኮ ሜትሮ፣ በአውሮፓ ውስጥ በጣም የተጨናነቀ የሜትሮ ሥርዓትን ያካትታል። እና በዓለም ላይ ካሉት ትልቁ ፈጣን የመጓጓዣ ስርዓቶች አንዱ። ከተማዋ ከ40 በመቶ በላይ የሚሆነው ግዛቷ በአረንጓዴ ተክሎች የተሸፈነች ሲሆን ይህም በአውሮፓ እና በአለም ካሉ አረንጓዴ ከተሞች አንዷ ያደርጋታል። ሥርወ ቃል የከተማዋ ስም ከሞስኮ ወንዝ ስም የተገኘ እንደሆነ ይታሰባል. የወንዙን ስም አመጣጥ በተመለከተ በርካታ ንድፈ ሐሳቦች ቀርበዋል. በመጀመሪያ አካባቢው ከነበሩት በርካታ የቅድመ-ስላቭ ጎሳዎች መካከል የነበሩት ፊንኖ-ኡሪክ ሜሪያ እና ሙሮማ ሰዎች፣ በእንግሊዘኛ ‹ጥቁር ወንዝ› ተብሎ የሚታሰበው ወንዙ Mustajoki ይባላል። የከተማዋ ስም የመጣው ከዚህ ቃል እንደሆነ ተጠቁሟል። በጣም በቋንቋ በደንብ የተመሰረተ እና በሰፊው ተቀባይነት ያለው ከፕሮቶ-ባልቶ-ስላቪክ ስር mŭzg-/muzg- ከፕሮቶ-ኢንዶ-አውሮፓውያን ሜኡ-"እርጥብ" ነው፣ስለዚህ ሞስኮቫ የሚለው ስም በእርጥብ መሬት ላይ ያለውን ወንዝ ወይም ሊያመለክት ይችላል። ማርሽ. ከተግባሮቹ መካከል ሩሲያኛ: музга, muzga "ፑል, ፑድል", ሊቱዌኒያ: ማዝጎቲ እና ላትቪያ: mazgat "መታጠብ", ሳንስክሪት: májjati "መስጠም", ላቲን: ሜርጎ "ማጥለቅለቅ," በብዙ የስላቭ አገሮች ውስጥ ሞስኮቭ ነው. የአያት ስም፣ በቡልጋሪያ፣ ሩሲያ፣ ዩክሬን እና ሰሜን መቄዶኒያ ውስጥ በጣም የተለመደ። በተጨማሪም፣ በፖላንድ ውስጥ እንደ ሞዝጋዋ ያሉ ተመሳሳይ ስያሜ ያላቸው ቦታዎች አሉ። የመጀመሪያው የድሮ ሩሲያኛ ስም ሞስኪ፣ ሞስኪ ተብሎ ተሠርቷል፣ስለዚህ እሱ ከጥቂት የስላቭ ū-stem ስሞች አንዱ ነበር። ልክ እንደሌሎች የዚያ ማሽቆልቆል ስሞች ሁሉ፣ በቋንቋው እድገት የመጀመሪያ ደረጃ ላይ የስነ-ቅርጽ ለውጥ እያሳየ ነበር ፣ በውጤቱም በ 12 ኛው ክፍለ ዘመን በጽሑፍ የተገለጹት በ 12 ኛው ክፍለ ዘመን ውስጥ ለመጀመሪያ ጊዜ የተገለጹት Московь ፣ ሞስኮቭቪ (የተከሰሰ ጉዳይ) ፣ ሞስኮቭ ፣ ሞስኮቪ (ክስ) ናቸው። locative case), Москвe/Москвѣ, Moskve/Moskvě (ጀነቲቭ ኬዝ)) ከኋለኞቹ ቅርጾች ዘመናዊው የሩስያ ስም Мосkva, Moskva መጣ, እሱም ከብዙ የስላቭ አ-ስቲም ስሞች ጋር የሞርሞሎጂ አጠቃላይ ውጤት ነው. ነገር ግን፣ Moskovĭ መልኩ በሌሎች ቋንቋዎች እንደ እንግሊዘኛ፡ሞስኮ፣ጀርመንኛ፡ሞስካው፣ፈረንሳይኛ፡ሞስኮ፣ጆርጂያኛ፡მოსკოი, ላትቪያኛ: Maskava, Ottoman ቱርክኛ: ሞስኮቭ, ባሽኪር: Мәскtarә: ፖርቹጋላዊው, ፖርቱጋልኛ, ሞስኮቮ፣ ምስክው፣ ቹቫሽ፡ ዩስካቭ፣ ሙስካቭ፣ ሙስካቭ፣ ወዘተ በተመሳሳይ መልኩ ሞስኮቪያ የሚለው የላቲን ስም ተፈጠረ፣ በኋላም በ16ኛው-17ኛው ክፍለ ዘመን በምዕራብ አውሮፓ ጥቅም ላይ የዋለው የሩስያ የቃል መጠሪያ ስም ሆነ። ከእሱም እንግሊዛዊ ሙስኮቪ እና ሙስኮቪት መጡ. ሌሎች የተለያዩ ንድፈ ሐሳቦች (የሴልቲክ፣ የኢራን፣ የካውካሲክ መነሻዎች)፣ ትንሽ ወይም ምንም ሳይንሳዊ መሰረት የሌላቸው፣ በአሁኑ ጊዜ በአብዛኛው በዘመናዊ የቋንቋ ሊቃውንት ውድቅ ሆነዋል። ሌሎች ስሞች ሞስኮ በሀገሪቱ ውስጥ ያለውን መጠን እና የላቀ ደረጃን የሚያመለክቱ በርካታ ምሳሌዎችን አግኝቷል-ሦስተኛው ሮም (Третий Рим) ፣ ኋይትስቶን አንድ (Белокаменная) ፣ አንደኛ ዙፋን ( Первопрестольная ), አርባ ሶሮክስ (Сорок Сор) "ሶሮክ" ማለት ሁለቱም "አርባ, ብዙ" እና "አውራጃ ወይም ደብር" በብሉይ ሩሲያኛ). ሞስኮ ከአስራ ሁለቱ የጀግኖች ከተሞች አንዷ ነች። የሞስኮ ነዋሪ የአጋንንት ስም "москвич" (moskvich) ለወንድ ወይም "москвичка" (moskvichka) ለሴት ሲሆን በእንግሊዘኛ እንደ ሙስቮይት ተተረጎመ። "ሞስኮ" የሚለው ስም "MSK" (МСК በሩሲያኛ) ምህጻረ ቃል ነው. ታሪክ የመጀመሪያ ታሪክ (1147-1284) ለመጀመሪያ ጊዜ የታወቀው ሞስኮ ከ 1147 ጀምሮ የዩሪ ዶልጎሩኪ እና ስቪያቶላቭ ኦልጎቪች የመሰብሰቢያ ቦታ ነበር. በወቅቱ በቭላድሚር-ሱዝዳል ርዕሰ መስተዳድር ምዕራባዊ ድንበር ላይ ትንሽ ከተማ ነበረች. ዜና መዋዕል “ወንድሜ ሆይ ወደ ሞስኮ ና” (Приди ко мне, брате, в Москов) ይላል። እ.ኤ.አ. በ 1156 ክኒያዝ ዩሪ ዶልጎሩኪ ከተማዋን በእንጨት አጥር እና በቆሻሻ መሽገዋል። በሞንጎሊያውያን ኪየቫን ሩስ ወረራ ወቅት በባቱ ካን ስር ያሉት ሞንጎሊያውያን ከተማዋን በእሳት አቃጥለው ነዋሪዎቿን ገደሉ። "በሞስኮ ወንዝ ላይ" የእንጨት ምሽግ በ 1260 ዎቹ ውስጥ ዳንኤል በ 1260 ዎቹ ውስጥ ትንሹ ልጅ ዳንኤል የተወረሰው ነበር. ዳንኤል በዚያን ጊዜ ገና ሕፃን ነበር, እና ትልቁ ምሽግ የሚተዳደረው በቲዩን (ምክትል) ነበር, በዳንኤል የአባት አጎት ያሮስላቭ ኦቭ ቴቨር ይሾማል. ዳንኤል በ 1270 ዎቹ ውስጥ ወደ እድሜው መጣ እና ለኖቭጎሮድ አገዛዝ ባደረገው ጨረታ ከወንድሙ ዲሚትሪ ጋር በመደገፍ በርዕሰ መስተዳድሩ የስልጣን ሽኩቻ ውስጥ በዘላቂ ስኬት ውስጥ ተካቷል ። እ.ኤ.አ. ከ 1283 ጀምሮ የቭላድሚር ግራንድ መስፍን ከነበረው ከዲሚትሪ ጋር እንደ ገለልተኛ ርዕሰ መስተዳድር ገዥ ሆኖ አገልግሏል ። ዳንኤል ለጌታ ጥምቀት እና ለቅዱስ ዳንኤል የተሰጡ የመጀመሪያዎቹን የሞስኮ ገዳማትን በመመሥረት እውቅና አግኝቷል። ታላቁ መሳፍንት ግዛት (1283–1547) ዳንኤል ሞስኮን እንደ ግራንድ ዱክ እ.ኤ.አ. እስከ 1303 ድረስ በመግዛት የበለጸገች ከተማ አድርጎ በመሠረታት የቭላድሚርን የወላጅነት ግዛት በ1320ዎቹ የምትገለብጥ። በሞስኮ ወንዝ ቀኝ ባንክ፣ ከክሬምሊን ስምንት ኪሎ ሜትር (5 ማይል) ርቀት ላይ፣ በ1282 ሳይዘገይ፣ ዳንኤል የመጀመሪያውን ገዳም ከቅዱስ ዳንኤል እስታይላይት የእንጨት ቤተ ክርስቲያን ጋር መሰረተ፣ እሱም አሁን ዳኒሎቭ ነው። ገዳም. ዳንኤል በ1303 ዓ.ም በ42 ዓመቱ አረፈ።ከመሞቱ በፊትም ምንኩስና ሆኖ እንደ ኑዛዜውም በቅዱስ ዳንኤል ገዳም መቃብር ተቀበረ። ሞስኮ ለብዙ አመታት የተረጋጋ እና የበለፀገች ነበረች እና ከሩሲያ የመጡ በርካታ ስደተኞችን ስቧል። ሩሪኪዶች ፕሪሞጂኒቸርን በመለማመድ ትላልቅ የመሬት ይዞታዎችን ጠብቀዋል፣ በዚህም ሁሉም መሬት ለሁሉም ልጆች ከመከፋፈል ይልቅ ለታላቅ ወንድ ልጆች ተላልፏል። እ.ኤ.አ. በ 1304 የሞስኮው ዩሪ ለቭላድሚር ርዕሰ መስተዳድር ዙፋን ከትቨር ሚካሂል ጋር ተወዳድሯል። ኢቫን 1ኛ በመጨረሻ ቴቨርን በማሸነፍ የሞንጎሊያውያን ገዥዎች ቀረጥ ሰብሳቢ በመሆን ሞስኮን የቭላድሚር-ሱዝዳል ዋና ከተማ አድርጓታል። ከፍተኛ ግብር በመክፈል ኢቫን ከካን አንድ ጠቃሚ ስምምነት አሸንፏል። ወርቃማው ሆርዴ ካን በመጀመሪያ የሞስኮን ተፅእኖ ለመገደብ ቢሞክርም፣ የሊትዌኒያ ግራንድ ዱቺ እድገት መላውን ሩሲያ ማስፈራራት ሲጀምር፣ ካን ሞስኮን በማጠናከር ሊትዌኒያን በማጠናከር በሩሲያ ውስጥ ካሉት በጣም ሀይለኛ ከተሞች አንዷ እንድትሆን አስችሎታል። . እ.ኤ.አ. በ 1380 የሞስኮ ልዑል ዲሚትሪ ዶንኮይ የተባበረ የሩሲያ ጦርን በመምራት በሞንጎሊያውያን በኩሊኮቮ ጦርነት ላይ አስፈላጊ ድል አስመዝግቧል ። ከዚያ በኋላ ሞስኮ ሩሲያን ከሞንጎልያ ግዛት ነፃ በማውጣት ግንባር ቀደም ሚና ተጫውታለች። በ1480 ኢቫን ሣልሳዊ በመጨረሻ ሩሲያውያንን ከታታር ቁጥጥር ነፃ አውጥቶ ሞስኮ የግዛት ዋና ከተማ ሆና በመጨረሻ ሩሲያንና ሳይቤሪያን እንዲሁም የበርካታ አገሮችን ክፍሎች ያጠቃልላል። እ.ኤ.አ. በ 1462 ኢቫን III ፣ (1440-1505) የሞስኮ ታላቅ ልዑል ሆነ (በዚያን ጊዜ የመካከለኛው ዘመን የሙስቮቪ ግዛት አካል)። ከታታሮች ጋር መዋጋት ጀመረ፣ የሙስቮቪያን ግዛት አስፋ እና ዋና ከተማውን አበለፀገ። እ.ኤ.አ. በ 1500 100,000 ህዝብ ነበራት እና በዓለም ላይ ካሉ ትልልቅ ከተሞች አንዷ ነበረች። ከጠላት ሊቱዌኒያውያን ጋር የተቆራኘውን በሰሜን በኩል ያለውን እጅግ በጣም ትልቅ የሆነውን የኖቭጎሮድ ግዛትን ድል አደረገ። ስለዚህም ግዛቱን ከ430,000 እስከ 2,800,000 ስኩዌር ኪሎ ሜትር (170,000 እስከ 1,080,000 ስኩዌር ማይል) በሰባት እጥፍ አሰፋ። ጥንታዊውን "የኖቭጎሮድ ዜና መዋዕል" ተቆጣጠረ እና ለአገዛዙ የፕሮፓጋንዳ መኪና አደረገው። የመጀመሪያው የሞስኮ ክሬምሊን የተገነባው በ 14 ኛው ክፍለ ዘመን ነው. በ1480ዎቹ ከኢጣሊያ ህዳሴ የመጡ አርክቴክቶችን እንደ አዲስ የገነባው ኢቫን እንደ ፔትሮስ አንቶኒየስ ሶላሪየስ፣ አዲሱን የክሬምሊን ግንብ እና ግንብ የነደፈው እና ማርኮ ሩፎ አዲሱን ቤተ መንግስት ለልዑል የነደፈ ነው። የክሬምሊን ግንቦች በ1495 በሶላሪየስ የተነደፉ ናቸው። የክሬምሊን ታላቁ ደወል ግንብ በ1505-08 ተገንብቶ አሁን ካለው ከፍታ ጋር በ1600 ጨምሯል። የንግድ ሰፈራ ወይም ፖሳድ ያደገው ከክሬምሊን በስተምስራቅ ዛራድዬ (Зарядье) ተብሎ በሚጠራው አካባቢ ነው። በኢቫን III ጊዜ, መጀመሪያ ላይ የሆሎው መስክ (Полое поле) ተብሎ የሚጠራው ቀይ አደባባይ ታየ. እ.ኤ.አ. በ 1508-1516 ጣሊያናዊው አርክቴክት አሌቪዝ ፍሬያዚን (ኖቪ) ከምስራቃዊው ግድግዳ ፊት ለፊት የሞስክቫን እና ኔግሊንናንያ የሚያገናኝ እና ከኔግሊናያ በሚመጣው ውሃ ውስጥ የሚሞላውን ንጣፍ ለመገንባት ዝግጅት አደረገ። ይህ አሌቪዞቭ ሞአት በመባል የሚታወቀው እና 541 ሜትር (1,775 ጫማ) ርዝመቱ 36 ሜትር (118 ጫማ) ስፋት እና ከ9.5 እስከ 13 ሜትር (31-43 ጫማ) ጥልቀት ያለው በኖራ ድንጋይ የተሸፈነ ሲሆን እ.ኤ.አ. 1533፣ በሁለቱም በኩል የታጠረ ዝቅተኛ፣ አራት ሜትር ውፍረት ያለው (13 ጫማ) የታሸገ ጡብ ግድግዳ። ሳርዶም (1547-1721) በ 16 ኛው እና በ 17 ኛው ክፍለ ዘመን ሦስቱ ክብ መከላከያዎች ተገንብተዋል-ኪታይ-ጎሮድ (Китай-город), ነጭ ከተማ (Белый город) እና የምድር ከተማ (Земляной город). ይሁን እንጂ በ1547 ሁለት የእሳት ቃጠሎዎች የከተማዋን ክፍል ያወደሙ ሲሆን በ1571 የክራይሚያ ታታሮች ሞስኮን በመያዝ ከክሬምሊን በስተቀር ሁሉንም ነገር አቃጥለዋል። ከ 200,000 ነዋሪዎች መካከል 30,000 ብቻ በሕይወት የተረፉ መሆናቸውን ዘገባው ዘግቧል። የክራይሚያ ታታሮች በ 1591 እንደገና ጥቃት ሰንዝረዋል, ነገር ግን ይህ ጊዜ በ 1584 እና 1591 መካከል ፌዮዶር ኮን በተባለ የእጅ ባለሙያ በተገነባው አዲስ የመከላከያ ግንብ ተይዟል. እ.