text
stringlengths 2.42k
61.9k
| target
stringlengths 138
2.93k
|
|---|---|
Նախաբան Հատուկ կրթական կարիքներ ունեցող երեխաների (ԿԱՊ) խնդիրների ուսումնասիրությունը, դրանց լուծման հնարավորությունները, ժամանակակից պայմաններում լուծման տեխնոլոգիաները համարվում են կարևոր մանկավարժական հիմնախնդիրներ և մանկավարժական-գիտական համայնքի ուսումնասիրության կենտրոնում են ՝ ընդհանուրի պատճառով կրթության ներառումը, ներառական հասարակության անհրաժեշտությունը: Այս հիմնախնդիրներից մեկը Կենսաթոշակային խնդիրներ ունեցող երեխաների հաշմանդամության հաղթահարման հետ կապված հարցերն են, քանի որ հարմարվողականությունը կարող է լինել շատ այլ խնդիրների պատճառ, ինչպիսիք են մեկուսացումը, գործունեության սահմանափակումը, ոչ ադեկվատ տարածքը և այլն: Այս խնդիրների լուծման գործում մեծ նշանակություն ունի ԿԱՊԿ երեխաների հետ սոցիալական մանկավարժական աշխատանքը: Հաշվի առնելով հարմարվողականությունը `որպես սոցիալական-մանկավարժական խնդիր, մեր նպատակն է ուսումնասիրել ԿԱՊԿ երեխաների պահպանման հնարավորությունները, սոցիալական մանկավարժի դերն այդ գործընթացում, նրա գործունեության առանձնահատկությունները: Հաղթահարելով նախ, եկեք նայենք «ախտահանման» տարբեր մեկնաբանություններին: և նրանց նպատակները Ն. Ալմազովը «հարմարեցումը» ընկալում է որպես նվաճումների արդյունքների մարդկային անբավարարություն, առաջարկվող գործունեության պայմաններին հարմարվելու անկարողություն: Մարդու կարողությունները տարբեր իրավիճակներում տարբեր են, դրանք կարող են փոխվել ՝ կախված շրջակա միջավայրի հնարավորություններից: Մարդկային կայունության ցածր մակարդակը բնութագրվում է այնպիսի երեւույթներով, ինչպիսիք են հարմարվողականությունը: AL Ryan և Ya. Լ.Կալոմինսկին «հարմարվողականությունը» համարում է մարդու մարդու սոցիալական միջավայրի փոխազդեցության խանգարում [8]: Դա կարող է պայմանավորված լինել ինչպես շրջակա միջավայրի առանձնահատկություններով, այնպես էլ երեխայի անձնական զարգացման մակարդակով: Ինչպես տեսնում ենք, այս հեղինակները «հարմարեցումը» դիտում են շրջակա միջավայրում մարդու գործունեության խաթարման տեսանկյունից, հարմարվելու հնարավորությունների ցածր մակարդակի տեսանկյունից: Անձի սոցիալ-հոգեբանական-հոգեֆիզիոլոգիական կարգավիճակի անհամատեղելիությունը կենսագործունեության համար անհրաժեշտ պահանջների հետ [6]: Եվ ըստ LV Human- ի ադապտացիայի «Այսպիսով, մենք կարող ենք նկարագրել որպես հարմարվողականության ցածր մակարդակ, որը խաթարում է անձ-միջավայր հարաբերությունների հավասարակշռությունը, վտանգում է մարդու բնականոն գործունեությունը: ԿԱՊ-ի հիմնական խնդիրները հիմնականում սոցիալական, բժշկական, հոգեբանական և մանկավարժական բնույթի են: Երեխայի աբորտի սոցիալական խնդիրները պայմանավորված են երեխայի, նրա ընտանիքի, ծնողների սոցիալական կարգավիճակով, հարմարվելու նրանց ցածր հնարավորություններով: Բժշկական բնույթի խնդիրները պայմանավորված են երեխայի առողջական վիճակի պաթոլոգիական շեղումներով, հոգեկան վնասվածքներով: Հոգեբանական խնամքի և ծնողների խնամքի պակասի պատճառով վաղ զրկանքների հետ պաշտոնական հարաբերությունների մեջ սիրո կամ կարեկցանքի բացակայությունը: Խնդիրներն առաջանում են մեծահասակների դեպքում `հիմնականում սոցիալական-մանկավարժական անտեսման, կրթական խնդիրների և կրթությունից դուրս մնալու փաստի հետևանքով: [9] բնական բնույթի խնդիրներ [3]: Սա ԿԱՊԿ երեխաների առանձնահատկությունները, հետաքրքրությունները, ցանկություններն ու նկրտումները, նրանց գիտելիքները, ունակությունները, հմտությունները, սովորությունները պարզելու գործընթաց է, որոնք ձևավորվում են հաշմանդամության զարգացման, հաշմանդամության զարգացման, երեխայի զարգացման մեջ: Դասավանդման նպատակներն ու միջոցները լավագույնս հարմարեցված են սովորողների կարիքներին, պահանջներին և հնարավորություններին: Միասնական մանկավարժը կարող էր դեր ունենալ այս աշխատանքներում: Համոզված ենք, որ նման գործընթացների համար պայմաններ են ստեղծվում ՝ ԿԱՊԿ ունեցող երեխաների հաշմանդամությունը կանխելու և հաղթահարելու համար: Ավելին, այդ նպատակով իրականացվող ցանկացած սոցիալական-մանկավարժական գործունեություն կարող է նպաստել ԿԱՊԿ երեխաների համար կենսական նշանակության բավարար մակարդակի ապահովմանը: Սոցիալ-մանկավարժական գործունեությունը դիտվում է որպես բազմակողմանի հասարակական նշանակություն ունեցող աջակցության համակարգ: Դա մանկավարժական գործունեություն է, որի նպատակն է լուծել առկա միջավայրում առկա սոցիալական և մանկավարժական խնդիրները [4]: Օժանդակ համալիր և սոցիալական մանկավարժը իր գործունեության ընթացքում կատարում է բազմաթիվ գործառույթներ: Ուսումնասիրելով մասնագիտական գրականությունը [1, 2, 6, 7, 8, 9] ՝ մենք առանձնացրել ենք հետևյալ կարևոր գործառույթները. ընտանեկան հարաբերությունների փոփոխում, ախտորոշիչ, կրթական, վերահսկողական-պաշտպանական, հոգեթերապևտական և այլն: Մեր մասնագիտական գրականության ուսումնասիրությունները, դիտարկումները և սոցիոլոգիական հարցումները հաստատում են այս կարևոր գործառույթները: Հետազոտության ընթացքում մենք եկել ենք այն եզրակացության, որ այդ գործառույթները երեխաների պահպանումը հաղթահարելու գործընթացում: Առաջարկում է վերանայել այս բովանդակությունը երեխաների հաշմանդամությունը հաղթահարելու տեսանկյունից: Տրամադրվում է տեղեկատվական-վերլուծական գործառույթ, որը ուսումնասիրվում է տեղեկատվության հավաքագրում-վերլուծական գործառույթով, որը ենթադրում է տեղեկատվության հավաքում և քայքայման վերլուծություն, ուսումնասիրվում է տեղեկատվություն տարբեր սոցիալական-կրթական, առողջապահական, սպորտի, վերականգնողական հաստատությունների, զարգացման հաստատությունների մասին: Վերլուծվում է նրանց գործունեության հաղթահարման կարևորությունը: Համակարգող-հաղորդակցման գործառույթ, տարբեր կրթական, բժշկական, առողջապահական, վերականգնողական, վերականգնողական հաստատությունների, սոցիալական ծառայությունների, տեղական ինքնակառավարման, տարածաշրջանային կառույցների, հասարակական կազմակերպությունների համագործակցություն, կապերի հաստատում, վնասված հարաբերությունների վերականգնում, վերականգնում - հաստատել իրենց համակարգում, ինչը կնպաստի խնդիրների հաղթահարմանը, ակտիվացնելով այդպիսի երեխաների ծնողների գործունեությունը: , Նախորոշման գործառույթ, որը հնարավորություն է տալիս հավաքագրված տեղեկատվության վերլուծության հիման վրա տարբեր հաստատությունների հետ շփումների միջոցով, իհարկե, հաշվի առնելով երեխայի անհատական առանձնահատկությունները, զարգացման հնարավորությունները, տրամադրելով սոցիալ-մանկավարժական օգնություն: օգնությունը ուշացումները հաղթահարելու գործում: Սոցիալ-կանխարգելիչ գործառույթ, որի իրականացման ընթացքում հնարավոր է տարբեր հաստատությունների միջև հումանիտար, առողջ, կրթական կապեր հաստատել, որոնք կարող են նպաստել վտանգավոր իրավիճակների առաջացմանը, ժամանակին զինաթափմանը կանխմանը: Սոցիալ-կազմակերպչական գործառույթ, որն ուղղված է տարբեր խնդիրների լուծմանը, մանկավարժորեն կազմակերպված միջավայրի ստեղծմանը, տարբեր միջոցառումների, այդ թվում `հանգստի, այդ թվում` տարբեր սոցիալական հաստատությունների `երեխայի ԿԱEN-ով սոցիալականացման գործընթացում, որոնք կարևոր են պահպանումը հաղթահարելու համար: , Սոցիալ-վերականգնողական գործառույթ, որը ենթադրում է պայմանների ստեղծում, որոնք կարող են ապահովել վերականգնման գործընթացին վերաբերող ծառայությունների ամբողջ համակարգը: սոցիալական և Ընտանեկան հարաբերությունների ամրապնդման գործառույթ, որն ուղղված է ընտանիքում միջանձնային հարաբերությունների կարգավորմանը և առողջացմանը, երեխաների հաղթահարմանը, սոցիալական և մանկավարժական աջակցության կարիք ունեցող երեխաների, նրանց ընտանիքների վերահսկողության կազմակերպմանը, ինչը կարող է օգնել կանխել և հաղթահարել ամուսնալուծությունը: Մեկուսացումը փոխելը Փոփոխությունն ամենակարևոր գործառույթն է, որն իրականացվում է երեխաների իրավազրկումը հաղթահարելու համար: Երբ այդպիսի երեխաները հարմարվելու հետ կապված խնդիրներ կամ դժվարություններ ունեն, սոցիալական դաստիարակը կարող է էական փոփոխություններ մտցնել նրանց արժեքային համակարգում, վարքի և հարաբերությունների մեջ, ինչը նրանց թույլ է տալիս արագ վերագնահատել]: Վերոհիշյալ գործառույթների իրականացման արդյունավետությունը, անշուշտ, պայմանավորված է սոցիալական մանկավարժական-մասնագիտական գիտելիքների մակարդակով, մասնագետի անձնական որակներով, ներկայացված պահանջներին համապատասխան գործողությունների իրականացումով: Այս հետազոտության շրջանակներում մենք իրականացրել ենք սոցիոլոգիական հարցում, որի նպատակն է պարզել սոցիալական մանկավարժի դերը, պարզաբանել սոցիալական մանկավարժի գործառույթները, տարբեր մասնագետների հետ նրա համագործակցության շրջանակը ԿԱEN երեխաների պահպանությունը հաղթահարելու գործում: Հարցումներն անցկացվել են Գյումրիի N 2, 7, 11, 23 դպրոցներում, հարցումին մասնակցել են 68 մանկավարժներ, ովքեր աշխատում են ԿԱՊԿ երեխաների հետ: Հետևյալ հարցերը տրվեցին. 