ኤ.አ. በ 1592 በሞስኮ ወንዝ በቀኝ በኩል ያለውን ቦታ ጨምሮ በከተማው ዙሪያ 50 ማማዎች ያሉት የውጨኛው የምድር ግንብ ተሠርቷል ። እንደ የውጭ መከላከያ መስመር በደቡብ እና በምስራቅ ከሚገኙት ግንቦች ባሻገር በጠንካራ ሁኔታ የተጠናከሩ ገዳማት ተቋቁመዋል, በዋናነት የኖቮዴቪቺ ገዳም እና ዶንስኮይ, ዳኒሎቭ, ሲሞኖቭ, ኖቮስፓስስኪ እና አንድሮኒኮቭ ገዳማት አብዛኛዎቹ በአሁኑ ጊዜ ሙዚየሞች ይገኛሉ. ከግድግዳው ውስጥ ከተማዋ በግጥም ቢኤሎካሜንናያ "ነጭ ግድግዳ" በመባል ትታወቅ ነበር. እ.ኤ.አ. በክሬምሊን ግድግዳ ምስራቃዊ ክፍል ላይ ሶስት ካሬ በሮች ነበሩ ፣ እሱም በ 17 ኛው ክፍለ ዘመን ፣ ኮንስታንቲኖ-ኤሌኒንስኪ ፣ ስፓስኪ ፣ ኒኮልስኪ (ስማቸው በቆስጠንጢኖስ እና በሄለን ፣ በአዳኝ እና በቅዱስ ኒኮላስ ምስሎች ላይ በተሰቀሉት አዶዎች ይታወቃሉ) እነሱን)። የመጨረሻዎቹ ሁለቱ በቀጥታ ከቀይ አደባባይ ተቃራኒ ነበሩ ፣ የኮንስታንቲኖ-ኤሌኔንስኪ በር ከሴንት ባሲል ካቴድራል ጀርባ ይገኛል። እ.ኤ.አ. በ 1601-03 የተከሰተው የሩሲያ ረሃብ በሞስኮ 100,000 ሰዎችን ገድሏል ። ከ 1610 እስከ 1612 የፖላንድ-ሊቱዌኒያ ኮመንዌልዝ ወታደሮች ሞስኮን ተቆጣጠሩ ፣ ገዥው ሲጊዝም 3ኛ የሩሲያን ዙፋን ለመያዝ ሲሞክር። እ.ኤ.አ. በ 1612 የኒዝሂ ኖቭጎሮድ እና ሌሎች የሩሲያ ከተሞች በልዑል ዲሚትሪ ፖዝሃርስኪ እና ኩዝማ ሚኒን የተመሩ የፖላንድ ነዋሪዎች በፖላንድ ነዋሪዎች ላይ ተነሱ ፣ ክሬምሊንን ከበቡ እና አባረሯቸው። በ 1613 የዚምስኪ ሶቦር ሚካኤል ሮማኖቭ ዛርን መረጠ, የሮማኖቭ ሥርወ መንግሥት አቋቋመ. በ17ኛው ክፍለ ዘመን በሞስኮ ከፖላንድ-ሊቱዌኒያ ወራሪዎች ነፃ መውጣቷ (1612)፣ የጨው ረብሻ (1648)፣ የመዳብ ረብሻ (1662) እና የ1682 የሞስኮ ግርግር በመሳሰሉት በታዋቂ ዕድገት የበለፀገ ነበር። በ17ኛው ክፍለ ዘመን የመጀመሪያ አጋማሽ የሞስኮ ህዝብ ከ100,000 ወደ 200,000 ገደማ በእጥፍ ጨምሯል። በ 17 ኛው ክፍለ ዘመን መገባደጃ ላይ ከግድግዳው በላይ ተስፋፍቷል. በ 17 ኛው ክፍለ ዘመን አጋማሽ ላይ 20% የሞስኮ ሰፈር ነዋሪዎች ከሊቱዌኒያ ግራንድ ዱቺ እንደነበሩ ይገመታል ፣ ሁሉም በተግባር ከትውልድ አገራቸው ወደ ሞስኮ በሙስኮቪት ወራሪዎች ተወስደዋል ። እ.ኤ.አ. በ 1682 በራሶ-ፖላንድ ጦርነት (1654-1667) በዩክሬናውያን እና በቤላሩያውያን ከትውልድ ቀያቸው ታፍነው የተወሰዱ 692 ቤተሰቦች በግምቡ በስተሰሜን የተመሰረቱ ነበሩ። እነዚህ የከተማዋ አዲስ ዳርቻዎች ከሩቴኒያ ሜሽቻኔ "የከተማ ሰዎች" በኋላ ሜሽቻንካያ ስሎቦዳ በመባል ይታወቁ ነበር. ሜሽቻኔ (мещане) የሚለው ቃል በ18ኛው መቶ ክፍለ ዘመን ሩሲያ ውስጥ ቀስቃሽ ትርጉሞችን አግኝቷል እናም ዛሬ ትርጉሙ "ትንሽ ቡርጂዮስ" ወይም "ጠባብ ፍልስጤም" ማለት ነው. በ17ኛው መቶ ክፍለ ዘመን መገባደጃ ላይ የምትገኘው መላው ከተማ፣ ከከተማው ቅጥር ግቢ ውጭ ያደጉት ስሎቦዳዎች ዛሬ በሞስኮ ማዕከላዊ አስተዳደር ኦክሩግ ውስጥ ይገኛሉ። በከተማዋ ብዙ አደጋዎች ደረሱ። በ1570-1571፣ 1592 እና 1654-1656 የወረርሽኙ ወረርሽኝ ሞስኮን አጥፍቶ ነበር። እ.ኤ.አ. በ1654-55 ወረርሽኙ ከ80% በላይ የሚሆነውን ህዝብ ገደለ። እ.ኤ.አ. በ1626 እና በ1648 አብዛኛውን የእንጨት ከተማ በእሳት አቃጥሏል። በ1712 ታላቁ ፒተር መንግሥቱን ወደ ባልቲክ የባሕር ዳርቻ ወደተገነባው ሴንት ፒተርስበርግ አዛወረ። ከ1728 እስከ 1732 በጠቅላይ ፕራይቪ ካውንስል ተጽእኖ ስር ከነበረው አጭር ጊዜ በስተቀር ሞስኮ የሩሲያ ዋና ከተማ መሆኗን አቆመች። የንጉሥ ነገሥታት የመንግሥቱ ግዛቶች (1721-1917) የግዛቱ ዋና ከተማነት ሁኔታን ካጣች በኋላ የሞስኮ ህዝብ በመጀመሪያ ቀንሷል ፣ በ 17 ኛው ክፍለ ዘመን ከ 200,000 ወደ 130,000 በ 1750 ። ግን ከ 1750 በኋላ ፣ ህዝቡ በቀሪው የሩሲያ ግዛት ቆይታ ከአስር እጥፍ በላይ አድጓል ፣ በ 1915 1.8 ሚሊዮን. በ 1770-1772 የሩስያ ወረርሽኝ በሞስኮ እስከ 100,000 የሚደርሱ ሰዎችን ገድሏል. በ 1700, የታሸጉ መንገዶችን መገንባት ተጀመረ. በኖቬምበር 1730, ቋሚ የመንገድ መብራት ተጀመረ, እና በ 1867 ብዙ ጎዳናዎች የጋዝ መብራት ነበራቸው. እ.ኤ.አ. በ 1883 በፕሬቺስቲንስኪ ጌትስ አቅራቢያ የአርክ መብራቶች ተጭነዋል ። እ.ኤ.አ. በ 1741 ሞስኮ የጉምሩክ ክፍያዎች የሚሰበሰቡበት 16 በሮች ያሉት 40 ኪሎ ሜትር (25 ማይል) ርዝመት ያለው የካሜር-ኮሌዝስኪ መከላከያ ቅጥር ግቢ ተከበበች። መስመሩ ዛሬ ቫል ("ramparts") በሚባሉት በርካታ ጎዳናዎች ተገኝቷል። በ 1781 እና 1804 መካከል Mytischinskiy የውሃ ቱቦ (በሩሲያ ውስጥ የመጀመሪያው) ተገንብቷል. እ.ኤ.አ. በ 1813 በፈረንሣይ ወረራ ወቅት የከተማው አብዛኛው ክፍል ከጠፋ በኋላ የሞስኮ ከተማ ግንባታ ኮሚሽን ተቋቁሟል ። የከተማውን መሃል ከፊል መልሶ ማቀድን ጨምሮ ታላቅ የመልሶ ግንባታ መርሃ ግብር ጀምሯል። በዚህ ጊዜ ከተገነቡት ወይም ከተገነቡት በርካታ ሕንፃዎች መካከል ግራንድ የክሬምሊን ቤተ መንግሥት እና የክሬምሊን የጦር መሣሪያ ግምጃ ቤት፣ የሞስኮ ዩኒቨርሲቲ፣ የሞስኮ ማኔጅ (የግልቢያ ትምህርት ቤት) እና የቦሊሾይ ቲያትር ይገኙበታል። በ 1903 የሞስኮቮሬትስካያ የውሃ አቅርቦት ተጠናቀቀ.በ 19 ኛው ክፍለ ዘመን መጀመሪያ ላይ የኮንስታንቲኖ-ኤሌኔንስኪ ቅስት በር በጡብ ተጠርጓል ፣ ግን የስፓስኪ በር የክሬምሊን ዋና የፊት በር እና ለንጉሣዊ መግቢያዎች ያገለግል ነበር። ከዚህ በር ከእንጨት እና (ከ 17 ኛው ክፍለ ዘመን መሻሻሎች በኋላ) የድንጋይ ድልድዮች በመሬት ላይ ተዘርግተዋል. በዚህ ድልድይ ላይ መጽሐፍት ይሸጡ ነበር እና የድንጋይ መድረኮች በአቅራቢያው ለጠመንጃ - "ራስካቶች" ተገንብተዋል. የ Tsar Cannon የሚገኘው በሎብኖዬ ሜስቶ መድረክ ላይ ነበር። ሞስኮን ከሴንት ፒተርስበርግ ጋር የሚያገናኘው መንገድ፣ አሁን M10 ሀይዌይ፣ በ1746 የተጠናቀቀ ሲሆን የሞስኮ ፍፃሜው ከ16ኛው ክፍለ ዘመን ጀምሮ የነበረውን የድሮውን Tver መንገድ ተከትሎ ነው። በ 1780 ዎቹ ውስጥ ከተነጠፈ በኋላ ፒተርበርስኮይ ሾሴ በመባል ይታወቃል። የፔትሮቭስኪ ቤተ መንግሥት በ 1776-1780 በ Matvey Kazakov ተገንብቷል.በ 1812 ናፖሊዮን ሩሲያን በወረረ ጊዜ ሞስኮቪያውያን ተፈናቅለዋል. የሞስኮ እሣት በዋናነት የሩስያ ማበላሸት ውጤት እንደሆነ ተጠርጥሯል። የናፖሊዮን ግራንዴ አርሜ ለማፈግፈግ የተገደደ ሲሆን በአውዳሚው የሩሲያ ክረምት እና አልፎ አልፎ በሩሲያ ወታደራዊ ሃይሎች ጥቃቶች ሊጠፋ ተቃርቧል። በዚህ ጊዜ ውስጥ 400,000 የሚሆኑ የናፖሊዮን ወታደሮች ሞተዋል።የሞስኮ ስቴት ዩኒቨርሲቲ የተቋቋመው በ 1755 ነው. ዋናው ሕንፃ በ 1812 በዶሜኒኮ ጊሊያርዲ በእሳት ከተቃጠለ በኋላ እንደገና ተገንብቷል. Moskovskiye Vedomosti ጋዜጣ ከ 1756 ጀምሮ በመጀመሪያ በሳምንታዊ ክፍተቶች እና ከ 1859 እንደ ዕለታዊ ጋዜጣ ታየ. የአርባት ጎዳና ቢያንስ ከ15ኛው መቶ ክፍለ ዘመን ጀምሮ ነበር፣ ነገር ግን በ18ኛው ክፍለ ዘመን ወደ ታዋቂ ስፍራነት ተዳረሰ። በ 1812 በእሳት ወድሟል እና በ 19 ኛው ክፍለ ዘመን መጀመሪያ ላይ ሙሉ በሙሉ ተገንብቷል. በ 1830 ዎቹ ውስጥ ጄኔራል አሌክሳንደር ባሺሎቭ ከፔትሮቭስኪ ቤተ መንግሥት በስተሰሜን የሚገኙትን የከተማ መንገዶችን የመጀመሪያውን መደበኛ ፍርግርግ አቅዷል. ከሀይዌይ በስተደቡብ ያለው የKhodynka መስክ ለውትድርና ስልጠና ይውል ነበር። የስሞልንስኪ የባቡር ጣቢያ (የአሁኑ የቤሎሩስስኪ የባቡር ተርሚናል ቀዳሚ መሪ) በ1870 ተመረቀ። ሶኮልኒኪ ፓርክ በ18ኛው መቶ ክፍለ ዘመን ከሞስኮ ወጣ ብሎ የዛር ጭልፊት ፈላጊዎች መኖሪያ በ19ኛው ክፍለ ዘመን መገባደጃ ላይ ከነበረችው ከተማ ጋር ተዛምዶ ተፈጠረ። የሕዝብ ማዘጋጃ ቤት ፓርክ በ 1878. የከተማ ዳርቻው ሳቪዮሎቭስኪ የባቡር ተርሚናል በ 1902 ተገንብቷል. በጥር 1905 የከተማው ገዥ ወይም ከንቲባ ተቋም በሞስኮ ውስጥ በይፋ አስተዋወቀ እና አሌክሳንደር አድሪያኖቭ የሞስኮ የመጀመሪያ ኦፊሴላዊ ከንቲባ ሆነ። እ.ኤ.አ. ኤሊቶች የንፅህና አጠባበቅ እንዲሻሻል ጠይቀዋል፣ ይህም ካትሪን በማህበራዊ ህይወት ላይ ቁጥጥርን ለመጨመር የነበራት እቅድ አካል ሆነ። ከ 1812 እስከ 1855 የተመዘገቡት አገራዊ የፖለቲካ እና ወታደራዊ ስኬቶች ተቺዎችን ያረጋጋሉ እና የበለጠ ብሩህ እና የተረጋጋ ማህበረሰብ ለመፍጠር የተደረጉ ጥረቶች አረጋግጠዋል። ስለ ሽታ እና የህብረተሰብ ጤና ደካማ ሁኔታ ብዙም ወሬ አልነበረም። ሆኖም እ.ኤ.አ. በ1855-56 በተካሄደው የክራይሚያ ጦርነት ሩሲያ ባደረገችው ሽንፈት ምክንያት መንግስት በችግር ውስጥ ያሉ አካባቢዎችን ፀጥታ ለማስጠበቅ ያለው እምነት እየተሸረሸረ እና የተሻሻለ የህብረተሰብ ጤና ጥያቄ ወደ አጀንዳው እንዲመለስ አድርጎታል። የከተማ ገ አርክቴክቸር የሞስኮ አርክቴክቸር በዓለም ታዋቂ ነው። ሞስኮ የቅዱስ ባሲል ካቴድራል ቦታ ነው, በውስጡ በሚያማምሩ የሽንኩርት ጉልላቶች, እንዲሁም የክርስቶስ አዳኝ እና የሰባት እህቶች ካቴድራል. የመጀመሪያው ክሬምሊን የተገነባው በ 12 ኛው ክፍለ ዘመን አጋማሽ ላይ ነው. የመካከለኛው ዘመን የሞስኮ ዲዛይን የታመቀ ግድግዳዎች እና የተጠላለፉ ራዲያል መንገዶች ነበሩ. ይህ አቀማመጥ, እንዲሁም የሞስኮ ወንዞች, በቀጣዮቹ መቶ ዘመናት የሞስኮን ንድፍ ለመቅረጽ ረድተዋል. ክሬምሊን በ 15 ኛው ክፍለ ዘመን እንደገና ተገንብቷል. ማማዎቿ እና አንዳንድ ቤተክርስቲያኖቿ የተገነቡት በጣሊያን አርክቴክቶች ሲሆን ለከተማይቱ አንዳንድ የህዳሴ ጉዞዎችን አበድሩ። ከ15ኛው መቶ ክፍለ ዘመን መገባደጃ ጀምሮ ከተማዋ እንደ ገዳማት፣ ቤተ መንግሥቶች፣ ግድግዳዎች፣ ግንቦች እና አብያተ ክርስቲያናት ባሉ ግንበኝነት የተዋበች ነበረች። በ18ኛው መቶ ክፍለ ዘመን የከተማዋ ገጽታ ብዙም አልተለወጠም። ቤቶች ከጥድ እና ስፕሩስ ግንድ የተሠሩ ነበሩ፣ የተንቆጠቆጡ ጣሪያዎች በሶዳ ተለጥፈዋል ወይም በበርች ቅርፊት ተሸፍነዋል። በ 18 ኛው ክፍለ ዘመን ሁለተኛ አጋማሽ ላይ የሞስኮን መልሶ መገንባት በቋሚ እሳቶች እና በመኳንንት ፍላጎቶች አስፈላጊ ነበር. አብዛኛው የእንጨት ከተማ በጥንታዊው ዘይቤ በህንፃዎች ተተካ። ለብዙዎቹ የሕንፃ ታሪኳ፣ ሞስኮ በኦርቶዶክስ አብያተ ክርስቲያናት ተቆጣጠረች። ይሁን እንጂ በሶቭየት ዘመናት የከተማዋ አጠቃላይ ገጽታ በከፍተኛ ሁኔታ ተለወጠ, በተለይም ጆሴፍ ስታሊን ሞስኮን "ዘመናዊ" ለማድረግ ባደረገው መጠነ ሰፊ ጥረት ምክንያት. የስታሊን ለከተማው ያቀደው እቅድ ሰፊ መንገዶችን እና የመንገድ መስመሮችን ያካተተ ሲሆን አንዳንዶቹም ከአስር መስመሮች በላይ ስፋት ያላቸው ሲሆን በከተማዋ ውስጥ የሚደረገውን እንቅስቃሴ በእጅጉ የሚያቃልል ቢሆንም እጅግ በጣም ብዙ በሆኑ ታሪካዊ ሕንፃዎች እና ወረዳዎች የተገነቡ ናቸው። በስታሊን መፍረስ ላይ ከደረሱት በርካታ ጉዳቶች መካከል የሱካሬቭ ግንብ እና ለረጅም ጊዜ የቆየ የከተማዋ መለያ እንዲሁም መኖሪያ ቤቶች እና የንግድ ህንፃዎች የከተማዋ አዲስ የተገኘችበት የዓለማውያን አገር ዋና ከተማ ሆና በሃይማኖት ጉልህ የሆኑ ሕንፃዎችን በተለይ ለመፍረስ ተጋላጭ አድርጓል። በአብዛኛዎቹ ሁኔታዎች የሞስኮ ጥንታዊ እና በጣም ታዋቂ ሕንፃዎች የሆኑ ብዙ የከተማዋ አብያተ ክርስቲያናት ወድመዋል; አንዳንድ ታዋቂ ምሳሌዎች የካዛን ካቴድራል እና የክርስቶስ አዳኝ ካቴድራል ያካትታሉ። በ 1990 ዎቹ ውስጥ ሁለቱም እንደገና ተገንብተዋል. ብዙ ትናንሽ አብያተ ክርስቲያናት ግን ጠፍተዋል። የኋለኛው የስታሊናዊነት ዘመን የፈጠራ እና የስነ-ህንፃ ፈጠራን በመገደብ የሚታወቅ ቢሆንም፣ ቀደምት የአብዮት አመታት በከተማው ውስጥ የተፈጠሩ ብዙ አክራሪ አዳዲስ ሕንፃዎች ታይተዋል። በተለይም እንደ ሌኒን መካነ መቃብር ላሉት የመሬት ምልክቶች ከVKHUTEMAS ጋር የተቆራኙት ገንቢ አርክቴክቶች በተለይ ታዋቂዎች ነበሩ። ሌላው ታዋቂ አርክቴክት በሹክሆቭ ከተነደፉት በርካታ የሃይፐርቦሎይድ ማማዎች አንዱ በሆነው በሹክሆቭ ታወር ታዋቂው ቭላድሚር ሹኮቭ ነበር። በ 1919 እና 1922 መካከል ለሩሲያ የብሮድካስቲንግ ኩባንያ ማስተላለፊያ ማማ ሆኖ ተገንብቷል. ሹኮቭ ለቀድሞዋ የሶቪየት ሩሲያ የኮንስትራክቲቭ አርክቴክቸርም ዘላቂ ቅርስ ትቶ ነበር። ሰፊ የተራዘመ የሱቅ ጋለሪዎችን ነድፎ በተለይም በቀይ አደባባይ ላይ የሚገኘው GUM ዲፓርትመንት መደብር፣ በፈጠራ የብረት እና የመስታወት መያዣዎች ድልድይ። ምናልባት በስታሊናዊው ዘመን በጣም የሚታወቁት አስተዋጾ ሰባት እህቶች የሚባሉት ሰባት ግዙፍ ሰማይ ጠቀስ ፎቆች ከክሬምሊን እኩል ርቀት ላይ በከተማው ውስጥ ተበታትነው ይገኛሉ። የሞስኮ ሰማይ መስመርን የሚገልጽ ገፅታ፣ አስደናቂ ቅርጻቸው በኒውዮርክ ከተማ በሚገኘው የማንሃታን ማዘጋጃ ቤት ህንጻ ተመስጧዊ ነው ተብሏል፣ እና ስልታቸው -ውስብስብ ውጫዊ እና ትልቅ ማዕከላዊ - የስታሊን ጎቲክ አርክቴክቸር ተብሎ ተገልጿል ። ሰባቱም ማማዎች በከተማው ውስጥ ካሉት ከፍተኛ ቦታዎች ሊታዩ ይችላሉ; እ.ኤ.አ. በ 1967 ሲጠናቀቅ በዓለም ላይ ከፍተኛው ነፃ የመሬት መዋቅር የነበረው እና ዛሬ ከዓለማችን ሰባ ሁለተኛ ደረጃ ያለው ከኦስታንኪኖ ግንብ በስተቀር በማዕከላዊ ሞስኮ ከሚገኙት ረጃጅም ግንባታዎች መካከል አንዱ ናቸው በዱባይ ቡርጅ ካሊፋ፣ ታይፔ 101 በታይዋን እና በቶሮንቶ የሚገኘው የሲኤን ታወር ለእያንዳንዱ ቤተሰብ መኖሪያ ቤት ለማቅረብ የሶቪየት ግብ እና የሞስኮ ህዝብ ፈጣን እድገት ትልቅ እና ነጠላ ቤቶችን መገንባት አስችሏል. ከእነዚህ ውስጥ አብዛኛዎቹ ከስታሊን የድህረ-ዘመን እና ቅጦች ብዙውን ጊዜ በመሪው ከዚያም በስልጣን ላይ (ብሬዥኔቭ, ክሩሽቼቭ, ወዘተ) ይሰየማሉ. ብዙውን ጊዜ በጥሩ ሁኔታ ይጠበቃሉ. ምንም እንኳን ከተማዋ ከ1960ዎቹ አጋማሽ በፊት የተገነቡ አንዳንድ ባለ አምስት ፎቅ የአፓርታማ ህንጻዎች ቢኖሯትም በቅርብ ጊዜ ያሉ የአፓርታማ ህንጻዎች ግን ቢያንስ ዘጠኝ ፎቆች ቁመት ያላቸው እና አሳንሰሮች አሏቸው። ሞስኮ ከኒውዮርክ ከተማ በእጥፍ እና ከቺካጎ በአራት እጥፍ የበለጠ ሊፍት እንዳላት ይገመታል። በከተማዋ ካሉት ዋና ሊፍት ኦፕሬተሮች አንዱ የሆነው ሙስሊፍት፣ በአሳንሰር ውስጥ የታሰሩ ነዋሪዎችን ለመልቀቅ ወደ 1500 የሚጠጉ የአሳንሰር መካኒኮች አሉት። የስታሊኒስት ዘመን ህንጻዎች፣ አብዛኛው በከተማው መሀል ክፍል የሚገኙት፣ ግዙፍ እና አብዛኛውን ጊዜ በጥንታዊ ጭብጦች በሚመስሉ በሶሻሊስት እውነታዎች ያጌጡ ናቸው። ነገር ግን፣ ትናንሽ አብያተ ክርስቲያናት - ሁልጊዜ ማለት ይቻላል የምስራቅ ኦርቶዶክስ - በከተማው ዙሪያ የሚገኙ - ያለፈ ታሪክን ፍንጭ ይሰጣሉ። የድሮው አርባት ጎዳና፣ በአንድ ወቅት የቦሔሚያ አካባቢ እምብርት የነበረው የቱሪስት ጎዳና፣ አብዛኛዎቹን ህንጻዎቹን ከ20ኛው ክፍለ ዘመን በፊት ይጠብቃል። ከውስጥ ከተማው ዋና ጎዳናዎች ላይ የተገኙት ብዙ ሕንፃዎች (ለምሳሌ ከTverskaya Street Stalinist facades በስተጀርባ) የቡርጂዮይስ አርክቴክቸርም የ Tsarist ዘመን ዓይነተኛ ምሳሌዎች ናቸው። ከሞስኮ ውጭ ያሉ የኦስታንኪኖ ቤተ መንግሥት ፣ ኩስኮቮ ፣ ኡዝኮዬ እና ሌሎች ትላልቅ ግዛቶች በመጀመሪያ የ Tsarist ዘመን ባላባቶች ናቸው ፣ እና አንዳንድ ገዳማቶች እና ገዳማት ከከተማው ውጭም ሆነ ውጭ ለሞስኮባውያን እና ቱሪስቶች ክፍት ናቸው። ከሶቪየት ኅብረት በፊት የነበሩትን በርካታ የከተማዋን ምርጥ-የተጠበቁ የሕንፃ ግንባታ ምሳሌዎችን ወደ ነበሩበት ለመመለስ ሙከራ እየተደረገ ነው። እነዚህ ወደነበሩበት የተመለሱት አወቃቀሮች በደማቅ አዲስ ቀለሞቻቸው እና እንከን የለሽ የፊት መዋቢያዎቻቸው በቀላሉ ይታያሉ። ቀደምት የሶቪየት አቫንት-ጋርዴ ስራዎች ጥቂት ምሳሌዎች አሉ ለምሳሌ በአርባት አካባቢ የሚገኘው የአርክቴክት ኮንስታንቲን ሜልኒኮቭ ቤት። አብዛኛዎቹ እነዚህ ተሀድሶዎች ለታሪካዊ ትክክለኛነት አክብሮት ባለማሳየታቸው ተችተዋል። ፋካዲዝም እንዲሁ በሰፊው ይሠራል። በኋላ ላይ አስደሳች የሶቪየት አርክቴክቸር ምሳሌዎች በአስደናቂ መጠናቸው እና በተቀጠሩት ከፊል ዘመናዊ ቅጦች ለምሳሌ እንደ ኖቪ አርባት ፕሮጀክት ፣ በተለምዶ “የሞስኮ የውሸት ጥርሶች” በመባል የሚታወቁት እና በታሪካዊ አካባቢ መጠነ ሰፊ መስተጓጎል ታዋቂ ናቸው ። በማዕከላዊ ሞስኮ ውስጥ በፕሮጀክቱ ውስጥ ይሳተፋል ከቤት ውጭ ያሉ ንጣፎች አንድ የታወቀ ስብዕና በአንድ ወቅት እዚያ ይኖር እንደነበር ለአላፊዎች ያሳውቃሉ። በተደጋጋሚ፣ ጽላቶቹ ከሩሲያ ውጪ በደንብ ለማይታወቁ የሶቪየት ታዋቂ ሰዎች (ወይንም ብዙውን ጊዜ፣ እንደ ያጌጡ ጄኔራሎች እና አብዮተኞች፣ አሁን ሁለቱም በውስጥ) የተሰጡ ናቸው። በከተማው ውስጥ በርካታ ታዋቂ የሩሲያ ጸሐፊዎች፣ አቀናባሪዎች እና አርቲስቶች “የሙዚየም ቤቶች” አሉ። የሞስኮ ሰማይ መስመር በፍጥነት ዘመናዊ ነው, በርካታ አዳዲስ ማማዎች በመገንባት ላይ ናቸው. ከቅርብ ዓመታት ወዲህ የከተማው አስተዳደር በርካታ ታሪካዊ ሕንፃዎችን በጎዳው ከባድ ውድመት ከፍተኛ ትችት ሲሰነዘርበት ቆይቷል። የቅንጦት አፓርትመንቶች እና ሆቴሎች የሚሆን ቦታ ለመፍጠር ባለፉት ጥቂት ዓመታት ውስጥ አንድ ሦስተኛ ያህል ታሪካዊ ሞስኮ ወድሟል። እንደ እ.ኤ.አ. የ1930 ሞስኮቫ ሆቴል እና የ1913ቱ የመደብር መደብር ቮየንቶርግ ያሉ ሌሎች ታሪካዊ ህንጻዎች ተፈርሰዋል እና እንደገና ተገንብተዋል ፣ ይህም ታሪካዊ እሴት መጥፋት አይቀሬ ነው። ተቺዎች የአካባቢ ጥበቃ ህጎችን ባለማክበር መንግስትን ይወቅሳሉ፡ ባለፉት 12 አመታት ከ50 በላይ የሃውልት ደረጃ ያላቸው ህንጻዎች ፈርሰዋል፣ ከእነዚህ ውስጥ በርካቶቹ በ17ኛው ክፍለ ዘመን የነበሩ ናቸው። አንዳንድ ተቺዎች ደግሞ የተበላሹ ሕንፃዎችን ለማደስ የሚውለው ገንዘብ በህንፃ ኮንስታንቲን ሜልኒኮቭ እና በማያኮቭስካያ ሜትሮ ጣቢያ የተሰሩ ብዙ ስራዎችን የሚያጠቃልለው ለበሰበሰ ሕንፃዎች እድሳት መዋል አለመቻሉን ያስባሉ። እንደ ሞስኮ አርክቴክቸር ጥበቃ ሶሳይቲ እና የአውሮፓ ቅርስ አድን ያሉ አንዳንድ ድርጅቶች የአለምን ህዝብ ትኩረት ወደ እነዚህ ችግሮች ለመሳብ እየሞከሩ ነው። ፓርኮች እና ምልክቶች በሞስኮ አራት የእጽዋት የአትክልት ቦታዎችን ጨምሮ 96 ፓርኮች እና 18 የአትክልት ቦታዎች አሉ. ከ100 ካሬ ኪሎ ሜትር (39 ካሬ ማይል) ደኖች በተጨማሪ 450 ካሬ ኪሎ ሜትር (170 ካሬ ማይል) አረንጓዴ ዞኖች አሉ። ሞስኮ በጣም አረንጓዴ ከተማ ናት, በምዕራብ አውሮፓ እና በሰሜን አሜሪካ ውስጥ ተመጣጣኝ መጠን ካላቸው ከተሞች ጋር ሲነጻጸር; ይህ በከፊል በመኖሪያ ሕንፃዎች መካከል አረንጓዴ "ጓሮዎች" ከዛፎች እና ሳር ጋር በመኖሩ ታሪክ ምክንያት ነው. በሞስኮ ለአንድ ሰው በአማካይ 27 ካሬ ሜትር (290 ካሬ ጫማ) ፓርኮች ሲኖሩ ፓሪስ 6፣ በለንደን 7.5 እና በኒውዮርክ 8.6 ፓርኮች አሉ።ጎርኪ ፓርክ (በይፋ በማክሲም ጎርኪ ስም የተሰየመ የባህል እና የእረፍት ማእከላዊ ፓርክ) በ1928 ተመሠረተ። ዋናው ክፍል (689,000 ካሬ ሜትር ወይም 170 ኤከር)[ በሞስኮ ወንዝ ዳርቻ ዳርቻዎች፣ የልጆች መስህቦች (የታዛቢ ጎማ የውሃ ኩሬዎችን ጨምሮ) በጀልባዎች እና በውሃ ብስክሌቶች), ዳንስ, የቴኒስ ሜዳዎች እና ሌሎች የስፖርት መገልገያዎች. በ 18 ኛው ክፍለ ዘመን የሶስት ግዛቶች ውህደት ምክንያት የተፈጠረውን የ Neskuchny የአትክልት ስፍራ (408,000 ካሬ ሜትር ወይም 101 ኤከር) ፣ በሞስኮ ውስጥ እጅግ ጥንታዊው ፓርክ እና የቀድሞ የንጉሠ ነገሥት መኖሪያ ስፍራን ያዋስናል። የአትክልት ስፍራው አረንጓዴ ቲያትርን ያሳያል፣ በአውሮፓ ውስጥ ካሉ ትላልቅ ክፍት አምፊቲያትሮች አንዱ እና እስከ 15 ሺህ ሰዎችን መያዝ ይችላል። በርካታ ፓርኮች "የባህል እና የእረፍት መናፈሻ" በመባል የሚታወቀውን ክፍል ያካትታሉ, አንዳንድ ጊዜ በጣም የዱር አካባቢ (ይህ እንደ ኢዝማይሎቭስኪ, ፊሊ እና ሶኮልኒኪ ያሉ ፓርኮችን ያጠቃልላል). አንዳንድ ፓርኮች እንደ የደን ፓርኮች (ሌሶፓርክ) ተመድበዋል።በ1931 የተፈጠረው ኢዝማይሎቭስኪ ፓርክ ከለንደን ከሪችመንድ ፓርክ ጋር በዓለም ላይ ካሉት ትላልቅ የከተማ ፓርኮች አንዱ ነው። የቦታው ስፋት 15.34 ካሬ ኪሎ ሜትር (5.92 ካሬ ማይል) በኒውዮርክ ካለው ሴንትራል ፓርክ በስድስት እጥፍ ይበልጣል።