1. Ի՞նչ հատկություններ պետք է ունենա սոցիալական մանկավարժը: 2. Թվարկեք մանկավարժի և սոցիալական հիմնական գործառույթները: 3. Նշեք սոցիալական մանկավարժի գործառույթները, որոնք ուղղված են հաշմանդամություն ունեցող երեխաներին հաղթահարելուն: ena / տեղեկատվական-վերլուծական, բ / համակարգող-հաղորդակցական, գ / սոցիալական-վերականգնողական, դ / սոցիալական-կազմակերպական: 4. Ո՞ր մասնագետներն ավելի արդյունավետ կարող են օգնել ԿԱՊԿ ունեցող երեխաների հաշմանդամությունը հաղթահարելուն: Ա) ուսուցիչ, բ) սոցիալական մանկավարժ, գ) սոցիալական աշխատող, դ) հոգեբան, ե) լոգոպեդ: 5. Ո՞ւմ հետ է համագործակցում սոցիալական մանկավարժը ՝ ԿԱՊԿ երեխաների իրավունքները վերացնելու համար: Հարցվածների մեծամասնությունը առաջին հարցին պատասխանել է հետևյալ կերպ `մարդասեր, համակրելի, աջակցող, ընկերական, համագործակցող: Սա վկայում է այն մասին, որ սոցիալական մանկավարժը պետք է իր գործունեության ընթացքում վերոհիշյալ երեխաներին հաղթահարելու ունակություն ունենա: Որակներ, որոնք կօգնեն երկրորդ հարցման մասնակիցներին հիմնականում թվարկել հետևյալ գործառույթները. Կրթական, վերականգնողական, տեղեկատվական, համակարգող, բուժական: Այս հարցի պատասխանները վկայում են այն մասին, որ դպրոցներում սոցիալական մանկավարժները հիմնականում իրականացնում են վերոնշյալ գործառույթները, միայն հարցվածներն են պատկերացում դրանց մասին: Երրորդ հարցի պատասխաններում հարցվողները հիմնականում նշում էին տեղեկատվական-վերլուծական, համակարգող-հաղորդակցման գործառույթները (տե՛ս տող 1): Սա ապացուցում է, որ մերկ կուսակցության առաջարկած գործառույթները չեն օգտագործվում ԿԱEN ունեցող երեխաների հաշմանդամությունը հաղթահարելու համար: լայն. Գծապատկեր 1. Չորրորդ հարցին տրվեցին հետևյալ պատասխանները. ա) ուսուցիչ -12 բ / սոցիալական մանկավարժ - 50 գ / սոցիալական աշխատող - 3d / հոգեբան - 3e / լոգոպեդ - 0 մանկավարժի դերը հարցվածների վերլուծության արդյունքներով պատասխանները (տե՛ս Նկար 2): Հարցվածների մեծ մասը սոցիալական, գծապատկեր 2. մանկավարժներ էին, հինգերորդ հարցի պատասխանողները առանձնացրեցին բավականին լայն շրջանակ: Տվեցին հետևյալ պատասխանները. Ուսանողների, համայնքի, տնօրենի, համայնքի, քաղաքային, տարածաշրջանային, հասարակական, տարբեր միջազգային կազմակերպությունների հետ: Տված պատասխանները ցույց են տալիս, որ սոցիալական մանկավարժը համագործակցության լայն հնարավորություններ ունի, հարցնել հարցվողներին այդ մասին: Եզրակացություն Այսպիսով, ծնողների ուսումնասիրությունները, համապարփակ մասնագիտական գրականությունը և սոցիոլոգիական հարցումների արդյունքների վերլուծությունը ցույց են տվել, որ. • ԿԱՊԿ երեխաների սխալ հարմարումը կարող է հանգեցնել բազմաթիվ այլ խնդիրների, որոնք կարող են սահմանափակել հնարավորությունները: • Սոցիալական մանկավարժի կողմից իրականացվող գործառույթների արդյունավետությունը կախված է սոցիալական մանկավարժի մասնագիտական և անձնական որակներից: • Սոցիալական մանկավարժի կողմից իրականացվող մի շարք գործառույթներ կարող են նաև ուղղված լինել ԿԱEN երեխաներին հաղթահարելուն: • Սոցիալական մանկավարժը մեծ դեր ունի ԿԱՊԿ երեխաների իրավունքից զրկելու հարցում: Այս պարագայում հնարավոր են համագործակցություններ տարբեր մասնագետների հետ: ։
| Հոդվածում ուսումնասիրվում է սոցիալական մանկավարժի դերը ԿԱՊԿՈւ երեխաների ապահարմարման հաղթահարման գործում։
Քննարկվում են սոցիալական մանկավարժի կողմից իրականացվող գործառույթները, համագործակցության շրջանակը։
Առաջարկվում են գործառույթներ, է իրականացնել ԿԱՊԿՈւ երեխաների ապահարմարման հաղթահարման գործում։
|
Modernամանակակից աշխարհում դավանանքը անհատի աշխարհայացքի ձևավորման ամենաազդեցիկ երեւույթներից մեկն է: Կրոնը կարևոր ազդեցություն ունի աշխարհի տարբեր ժողովուրդների սոցիալական կյանքի, նրանց ազգային առանձնահատկությունների ձևավորման վրա: Բայց, ցավոք, կրոնը երբեմն դառնում է միջազգային բախումների և քաղաքական ցնցումների շարժիչ ուժը: Հավանաբար սա է պատճառը, որ պետությունները, անկախ կառավարման ձևից, շատ հաճախ պաշտոններ են տրամադրում պետական մեխանիզմի կրոնական խորհրդատուներին և աստվածաբաններին ՝ շատ զգույշ լինելով կրոնի և կրոնական կազմակերպությունների հետ հարաբերությունների ոլորտում պետական քաղաքականություն մշակելիս: Այսօր պետության և կրոնի միջև իրավական հարաբերությունների հստակեցման և կարգավորմանն ուղղված մոտեցումներն ամբողջությամբ չեն ուրվագծում այդ հարաբերությունների իրական սահմանները: Իրավաբանական գրականության մեջ պետության մեջ կրոնի ներգրավվածության աստիճանից ավանդաբար նշվում է պետության երեք ձևեր ՝ աստվածապետություն, աստվածապետություն և աշխարհիկ պետություն: Կարծում ենք, որ այս ձևաչափը համապարփակ կերպով չի ներառում և չի լրացնում պետության ձևի նկարագրությունը ՝ կրոնի դերի համատեքստում: Հարկ է նշել, որ կրոնի ինստիտուտը ոչ միայն իրավական, այլ նաև բարոյական, փիլիսոփայական երևույթ է, և յուրաքանչյուր պետություն յուրովի է ձևավորում իր վերաբերմունքը կրոնի նկատմամբ, սահմանում է իր սեփական «խաղի կանոնները»: Իրականացված հետազոտություններում անհրաժեշտ է կիրառել համեմատական-իրավական մեթոդը ՝ հաշվի առնելով կրոնական կազմակերպությունների և պետության միջև համագործակցության խնդիրների լուծման օտարերկրյա փորձը: 312 ԻՐԱՎԱՍՈՒԹՅԱՆ Այսպիսով, կրոնի նկատմամբ պետական քաղաքականության, կրոնական կազմակերպությունների իրավական կարգավիճակի սահմանման, իրավական համակարգում կրոնական նորմերի և դոգմաների պոզիտիվիզմի կամ դրանց անընդունելիության առումով մենք առանձնացնում ենք պետության հետևյալ տեսակները. 1) աստվածապետություն, 2) հոգևորական (պետական)) կիսակրոնական կամ կիսաաշխարհիկ պետություն, 5) աշխարհիկ պետություն: 1) աստվածապետություն. Սա պետության այն ձևն է, որում կրոնական կազմակերպություններից մեկը պետական տերություն է և ունի որոշակի նպատակներ, խնդիրներ, գործառույթներ և իշխանության իրականացման մեթոդներ: Այլ կրոնական կազմակերպություններն արգելվում կամ հետապնդվում են: Այդ մասին նշում է իրավագիտության դոցենտ Մ.Լ.Վորոնկովան: «Թեոկրատական պետությունում կրոնական միավորումներից մեկը պետությունից անջատված չէ և նրա նկատմամբ ընդդիմադիր դիրք չի զբաղեցնում»: 1 Նման պետությունում քաղաքացին իրավունք չունի ընտրելու ոչ միայն կրոնը, այլև աշխարհայացքը: նա պարտավոր է հավատալ պետության կողմից սահմանված կրոնին: Modernամանակակից աշխարհում միակ այդպիսի պետությունը Վատիկանն է: Այն հիմնադրվել է 1929 թվականին: Բենիտո Մուսոլինիի և Պիոս XI պապի միջեւ փետրվարի 11-ին (Lateran Concordat) կնքված պայմանագրով 2: Վատիկանում, որտեղ պետության աշխարհիկ և հոգևոր առաջնորդը Հռոմի Պապն է, Սուրբ Աթոռը միջազգային օրենքներին համապատասխան ինքնիշխան սուբյեկտի կարգավիճակ ունի: Հայ իրականության մեջ հին հայկական պետական կազմավորումները աստվածապետություն էին: Արատտան, որը շումերական էպոսում հիշատակվում է որպես «սուրբ օրենքներ և անմահներ», աստվածապետական պետություն էր, որում աշխարհիկ և հոգևոր հեղինակություն էր: Տե՛ս Voronkova ML Ռուսաստանի Դաշնությունում համաշխարհային իշխանության սահմանադրական հիմքերը: դիս Կանդ. Ridանց գիտություն 12,00,02 Սարատով 2006 էջ 36: Տե՛ս, «Աստվածները մահանում են», Գիտա-աթեիստական քրոնիկա Հայաստանի պետական հրատարակչություն, Երևան, 1962 թ. Էջ 151 313 ԻՐԱՎԱՍՈՒԹՅՈՒՆԸ հոգևոր դասի ձեռքում էր, որը երկիրը ղեկավարում էր Աստծո անունով: 2) հոգևորական պետություն: Հոգևոր պետության իշխանությունը բացահայտորեն օժտում է ցանկացած կրոնական կազմակերպություն `ունենալով առանձին պետական լիազորություններ: Նման երկրներում պետական կրոնը հաճախ պաշտոնապես հաստատվում է, և դրա հոգևոր առաջնորդները մաս են կազմում պետական մարմինների, կամ պետական մարմինների ներկայացուցիչներին տրվում է նաև կրոնական կարգավիճակ: Ինչպես աստվածաբանական պետությունում, այնպես էլ հոգևորականություններում կրոնական կազմակերպությունների և պետության ազդեցության և հեղինակության ոլորտները հատվում կամ ամբողջովին համընկնում են: Շատ պետություններ գտնվում են աստվածաբանական և հոգևոր պետությունների (Իրանի Իսլամական Հանրապետություն, Սաուդյան Արաբիայի Թագավորություն, Պակիստանի Իսլամական Հանրապետություն, Սոմալիի Հանրապետություն, Քաթարի Էմիրություն և այլն) սահմանին: Առանձնահատուկ հետաքրքրություն են ներկայացնում տնտեսապես առավել զարգացած երկրները, ինչպիսիք են Իրանը և Սաուդյան Արաբիան: Սաուդյան Արաբիայում օրենքի և կարգի հիմնական աղբյուրը theուրանն է, իսկ երկրորդ նորմատիվ իրավական ակտը `« Սաուդյան Արաբիայի Թագավորության հիմնական կարգը (դրույթը) »: Հիմնական Նիզամի 1-ին հոդվածի համաձայն ՝ «Սաուդյան Արաբիայի Թագավորությունը ինքնիշխան Արաբական իսլամական պետություն է: Նրա կրոնը իսլամն է, Սահմանադրությունը Բարձրյալ Ալլահի գիրքն է և նրա մարգարեի սուննան, Ալլահը օրհնի նրան և խաղաղություն տա նրան, լեզուն արաբերենն է, իսկ մայրաքաղաքը ՝ Ռիադը: » 7-րդ հոդվածը սահմանում է. «Սաուդյան Արաբիայի Թագավորությունում իշխանությունը հիմնված է Ամենաբարձրյալ Ալլահի գրքի և Նրա մարգարեի սուննայի վրա, որոնք հիմք են հանդիսանում այս դրույթի և այլ պետական ակտերի»: 4 ծառայել է Սաուդյան Արաբիայում ՝ Արտակ Մովսիսյան: 5000-ամյա հայկական պետականություն: Գիտական հանրաճանաչ պատկերագիրք / երկրորդ վերանայված հրատարակություն / Էդիթ Պրինտ հրատարակչություն Երևան 2016 էջ 9 Տես, Ասիայի Սահմանադրություն / տակ: Հաբրիեւ Գ.