ሶኮልኒኪ ፓርክ፣ ከዚህ ቀደም በተከሰተው ጭልፊት አደን የተሰየመው በሞስኮ ከሚገኙት ጥንታዊ ፓርኮች አንዱ ሲሆን 6 ካሬ ኪሎ ሜትር (2.3 ካሬ ማይል) ስፋት አለው። አንድ ትልቅ ምንጭ ያለው ማዕከላዊ ክብ በበርች፣ በሜፕል እና በኤልም ዛፍ ዘንጎች የተከበበ ነው። ከፓርኩ ኩሬዎች ባሻገር አረንጓዴ መንገዶችን ያቀፈ ቤተ ሙከራ አለ። የሎዚኒ ኦስትሮቭ ብሔራዊ ፓርክ ("ኤልክ ደሴት" ብሔራዊ ፓርክ)፣ በድምሩ ከ116 ካሬ ኪሎ ሜትር (45 ካሬ ሜትር) በላይ ስፋት ያለው፣ የሶኮልኒኪ ፓርክን የሚያዋስነው እና የሩሲያ የመጀመሪያው ብሔራዊ ፓርክ ነበር። እሱ በጣም ዱር ነው ፣ እና “ከተማ ታይጋ” በመባልም ይታወቃል - ኤልክ እዚያ ይታያል።በ 1945 የተመሰረተው የቲሲን ዋና የእጽዋት አትክልት የሳይንስ አካዳሚ በአውሮፓ ውስጥ ትልቁ ነው። ከመላው ሩሲያ ኤግዚቢሽን ማዕከል ጋር 3.61 ስኩዌር ኪሎ ሜትር (1.39 ካሬ ማይል) የሚሸፍን ሲሆን ከ20 ሺህ በላይ የእጽዋት ዝርያዎችን የቀጥታ ኤግዚቢሽን እና ለሳይንሳዊ ምርምር ላብራቶሪ ይዟል። በውስጡ 20 ሺህ ሮዝ ቁጥቋጦዎች ፣ ዴንድራሪየም እና የኦክ ደን ያለው ሮሳሪየም ይይዛል ፣ የዛፎች አማካይ ዕድሜ ከ 100 ዓመት በላይ ነው። ከ5,000 ካሬ ሜትር (53,820 ስኩዌር ጫማ) መሬት የሚወስድ የግሪን ሃውስ አለ።እሱ ሁሉም-የሩሲያ ኤግዚቢሽን ማዕከል (Всероссийский выставочныy центр), ቀደም ሲል የሁሉም ዩኒየን የግብርና ኤግዚቢሽን (VSKhV) እና በኋላም የብሔራዊ ኢኮኖሚ ስኬቶች ኤግዚቢሽን (VDNKh) በመባል ይታወቅ የነበረ ቢሆንም፣ ምንም እንኳን የንግድ ትርኢት አንድ ሰው ቢሆንም የስታሊኒስት-ዘመን ሀውልት አርክቴክቸር በጣም ታዋቂ ምሳሌዎች። በመዝናኛ መናፈሻ ውስጥ ካሉት ሰፋፊ ቦታዎች መካከል እያንዳንዳቸው የሶቪየት ኢንዱስትሪ እና የሳይንስ ቅርንጫፍ ወይም የዩኤስኤስአር ሪፐብሊክን የሚወክሉ በርካታ የተራቀቁ ድንኳኖች አሉ። ምንም እንኳን እ.ኤ.አ. በ 1990 ዎቹ ውስጥ ቢሆንም ፣ እና ለተወሰነ ክፍል አሁንም እንደ ግዙፍ የገበያ ማእከል አላግባብ ጥቅም ላይ ይውላል (አብዛኞቹ ድንኳኖች ለአነስተኛ ንግዶች የተከራዩ ናቸው) ፣ አሁንም ሁለት ሀውልት ምንጮችን (ድንጋይን) ጨምሮ ከፍተኛውን የስነ-ህንፃ ምልክቶችን እንደያዘ ይቆያል። የአበባ እና የብሔሮች ጓደኝነት) እና የ 360 ዲግሪ ፓኖራሚክ ሲኒማ። እ.ኤ.አ. በ 2014 ፓርኩ የብሔራዊ ኢኮኖሚ ስኬቶች ኤግዚቢሽን ወደ ተባለው የተመለሰ ሲሆን በዚያው ዓመት ትልቅ የተሃድሶ ሥራዎች ተጀምረዋል ።በ 1958 የተመሰረተው ሊላክ ፓርክ ቋሚ የቅርጻ ቅርጽ ማሳያ እና ትልቅ ሮዝሪየም አለው. ሞስኮ ሁልጊዜ ለቱሪስቶች ተወዳጅ መዳረሻ ነች. ከታወቁት መስህቦች መካከል በ14ኛው እና 17ኛው ክፍለ ዘመን መካከል የተገነባው የከተማዋ የዩኔስኮ የዓለም ቅርስ ፣የሞስኮ ክሬምሊን እና ቀይ አደባባይ ይገኙበታል። እ.ኤ.አ. በ 1532 በኮሎሜንስኮዬ የሚገኘው የዕርገት ቤተክርስቲያን የዩኔስኮ የዓለም ቅርስ ቦታ እና ሌላ ተወዳጅ መስህብ ነው። በአዲሱ ትሬቲያኮቭ ጋለሪ አቅራቢያ ብዙውን ጊዜ "የወደቁ ሀውልቶች መቃብር" ተብሎ የሚጠራው ሙስዮን የተቀረጸ የአትክልት ቦታ አለ የቀድሞዋ ሶቪየት ኅብረት ከፈረሰች በኋላ ከቦታው የተወገዱትን ምስሎች ያሳያል። ሌሎች መስህቦች የሞስኮ መካነ አራዊት ያካትታሉ ፣ በሁለት ክፍሎች ያሉት የእንስሳት የአትክልት ስፍራ (የሁለት ጅረቶች ሸለቆዎች) በድልድይ የተገናኙ ፣ ወደ አንድ ሺህ የሚጠጉ ዝርያዎች እና ከ 6,500 በላይ ናሙናዎች። በየዓመቱ የእንስሳት መካነ አራዊት ከ1.2 ሚሊዮን በላይ ጎብኝዎችን ይስባል። ብዙዎቹ የሞስኮ መናፈሻዎች እና የአትክልት ስፍራዎች የተጠበቁ የተፈጥሮ አካባቢዎች ናቸው. ኢኮኖሚ ሚል ሞስኮ ሄሊኮፕተር ፕላንት ወታደራዊ እና ሲቪል ሄሊኮፕተሮች ግንባር ቀደም አምራቾች አንዱ ነው። የክሩኒቼቭ ግዛት ምርምር እና ምርት የጠፈር ማእከል የተለያዩ የጠፈር መሳሪያዎችን ያመርታል፡ እነዚህም ለስፔስ ጣቢያዎች ሚር፣ ሳላይት እና አይኤስኤስ እንዲሁም የፕሮቶን ማስጀመሪያ ተሽከርካሪዎችን እና ወታደራዊ አይሲቢኤምን ጨምሮ። Sukhoi, Ilyushin, Mikoyan, Tupolev እና Yakovlev የአውሮፕላን ዲዛይን ቢሮዎች ደግሞ ሞስኮ ውስጥ ይገኛሉ. NPO Energomash፣ ለሩሲያ እና ለአሜሪካ የጠፈር መርሃ ግብሮች የሮኬት ሞተሮችን በማምረት እንዲሁም በሁለተኛው የዓለም ጦርነት ወቅት ተዋጊ አውሮፕላኖችን የገነባው የላቮችኪን ዲዛይን ቢሮ ነገር ግን ከህዋ ውድድር ጀምሮ ወደ ጠፈር ምርምር የተለወጠው ኪምኪ አቅራቢያ በምትገኝ በሞስኮ ክልል በምትገኝ ገለልተኛ ከተማ ይገኛሉ። በአብዛኛው በሞስኮ ከጎኖቹ ተዘግተዋል. የመኪና ፋብሪካዎች ዚኤል እና AZLK እንዲሁም የቮይቶቪች የባቡር ተሽከርካሪ ፋብሪካ በሞስኮ የሚገኙ ሲሆን ሜትሮቫጎንማሽ ሜትሮ ሠረገላ ከከተማው ወሰን ውጭ ይገኛል። የፖልጆት ሞስኮ የእጅ ሰዓት ፋብሪካ በሩሲያ እና በውጭ አገር የታወቁ ወታደራዊ, ሙያዊ እና የስፖርት ሰዓቶችን ያዘጋጃል. ዩሪ ጋጋሪን ወደ ጠፈር ባደረገው ጉዞ በዚህ ፋብሪካ የተሰራውን "ሽቱማንስኪ" ተጠቅሟል። ኤሌክትሮዛቮድ ፋብሪካ በሩሲያ ውስጥ የመጀመሪያው ትራንስፎርመር ፋብሪካ ነበር. የክሪስታል ፋብሪካ በሞስኮ ኢንተርሬፐብሊካን ወይን ማምረቻን ጨምሮ በሞስኮ ወይን ተክሎች ውስጥ ወይን ሲመረት "ስቶሊችናያ" ን ጨምሮ የቮዲካ ዓይነቶችን የሚያመርት በሩሲያ ውስጥ እጅግ ጥንታዊው የዲስቲል ፋብሪካ ነው. የሞስኮ ጌጣጌጥ ፋብሪካ እና ጌጣጌጥ ፕሮም በሩሲያ ውስጥ የጌጣጌጥ አምራቾች ናቸው; Jeellerprom በሁለተኛው የዓለም ጦርነት ወቅት የሶቪየት ዩኒየን ቀይ ጦርን ለሚረዱ የተሸለመውን ልዩ የድል ትእዛዝ ያዘጋጅ ነበር። ከሞስኮ ከተማ ወጣ ብሎ የሚገኙ ሌሎች ኢንዱስትሪዎች እንዲሁም የሩሴሌክትሮኒክስ ኩባንያዎችን ጨምሮ በዜሌኖግራድ ውስጥ የማይክሮ ኤሌክትሮኒክስ ኢንዱስትሪዎች አሉ ። በዓለም ላይ ትልቁ የተፈጥሮ ጋዝ አውጭ እና ትልቁ የሩሲያ ኩባንያ የሆነው ጋዝፕሮም በሞስኮ ዋና ቢሮዎች እንዲሁም ሌሎች የነዳጅ ፣ የጋዝ እና የኤሌክትሪክ ኩባንያዎች አሉት ። ሞስኮ 1C፣ ABBYY፣ Beeline፣ Kaspersky Lab፣ Mail.Ru Group፣ MegaFon፣ MTS፣ Rambler&Co፣ Rostelecom፣ Yandex እና Yotaን ጨምሮ የበርካታ የቴሌኮሙኒኬሽን እና የቴክኖሎጂ ኩባንያዎች ዋና መሥሪያ ቤት ያስተናግዳል። የከተማዋን ስነ-ምህዳር ለማሻሻል አንዳንድ ኢንዱስትሪዎች ከከተማ ውጭ እየተዘዋወሩ ነው። ዋና ከተሞች የሩስያ ከተሞች	4,412	ይህ መጣጥፍ ማጣቀሻዎችን ይፈልጋል እና አንዳንድ ምንጮችን ለማግኘት እና ወደ መጣጥፉ ማከል ይችላሉ ሞስኮ (/ ˈmɒskoʊ/ MOS-koh፣ የዩኤስ ዋና ዋና / ˈmɒskaʊ/ MOS-kow፤ ራሽያኛ: Москва, tr. Moskva, IPA: [mɐˈskva] (የድምጽ ተናጋሪ iconlisten)) ዋና ከተማ እና ትልቁ የሩሲያ ከተማ ናት። ከተማዋ በማዕከላዊ ሩሲያ ውስጥ በሞስኮቫ ወንዝ ላይ ትቆማለች ፣ ነዋሪዎቿ በከተማው ወሰን ውስጥ 12.4 ሚሊዮን ነዋሪዎች ፣ በከተማው ውስጥ ከ 17 ሚሊዮን በላይ ነዋሪዎች ፣ እና በሜትሮፖሊታን አካባቢ ከ 20 ሚሊዮን በላይ ነዋሪዎች ይገመታሉ። የከተማው የቆዳ ስፋት 2,511 ስኩዌር ኪሎ ሜትር (970 ካሬ ሜትር) ሲሆን የከተማው ስፋት 5,891 ስኩዌር ኪሎ ሜትር (2,275 ካሬ ሜትር) የሚሸፍን ሲሆን የሜትሮፖሊታን ስፋት ከ26,000 ስኩዌር ኪሎ ሜትር (10,000 ካሬ ሜትር) በላይ ይሸፍናል። ሞስኮ በዓለም ትልቁ ከተሞች መካከል ነው; ሙሉ በሙሉ በአውሮፓ ውስጥ በጣም በሕዝብ የሚኖርባት ከተማ፣ በአውሮፓ ትልቁ የከተማ እና የሜትሮፖሊታን አካባቢ፣ እና በአውሮፓ አህጉር ላይ በመሬት ስፋት ትልቁ ከተማ ነች።
3780	https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8A%AA%E1%8C%8B%E1%88%8A	ኪጋሊ	ኪጋሊ የሩዋንዳ ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር 851,024 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል። ኪጋሊ በ1899 ዓ.ም. በጀርመን ግዛት ተመሠረተ። ሆኖም ሯንዳ ነጻነት በ1953 ዓ.ም. እስከሚያገኝ ድረስ ዋና ከተማ አልነበረም። ከነጻነት በፊት የሟሚ (ንጉሥ) መቀመጫ በንያንዛ ሲሆን የጀርመኖች መቀመጫ በአስትሪዳ (የዛሬ ቡታሬ) ተገኘ። ከ 1986 ዓ.ም. ጀምሮ በሁቱ እና በቱጺ ነገዶች ላይ በደረሰው ፍጅት አንድ ሚሊዮን ያሕል ሰዎች በኪጋሊ ተገደሉ። ዋና ከተሞች የአፍሪካ ከተሞች	65	ኪጋሊ የሩዋንዳ ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር 851,024 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል።
3781	https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%89%A3%E1%88%B5%E1%89%B4%E1%88%AD	ባስቴር	ባስቴር (Basseterre) የሴንት ኪትስ ኤንድ ኔቪስ ዋና ከተማ ነው። የተመሠረተው በ1619 ዓ.ም. በፈረንሳዊው ሴር ፒየር በላን ደስናምቡክ ነበረ። ከዚያ የፈረንሳይ ካሪቢያን ደሴቶች ሁሉ ዋና ከተማ ሆነ። እንግሊዞች በ1719 ሴንት ኪትስ (ቅዱስ ክሪስቶፍ) ደሴት በማረኩ ጊዜ የደሴቱ ዋና ከተማ አደረጉት። ከተማው ብዙ ጊዜ በጦርነት፣ ቤሳት፣ በምድር መንቀጥቀጥ፣ በጎርፍ፣ በሁከትና በአውሎ ንፋስ ጠፍቷል። አሁን የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር (1992 ዓ.ም.) 15,500 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል። ዋና ከተሞች	66	ባስቴር (Basseterre) የሴንት ኪትስ ኤንድ ኔቪስ ዋና ከተማ ነው። የተመሠረተው በ1619 ዓ.ም. በፈረንሳዊው ሴር ፒየር በላን ደስናምቡክ ነበረ። ከዚያ የፈረንሳይ ካሪቢያን ደሴቶች ሁሉ ዋና ከተማ ሆነ። እንግሊዞች በ1719 ሴንት ኪትስ (ቅዱስ ክሪስቶፍ) ደሴት በማረኩ ጊዜ የደሴቱ ዋና ከተማ አደረጉት። ከተማው ብዙ ጊዜ በጦርነት፣ ቤሳት፣ በምድር መንቀጥቀጥ፣ በጎርፍ፣ በሁከትና በአውሎ ንፋስ ጠፍቷል።
3782	https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8A%AB%E1%88%B5%E1%89%B5%E1%88%AA%E1%88%B5	ካስትሪስ	ካስትሪስ (Castries) የሴንት ሉሺያ ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር (1998 ዓ.ም.) 12,904 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል። ከተማው በ1642 ዓ.ም. በፈረንሳያውያን ተመሠረተ። ዋና ከተሞች	26	ካስትሪስ (Castries) የሴንት ሉሺያ ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር (1998 ዓ.ም.) 12,904 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል።
3783	https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8A%AA%E1%8A%95%E1%8C%8D%E1%88%B5%E1%89%B3%E1%8B%8D%E1%8A%95	ኪንግስታውን	ኪንግስታውን የሴንት ቪንሰንት ኤንድ ዘ ግረናዲንስ ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር 17,600 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል። ዋና ከተሞች	21	ኪንግስታውን የሴንት ቪንሰንት ኤንድ ዘ ግረናዲንስ ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር 17,600 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል።
3784	https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8A%A0%E1%8D%92%E1%8B%AB	አፒያ	አፒያ የሳሞያ ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር 35,900 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል። ዋና ከተሞች	17	አፒያ የሳሞያ ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር 35,900 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል።
3785	https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%88%B3%E1%8A%95%20%E1%88%9B%E1%88%AA%E1%8A%96%20%28%E1%8A%A8%E1%89%B0%E1%88%9B%29	ሳን ማሪኖ (ከተማ)	ሳን ማሪኖ ከተማ የሳን ማሪኖ ዋና ከተማ ነው። ከተማው የተመሠረተ በቅዱስ ማሪኑስ በ293 ዓ.ም. ነበር። ስለዚህ ክርስትና ቶሎ ከተቀበሉት አገራት አንዷ ነች። በዚያን ጊዜ እንኳን ክርስትና በሮሜ መንግሥት ገና ሕጋዊ እምነት አልነበረም። በሳን ማሪኖ በተራራማ ቦታ የሰፈሩት ክርስቲያኖች ስደተኞች ነበሩና። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር 4,493 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል። ዋና ከተሞች የአውሮፓ ከተሞች	54	ሳን ማሪኖ ከተማ የሳን ማሪኖ ዋና ከተማ ነው። ከተማው የተመሠረተ በቅዱስ ማሪኑስ በ293 ዓ.ም. ነበር። ስለዚህ ክርስትና ቶሎ ከተቀበሉት አገራት አንዷ ነች። በዚያን ጊዜ እንኳን ክርስትና በሮሜ መንግሥት ገና ሕጋዊ እምነት አልነበረም። በሳን ማሪኖ በተራራማ ቦታ የሰፈሩት ክርስቲያኖች ስደተኞች ነበሩና።
3786	https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8B%B3%E1%8A%AB%E1%88%AD	ዳካር	ዳካር (Dakar) የሴኔጋል ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር 2,476,400 ሆኖ ይገመታል። ከተማው በካፕ-ቨርት ልሳነ ምድር ላይ ተቀምጦ ይገኛል። ታሪክ በ1422 ዓ.ም. በስሜን ዳካር ዮፍ ከተማ ላየነ በተባለ ሱፊ እስላም ክፍልፋይ ተመሠረተ። በ1436 ዓ.ም. ደግሞ ፖርቱጊዝ በጎሬ ደሴት ላይ ደርሰው ሰፈሩበትና ከ1528 ዓ.ም. ጀምሮ የባርያ ፍንገላ ማእከል ሆነ። በዚሁ ጊዜ ልሳነ ምድሩ በጆሎፍ (ዎሎፍ) መንግሥት ሥልጣን ነበረ። የጆሎፍ ምዕራብ አውራጃ ካዮር ግን ከነልሳነ ምድሩ በ1541 ዓ.ም. ተገንጥሎ የራሱ መንግሥት ሆነ። ዋና ከተሞች የአፍሪካ ከተሞች	74	ዳካር (Dakar) የሴኔጋል ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር 2,476,400 ሆኖ ይገመታል። ከተማው በካፕ-ቨርት ልሳነ ምድር ላይ ተቀምጦ ይገኛል።
3787	https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%89%A0%E1%88%8D%E1%8C%8D%E1%88%AB%E1%8B%B5	በልግራድ	በልግራድ (Београд) የሰርቢያ ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር 1.63 ሚሊዮን ሰዎች ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል። ሥፍራው መጀመርያው የተሠፈረው 280 ዓክልበ. አካባቢ በኬልቲክ ነገድ ስኮርዲስኪ ሲሆን ስሙ ሲንጊዱን ተባለ። ወደ ሮሜ መንግሥት በተጨመረበት ወቅት ስሙም በርማይስጥ ሲንጊዱኑም ሆነ። ስሙ በልግራድ (ማለት «ነጭ ከተማ») መጀመርያ የተመዘገበ በ870 ዓ.ም. ጀምሮ ነው። ዋና ከተሞች የአውሮፓ ከተሞች ሰርቢያ	56	በልግራድ (Београд) የሰርቢያ ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር 1.63 ሚሊዮን ሰዎች ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል።
3788	https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%89%AA%E1%8A%AD%E1%89%B6%E1%88%AA%E1%8B%AB%E1%8D%A5%20%E1%88%B2%E1%88%B8%E1%88%8D%E1%88%B5	ቪክቶሪያ፥ ሲሸልስ	ቪክቶሪያ የሲሸልስ ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር 23,000 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል። ዋና ከተሞች የአፍሪካ ከተሞች	19	ቪክቶሪያ የሲሸልስ ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር 23,000 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል።
3789	https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8D%8D%E1%88%AA%E1%89%B3%E1%8B%8D%E1%8A%95	ፍሪታውን	ፍሪታውን የሴራሊዮን ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር 1,051,000 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል። ቦታው መጀመርያ በ1779 ዓ.ም. በቀድሞ ባርያ ገበያ ሥፍራ ላይ በ400 ነጻ ጥቁሮች ከአሜሪካ ተሠፈረ። በአሜሪካ ነጻነት ጦርነት ጊዜ ለእንግሊዝ መንግሥት ታማኝ ስለ ነበሩ የእንግሊዝ ጸረ-ባርነት ድርጅቶች መሬት ለዋጋቸው ሰጣቸው። መሬቱን ከዙሪያው ተምኔ ወገን ገዙ። ነገር ግን ብዙዎቹ ሠፈረኞች ከበሽታ አርፈው ፍሪታውን በ1782 ዓ.ም. ተቃጠለ። የሲዬራ ሊዎን ድርጅት (የእንግሊዝ ጸረ-ባርነት ድርጅት) እንደገና ሙከራ አድርጎ በ1784 ዓ.ም. 1,100 ነጻ ጥቁሮች ከአሜሪካ በፍሪታውን ተሠፈሩ። 500 ነጻ ሰዎች ከጃማይካም በ1792 ዓ.ም. ደረሱ። ከ1800 እስከ 1866 ዓ.ም. ድረስ የእንግሊዝ ምዕራብ አፍሪካ መቀመጫ ነበረ። ዋና ከተሞች የአፍሪካ ከተሞች	97	ፍሪታውን የሴራሊዮን ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር 1,051,000 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል።
3790	https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%88%B2%E1%8A%95%E1%8C%8B%E1%8D%96%E1%88%AD	ሲንጋፖር	ሲንጋፖር ከተማ-አገር ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር 3,438,600 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል። ታሪክ የግሪክ መልክዐ ምድር አዋቂ ቶሌሚ (150 ዓ.ም. ግድም) በዚያ ሥፍራ ሳባና የተባለ የንግድ ወደብ በካርታው ላይ አሳየ። በ250 ዓ.ም. ግድም ደግሞ አንድ ቻይናዊ መዝገብ በዚያው ቦታ ፑ ልዎ ቾንግ የተባለ ደሴት ይገልጻል። በ680 ዓ.ም. ገዳማ ደሴቱ በሽሪዊጃያ መንግሥት ግዛት መካከል ሆነ። ከ1300 ዓ.ም. በፊት ተማሲክ የተባለ መንደር ነበረበት። በአንድ ትውፊት ዘንድ ሳንግ ኒላ ኡታማ የሚባል የሽሪዊጃያ መስፍን ያንጊዜ ስሙ ሲንጋፑራ («የአንበሳ ከተማ») የሚባል ከተማ በተማሲክ ደሴት ላይ ሠራ። በ1400 ዓ.ም. አካባቢ የሽሪዊጃያ መንግሥት ሲደክም ጎረቤቶቹ ማጃፓሂትና ሲያም ይታግሉበት ነበር። ሆኖም ሲንጋፖር ሽሪዊጃያን የተከተለው የመላካ ሡልጣንነት ማዕከል ሆነ። በ16ኛው ክፍለ ዘመን ዓ.ም. ላይ ይህ ሡልጣንነት ከፖርቱጋል ጋር ተጣለና በ1605 ዓ.ም. ፖርቱጊዞች ሲንጋፖርን አቃጠሉት። የነበረው ከተማ ጠፍቶ ዙሪያው በፖርቱጊዞች ይገዛ ነበር፤ ብዙም ሳያልፍ የሆላንድ ነጋዴዎች ዙሪያውን አስተዳደሩ። የሲንጋፖር ደሴት እራሱ በይፋ በጆሖር ሡልጣን ግዛት ነበር። በ1811 ዓ.ም. የእንግሊዝ አገረ ገዥ ስታምፎርድ ራፈልዝ የሆላንድ ነጋዴዎችን ላዕላይነት ለማቃወም አስቦ ፡ የጆሖር ሡልጣን ጣውንት ወንድሙን ለሡልጣንነቱ ደግፎ ፡ በደሴቱ ላይ አዲስ ከተማ ለመመሥረት ፈቃድ በዚያ አገኙ። የብሪታንያ ቅኝ አገርና ንግድ ጣቢያ ሆኖ በቶሎ አደገ፤ በ1815 ዓ.ም. ጆሖር ደሴቱን ለእንግሊዝ መንግሥት ሸጠው። በብዛት በሲንጋፖር የሰፈሩት ሰዎች ቻይናዊ ነበሩ። ከ1934 እስከ 1937 ዓ.ም. በ2ኛው አለማዊ ጦርነት የጃፓን ሃያላት ሲንጋፖርን በግፍ ያዙ፤ በዚህም ወቅት የከተማው ስም ሾናንቶ ተብሎ ይሉት ነበር። ከጦርነቱ በኋላ ሲንጋፖር በ1950 ዓ.ም. ራስ-ገዥ ሁኔታ ከእንግሊዝ አገኘ። በ1956 ዓ.