-Մ. Օրենսդրության և համեմատական իրավունքի ինստիտուտ ՌԴ Նորմայում 2010 c492: 314 ԻՐԱՎԱՍՈՒԹՅՈՒՆԸ Միակ և միակ կրոնը իսլամն է, մնացած բոլոր դավանանքներն արգելված են: Քաղաքացիների այլ կրոն դավանելը պատժվում է մահապատժով: Սաուդյան Արաբիա մեկնող օտարերկրացիները կրոնի թույլտվություն ունեն, քանի որ իսլամի հետևորդներից բացի նրանց թույլ չեն տալիս մուտք գործել մահմեդական սուրբ քաղաքներ Մեդինա և Մեքքա: Ինչ վերաբերում է Իրանի Իսլամական Հանրապետությանը, ապա այստեղ օրենքների ընդունումը պայմանավորված է նաև շարիաթի նորմերի պահպանմամբ: Այսպիսով, Իրանի Սահմանադրության 12-րդ հոդվածում ասվում է. «Իրանի պաշտոնական կրոնը Jաֆարիին ուղղված իսլամն է, որը ճանաչում է տասներկու իմամի գոյությունը, և այդ սկզբունքը հավերժ կմնա անփոփոխ: «Իսլամական դավանանքները, մասնավորապես ՝ Հանաֆին, Շաֆիին, Մալիքիթը, Հանբալիտը, ayայդը, արժանի են լիակատար հարգանքի»: 5 Իրանի Գերագույն Առաջնորդը (Ռահբար) հոգևոր առաջնորդն է, որն ընտրվում է կառավարման հիմնական մարմիններից մեկի ՝ Փորձագետների խորհրդի կողմից: Փորձագետների խորհրդից բացի գործում է նաև Սահմանադրության պաշտպանների խորհուրդը, որը վերահսկողություն է իրականացնում Մեջլիսի (խորհրդարան) նկատմամբ: Խորհուրդը ինքնին օրինագծեր չի մշակում, բայց ստուգում է Մեջլիսի յուրաքանչյուր օրինագծի համապատասխանությունը շարիաթի օրենքին և Սահմանադրությանը: Օրինագիծը կարող է մերժվել խորհրդի կողմից, եթե դա հակասում է Սահմանադրությանը կամ շարիաթին: Նշենք, որ Իրանի Սահմանադրության 13-րդ հոդվածը բացի իսլամից ճանաչում է ընդամենը երեք կրոն: «Իրանի զրադաշտականները, հրեաները և քրիստոնյաները, որոնք կրոնական փոքրամասնություններ են և կարող են ազատորեն կատարել իրենց կրոնական ծեսերը օրենքի շրջանակներում և քաղաքացիական գործերում կրոնական դաստիարակության առումով, առաջնորդվում են իրենց ուսմունքներով»: Ներկայումս իսլամը արաբական պետությունների մեծ մասի քաղաքական-գաղափարական հիմքերից մեկն է: Տե՛ս, Hachim FI Սահմանադրական իրավունք Մերձավոր Արևելքի մոտ РУДН 2001 с 34 Տե՛ս նույն տեղում, էջ 22: 35 315 ԻՐԱՎԱՍՈՒԹՅՈՒՆԸ մի կողմից, այն նպաստում է քաղաքական վարչակարգերի կայունացմանը, իսկ մյուս կողմից ՝ ստեղծում է տարբեր հակասություններ հասարակական կյանքի մի շարք ոլորտներում: Իսլամը որպես պետական կրոն սահմանելը բնորոշ է միաստված բնակչություն ունեցող պետություններին: Կրոնը մեծ դեր է խաղում այդ երկրների պետական կառուցվածքում, օրենսդրական ակտերում (շարիաթ) կան կրոնական նորմեր: Հարկ է նշել, որ ավանդույթները նշանակալի դեր ունեն արաբական պետությունների քաղաքական կյանքում: Արաբական երկրների մեծ մասի սահմանադրություններում ամրագրված է իսլամի ավանդույթների պահպանումը, որը հասարակության ուժեղ բարոյահոգեբանական հիմքն է: Հոգևոր պետությունում կրոնի և օրենքի միջև փոխհարաբերությունը ներկայացնում է օրենքի փոխարինումը կրոնական նորմերով: Արաբական Միացյալ Էմիրությունների Սահմանադրության 7-րդ հոդվածը սահմանում է. «Իսլամը միության պաշտոնական կրոն է, իսկ շարիաթը ՝ օրենսդրության պաշտոնական աղբյուր»: Սոմալիի Սահմանադրության 2.3 հոդվածը սահմանում է. «Օրենքը, որը չի համապատասխանում շարիաթի ընդհանուր սկզբունքներին, չի կարող ընդունվել»: Շատ հակասական դրույթ ամրագրված է Իրաքի Սահմանադրության մեջ: «Ոչ մի օրենք չի կարող ընդունվել, եթե դա հակասում է իսլամի հաստատված նորմերին, ոչ մի օրենք չի կարող ընդունվել, եթե դա հակասում է ժողովրդավարության սկզբունքներին»: Թվում է, թե իսլամի նորմերը հավասար են ժողովրդավարության սկզբունքներին: Իսրայելի կրոնական քաղաքականությունը հաճախ նկարագրվում է որպես միապետություն: Կրոնը պատմականորեն եղել է հրեա ժողովրդի պաշտպանիչ վահանը և առաջնորդել է նրանց հազարավոր տարիներ: Իսրայելի Հանրապետության իրավական համակարգում պաշտոնական Սահմանադրության բացակայության դեպքում տե՛ս Ասիայի Սահմանադրություն / ստորև: Habriev G s 424 Տե՛ս, Սոմալիի ժամանակավոր սահմանադրություն 2012 01,08,2012 Տես, Ասիայի սահմանադրություն / տակ. Хабриев Г с 192 316 ԻՐԱՎԱՍՈՒԹՅՈՒՆԸ Անկախության հռչակագիրը և պետության հիմնական օրենքները կարևոր տեղ են զբաղեցնում: Անկախության հռչակագիրը երաշխավորում է քաղաքացիների խղճի և դավանանքի ազատության իրավունքը, ինչպես նաև նրանց հավասարությունը `առանց դավանանքի, ռասայի կամ սեռի հիմքի վրա խտրականության 10: Չնայած հուդայականությունը պետությունում չունի պաշտոնական կրոնի կարգավիճակ, այն, այնուամենայնիվ, հսկայական դեր ունի հասարակության անդամների ինքնագիտակցության և աշխարհայացքի ձևավորման գործում: Իսրայելի Հանրապետության ՝ որպես կրոնի պետության, հիմնական հատկանիշը կրոնական օրենքի առկայությունն է իրավունքի աղբյուրներում (Տորա, Թալմուդ): Բացի աշխարհիկ դպրոցներից, Իսրայելում կան պետական կրոնական դպրոցներ, որտեղ Տորան պարտադիր է: Դատական համակարգում կան հատուկ կրոնական դատարաններ 11, իսկ կրոնական գործերի նախարարությունը գործում է գործադիր իշխանությունում: 3) Աթեիստական պետություն. Աթեիստական վիճակում հերքվում է կրոնական աշխարհայացքը, հասարակությունը ստիպված է լինում ունենալ աթեիստական գաղափարախոսություն, հետապնդվում և ոչնչացվում է ցանկացած կրոնական կազմակերպություն: Աթեիստական աշխարհայացքը պետական գաղափարախոսության մի մասն է, որը տարածվում է իշխանության բոլոր ինստիտուտների կողմից: Քաղաքացիներն իրավունք չունեն խղճի և դավանանքի ազատության, ինչպես նաև իրավունք ունեն բավարարվել իրենց կրոնական կարիքներով, կատարել կրոնական ծեսեր, հետևել կրոնական կանոնակարգերին: Աշխարհի միայն մեկ երկրում աթեիստական գաղափարախոսությունն ամրագրված է Սահմանադրության մեջ (Ալբանիա 1976): Խորհրդային Միությունը միայն աշխարհիկ պետություն էր «թղթի վրա», բայց իրականում դա աթեիստ էր: 4) կիսաաշխարհիկ կամ կիսակրոնական պետություն: Մեր կողմից պետության այս ձևի առաջադրումը պայմանավորված է ինչ-որ տես Տեր, Իսրայելի անկախության հռչակագրով վավերացված 14.05.1948 Տե՛ս, Yedidia Z. SterReligion, պետություն և հրեական ինքնության ճգնաժամ Իսրայելում 1775 317 ՝ վարկանիշավորման անհնարինությամբ: Մեր կարծիքով, կիսակրոնական կամ կիսաաշխարհական պետությունը միջանկյալ օղակ է հոգևորականության և աշխարհիկ պետության ձևերի միջև ՝ կրոնի և պետության համագործակցության համատեքստում: Պետությունը, ելնելով իր պատմական փորձից, ավանդույթներից և ամենատարածված կրոնական դավանանքից, կարող է որոշել, թե որ կրոնական կազմակերպության հետ ցանկանում է ստեղծել սերտ համագործակցության դաշտ: Նման երկրներում ցանկացած կրոն կամ կրոնական կազմակերպություն ունի պաշտոնապես սահմանված արտոնյալ դիրքորոշում և պետության կողմից տրվում է որոշակի նախապատվություն: Սահմանադրությունն ու օրենսդրական ակտերն ամրագրում են պետության կախվածությունը կրոնական կազմակերպությունից և հակառակը: Կիսաաշխարհիկ կամ կիսակրոնական պետություն, այդպիսի աշխարհիկ պետություն, ճանաչում և երաշխավորում է խղճի և դավանանքի ազատության իրավունքը, միևնույն ժամանակ, այդպիսի պետությունում կրոնական նորմերը չեն համարվում օրենքի աղբյուր: Այնուամենայնիվ, ի տարբերություն աշխարհիկ պետության, կայացած եկեղեցին գերակշռում կամ գերակշռում է կիսակրոնական (կիսաաշխարհիկ) պետությունում: Որպես կանոն, բարձրաստիճան հոգևորականներին նշանակում են պետական մարմինները, իսկ որոշ պետական պաշտոնների համար պահանջները դրվում են կրոնական համոզմունքների հիման վրա: Կիսակրոնական կամ կիսաաշխարհական պետությունները նյութական, քաղաքական, օժանդակություն են տրամադրում պաշտոնական կամ գերակշռող կրոնին, երբեմն էլ կրոնական հարկեր գանձում քաղաքացիներից: Այսպիսով, Դանիայի Թագավորությունում Ավետարանական լյութերական եկեղեցին ունի Սահմանադրության մեջ ամրագրված պաշտոնական կրոնի կարգավիճակ 13: Եկեղեցու ղեկավարը միապետն է, և նրա լիազորությունները տրվում են Կրոնական գործերին Տես https: //www.britannica.com/topic/established-church Տե՛ս, Խորհրդային կորպուսի սահմանադրությունը 1953-ի հունիսի 5-ից մինչև Իրավունքի նախարարություն (Kirkeministeriet) 14: Թագավորության տարածքը բաժանված է տաս թեմի, որի հոգևոր առաջնորդները ՝ եպիսկոպոսները, նշանակվում են միապետի կողմից ՝ կրոնական գործերի նախարարի առաջարկությամբ: Սահմանադրության 6-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 6-րդ կետի համաձայն `միապետը պետք է լինի Ավետարանական լյութերական եկեղեցու անդամ 15: Ավետարանական-լյութերական եկեղեցու կանոնադրությունը սահմանված է առանձին օրենքով: Նորվեգիայի Թագավորությունը նույնպես համապատասխանում է կիսակրոնական պետության առանձնահատկություններին: Այստեղ պետությունը, ճանաչելով յուրաքանչյուրի խղճի ազատության իրավունքը, Ավետարանական-լյութերական եկեղեցին հայտարարում է որպես պաշտոնական, պետական կրոն: Սահմանադրության 4-րդ հոդվածն ասում է. «Թագավորը պարտավոր է դավանել ավետարանական-լյութերական կրոնը, աջակցել և պաշտպանել դրան»: Նորվեգիայի Պետական խորհրդի անդամների ընտրական իրավունքը սահմանափակվում է կրոնով պայմանավորված պահանջներով: Սահմանադրության 12-րդ հոդվածն ասում է, որ. «Պետական խորհրդի անդամների կեսից ավելին պետք է դավանեն պաշտոնական, պետական կրոնը»: Եվ ահա 27-րդ հոդվածի երկրորդ մասում, որպես վերոհիշյալի տրամաբանական շարունակություն, նշվում է, որ «Պետական խորհրդի անդամը, որը պաշտոնական-պետական կրոն չի դավանում, չի կարող մասնակցել պետական եկեղեցուն վերաբերող քննարկումներին: «16 Նորվեգիայի մշակույթի և կրոնի նախարարությունը գործադիր իշխանության մաս է կազմում, և նրա նախարարը պետք է համարվի Ավետարանական լյութերական եկեղեցու անդամ: 5) աշխարհիկ պետություն: Պետության աշխարհիկ ձևը ենթադրում է առաջին հերթին կրոնական կազմակերպությունների անջատում պետությունից: Այնուամենայնիվ, նման տարանջատումը չի որոշում կրոնական կազմակերպությունների մեկուսացումը: Տե՛ս Դանիայի Թագավորության կրոնական գործերի նախարարության պաշտոնական կայքը ՝ http: //www.km.dk/ministeren/ Տե՛ս, Խորհրդային Միության ընտրատարածք 1953-ի հունիսի 5-ից Տե՛ս, Նորվեգիայի Հանրապետության Սահմանադրություն 1814 թվականի մայիսի 17-ից 319 ԴԱՏԱՎԱՐՈՒԹՅՈՒՆ, ընդ որում, յուրաքանչյուրը վերապահում է իր անկախությունը, հարգում է իր անկախությունը , Աշխարհիկ պետությունում կրոնական կանոնները պետության իրավական համակարգի մաս չեն կազմում, խղճի և դավանանքի ազատության իրավունքը ճանաչվում և երաշխավորվում է: Այսօր աշխարհիկության սկզբունքը ամրագրելու և իրականացնելու տեսանկյունից աշխարհիկ պետությունները միատարր չեն և չունեն միասնական կառուցվածք: Այն անմիջականորեն կապված է սոցիալական գործընթացների հետ, որոնց վրա մեծապես ազդում են պետության և իրավունքի զարգացման պատմական, քաղաքական, մշակութային և բարոյական առանձնահատկությունները: Պետության աշխարհիկության սկզբունքի իրացումը ուղղակիորեն կախված է պետությունից կրոնական կազմակերպությունների տարանջատման այս կամ այն նշանի իրականացման աստիճանից, մարդու հիմնարար իրավունքների և ազատությունների սահմանափակման աստիճանից: Հիմք ընդունելով օտարերկրյա պետությունների սահմանադրական և այլ իրավական ակտերի համեմատական-իրավական վերլուծությունը `մենք հայտնաբերեցինք, որ աշխարհիկության սկզբունքի աշխարհիկացման հարցում պետություններն ունեն որոշակի առանձնահատկություններ, որոնք արտահայտվում են. 1) աշխարհիկության սկզբունքի ուղղակի ամրագրմամբ. Սահմանադրության մեջ նշեք. Kazakhազախստան, Թուրքիա, Ֆրանսիա, Ռուսաստան, Հնդկաստան և այլն): Կրոնի հետ հարաբերությունների համատեքստում, կրոնական կազմակերպությունների իրավական կարգավորումը, եկեք քննարկենք որոշ պետությունների իրավական փորձը: Համաձայն ofազախստանի Հանրապետության Սահմանադրության առաջին հոդվածի ՝ «ofազախստանի Հանրապետությունն իրեն հռչակում է ժողովրդավարական, աշխարհիկ, իրավական և սոցիալական պետություն, որի բարձրագույն արժեքներն են անձը, նրա կյանքը, իրավունքներն ու ազատությունները» 17: , Kazakhազախստանի Սահմանադրությունը ամրագրում է նաև յուրաքանչյուր մարդու խղճի ազատությունը: ազատությունների, բնակչության առողջության և բարքերի պաշտպանության համար 18: Relազախստանի Հանրապետության «Կրոնական գործունեության և կազմակերպությունների մասին» օրենքի նախաբանում նշվում է, որ Kazakhազախստանը «... ճանաչում է Խանության իսլամի և Ուղղափառ քրիստոնեության պատմական դերը ժողովրդի մշակութային և հոգևոր կյանքի զարգացման մեջ, հարգում է այլ կրոններ, որոնք փոխկապակցված են Kazakhազախստանի ժողովրդի հոգեւոր կյանքը »: ժառանգության հետ ... »19: Հարկ է նշել, որ գնահատելով խանության իսլամի և ուղղափառ քրիստոնեության դերը ՝ պետությունը նրանց ոչ մի իրավական արտոնություն չի տալիս այլ կրոնների նկատմամբ, այլ ապահովում է համընդհանուր հավասարություն: Կրոնական կազմակերպությունների գործունեությունը և կրոնական արարողությունների անցկացումն արգելվում են bodiesազախստանի Հանրապետության պետական մարմիններում, կրթական և առողջապահական հաստատություններում, զորամասերում 20: Սահմանադրության 5 4 4 հոդվածի համաձայն ՝ կրոնական կուսակցությունների գործունեությունն արգելվում է 21: Նախագահ ursազախստանի ժողովրդին ուղղված «Ռազմավարություն Kazakhազախստան -2020» ուղերձում Նախագահ Նուրսուլման Նազարբաևը շեշտեց պետության աշխարհիկության կարևորությունը: «Մենք հպարտ ենք, որ մաս ենք կազմում մահմեդական համայնքին: Սրանք մեր ավանդույթներն են: Բայց տես, նույն տեղում արվեստ: 22, 39: Տե՛ս theազախստանի Հանրապետության 2011 թվականի հոկտեմբերի 11-ի «Նույն տեղում կրոնական աթոռի մասին» No 483-IV օրենքը: Տեսեք, Constitutionազախստանի Հանրապետության Սահմանադրությունը 1995-ի օգոստոսի 30-ից (խմբ. 321 իրավասությունը չպետք է մոռանա, որ մենք ունենք նաև աշխարհիկ հասարակության ավանդույթներ, որ Kazakhազախստանը աշխարհիկ պետություն է: Մեր պետության աշխարհիկ բնույթը conditionազախստանի հաջող զարգացման կարևոր պայմաններից է 22: Հատկանշական է Թուրքիայի Հանրապետության ՝ որպես աշխարհիկ պետության փորձը: Թուրքիան իսլամական աշխարհում առաջին երկիրն է, որտեղ կրոնի ինստիտուտը առանձնացվել է պետությունից: 1937-ին ընդունված սահմանադրությունն ամրագրեց «քեմալիզմ» -ի «վեց նետ» հասկացությունը որպես թուրքական ազգայնականության գաղափարախոսություն, որի վերջին կետը `« լաիցիզմը », ըստ էության, վերաբերում է պետության աշխարհիկության սկզբունքի ներդրմանը: Սահմանվեց պետական կազմակերպությունների անթույլատրելիությունը և կրոնական կազմակերպություններին մասնակցելը 24: Թուրքիայի գործող Սահմանադրության նախաբանում նշվում է, որ համաձայն պետական աշխարհիկության սկզբունքի ՝ կրոնական և կրոնական տրամադրությունները չեն կարող ազդել պետական գործերի և քաղաքականության վրա 25: Սահմանադրության երկրորդ հոդվածը սահմանում է. «Թուրքիայի Հանրապետությունը ժողովրդավարական, աշխարհիկ, սոցիալական պետություն է, որը հիմնված է օրենքի գերակայության վրա ...» 26: Սահմանադրությունը վերապահում է խղճի, դավանանքի և դավանանքի ազատության իրավունքը 27: 2007 թ. Քեմալ զ Քեմալիզմը հիմնված էր վեց սկզբունքների վրա. 1) Հանրապետականություն, 2) Ազգայնականություն, Արտաքին գործերի նախարար Աբդուլլահ Գյուլի անունից, Նախագահի արտաքին գործերի նախարար Աբդուլլահ Գյուլ. 3) ժողովրդականություն, 4) ստատիզմ, 5) laicism, 6) հեղափոխություն: Տե՛ս ՌԴ Մուհամմետդինովը: Գերություն և էվոլյուցիա Տե՛ս նույն տեղում, էջ 159 Տե՛ս, Թուրքիայի հանրապետությունների սահմանադրությունը, որը ներկայացվել է 1982 թվականի նոյեմբերի 7-ին: Տե՛ս, նույն տեղում Արվեստ: 2-րդ Տեսեք, նույն տեղում Արվեստ: 24-րդ 322 ԻՐԱՎԱՍՈՒԹՅՈՒՆԸ Նրա թեկնածության շուրջ թեժ հակասությունները, ըստ էության, պայմանավորված էին նրա իսլամական հայացքներով: Քեմալականները, որոնք պետության աշխարհիկության կտրուկ կողմնակիցներ էին, մեղադրում էին Գյուլին և Էրդողանին Թուրքիայում իսլամական իշխանություն հաստատելու մեջ: 2008 թ. «Արդարություն և զարգացում» կուսակցությունը երկու այլ կուսակցությունների հետ միասին խորհրդարան ներկայացրեց սահմանադրական փոփոխությունների փաթեթը, մասնավորապես `կրթական և պետական հաստատություններում գլխաշոր կրող կանանց և աղջիկների արգելքը վերացնելու մասին: Սահմանադրության այս փոփոխության սահմանադրականության հարցը վիճարկվեց Թուրքիայի Սահմանադրական դատարանում և արդյունքում հայտարարվեց հակասահմանադրական 29: Թուրքիան, որը ժամանակին իսլամական աշխարհի դրոշակակիր էր, դեռ դժվարությունների է բախվում Սահմանադրությամբ հռչակված աշխարհիկության սկզբունքի և իսլամական արմատական արժեքային համակարգի հաշտեցման հարցում: 2016 թվականի ապրիլի 25-ին Թուրքիայի խորհրդարանի խոսնակ Իսմայիլ Քահրամանը սահմանադրական բարեփոխումների համատեքստում անցկացված համաժողովներից մեկի ժամանակ հայտարարեց Սահմանադրության մեջ իսլամի դերը հստակեցնելու անհրաժեշտության մասին: «Մենք իսլամական երկիր ենք ... աշխարհիկությունը չպետք է տեղ ունենա նոր սահմանադրության մեջ» 30: Պետության աշխարհիկության սկզբունքի իրացման արտաքին փորձը դիտարկելիս արդարացված չի լինի, եթե չնշենք Ֆրանսիայի Հանրապետության օրինակը: Ֆրանսիան աշխարհում առաջինն ընդունեց եկեղեցու և պետության տարանջատման մասին օրենքը, որն այն անվավեր ճանաչեց 1801 թ.