ም. ግን በነጻ ፈቃዱ ሲንጋፖር በአዲሱ የመላይዢያ ፌዴሬሽን ውስጥ ክፍል ሆነ። ይህ ሁኔታ እስከ 1957 ዓ.ም. ብቻ ድረስ ቆየ፤ ትብብሩ ለጸጥታ ተስማሚ ስላልሆነም መላይዢያ ሲንጋፖርን ከፌዴሬሽኑ አስወጥቶ የዛኔ እስካሁን ድረስ የሲንጋፖር ሬፐብሊክ ሆነ። ቋንቋዎች በሲንጋፖር 4 ይፋዊ ልሳናት አሉ። እነርሱም መላይኛ፣ እንግሊዝኛ፣ ቻይንኛ (ፑቶንግኋ) እና ታሚልኛ ናቸው። መላይኛ ደግሞ ብሔራዊ ቋንቋ ነው። ሕግ ሲንጋፖር አደንዛሽ የሚከለክል በጣም ጥብቅ ሕግ አለው፣ በአደንዛሽ የሚነግዱ ይሙት በቃ ሊቀበል ይቻላል። የሲንጋፖር ሕግጋት ሁሉ ጥብቅ ናቸው፤ ከባድ ቅጣቶች ይሰጣሉ። ሽንት ቤት ከመጠቀም ቀጥሎ በውሃ ጠርጎ መሄድ እንዳይቀር ክልክል ነው። በገሃድ መትፋት የገንዘብ መቀጫ ያመጣል። ጠበንጃም ሆነ የኪስ ቢላዎ ተከለክለዋል፣ ማስቲካ ስንኳ በሕግ የተከለከለ ሥራ ነው። የሲንጋፖር መንግሥት አንዳንድ ፊልም ብቻ ይፈቅዳል፣ ብዙ ጊዜ በሃይማኖት፣ በዘርኛነት፣ ወይም በእራቁት ምክንያቶች የሚከለክሉ ፊልሞች አሉ። ባህል የሲንጋፖር የሚጣፈጥ አበሳሰል ብዙ አይነት የባህር ምግቦችን እንደ ሠርጠን፣ ኦይስተርና ካላማሪ (ስኩዊድ) ያጠቅልላል። በሕንድ ሠፈሮች የአትክልት ቡፌ በሙዝ ቅጠል ላይ ተስፋፍቶ ይቀርባል። ብዙ በዓላት በሲንጋፖር ይከብራሉ። ጣይፑሳም በተባለው በዓል ቀን ላይ አንዳንድ ሰው የሰውነት መውጋቶች ይሠራል። የቡዲስም፣ እስልምና፣ ክርስትና፣ እና የሕንድ ሀይማኖት በዓላት ሁሉ በሲንጋፖር ይከብራሉ። ብዙ የክላሲካል ሙዚቃ ወዳጆች በሲንጋፖር ይገኛሉ። ይህን የሚመሰክር በሕዝባዊ አጸዶች ቦታ ውስጥ ለአቀናባባሪው ሾፐን ትዝታ በተሠራው ሐውልት ነው። የእስያ አገራት ዋና ከተሞች የእስያ ከተሞች	403	ሲንጋፖር ከተማ-አገር ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር 3,438,600 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል።
3791	https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%88%8D%E1%8B%A9%E1%89%A5%E1%88%8D%E1%8B%AB%E1%8A%93	ልዩብልያና	ልዩብልያና (Ljubljana) የስሎቬኒያ ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር 258,000 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል። ዋና ከተሞች የአውሮፓ ከተሞች	20	ልዩብልያና (Ljubljana) የስሎቬኒያ ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር 258,000 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል።
3792	https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%88%86%E1%8A%92%E1%8B%AB%E1%88%AB	ሆኒያራ	ሆኒያራ (Honiara) የሰሎሞን ደሴቶች ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር 54,600 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል። ሆኒያራ ከ2ኛ ዓለማዊ ጦርነት በኋላ በቀድሞው ዋና ከተማ በቱላጊ ፈንታ ዋና ከተማ እንዲሆን ተሠራ። ዋና ከተማ በኦፊሴል የሆነው በ1944 ነበር። ዋና ከተሞች	39	ሆኒያራ (Honiara) የሰሎሞን ደሴቶች ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር 54,600 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል።
3793	https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%88%9E%E1%89%83%E1%8B%B2%E1%88%BE	ሞቃዲሾ	ሞቃዲሾ (ሶማልኛ፦ Muqdisho ሙቅዲሾ) የሶማሊያ ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር 1,208,800 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል። በ50 ዓም ገደማ በግሪክኛ በተጻፈው «የቀይ ባሕር ጉዞ» ዘንድ፣ ከ«በርበሮች» ነጻ ከተሞች (በሶማሊያ ስሜን ዳር) በኋላ፣ ከሶማሊያ ምዕራብ ዳር ጀምሮ እስከ አሁን ሞዛምቢክ ድረስ ያለው ጠረፍ ወይም «አዛኒያ» ለሒምያር (የመን) ንጉሥ ካሪብ ኢል ተገዥ ነበር። በዚህም ጊዜ «የሳራፒዮን ፈሳሽ» ይጠቅሳል፣ ይህም የሞቃዲሾ ሥፍራ (ዋቢ ሸበሌ ወንዝ አፍ) እንደ ነበር ይታስባል። ሞቃዲሾ ከ686 ዓ.ም. ጀምሮ ታውቆአል። በዚያን ጊዜ ሡልጣን አብዱል ማሊክ ቢን ሙሪያሚ እንደራሴውን እንደሾመበት ይባላል። የወደቡም መጀመርያ ስም «ሐማር» ተባለ። ከመካከለኛ ዘመን በናዲር ብዙ መሐለቅ ከቻይና በመገኘቱ፣ ከሩቅ አገሮች ንግድ እንደ ተደረገ ይመሰክራል። የዛንዚባር ሡልጣን በ1863 ዓ.ም. ከተማውን ያዙ። እሳቸው በ1884 ዓ.ም. ለጣልያኖች አከራዩት። በ1897 ዓ.ም. ጣልያኖች በሙሉ ገዙትና የጣልያ ሶማሊያ መቀመጫ ሆነ። የእንግሊዝ ሃያላት ከጣልያ በ2ኛ አለማዊ ጦርነት በ1933 ዓ.ም. ያዙት። በኅዳር ወር 1942 ዓ.ም. ጣልያኖች እንዲመልሱ ተፈቀደ። በ1952 ዓ.ም. ሶማሊያ ነጻ አገር በሆነበት ወቅት ሞቃዲሾ የአገሩ ዋና ከተማ ሆነ። ዋና ከተሞች የአፍሪካ ከተሞች	153	ሞቃዲሾ (ሶማልኛ፦ Muqdisho ሙቅዲሾ) የሶማሊያ ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር 1,208,800 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል።
3794	https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8D%95%E1%88%AA%E1%89%B6%E1%88%AA%E1%8B%AB	ፕሪቶሪያ	ፕሪቶሪያ የደቡብ አፍሪካ ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር የአካባቢውን ኗሪ ሲጨምር 1,541,300 ሆኖ ሲገመት የራሱ የከተማው ኗሪ ቁጥር ደግሞ 1,249,700 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል። ፕሪቶሪያ በ1847 ዓ.ም. በቦር (አፍሪካንስ) ሕዝብ ተሠራ። በ1852 የደቡብ አፍሪካ ዋና ከተማ ሆነ። ፕሪቶሪያ የአገሩ 'አስተድዳሪ ዋና ከተማ' ሲሆን ቤተ መንግሥት የሚገኘው ግን በኬፕታውን፣ ላይኛ ችሎቱም በብሉምፎንተን ነው። የአሁኑ መንግሥት ስሙን ወደ ቿኔ ለመቀየር ይፈልጋል። ነገር ግን ይህ አሣብ ብዙ ክርክር አገንቷል። ዋና ከተሞች የደቡብ አፍሪካ ከተሞች	74	ፕሪቶሪያ የደቡብ አፍሪካ ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር የአካባቢውን ኗሪ ሲጨምር 1,541,300 ሆኖ ሲገመት የራሱ የከተማው ኗሪ ቁጥር ደግሞ 1,249,700 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል።
3795	https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%88%9B%E1%8B%B5%E1%88%AA%E1%8B%B5	ማድሪድ	ማድሪድ (Madrid) የእስፓንያ ዋና ከተማ ነው። ስሙ በሮማይስጥ (/ማትሪኬ/) ሆኖ ከ2ኛው ክፍለ ዘመን ጀምሮ ይታወቃል። በ1553 ዓ.ም. የእስፓንያ መንግሥት ግቢ ከቫያዶሊድ ወደ ማድሪድ ተዛወረ። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር የአካባቢውን ኗሪ ሲጨምር 8,561,748 ሆኖ ሲገመት የራሱ የከተማው ኗሪ ቁጥር ደግሞ 3,228,359 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል። ዋና ከተሞች የእስፓንያ ከተሞች	49	ማድሪድ (Madrid) የእስፓንያ ዋና ከተማ ነው። ስሙ በሮማይስጥ (/ማትሪኬ/) ሆኖ ከ2ኛው ክፍለ ዘመን ጀምሮ ይታወቃል። በ1553 ዓ.ም. የእስፓንያ መንግሥት ግቢ ከቫያዶሊድ ወደ ማድሪድ ተዛወረ።
3796	https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8A%AE%E1%88%8E%E1%88%9D%E1%89%A6	ኮሎምቦ	ኮሎምቦ የሽሪ ላንካ ታላቅ ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር የአካባቢውን ኗሪ ሲጨምር 2,436,000 ሆኖ ሲገመት የራሱ የከተማው ኗሪ ቁጥር ደግሞ 656,100 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል። ኮሎምቦ እጅግ ጥንታዊ ከተማ ሲሆን እስከ 1970 ዓ.ም. ድረስ የአገሩ መቀመጫ ነበር። በ1970 የመንግሥት አስተዳደር ወደ ጎረቤቱ ከተማ ወደ ኮቴ ቢዛወርም ኮሎምቦ እስካሁን 'የንግድ ዋና ከተማ' ይባላል። የእስያ ከተሞች ስሪ ላንካ	58	ኮሎምቦ የሽሪ ላንካ ታላቅ ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር የአካባቢውን ኗሪ ሲጨምር 2,436,000 ሆኖ ሲገመት የራሱ የከተማው ኗሪ ቁጥር ደግሞ 656,100 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል።
3797	https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8A%AB%E1%88%AD%E1%89%B1%E1%88%9D	ካርቱም	ካርቱም (አረብኛ الخرطوم )የሱዳን ዋና ከተማ ነው። የተመሠረተው በ1813 ዓ.ም. በግብጽ ገዥ ሙሐመድ ዓሊ ነበረ። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር የአካባቢውን ኗሪ ሲጨምር 5,717,300 ሆኖ ሲገመት የራሱ የከተማው ኗሪ ቁጥር ደግሞ 1,397,900 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል። ዋና ከተሞች ሱዳን የአፍሪካ ከተሞች	41	ካርቱም (አረብኛ الخرطوم )የሱዳን ዋና ከተማ ነው። የተመሠረተው በ1813 ዓ.ም. በግብጽ ገዥ ሙሐመድ ዓሊ ነበረ። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር የአካባቢውን ኗሪ ሲጨምር 5,717,300 ሆኖ ሲገመት የራሱ የከተማው ኗሪ ቁጥር ደግሞ 1,397,900 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል።
3801	https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8A%85%E1%8B%B3%E1%88%AD%20%E1%8D%B2%E1%8D%AE	ኅዳር ፲፮	ኅዳር ፲፮ ቀን በኢትዮጵያ ዘመን አቆጣጠር የዓመቱ ፸፮ኛ ቀን ነው። ከዚህ ዕለት በኋላ እስከ ዓመቱ መጨረሻ ድረስ፣ በ ዘመነ ሉቃስ ፪፻፺ ቀናት በ ዘመነ ዮሐንስ፤ በ ዘመነ ማቴዎስ፤ እና በ ዘመነ ማርቆስ ደግሞ ፪፻፹፱ ቀናት ይቀራሉ። ዓቢይ ታሪካዊ ማስታወሻዎች በዚህ ዕለት በዓለም ዙሪያ ብዙ ተፈጥሮአዊ ሁከቶች የብዙ ሕዝቦችን ሕይወት ማጥፋታቸው በታሪክ ተመዝግቧል። ለምሣሌ፦ በ፲፫፻፴፮ ዓ.ም. በሰሜናዊ የሜዲተራንያን ባሕር በተለይም ከኢጣልያ በስተምዕራብ በሚገነው የቲሬኖ ባሕር ሥር የተነሳ የመሬት እንቅጥቅጥ ያስከተለው የባሕር መናወጥ (tsunami)፣ አካባቢውን አጥፍቷል። በ፲፮፻፷ ዓ.ም. በአሁኗ አዘርባይጃን አገር ውስጥ ሼምካ በተባለ ሥፍራ የመሬት እንቅጥቅጥ ሰማንያ ሺህ ሰዎችን ገድሏል። በ፲፮፻፺፮ ዓ.ም. በደቡብ ብሪታንያ ታላቅ አውሎንፋስ ተነስቶ ዘጠኝ ሺህ ሰዎችን ገድሏል። በ፲፯፻፶፪ ዓ.ም. በሜዲተራንያን ባሕር አካባቢ የተነሳ የመሬት እንቅጥቅጥ ቤይሩትንና ደማስቆን ሲያወድም ከሠላሣ እስከ አርባ ሺህ ሰዎች ፖተዋል። በ፲፰፻፳፮ ዓ.ም. ከባሕር ሥር የተነሳ የመሬት እንቅጥቅጥ ሱማትራን ሲያወድም ያስከተለው የባሕር ሞገድ የኢንዶኔዚያን ጠቅላላ ጠረፍ አጥለቅልቆታል። በ፲፰፻፴፪ ዓ.ም. በሕንድ አገር ላይ የተነሳው ጥቅል አውሎንፋስ የኮሪንጋን ከተማ ሲያወድም፣ የተከተለው የውቅያኖስ ሞገድ ደግሞ ወደሃያ ሺህ የሚጠጉ መርከቦችን ጠራርጓል። ወደ ሦሥት ሺህ የሚጠጉ ሰዎች ሞተዋል። በ፲፱፻፲፱ ዓ.ም. በአሜሪካ ታሪክ ሃይለኛው የኅዳር ጥቅል አውሎንፋስ ተነስቶ በመካከለኛ - ምዕራባዊ ግዛቶች በጠቅላላው ሰባ ስድስት ሰዎች ሲሞቱ ከአራት መቶ በላይ ሰዎች ደግሞ ጉዳት ደርሶባቸዋል። የጉዳቱ ብሶት በአርካንሳስ ግዛት ውስጥ በምትገኘው ‘ሀርብ ስፕሪንግስ’ ላይ ሲሆን አምሣ አንዱ ሟቾች ከዚያው ግዛት ነበሩ። በ፲፱፻፵፫ ዓ.ም. በሰሜናዊ ምሥራቅ አሜሪካ በሰዐት መቶ ስድሳ ኪሎሜትር ፍጥነት ያለው ንፋስ ያስከተለው የበረዶ ነበልባል የሦስት መቶ ሃያ ሦስት ሰዎች የሞት ምክንያት ሆኗል። በ፲፱፻፹ ዓ.ም. በሰዐት ሁለት መቶ ስድሳ አምስት ኪሎሜትር ፍጥነት ባለው ነፋስ የተነዳችው “ኒና”፣ (Super Typhoon Nina) የተባለችው አውሎንፋስ የፊሊፒን ደሴቶች ላይ የከሰተችው ቁጣ ወደ አንድ ሺህ ሠላሣ ሰዎችን ገድሏል። በ፲፱፻፹፱ ዓ.ም. የበረዶ ምታት በመካከለኛው የአሜሪካ ግዛቶች ላይ ሃያ ስድስት ሰዎችን ሲገል፤ በፍሎሪዳ ደግሞ በሰዐት መቶ አርባ አምሥት ኪሎሜትር ፍጥነት ያለው የነፋስ ምታት ተነስቶ ዛፎችን ፈነቃቀለ ሌላም ጉዳት አደረሰ። በ፲፱፻፺፫ ዓ.ም. በባኩ ኃይለኛ የመሬት እንቅጥቅጥ ተከስቶ ሃያ ስድስት ሰዎች ሲሞቱ ከአራት መቶ በላይ ሰዎች ደግሞ ጉዳት ደርሶባቸዋል። ሌላ ታሪካዊ ማስታወሻዎች ፲፰፻፷ ዓ.ም. - የስዌድ ተወላጁ አልፍሬድ ኖቤል የዲናሚት ፈጠራውን የባለቤትነቱን መብት አስመዘገበ። ፲፱፻፶፮ ዓ.ም. - በዳላስ፣ ቴክሳስ ላይ በሰው እጅ የተገደሉት ሠላሣ አምሥተኛው የአሜሪካ ፕሬዚደንት ጆን ኤፍ ኬኔዲ በአርሊንግተን ብሔራዊ መቃብር በታላቅ ሥነ ስርዐት ተቀበሩ። በዚሁም የቀብር ስርዐት ለመሳተፍ ከዓለም ዙሪያ ብዙ መሪዎች መጥተው ነበር። ከነዚህም መሃል የፈረንሳይ ፕሬዚደንት ሻርል ደ ጎል፤ የአየርላንድ ፕሬዚደንት ደ ቫሌራ፤ የምዕራብ ጀርመን ቻንስለር ኤርሃርድና የኢትዮጵያ ንጉሠ ነገሥት ቀዳማዊ ኃይለ ስላሴ ይገኙበት ነበር። ፲፱፻፶፰ ዓ/ም - በእስራኤል፤ ፈረንሳይ፤ ብሪታኒያ፤ ምዕራብ ጀርመን፤ ስዊድን እና ጃፓን መንግሥታት ዕርዳታ የተገነባው የብርሃንና ሰላም ማተሚያ ቤት ሕንፃ በቀዳማዊ ኃይለ ሥላሴ ተመርቆ ተከፈተ። ፲፱፻፸፯ ዓ.ም. - በኢትዮጵያ ውስጥ ለተከሰተው ታላቁ ድርቅና ረሐብ እርዳታ እንዲሆን በብሪታንያ ሠላሣ ስድስት የሙዚቃ ባለሙያዎች “ባንድ ኤይድ” በሚል ስም ተሰባስበው፤ “የክርስቶስ ልደት መሆኑን ያውቁታል ወይ?” (Do They Know It's Christmas) የተባለውን ዘፈን ቀረጹ። ፲፱፻፸፱ ዓ.ም. - በአሜሪካ የ”ኢራን ኮንትራ አፌር” የተባለው የፖለቲካ ቅሌት ፈነዳ። ፕሬዚደንቱ ሮናልድ ሬጋን እና አቃቤ ሕጉ በስልጣን የነበሩ ሽርከኞች በምስጢር ለኢራን የጦር መሣሪያ እየሸጡ የሚገኘውን ትርፍ ደግሞ ለኒካራጓ ሽብርተኞች በምስጢር እንዳስተላለፉ ይፋ አደረጉ። ሁለት ባለሥልጣናት ወዲያው እንደተሻሩም ፕሬዚደንቱ ገለጹ። ፲፱፻፹፭ ዓ.ም. - የቼኮስሎቫኪያ ፌዴራላዊ ሸንጎ አገሪቱ ከሚቀጥለው የአውሮፓውያን ዘመን መግቢያ ጀምሮ ለሁለት እንድትከፈል ደነገገ። ይሄም የአሁኖቹን የቼክ ሪፑብሊክ እና ስሎቫኪያ ሉዐላዊ አገሮችን የፈጠረው ድርጊት ነው። ልደት ፲፱፻፵፬ ዓ.ም. - ደራሲው አጥናፍሰገድ ኪዳኔ አዲስ አበባ ተወለደ። ዕለተ ሞት ፲፱፻፷፯ ዓ.ም. - የበርማ ተወላጅ የነበሩት የተባበሩት መንግሥታት ድርጅት ዋና ጸሐፊ ዩ ታንት በስድሳ አምሥት ዓመታቸው አረፉ። ፲፱፻፺ ዓ.ም. - የማላዊ የዕድሜ ልክ ፕሬዚደንት የነበሩት ሄስቲንግስ ካሙዙ ባንዳ በዚህ ዕለት አረፉ። ዋቢ ምንጮች (እንግሊዝኛ) http://news.bbc.co.uk/onthisday/hi/dates/stories/november/25/newsid_3211000/3211440.stm (እንግሊዝኛ) http://www.nytimes.com/learning/general/onthisday/big/1125.html#article ዕለታት	544	ኅዳር ፲፮ ቀን በኢትዮጵያ ዘመን አቆጣጠር የዓመቱ ፸፮ኛ ቀን ነው። ከዚህ ዕለት በኋላ እስከ ዓመቱ መጨረሻ ድረስ፣ በ ዘመነ ሉቃስ ፪፻፺ ቀናት በ ዘመነ ዮሐንስ፤ በ ዘመነ ማቴዎስ፤ እና በ ዘመነ ማርቆስ ደግሞ ፪፻፹፱ ቀናት ይቀራሉ። በዚህ ዕለት በዓለም ዙሪያ ብዙ ተፈጥሮአዊ ሁከቶች የብዙ ሕዝቦችን ሕይወት ማጥፋታቸው በታሪክ ተመዝግቧል። ለምሣሌ፦
3802	https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%88%B3%E1%8A%95%E1%88%B5%E1%8A%AD%E1%88%AA%E1%89%B5	ሳንስክሪት	ሳንስክሪት ጥንታዊ የሕንድ ቋንቋ ነበር። ለሕንዱ ለቡዳ እና ለጃይን ሃይማኖቶች እንደ ቅዱስ ቋንቋ ተቆጠረ። ብዙ ዘመናዊ ቋንቋዎች እንደ ህንዲ ማራጢ ወዘተ. የወጡ ከሳንስክሪት ነው። በዚህ ረገድ እንደ ሮማይስጥ ለአውሮጳ ወይም እንደ ግዕዝ ለኢትዮጵያ የሚመስል ሁናቴ አለው። ቋንቋው ዛሬ ባይነገርም እስከ ዛሬ ድረስ በኡታርኻንድ ክፍላገር ውስጥ ይፋዊ ኹኔታ አገኝቷል። ፊደል በብዙ አይነት ፈደሎች ሊጻፍ ይቻላል። ደግሞ ይዩ ሳንስክሪት ቃላት በሷዴሽ ዝርዝር ህንዳዊ-ኢራናዊ ቋንቋዎች ሕንድ	63	ሳንስክሪት ጥንታዊ የሕንድ ቋንቋ ነበር። ለሕንዱ ለቡዳ እና ለጃይን ሃይማኖቶች እንደ ቅዱስ ቋንቋ ተቆጠረ። ብዙ ዘመናዊ ቋንቋዎች እንደ ህንዲ ማራጢ ወዘተ. የወጡ ከሳንስክሪት ነው። በዚህ ረገድ እንደ ሮማይስጥ ለአውሮጳ ወይም እንደ ግዕዝ ለኢትዮጵያ የሚመስል ሁናቴ አለው። ቋንቋው ዛሬ ባይነገርም እስከ ዛሬ ድረስ በኡታርኻንድ ክፍላገር ውስጥ ይፋዊ ኹኔታ አገኝቷል።
3803	https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%88%8A%E1%8B%9D%E1%89%A6%E1%8A%95	ሊዝቦን	ሊዝቦን የፖርቱጋል ዋና ከተማ ነው። በጥንት የከተማው ስም ኦሊሲፖ ሆኖ በአንድ ግሪክ አፈ ታሪክ መሠረት፣ ግሪኩ ጀግና ኦድሴውስ (ወይም ኡሊሴስ) ከትሮያስ (በትንሹ እስያ) ወጥቶ ባሕሮቹን ሲዞር እስከ አትላንቲክ ውቅያኖስ ድረስ ሄዶ ከተማውን ሠራ። ይሁንና ከግሪኮች በፊት የነበረ የፊንቄ ተጽእኖ በስነ ቅርስ ይታወቃል። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር የአካባቢውን ኗሪ ሲጨምር 2,870,208 ሆኖ ሲገመት የራሱ የከተማው ኗሪ ቁጥር ደግሞ 545,796 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል። ዋና ከተሞች ፖርቱጋል የአውሮፓ ከተሞች	68	ሊዝቦን የፖርቱጋል ዋና ከተማ ነው። በጥንት የከተማው ስም ኦሊሲፖ ሆኖ በአንድ ግሪክ አፈ ታሪክ መሠረት፣ ግሪኩ ጀግና ኦድሴውስ (ወይም ኡሊሴስ) ከትሮያስ (በትንሹ እስያ) ወጥቶ ባሕሮቹን ሲዞር እስከ አትላንቲክ ውቅያኖስ ድረስ ሄዶ ከተማውን ሠራ። ይሁንና ከግሪኮች በፊት የነበረ የፊንቄ ተጽእኖ በስነ ቅርስ ይታወቃል።
3804	https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8B%B6%E1%88%83	ዶሃ	ዶሃ (አረብኛ፦ الدوحة /አድ-ዳውሐህ/) የካታር ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር የአካባቢውን ኗሪ ሲጨምር 550,700 ሆኖ ሲገመት የራሱ የከተማው ኗሪ ቁጥር ደግሞ 400,051 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል። ዶሃ በ1842 ዓ.ም. አል-ቢዳ ተብሎ ተሠራ። በ1908 ዓ.ም. ቃጣር የእንግሊዝ ግዛት ሲሆን፣ እሱ ዋና ከተማ ሆነ። ትምህርት ቤቱ የኳታር ዩኒቨርሲቲን እና የHEC ፓሪስ የንግድ ትምህርት ቤት ካምፓስን ያስተናግዳል። ዋና ከተሞች የእስያ ከተሞች	61	ዶሃ (አረብኛ፦ الدوحة /አድ-ዳውሐህ/) የካታር ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር የአካባቢውን ኗሪ ሲጨምር 550,700 ሆኖ ሲገመት የራሱ የከተማው ኗሪ ቁጥር ደግሞ 400,051 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል።
3805	https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%88%B3%E1%8A%95%20%E1%89%B6%E1%88%9C	ሳን ቶሜ	ሳን ቶሜ (ፖርቱጊዝ፦ São Tomé) የሳን ቶሜ እና ፕሪንሲፔ ዋና ከተማ ነው። የተመሠረተው በፖርቱጋል በ1477 ዓ.ም. ሲሆን እስከ 1745 ዓ.ም. ድረስና እንደገና ከ1844 ዓ.ም. ጀምሮ የአገሩ ዋና ከተማ ሆኗል። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር በ1998 ዓ.ም. 56,166 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል። ዋና ከተሞች የአፍሪካ ከተሞች	45	ሳን ቶሜ (ፖርቱጊዝ፦ São Tomé) የሳን ቶሜ እና ፕሪንሲፔ ዋና ከተማ ነው። የተመሠረተው በፖርቱጋል በ1477 ዓ.ም. ሲሆን እስከ 1745 ዓ.ም. ድረስና እንደገና ከ1844 ዓ.ም. ጀምሮ የአገሩ ዋና ከተማ ሆኗል። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር በ1998 ዓ.ም. 56,166 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል።