-ին: Նապոլեոն Բոնապարտ, Թուրքիայի Հանրապետության պատմություն, Համալսարանի դասագիրք / Ռ. Սաֆրաստյան և այլք. - Երևանի ԵՊՀ հրատարակչություն 2014 էջ 319-325 Տե՛ս նույն տեղում: էջ 321-322 տե՛ս Իսմայիլ Քահրամանի հայտարարությունը Ստամբուլում կայացած 323 ԻՐԱՎԱՍՈՒԹՅՈՒՆԸ և Պիուս VIII Պապի միջև ստորագրված Կոնկորդատը: 1905-ին ընդունված օրենքը չի տարածվում Ալզասի և Լորենի վրա, որոնք այն ժամանակ Գերմանիայի մաս էին կազմում: Ֆրանսիան դադարեցրեց պետական կրոնական հաստատությունների ֆինանսավորումը և նրանց ունեցվածքի մեծ մասը վերածեց պետական սեփականության: Արդյունքում, «աշխարհայնացման» գործընթացը հսկայական նյութական վնաս (շուրջ մեկ միլիարդ ֆրանկ) պատճառեց Ֆրանսիական կաթոլիկ եկեղեցուն 32: Նոր ժամանակներում Ֆրանսիան շարունակում է պահպանել աշխարհիկ պետության իր կարգավիճակը: Սահմանադրության 1-ին հոդվածի համաձայն ՝ «Ֆրանսիան համարվում է անբաժանելի, աշխարհիկ, սոցիալական, ժողովրդավարական հանրապետություն: Այն երաշխավորում է բոլոր քաղաքացիների հավասարությունը օրենքի առջև ՝ անկախ ծագումից, ռասայից կամ դավանանքից: »33 Հաճախակի կրոնական և քաղաքական հարձակումները ֆրանսիական իշխանություններին ստիպում են չշեղվել աշխարհիկացման ուղուց և կտրուկ գործողություններ ձեռնարկել հասարակության անվտանգ և ներդաշնակ զարգացումն ապահովելու համար: Դրա վկայությունն է «Ներքին անվտանգության ամրապնդման և ահաբեկչության դեմ պայքարի մասին» օրինագիծը, որը Ֆրանսիայի ներքին գործերի նախարար eraերար Կալոնը 2017 թ. Սեպտեմբերի 25-ին ներկայացրեց Խորհրդարան, որը երաշխիքներ է տալիս պարզեցնել կրոնական հաստատությունների փակման իրավական ընթացակարգը, եթե առկա է ահաբեկչություն 2017 Հոկտեմբերի 18-ին Ֆրանսիայի Սենատը 244 կողմ, 22 դեմ ձայների հարաբերակցությամբ հաստատեց նախագիծը: Տե՛ս «Եկեղեցու բաժանման մասին» ֆրանսիական օրենքի Ponkin IV P56 դարը և տե՛ս նույն տեղում, էջ 25: Տե՛ս Ֆրանսիայի Հանրապետության 1958 թ. Սահմանադրությունը, փոփոխված, տե՛ս http: // www. //www.bfmtv.com/police-justice/la-loi-antiterroriste-adoptee-definitivement324 ԻՐԱՎԱՍՈՒԹՅՈՒՆԸ Աշխարհիկ պետության սկզբունքը ամրագրված է նաև Հնդկաստանի Հանրապետության գերագույն օրենքում: Հնդկաստանի Սահմանադրության ներածության մեջ ասվում է. «Մենք ՝ Հնդկաստանի ժողովուրդը, հանդիսավոր կերպով որոշեցինք Հնդկաստանը բնութագրել որպես ինքնիշխան, սոցիալիստական, աշխարհիկ, ժողովրդավարական հանրապետություն»: Նույն նախաբանում նշվում է, որ «երաշխավորվում է« մտքի, արտահայտման, հավատքի, դավանանքի և պաշտամունքի ազատությունը »35: Հնդկաստանում մարդու և քաղաքացու հիմնական իրավունքներն ու ազատությունները ներառում են դավանանքի ազատության իրավունքը: Սահմանադրության 25-րդ հոդվածը սահմանում է խղճի, դավանանքի, դավանանքի, կրոնական ծեսերի և կրոնական ազատության ազատությունը: Հատուկ հետաքրքրություն է առաջացնում Սահմանադրության 28-րդ հոդվածը, որը սահմանում է կրոնական դասընթացներին հաճախելու և որոշակի ուսումնական հաստատություններում երկրպագելու ազատությունը: «Ոչ մի կրոնական ուսուցում չի կարող իրականացվել պետության կողմից ֆինանսավորվող ուսումնական հաստատությունում: Ոչ ոք չի կարող ստիպված լինել հաճախել կամ հաճախել այն կրոնական արարողությունը, որը պետության կողմից ճանաչված է կամ գոյություն ունի պետության հաշվին»: եթե նա անչափահաս էր, նրա խնամակալը չի տվել իր համաձայնությունը: »36 2. Սահմանադրության մեջ աշխարհիկ պետության սկզբունքի միջնորդ ամրագրումը (Բուլղարիա, Հայաստան, Վրաստան, Ավստրիա, Գերմանիա, ԱՄՆ, Շվեյցարիա, Բելգիա, Մեքսիկա, Բրազիլիա, Ավստրալիա, Բոսնիա և Հերցեգովինա, Կանադա, Վենեսուելա և այլն): Կանադայի և Բոսնիա և Հերցեգովինայի սահմանադրական իրավունքների դրույթները բավականին կարճ են խոսում խղճի և դավանանքի ազատության մասին: Կարելի է ենթադրել, որ Տես, Մակլակով Վ.Վ. Սահմանադրությունը կորցրած օտարերկրյա դպրոցի: Пособие // Маклаков В.В. 4 Տե՛ս նույն տեղում, Պ. ԱՄՆ-ի, Ավստրալիայի և Շվեյցարիայի սահմանադրություններն ամրագրում են աշխարհիկ պետության անձեռնմխելի տարրերը: Համաձայն Շվեյցարիայի Սահմանադրության 15-րդ հոդվածի. «Խղճի և դավանանքի ազատությունը երաշխավորված է: «Յուրաքանչյուր ոք ունի ընտրության և դավանանքի ազատության իրավունք, և դրան հավատալ միայնակ կամ ուրիշների հետ»: Ավստրալիայի Սահմանադրության 16-րդ հոդվածում ասվում է. «Ավստրալիական միությունն իրավասություն չունի պետական նորմերին վերաբերող իրավական նորմեր սահմանելու կամ դավանանքի ազատությունը սահմանափակելու»: ԱՄՆ Սահմանադրության առաջին փոփոխությունը պարունակում է հետևյալ կանոնը. «Կոնգրեսը չպետք է հրապարակի որևէ օրենսդրություն ՝ կապված կրոնի սահմանման կամ որևէ ազատ դավանանքի արգելքի հետ, կամ ժողովրդի իրավունքի ՝ պետությանը դիմելու խաղաղ ասոցիացիայի և փոխհատուցում ստանալու համար: խոսքի և մամուլի ազատության սահմանափակում »: ԱՄՆ Գերագույն դատարանի մեծ թվով վճիռներ, որոնք արգելում են պետությանը ցանկացած տեսակի ֆինանսական աջակցություն տրամադրել, ներառյալ ֆինանսական աջակցությունը, կրոնական կազմակերպություններին, հիմնված են Թոմաս Jeեֆերսոնի ՝ Անկախության հռչակագրի հեղինակներից մեկի վրա: В 3-х т / Л.А. Օկունյակովայի ինստիտուտի տես, Ավստրալիայի Սահմանադրություն (19-րդ դարում 1900 թ. / Ուժի մեջ կորցրած 1,01,1901 / Layout See, Իրավունքի նախագիծ 1789-1791 (ԽՍՀՄ Սահմանադրության առաջին 10 ուղղումներ) 326 Եկեղեցին հայտնի է իր և պետության միջեւ բարձր բաժանարար պատ »40: 3. Պետական կամ ավանդական կրոնով (եկեղեցի) սահմանված աշխարհիկ պետություններ: (Բուլղարիա, Հայաստան, Վրաստան, Անդորրա, Արգենտինա) Անհրաժեշտ է տարբերակել պետական կամ պաշտոնական կրոն հասկացությունները և պարտադիր կրոն: Երբեմն այս արտահայտությունները միասին օգտագործվում են որոշակի հայեցակարգային սխալներ ստեղծելու համար: Իրավաբանական գրականության մեջ պետական և պաշտոնական կրոն հասկացությունները նույնացվում և օգտագործվում են որպես հոմանիշներ: Պետության կամ պաշտոնական կրոնի հռչակումը չի հակասում մտքի, խղճի և դավանանքի ազատության իրավունքին: Ներկայումս աշխարհի մի շարք զարգացած ժողովրդավարական երկրներ նախապատվությունը տվել են ցանկացած կրոնի ՝ այն ճանաչելով որպես պետական կամ պաշտոնական, միևնույն ժամանակ երաշխավորելով յուրաքանչյուրի խղճի և դավանանքի ազատության իրավունքը: Խնդիրն այլ է `պարտադիր դավանանքի ճանաչման դեպքում: Դա առավել բնորոշ է աստվածապետություններին և դավանանքներին: Գաղափարախոսական բազմակարծությունը աշխարհիկ պետության անբաժանելի տարրն է: Ակնհայտ է, որ ցանկացած պարտադիր գաղափարախոսություն չի կարող համատեղելի լինել ինչպես խղճի ազատության իրավունքի, այնպես էլ պետության աշխարհիկության սկզբունքի հետ: Ավանդական կրոնական կազմակերպությունը կարող է պետական կարգավիճակ ունենալ կամ չունենալ: Անկախ այդ հանգամանքից ՝ այն մեծ դեր է խաղում պետության մեջ մշակութային կրթության, ազգային-կրոնական ավանդույթների պահպանման և զարգացման ոլորտում: Հարկ է նշել, որ միջազգային իրավունքը ոչ մի հակասություն չի տեսնում պետության աշխարհիկության սկզբունքի և պետության կողմից ցանկացած կրոնական կազմակերպության արտոնության ճանաչման միջև: Այնուամենայնիվ, պետության աշխարհիկությունը երբեմն քաղաքակրթությունների բախման մեջ է այս կամ այն աշխարհիկ պետության Աթոռի պատմական Աթոռի, Լ. Դրայսբախի հետ, «Օգտակար ճշմարտություններ և սկզբունքներ սերմանելը»: Դանբերի Բապտիստները, 327 ԴԱՏԱՎԱՐՈՒԹՅՈՒՆ ՝ փորձով, ավանդույթներով, հասարակության ընկալումներով և հոգևոր ընկալումներով: Արդյունքն այն է, որ այդպիսի պետությունները շատ ավելի հեռու են աշխարհիկության ստատուս քվոյից ՝ բավարարելով իրենց հոգևոր կարիքները: Կրոնները աշխարհիկ երկրներում դրսևորվում են հոգևորականության անդամների ակտիվ մասնակցությամբ կառավարության գործունեությանը, Սուրբ Գրություններում նախագահների երդման, կրոնական արարողությունների և այլ դրսևորումների մեջ: Անդորրայի կառավարությունը, որպես աշխարհիկ պետություն, մշակել է կրոնի նկատմամբ իր ուրույն մոտեցումը: Բնակչության ճնշող մեծամասնությունը (մոտ 90%) հավատարիմ է կաթոլիկ եկեղեցուն: Սահմանադրության 11-րդ հոդվածը երաշխավորում է «մտքի, դավանանքի և պաշտամունքի ազատությունը, յուրաքանչյուրի կարծիքի, դավանանքի և հավատքի ազատության իրավունքը»: Նույն հոդվածի համաձայն ՝ Սահմանադրությունը «երաշխավորում է կաթոլիկ եկեղեցու ազատ և հասարակական գործունեությունը և պետության հետ հատուկ համագործակցության օժանդակությունը ՝ հիմնվելով անդորական ավանդույթների վրա»: «Սահմանադրությունը ճանաչում է Կաթոլիկ եկեղեցու կողմից հաստատված միությունները, որոնք իրավաբանական անձի կարգավիճակ ունեն` համաձայն իր իրավական նորմերի և լիարժեք գործառույթի ... »42: Այս օգուտներից բացի, Անդորրայի Սահմանադրությունը եկեղեցական ամուսնությունները ճանաչում է որպես պետական: 43 Որոշ աշխարհիկ երկրներում նախագահները երդվում են միայն երդմնակալության արարողության ժամանակ (Kyrրղզստան, Kazakhազախստան): Ավանդույթի համաձայն ՝ Ռուսաստանի Դաշնության նախագահները աջ ձեռքով երդվում են Սահմանադրության, իսկ ձախ ձեռքը ՝ նախագահական իշխանության խորհրդանիշի վրա: ԱՄՆ բոլոր նախագահները, բացառությամբ որոշ բացառությունների, երդվել են Աստվածաշնչում: Հայաստանի Հանրապետությունում, ավանդույթի ուժով, Նախագահների երդմնակալության արարողությունը կատարվում է Vehamor Ավետարանում, որը դրվում է աջ ձեռքում `միևնույն ժամանակ, ինչպես Սահմանադրությունը և պետական խորհրդանիշը: Տե՛ս Անդորրայի իշխանությունների ընտրատարածք 14 մարտի 1993 թ. Տե՛ս նույն տեղում, հոդված 13, մաս 1: 328 ԻՐԱՎԱՍՈՒԹՅՈՒՆ Կաթոլիկ եկեղեցին նույնպես կարևոր դեր ունի Արգենտինայի ժողովրդի հասարակական կյանքում, ազգային ավանդույթների զարգացման գործում, որի արդյունքում պետությունը համագործակցություն հաստատեց կաթոլիկ եկեղեցու հետ: Արգենտինայի Սահմանադրության 2-րդ հոդվածում ասվում է. «Դաշնային կառավարությունը պետք է աջակցի Հռոմի կաթոլիկ առաքելական եկեղեցու երկրպագությանը»: Պետությունը երաշխավորում է յուրաքանչյուրի դավանանքի ազատության իրավունքը: Հատկանշական է, որ մինչ 1994 թվականը Սահմանադրական փոփոխությունների համաձայն, Արգենտինայի Հանրապետության նախագահը պետք է լիներ կաթոլիկ եկեղեցու հետևորդ: Բուլղարիայի Սահմանադրության 13-րդ հոդվածում ասվում է. «1) դավանանքի ազատությունը, 2) կրոնական ինստիտուտները տարանջատված են պետությունից, 3) արևելյան ուղղափառ հավատքը ավանդական կրոն է Բուլղարիայի Հանրապետությունում, 4) կրոնական համայնքներ և հաստատություններ, ինչպես նաև կրոնական համոզմունքները չեն կարող օգտագործվել քաղաքական նպատակներով »: Այնուամենայնիվ, աշխարհիկ պետությունում պետական կրոնի սահմանումը, մեր կարծիքով, չի խախտում աշխարհիկության սկզբունքի էությունն ու նշանակությունը, եթե այդ պետությունում. Ա) խղճի և դավանանքի ազատության իրավունքը ճանաչված և երաշխավորված է, ) պետությունը չի դնում կրոնական և քաղաքացիական իրավունքներ կրոնական հողի վրա. գ) կրոնական կանոնները ներառված չեն օրենքի աղբյուրներում, դ) կրոնական կազմակերպությունները չեն մասնակցում պետական կառավարմանը, և նրանց կրոնական ներկայացուցիչները չեն կարող նշանակվել պետական մարմինների կողմից: Միևնույն ժամանակ, այս հետազոտության շրջանակներում անհրաժեշտ է ընդգծել կրթության ոլորտում աշխարհիկության սկզբունքի իրացման փորձի ուսումնասիրությունը տարբեր երկրներ. Օտարերկրյա պետություններում կրթական հաստատություններում կրոնական կողմնորոշման առարկայի դասավանդման հարցը տարբեր եղանակներով է լուծվում: Բելգիայի Սահմանադրության 24-րդ հոդվածը պարունակում է հետևյալ դրույթը. «Պետական մարմինների կողմից կազմակերպված դպրոցները ընտրություն են ապահովում ճանաչված կրոններից մեկի ուսուցման և ոչ կրոնական բարոյականության միջև մինչև պարտադիր ուսումնառության ավարտը»: Գերմանիայում, Սահմանադրության համաձայն, կրոնական կրթությունը դպրոցներում պարտադիր է: Սահմանադրության 7-րդ հոդվածն ասում է. «Կրոնական կրթությունը հանրակրթական դպրոցներում, բացառությամբ ոչ կրոնական դպրոցների, պարտադիր առարկա է: Կրոնական կրթությունն իրականացվում է կրոնական համայնքների սկզբունքներին համապատասխան ՝ չխախտելով պետության վերահսկողության իրավունքը: Ոչ մի ուսուցիչ չի կարող պարտավոր լինել կատարել կրոնական ցուցումներ իր կամքին հակառակ: »46 Kazakhազախստանը ճանաչում է նաև կրթության մեջ աշխարհիկության սկզբունքը: Համաձայն «Կրոնական գործունեության և կրոնական կազմակերպությունների մասին» Kazakhազախստանի Հանրապետության օրենքի 3-րդ հոդվածի 4-րդ մասի: «Kazakhազախստանի Հանրապետության կրթության և դաստիարակության համակարգը, բացառությամբ կրոնական (կրոնական) կրթական կազմակերպությունների, առանձնացված է կրոնից և կրոնական միավորումներից և ունի աշխարհիկ բնույթ» 47: Բացի այդ, 2010-ին Kazakhազախստանում ընտրովի հիմունքներով ներկայացվեց (կամընտիր) «Կրոնի հիմունքները» տե՛ս Եվրոպայի պետությունների սահմանադրություն: В 3-х т. / Общ. ԼԱՎ. և vstup սբ. Լ. Ա. Տե՛ս ofազախստանի Հանրապետության 2011 թվականի հոկտեմբերի 11-ի թիվ 483-IV «Կրոնի մասին 330 ՕՐԵՆՔ» օրենքը: Համաձայն Educationազախստանի Հանրապետության կրթության և գիտության նախարարի 48-ի հրամանի, 2016-ին Secազախստանի հանրակրթական դպրոցների 9-րդ դասարաններում ներդրվեց «Աշխարհիկություն և կրոնի հիմունքներ» առարկան, որի ուսուցումը վերապահված էր միայն հատուկ վերապատրաստված պատմության ուսուցիչներ: Իսկ Մեքսիկայի Սահմանադրության 24-րդ հոդվածը միանգամայն արմատապես սահմանում է. «Կրոնի ազատությունը երաշխավորված է, որի սկզբունքները պետք է առաջնորդվեն կրթությամբ, և վերջինս ոչ մի կապ չունի որևէ կրոնական ուսմունքի հետ, այն պետք է հիմնված լինի առաջընթացի գիտությունը և ծառայել տգիտության և դրա հետևանքների ՝ ստրկության, ֆանատիզմի և նախապաշարմունքի դեմ պայքարին »49: Այսպիսով, վերլուծելով կրոնի ինստիտուտի հետ հարաբերություններ հաստատելու օտարերկրյա պետությունների փորձը և, մասնավորապես, այս համատեքստում, ուսումնասիրելով պետությունների աշխարհիկության սկզբունքի իրացման առանձնահատկությունները, հետևյալ եզրակացությունները կարող են ներկայացվել ընդհանուր ձևով. 1) Աստվածապետական, հոգևորական, աթեիստական պետություններում քաղաքացիները խղճի ազատության իրավունք չունեն, կամ վերջինս զգալիորեն սահմանափակվում է: Նման պետություններն ըստ էության դեմ են պետության աշխարհիկ ձևին: Հակամարտությունը նաև այն է, որ աթեիստական պետությունը հակադրվում է նաև աստվածաբանական և հոգևորական պետությանը, որտեղ կրոնական կազմակերպությունները ամբողջությամբ տեսնում են, Դիտեք Educationազախստանի Հանրապետության կրթության և գիտության նախարարի կողմից 2014 թվականի հուլիսի 15-ից Տեսեք, Մեքսիկական Միացյալ Սահմանադրություն 05 331 ԻՐԱՎԱՍՈՒԹՅԱՆ01919 պետությունները մեկուսացված են հասարակական կյանքից և սոցիալական գործընթացներից, ինչպես նաև զրկված են ցանկացած կարգավիճակից: Այս ծայրահեղությունների միջև կա պետության կիսաաշխարհիկ կամ կիսակրոնական ձև, որը պարունակում է և՛ աշխարհիկ պետության, և՛ կրոնի որոշակի առանձնահատկություններ: 2) Աշխարհիկ պետության սահմանումը հիմնված է այնպիսի հատկությունների վրա, ինչպիսիք են. Ա) նորմատիվ իրավական ակտերում ամրագրել խղճի և դավանանքի ազատության իրավունքը, բ) օրենքի աղբյուրներում կրոնական կանոններն ու դոգմաները ներառելու անընդունելիությունը, գ) սահմանափակում կրոնով պայմանավորված մարդու հիմնարար իրավունքներն ու ազատությունները, հատկապես ընտրական իրավունքի անընդունելիությունը. դ) պետական կառավարման համակարգում կրոնական գործիչների մասնակցության արգելքը: 3) Մենք մերժում ենք պետական աշխարհիկություն հասկացության մեջ պետական կամ պաշտոնական կրոնի բացակայության մասին տարածված տեսակետը: Մեր կարծիքով, ներկայումս չկա ծանրակշիռ տեսություն, որն անհամատեղելի համարի «պետական կրոն» և «աշխարհիկ պետություն» հասկացությունները: Մեր կարծիքով, պետական կամ պաշտոնական կրոնի հռչակումը դեռ հիմք չէ պետությունը աշխարհիկ չհամարելու համար, բայց դա ելակետ է այն չափանիշների համար, որոնցով իրականացվում են հարաբերությունները կրոնական կազմակերպությունների հետ: 4) Աշխարհիկ պետությունները կրոնի նկատմամբ վարվելակերպով միատարր չեն և առաջնորդվում են կուտակված ազգային, կրոնական, մշակութային սովորույթներով և ավանդույթներով, որոնք, ըստ էության, ուրվագծում են նրանց ազգային բարոյական հիմքն ու նկարագիրը: Աշխարհիկության սկզբունքի իրավական ամրագրումը դեռ լիովին չի երաշխավորում դրա կայուն իրականացումը և իրականացումը: Սա հատկապես վերաբերում է այն պետություններին, որտեղ կրոնական կազմակերպություններից մեկը ավանդաբար նշանակալի դեր է ունեցել այդ պետության կամ ազգի մշակութային, բարոյական, արժեքային համակարգի կայացման և զարգացման գործում: , ։
| Հոդվածում իրավահամեմատական մեթոդի կիրառման միջոցով լուսաբանվում է արտասահմանյան տարբեր երկրների եւ հատկապես աշխարհիկ պետությունների փորձը կրոնական կազմակերպությունների հետ հարաբերակցության, ինչպես նաեւ աշխարհիկության սկզբունքի ձեւավորման համատեքստում։
Անդրադարձ է կատարվում աստվածապետության, կրոնապետության, աթեիստական, կիսակրոնական կամ կիսաաշխարհիկ, աշխարհիկ պետությունների ձեւի հատկանիշների բացահայտմանը եւ դրանց միջեւ համեմատական վերլուծության անցկացմանը։
|
Մեր կողմից իրականացվել է գրականության վերլուծություն։
Պատմամշակութայիննվիրվածգիտական աշխատանքներ են կատարել բազմաթիվ գիտնականներ, այդթվում՝ Ն. Ս. Միրոնենկոն, Օ. Վ. Սերովան, Յու. Ա. Վեդենինը, Լ. Մ.Մարտիրոսյանը և ուրիշներ։
Մեր կողմից առավել ընդունելի է եղելհուշարձանների բալային գնահատումը, որի վերաբերյալ աշխատություններ են հրապարակել Ս. Վ. Սոտնիկովան, Ն. Ա. Կումովան, Ն. Պ. Ռոդնիկովան, Լ. Մ. Մարտիրոսյանը և ուրիշներ։