3806	https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%88%AA%E1%8B%AB%E1%8B%B5	ሪያድ	ሪያድ (አረብኛ፦ الرياض ) የሳውዲ አረቢያ ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር 4,260,000 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል። ከእስልምና አስቀድሞ ሠፈሩ ሃጃር ተብሎ ነበር። ዋና ከተማ የሆነው በ1810 ዓ.ም. ነበር። ዋና ከተሞች ሳዑዲ አረቢያ የእስያ ከተሞች	37	ሪያድ (አረብኛ፦ الرياض ) የሳውዲ አረቢያ ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር 4,260,000 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል።
3807	https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8D%93%E1%88%AB%E1%88%9B%E1%88%AA%E1%89%A6	ፓራማሪቦ	ፓራማሪቦ የሱሪናም ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር 250,000 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል። ፓራማሪቦ በ1622 ዓ.ም. በእንግሊዞች ተሠፈረና 1642 ዓ.ም. መቀመጫ ሆነ። ብዙ ጊዜ ከእንግሊዝና ከሆላንድ መካከል ቢለዋወጥም፣ ከ1807 ዓ.ም. እስከ 1967 ዓ.ም. ድረስ የሆላንድ ነበረ። ከዚያ አገሩ ነጻነት ሳላገኘ የሱሪናም ዋና ከተማ ሆነ። ዋና ከተሞች	48	ፓራማሪቦ የሱሪናም ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር 250,000 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል።
3808	https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%88%9D%E1%89%A3%E1%89%A3%E1%8A%94	ምባባኔ	ምባባኔ (Mbabane) የኤስዋቲኒ ዋና ከተማ ነው። የመንግሥት መቀመጫ ወዲህ ከማንዚኒ በ1894 ዓ.ም. ተዛወረ። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር 70,000 (1995 ዓ.ም.) ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል። ዋና ከተሞች የአፍሪካ ከተሞች	29	ምባባኔ (Mbabane) የኤስዋቲኒ ዋና ከተማ ነው። የመንግሥት መቀመጫ ወዲህ ከማንዚኒ በ1894 ዓ.ም. ተዛወረ። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር 70,000 (1995 ዓ.ም.) ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል።
3809	https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%88%B5%E1%89%B6%E1%8A%AE%E1%88%8D%E1%88%9D	ስቶኮልም	ስቶኮልም (እስቶኮልም) የስዊድን ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር የአካባቢውን ኗሪ ሲጨምር 1,622,300 ሆኖ ሲገመት የራሱ የከተማው ኗሪ ቁጥር ደግሞ 1,251,900 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል። የስዊድን ከተሞች ዋና ከተሞች	31	ስቶኮልም (እስቶኮልም) የስዊድን ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር የአካባቢውን ኗሪ ሲጨምር 1,622,300 ሆኖ ሲገመት የራሱ የከተማው ኗሪ ቁጥር ደግሞ 1,251,900 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል።
3810	https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%89%A4%E1%88%AD%E1%8A%95	ቤርን	ቤርን የስዊዘርላንድ ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር 122,700 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል። ቤርን በ1183 ዓ.ም. ተመሠርቶ፣ በ1840 ዓ.ም. የስዊስ ዋና ከተማ ሆነ። ዋና ከተሞች የስዊዘርላንድ ከተሞች	29	ቤርን የስዊዘርላንድ ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር 122,700 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል።
3811	https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8B%B0%E1%88%9B%E1%88%B5%E1%89%86	ደማስቆ	ደማስቆ (ወይም ደማስቆስ፤ አረብኛ፦ دمشق) የሶርያ ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር የአካባቢውን ኗሪ ሲጨምር 2,381,800 ሆኖ ሲገመት የራሱ የከተማው ኗሪ ቁጥር ደግሞ 1,861,900 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል። በአንዳንድ ሊቃውንት ዘንድ፣ ደማስቆ ከሁሉ ይልቅ ረጅሙ እድሜ ያለው ከተማ ነው። በመጽሐፍ ቅዱስ ዘንድ በአብርሃም ዘመን ይገኝ ነበር። በፍላቪዩስ ዮሴፉስ ዘንድ በአራም ልጅ በዑፅ ተሠራ። ሚካኤል ሶርያዊው (12ኛው ክፍለ ዘመን) እና ባር ሄብራዩስ (አቡል-ፋራጅ) (13ኛው ክፍለ ዘመን) እንዳሉ ግን ዮሴፉስ ተሳተና «ሞርፎስ» ወይም «ሙሪፖስ» በተባለ ኬጢያዊ ሰው ተሠርቶ ነበር። ደማስቆ በኤብላ በተገኙት የኤብላ ጽላቶች (2100 ዓክልበ. ግድም) «ደማሽኪ» ተብሎ ይጠቀሳል። የሁክሶስ ሕዝብ በ17ኛ ክፍለ ዘመን ዓክልበ. ግብጽን በገዙበት ወቅት፣ ደማስቆ በአሙሩ ግዛት ውስጥ ነበር። በአማርና ደብዳቤዎች (1350 ዓክልበ. ገዳማ) ዲማስቁ ተብሎ በንጉሱ ቢርያዋዛ እንደ ተገዛ ይጻፋል። ከ1100 እስከ 740 ዓክልበ. ድረስ የአራም ከተማ-አገር ነበር። በዚያን ጊዜ የአሦር ንጉስ 3 ቴልጌልቴልፌልሶር ያዘው። ዋና ከተሞች የሶርያ ከተሞች	135	ደማስቆ (ወይም ደማስቆስ፤ አረብኛ፦ دمشق) የሶርያ ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር የአካባቢውን ኗሪ ሲጨምር 2,381,800 ሆኖ ሲገመት የራሱ የከተማው ኗሪ ቁጥር ደግሞ 1,861,900 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል።
3812	https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%89%B3%E1%8B%AD%E1%8D%94	ታይፔ	ታይፔ የታይዋን ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር የአካባቢውን ኗሪ ሲጨምር 7,871,900 ሆኖ ሲገመት የራሱ የከተማው ኗሪ ቁጥር ደግሞ 2,722,600 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል። በ1886 ዓ.ም. በይፋ የታይዋን መቀመጫ ሆነ። በጃፓን ገዥነት (1887-1937 ዓ.ም. ስሙ ታይሆኩ ተባለ። የቻይና ከተሞች ዋና ከተሞች የእስያ ከተሞች	45	ታይፔ የታይዋን ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር የአካባቢውን ኗሪ ሲጨምር 7,871,900 ሆኖ ሲገመት የራሱ የከተማው ኗሪ ቁጥር ደግሞ 2,722,600 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል። በ1886 ዓ.ም. በይፋ የታይዋን መቀመጫ ሆነ። በጃፓን ገዥነት (1887-1937 ዓ.ም. ስሙ ታይሆኩ ተባለ።
3813	https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8B%B1%E1%88%BB%E1%8A%95%E1%89%A4	ዱሻንቤ	ዱሻንቤ (Душанбе) የታጂኪስታን ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር የአካባቢውን ኗሪ ሲጨምር 817,100 ሆኖ ሲገመት የራሱ የከተማው ኗሪ ቁጥር ደግሞ 590,300 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል። እስከ 1921 ዓ.ም. ድረስ ስሙ ድዩሻንቤ ሲሆን ስታሊን ግን ከተማውን ስታሊናባድ ሰየመው። በ1952 ዓ.ም. ግን ስሙ ዱሻንቤ ሆነ። ይህ ማለት በፋርስኛ 'ሰኞ' ('ዱ' - ሁለት፣ 'ሻንቤ' - ቀን) ነው። ምክንያቱም በየሰኞ ገበያ ይገኝ ነበር። ዋና ከተሞች የእስያ ከተሞች	65	ዱሻንቤ (Душанбе) የታጂኪስታን ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር የአካባቢውን ኗሪ ሲጨምር 817,100 ሆኖ ሲገመት የራሱ የከተማው ኗሪ ቁጥር ደግሞ 590,300 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል።
3814	https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8B%B6%E1%8B%B6%E1%88%9B	ዶዶማ	ዶዶማ የታንዛኒያ ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር (1994 ቆጠራ) 324,347 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል። በ1965 ዓ.ም. ልዩ ምርጫ መሠረት፣ የታንዛኒያ መንግሥት መቀመጫ ከዳር ኤስ ሳላም ወዲህ እንዲዛወር ታቅዶ ነበር። ሆኖም ቤተ መንግሥቱ በኦፊሴል መዛወሩ እስከ 1988 ዓ.ም. ድረስ ቆየ። ዛሬ ቢሆንም ብዙ መንግሥት መሥሪያ ቤቶች በዳር ኤስ ሳላም ነው የተገኙ። ዋና ከተሞች የአፍሪካ ከተሞች ታንዛኒያ	58	ዶዶማ የታንዛኒያ ዋና ከተማ ነው። የሚኖርበት የህዝብ ቁጥር (1994 ቆጠራ) 324,347 ሆኖ ይገመታል። ከተማው ላይ ተቀምጦ ይገኛል።

Subsets and Splits