գնահատմանըՇիրակի մարզի պատմամշակութային հուշարձանների քարտեզիկազմման համար տեղեկատվության աղբյուր են հանդիսացելտարատեսակ գրական աղբյուրներ։
Ելակետային տվյալների տարածական կոորդինատների դուրսբերման նպատակով օգտվել ենք Google Earth ծրագրից, որտեղտեղայնացվել են ուսումնասիրվող տարածքի համար առանձնացվածպատմամշակութային բոլոր հուշարձանները։
Ստացված ցանկը, որըկազմվածհուշարձաններից,պահպանվել է համապատասխան ելքային ֆայլի տեսքովֆորմատով։
141 պատմամշակութայինթվովՔարտեզագրական աշխատանքների հիմնական մասը կատարվել էArcMAP 10.5 ծրագրային միջավայրում։
Առաջին քայլով կազմվել էուսումնասիրվող տարածքի քարտեզագրական հենքը, որը ներառոմ էՇիրակի մարզի տարածական սահմանները, ճանապարհատրանսպորտային և բնակավայրերի ցանկը։
Պատմամշակութային հուշարձաններիքարտեզի կազմման նպատակով վերոնշյալ.kml ֆորմատով ֆայլըենթարկվել է կոնվերտացիայի և վերափոխվել շերտային ֆայլի, ինչիցհետո ավտոմատ ձևով, ելնելով դրանց տարածական կոորդինատներից,պատմամշակութային հուշարձանները տեղայնացվել են հենքայինքարտեզիմարզիպատմամշակութային հուշարձանների քարտեզը, որտեղ հանդես ենգալիս 7 հիմնական տիպի հուշարձաններ՝ վանքեր և եկեղեցիներ (թվով46), դամբարանադաշտեր և քարակույտեր (թվով 11), ամրոցներ (թվով26), բնակատեղիներ(թվով 5), քարայրկացարաններ (թվով 10) և մեկ կամուրջ՝ Խարկովի կամուրջը Ախուրյանգետի վրայով։
Ելնելով տիպաբանությունից՝ դրանք ենթարկվել են նաևդասակարգման և ներկայացվել համապատասխան պայմանականնշանների ձևով։
Հավելված 1-ում բերվում է նաև առանձնացվածպատմամշակութային հուշարձանների անվանումները և հերթականհամարները ըստ կազմված քարտեզի։
(թվով 42), սրբավայրերվրա։
ԱրդյունքումկազմվելՇիրակիէև այլն,որոնցկառույցներեկեղեցիներ,գերեզմանոցներ,Շիրակի մարզի տարածքում պահպանվել ենբազմաթիվպատմամշակութային հուշարձաններ՝ ամրոցներ, դամբարանադաշտեր,բնակատեղիներ,բնակելի տներ,տնտեսականուսումնասիրումը,դասակարգումն ու պահպանությունը հնարավորություն է տալիս դրանցնպատակային օգտագործման ինչպես գիտական ու կրթական, այնպեսէլ զբոսաշրջային ոլորտում։
Հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որհուշարձանները տարածքի պատմությանլուռ վկաներն են ևարտացոլում են տարածքի ու այնտեղ ապրող բնակչության անցածէ անդրադառնալ մարզիպատմական ուղին, մեր նպատակնպատմամշակութայինհուշարձաններիինչըկհեշտացնի դրանց գնահատումը որպես զբոսաշրջության օբյեկտ։
դասակարգմանը,Շիրակի մարզի տարածքը կազմում է«Աշխարհացոյց»-յանԱյրարատ աշխարհի Շիրակ գավառի արևելյան հատվածը։
Մարզիտարածքը հյուսիսից եզերում են Չլդըրի, հյուսիս-արևմուտքից՝լեռները, արևմուտքից՝ Ախուրյան գետը, արևելքից՝ԵղնախաղիՋավախքիլեռնավահանը, իսկ հարավից՝ Արագածի հյուսիսայինլեռնալանջերը։
Նկար 1Մարզի տարածքը հարուստ է մարդկության գրեթե բոլորժամանակաշրջաններին վերաբերող պատմական հուշարձաններով,ինչը լավ նախադրյալ է զբոսաշրջության այս տեսակի զարգացմանհամար։
Հոդվածում զետեղված նյութը նաև օգտակար կլինիէքսկուրսավարներիպատմամշակութային տուրերի կազմակերպման գործում։
համար՝ ՇիրակիմարզումզբոսաշրջայինՔ.ա. III հազարամյակի կեսերից (2400-1500) սկսվում է միջինբրոնզի դարը, երբ Հայկականլեռնաշխարհի կենտրոնական ևհյուսիսային շրջաններում հաստատվում են վաղ դամբարանաբլուրներիև գունազարդ խեցեղենի մշակույթը կրող հնդեվրոպական ցեղախմբեր։
Նրանց ստեղծած մշակույթն ընդգրկում է ողջ Հայկական լեռնաշխարհը։
Այս դարաշրջանի հուշարձաններիենդամբարանադաշտերը[1,էջ 32]։
Շիրակի մարզի տարածքի 61բնակավայրերին հարակից տարածքներում պեղվել են դամբարանադաշտեր, որոնք թվագրվում են Ք. ա. III-I (Արթիկ, Աղին, Խարկով,Գուսանագյուղ, Լանջիկ, Լեռնակերտ, Կամո, Կարմրաքար, Հայկավան,Հառիճ,(Ախուրյան),Սարատակ, Սպանդարյան, Քեթի և այլն) կամ Ք.ա. II-I հազարամյակներով (Մարալիկ, Ազատան, Անիպեմզա, Բանդիվան և այլն) [2]։
Դամբարանադաշտերը հիմնականում տարածված էին ամրոցների կամբնակատեղիների շրջակայքում։
Հովիտ, Մարմաշեն, Մուսայելյան70 տոկոսը կազմումՀոռոմ,Հայաստանը հին աշխարհի այն տարածաշրջաններից է, որտեղծագել ու ձևավորվել են ամրաշինության (բերդշեներ) սկզբունքները։
Շիրակի մարզի ողջ տարածքը ծածկված է բերդշեների ցանցով, որոնցշրջակայքում մեծ մասամբ տարածվում են բնակատեղիներ ուդամբարանադաշտեր։
Դրանք տարածվում են քարքարոտ, բարձրաբերձ,ամրություններ ու բնակարաններ կառուցելու համար հարմարավետբլուրների և նրանց միջև ընկած հարթավայրերի վրա [3, էջ 28]։
Ք.ա. IX դարում Հայկական լեռնաշխարհի ողջ տարածքն ընդգրկողմիասնական հայկական պետություն է ձևավորվում՝ Վանի կամԱրարատյան թագավորությունը՝ դառնալով Առաջավոր Ասիայիհզորագույն պետություններից մեկը։
Այս շրջանից մեզ են հասելարձանագրություններ, ամրոցներ, ապարանքներ, տաճարներ,բերդաքաղաքներ և այլն։
Վանի թագավորները իրենց կատարածարշավանքների և շինարարական աշխատանքների վերաբերյալ թողելեն գրավոր հիշատակություններ՝ սեպագիր արձանագրություններ,որոնցիցմարզի տարածքում։
Արձանագրություններից մեկը գտնվել է Սպանդարյան (Ղուլիջան)գյուղում՝ Կարկաչուն գետի ափին՝ ժայռի վրա։
Այն թողել է Արգիշտի I-ը։
Մյուս արձանագրությունը Մարմաշենի ժայռափոր արձանագրություննեն Շիրակիերկուսըգտնվելէ։
Անհրաժեշտ միջավայրի ստեղծումից հետո երկու արձանագրություններն էլ կարող են դառնալ մատչելի զբոսաշրջիկների համար։
IV–VII դարերից մեզ են հասել հիմնականում կոթողային ուպաշտամունքային կառույցներ։
Շիրակի մարզի Անիպեմզա գյուղիարևելյան եզրին է գտնվում V-VI դդ-ի Երերույքի տաճարը (Սբ.Կարապետ), որը վաղմիջնադարյան մեզ հայտնի կառույցներիցամենամեծն է ու ամենաարժեքավորը։
Այն կիսականգուն է։
Եկեղեցուհարավարևելյան պատին պահպանվել է V դարի մի արձանագրություն՝հունարեն լեզվով։
Շիրակի մարզի տարածքը հարուստ է նաև զարգացածմիջնադարի պատմական հուշարձաններով (IX-XIV դարեր)։
Շիրակի մարզի Վահրամաբերդ գյուղում է գտնվում նույնանունամրոցը (X-XIII դար)։
Այն որպես բերդ և պարսպապատ քաղաքհիշատակում է Գրիգոր Մագիստրոսը[4]։
Բերդը կառուցվել էնախաքրիստոնեական ամրոցի տեղում։
Շիրակի մարզի Գուսանագյուղ գյուղում պահպանվել է X-XIIդարերի դղյակ-ամրոցի ավերակներ, որը գյուղացիներն անվանում են«Ղուլա»։
Այդպիսի ամրոցներ սովորոբար կառուցում էին տեղիիշխանները, ինչն էլ վկայություն է գյուղի իշխանանիստ վայր լինելումասին։
Միջնադարում կառուցված քաղաքացիական շենքերի լավագույնօրինակներ են հանդիսանում քարավանատները, որոնք կառուցվում էինինչպես ճանապարհների վրա, այնպես էլ քաղաքներում ու մեծվանքերին կից։
Նման քարավանատան ավերակներ պահպանվել ենԱնիի մոտ՝ Ախուրյանի ձախ ափին՝ Ներքին Ջրափի գյուղում [5, էջ 735],որտեղ կառուցված է եղել նաև Անի տանող ամենամեծ կամուրջը՝ 31 մթռիչք ունեցող կամարով («Չրփլուի կամուրջ»)։
«Ներքին Ջրափիիքարավանատունը կառուցվել է Վրաստանից և Հայաստանի հյուսիսայինգավառներից դեպի Անի տանող գլխավոր ճանապարհի վրա ևվերաբերում է քաղաքի ծաղկման շրջանին, ամենից ավելի հավանականէ՝ X-XI դարերին»[6, էջ 38]։
Շիրակի մարզի Ջրափի գյուղիքարավանատունը տեղափոխված է Ներքին Ջրափի գյուղից։
Նկարագրված և դասակարգված հուշարձանների զբոսաշրջայինյուրացումն ապահովելու համար անհրաժեշտ է կիրառել որևէհամեմատական ցուցանիշ, որը ցույց կտար ըստ միավոր տարածքիդրանց քանակությունը։
Մեր կողմից նպատակահարմար է համարվելօգտագործել հագեցվածության գործակիցը։
Նկատի ունենալով Շիրակիմարզի տարածքի մեծությունը, ենթաշրջանների զբաղեցրած մակերեսը՝սույն հոդվածում որոշակի փոփոխություններով կիրառվել է Ե. Ն.Կորչևսկայայի առաջարկած[8]։
Ի տարբերությունԿորչևսկայայի՝ մենք միավոր տարածքի հագեցվածության հաշվարկըկատարել ենք հետևյալ բանաձևով.բանաձևըորտեղ՝ H-հուշարձաններով հագեցվածությունն է, K-միավոր տարածքում հուշարձանների թիվը, S-միավոր տարածքի մակերեսը։
Հաշվարկների համար մեր կողմից կազմվել է աղյուսակ (տե՛ս աղյուսակ 1)։
Շիրակի մարզի պատմամշակութային հուշարձանների գնահատմանԱղյուսակ 1.№ ԵնթաշրջանմակերեսըԵնթաշրջանի1 Ախուրյան2 Ամասիա3 Անի4 Աշոցք5 Արթիկ(կմ2)արդյունքներըՀուշարձանՄիավոր(հատ)(հատ)Հուշարձաններիխտությունը(հատ/կմ2)Միավորներիխտությունը(հատ/կմ2) Աղյուսակ 2.Հագեցվածության գնահատման սանդղակՈրակական գնահատականըՀագեցվածության գործակիցըԱռավելագույնՄիջինից բարձրՄիջինից ցածրՆվազագույնՄինչև 0,3Վերլուծելով գնահատման արդյունքները՝ ակնհայտ է դառնում, որհուշարձանների թվաքանակի հագեցվածությամբ բարձր ցուցանիշնունի Ախուրյանի ենթաշրջանը, իսկ ամենացածրը՝ Ամասիան։
Այլցուցանիշ է ստացվում հուշարձանների միավորների գնահատմանժամանակ։
Այս դեպքում առավելագույն ցուցանիշը ստանում է Անիիենթաշրջանը, որը վկայում է տվյալ տարածաշրջանի պատմամշակութային հուշարձանների բազմազանության մասին։
Ամփոփելով գիտական հոդվածը՝ կարելի է անել հետևյալեզրակացությունները.1. Շիրակի մարզը հարուստ է պատմամշակութային հուշարձաններով, որը լավ նախադրյալ է զբոսաշրջության զարգացմանհամար։
2. Մարզի տարածքումենանհավասարաչափ. դրանց ամենամեծ խտությունը բաժին էհասնում հարավային ենթաշրջաններին, իսկ ամենափոքրը՝ հյուսիսային (Աշոցք) և հյուսիսարևմտյան (Ամասիա)։
հուշարձանները տեղաբաշխված3. Մարզի տարածքում գտնվող հուշարձանների մեծ մասը անհայտ էզբոսաշրջային ընկերություններին և գրեթե չի օգտագործվում այդնպատակով։
4. Անհրաժեշտ ներդրումների, ինչպես նաև տեղեկատվությանհասանելիության բարձրացման միջոցով կարելի է Շիրակի մարզըդարձնել Հայաստանի մշակութային զբոսաշրջության կարևորուղղություններից մեկը։
Հետազոտությունն իրականացվել է ՇՊՀ-ի կողմից տրամադրվողֆինանսական աջակցության շնորհիվ՝ № 02-SCI-2019 գիտական թեմայիշրջանակներում։
| Հետազոտության նպատակն է եղել բացահայտել Շիրակի մարզի տարածքում զբոսաշրջության համար առավել գրավիչ պատմամշակութային հուշարձանների առկայությունը, ինչպես նաև տալ դրանց զբոսաշրջային օգտագործման հնարավորությունները։
Կարևոր խնդիր է հանդիսացել ենթաշրջանների պատմամշակութային հուշարձաններով հագեցվածության գնահատումը, ինչը թույլ կտա ցույց տալ մարզի առավել մեծ զբոսաշրջային հնարավորություններ ունեցող ուղղությունները։
|
ԿԱՌԼՈՍ ՄԵԾԻ ՏԵՐՈՒԹՅԱՆ ԿԱՌՈՒՅՑԸԱրևմտահռոմեական կայսրության անկումից հետո (մ.թ. 476) Եվրոպական մայրցամաքը ընկավ պատմության մութ շրջան (Dark ages)։
Ամբողջ Եվրոպական մայրցամաքում տիրում էր անօրինություն և անկարգություն։
Փաստորեն՝ Արևելքում իր գոյությունն էր շարունակում Արևելյան Հռոմեականկայսրությունը (մայրաքաղաքը՝ Կոստանդնապոլիս), իսկ Արևմուտքը՝ բաժանված էր բազմէթնիկ, կառավարման տարբեր համակարգերով, մանր և միջինբազմաթիվ պետությունների։
Այդ պետություններից թերևս ամենակենսունակը Ֆրանկական պետությունն էր։
Վերջինիս արքա Պիպին Կարճահասակիմահից հետո (768 թ.) թագավորությունը բաժանվեց նրա երկու որդիների՝Կառլոս Մեծի և Կառլոմանի միջև։
771 թ.՝ վերջինիս մահվանից հետո, երկրիամբողջ կառավարումը անցավ Կառլոս Մեծին։
Բազմաթիվ հաղթական պատերազմներից հետո՝ Կառլոս Մեծը իր իշխանությունը տարածեց ԱրևմտյանԵվրոպայի մեծ մասի վրա։
Այսպես՝ 773-774 թթ. Հյուսիսային Իտալիայումնվաճվեց Լանգոբարդների թագավորությունը, ապա՝ Բավարիայի դքսությունը։
770-ական թթ. Ֆրանկները իրենց են ենթարկեցին արևմտյան սաքսերին,վեստֆալներին և օստֆալներին։
778 թ. Կառլոս Մեծը արշավեց Իսպանիա՝հասնելով մինչև Սարագոսա։
Երկարատև պատերազմներից հետո գրավվեցՀյուսիսային Իսպանիան՝ Բարսելոնա մայրաքաղաքով։
772-804 թթ.՝ շուրջ 30տարվա պայքարից հետո, Կառլոս Մեծը նվաճեց նաև Սաքսոնիան, որին հաջորդեց Բավարիան։
Ընդհանուր առմամբ կազմակերպվեց շուրջ հիսուն արշավանք, որոնցից երեսունը անձամբ կայսրը գլխավորեց։
Արշավանքներիռազմավարության երկարատև մշակման նպատակը ամեն կերպ դրանք հաջողելն էր, քանի որ մեծ մասամբ դրանցում տարած հաղթանակներից էրկախված Կառլոս Մեծի՝ հետագայում կայսր դառնալը1։
Կառլոս Մեծի բանակներում գործում էր ռազմական բարձր կարգապահություն, որը չափազանցկարևոր էր հաղթանակներ ապահովելու համար2։
Փաստորեն՝ այս նվաճումների արդյունքում Արևմտյան Եվրոպայի մեծ մասը ընկավ ֆրանկական տիրապետության տակ, որը իր զբաղեցրած տարածքով գրեթե համապատաս2 Նույն տեղում, p. 692. խանում էր Արևմտյան Հռոմեական կայսրությանը։
Այսպիսով՝ Կառլոս Մեծիարշավանքների արդյունքում ընդլայնված Ֆրանկական պետությունը հնարավորություններ ստացավ դառնալու կայսրություն։
Փաստորեն՝ թագավորական տիտղոսը այլևս չէր բավարարում ֆրանական թագավորին։
Այժմ անհրաժեշտ էր ամեն հնարավորություն օգտագործել կայսեր տիտղոսը նվաճելու համար։
Հենց այդ նույն ժամանակ՝ 799 թ. Լևոն Երրորդ պապի վրա հարձակում ձեռնարկեցին նրա քաղաքական հակառակորդները։
Կառլոս Մեծը օգնության շտապեց՝ պարտության մատնելով և ձերբակալելով վերջիններս3։
800թ. Կառլոս Մեծը ուղևորվեց Հռոմ՝ իր հետ տանելով ապստամբներին, որոնքմահապատժի ենթարկվեցին պապի կողմից։
Մի քանի օր անց՝ դեկտեմբերի25-ին՝ Սուրբծննդյան արարողության ժամանակ, Սուրբ Պետրոսի տաճարումԼևոն Երրորդ պապը թագադրեց Կառլոս Մեծին. երբ արքան ոտքի էր կանգնում ծնկաչոք աղոթքից՝ պապը անակնկալ կերպով թագը դրեց նրա գլխին։
Սրանով Կառլոս Մեծը և Լևոն Երրորդը ամրապնդեցին իրենց փոխշահավետհամագործակցությունը։
Շատ հետազոտողների կարծիքով՝ թագադրությունըսիմվոլիկ նշանակություն է ունեցել։
Սակայն կասկած չկա, որ Լևոն Երրորդըսրանով ապահովում էր պապական աթոռի ռազմական պաշտպանվածությունը; Կառլոս Մեծը հասկանում էր, որ եկեղեցին անհրաժեշտ է գերմանական զանազան ցեղերը իր իշխանության ներքո միավորելու, իր ազդեցությունը այդ ցեղերի վրա տարածելու, Հռոմեական կայսրության օրենքի և ենթակառուցվածքների վերակենդանացման համար, որոնք նրա հիմնական նպատակներն էին։
Կառլոս Մեծին թագադրելով պապը ձեռք բերեց ռազմական աջակցություն, իսկ Կառլոս Մեծը՝ իշխանության հիմնավորում՝ վերակենդանացնելու Հռոմեական կայսրությունը Միջնադարյան Եվրոպայում։
Թագադրումը հաստատում էր կայսեր՝ Աստծո կողմից ընտրված և պապից անկախլինելը4։
Կառլոս Մեծի թագադրման շնորհիվ և՛ պապը, և՛ արքան ձեռք բերեցին իշխանություն և ուժ իրենց համապատասխան դերերում։
Այսպես Արևմուտքում հաստատվեց նոր կայսրությաւն, որին վիճակված էր հաստատելուեվրոպական ինքնությունը։
Փաստորեն՝ լուծելով իր գլխավոր խնդիրը՝ այն է կայսր հռչակվելը, Կառոլոս Մեծը պետք է զբաղվեր տերության ներքին խնդիրներով և որ ամենաբարդն է ՝ կառավարմամբ։
Թագավորը, որն իրեն հիանալի կերպով դրսևորեցպետության սահմանները ընդարձակելիս, նույն հաստատակամությամբ, իշահ իր երկրի, շարունակեց զբաղվել ներքին կյանքով5։
Հռոմեացիները ունեին օրենքներ, կրթական համակարգ, ճանապարհներ,առևտուր. լայն իմաստով՝ քաղաքակրթական կառույցը նրանց մոտ լուծվածէր։
Ուստի Կառլոս Մեծը պետք է հասկանար, թե ինչպես կարող է վերաստեղծել այդ հասարակության կառույցը, որը հիմնված պետք է լիներ հին հռոմեական կառույցի վրա, որով հնարավոր կլիներ կառավարել հսկայածավալ կայսրությունը։
Եղանակներից մեկը հասարակությանը կրթելն էր. «Սա այն բանալին էր, որը կբացեր դեպի քրիստոնեական մշակույթը տանող դուռր»6։
Ուստիաշխարհի տարբեր ծագերից սկսվեց գիտնականների հոսք դեպի ֆրանկական՝ Կարոլինգյան (դինաստիայի անվանումը առաջացել է Կառլոս Մեծի անունից) պետություն։
Կառլոս Մեծի կենսագիր Էյնհարդը գրել է. «Նա «հետապնդում» էր ազատ գիտություններ դասավանդող գիտնականներին… գրքերը պահում էր բարձի տակ և հենց որ ազատ ժամանակ էր ունենում, ձեռքըվարյեցնում էր գրելուն»7։
Կառլոս Մեծը ձգտում էր լատիներենը վերադարձնել իր դասական ձևին,քանի որ այն շատ փոփոխություններ էր կրել՝ վերածվելով տեղական բարբառների, որոնք հիմք դարձան ներկայիս ֆրանսերենի, իսպաներենի, իտալերենի, պորտուգալերենի և եվրոպակլան այլ լեզուների համար։
Լատիներենիդասական ձևը պետք է դառնար եկեղեցու և պետության պաշտոնական լեզուն, իսկ բարբառային տարբերակները՝ խոսակցական լեզուն։
Սա իրականացնելու համար կայսրը ողջ երկրի տարածքում դպրոցներ հիմնադրեց։
Հիմնադրվեցին նաև գրչատներ, որտեղ արտագրվում էին հին ձեռագրերը։
Ձեռագրերի արտագրությունը Կարոլինգների օրոք մեծապես աճեց (եթե 400750 թվականներից պահպանվել են 500, ապա 750-900 թթ.՝ 7000 ձեռագրեր)։
Կառլոս Մեծի կենսագիր Էյնհարդը, խոսելով այդ աշխատանքների դժվարության մասին, նշում է. «Երեք մատը գրում են, մինչդեռ ամբողջ մարմիննէ աշխատում, և որքան հաճելի է նավաստու համար նավահանգիստ հասնելը,այդքան էլ՝ արտագրողի համար վերջին տողի վեջին բառը գրելը»8։
Կարգավորվեց գրային համակարգը, ինչը նպաստեց ընթեռնելիության բարձրացմանը։
Այսպիսով «Կարոլինգյան վերածնունդը» հայացք էր դեպի անցյալ՝ հատկապես Հռոմեական կայրության մշակույթ։
Սա արևմտաեվրոպական մշակույթի նորովի վերակենդանացումն էր։
Չնայած վիթխարի չափերին՝ Կառլոս Մեծի տերությունը խայտաբղետէթնիկական կազմով փխրուն պետական կառույց էր։
Հիմնականում սեփական անձի հեղինակության շնորհիվ էր հնարավոր լինում պահել կայսրությանամբողջականությաւնը, որի մեջ առաջնայինը թագավորական իշխանությունն7 Einhard., նշվ. աշխ.։
էր։
Իշխանությունը և հրահանգները վասալներին իջեցվում էին կենտրոնից9։
Ինչպես տեսնում ենք, այս համակարգում պալատին առավել մոտ կանգնածվասալը առաջնային օղակն էր կենտրոնական և տեղական ինքնակառավարման միջև։
Յուրաքանչյուր շրջան կառավարող վարչական պաշտոնյան պատասխանատու էր տվյալ վարչական շրջանի համար։
Այսինքն միշտ առկա էրայն վտանգը, որ այդ պաշտոնյաները ժամանակի ընթացքում կարող էին հզորանալ և սպառնալ կայսերական իշխանությանը։
Ուստի Կառլոս Մեծը ստեղծեց հատուկ խումբ (missi dominici), որը վերահսկում էր նրանց գործունեությունը։
Կայսեր կողմից պահվում էր նաև էլիտար մարտիկների խումբ (vassidominici), որը հանդիսանում էր նրա և՛ շքախումբը, և՛ խռովությունների վերահսկման գլխավոր գործիք։
Փաստորեն, չունենալով կառավարման հստակհամակարգ հսկայածավալ տերության համար, կայսրը, այդուհանդերձ, ուներիշխանության հաստատման լծակներ։
Չնայած նրան հաջողվում էր լավ հարաբերություններ հաստատել արտաքին աշխարհի հետ և հաջողել դիվանագիտական բոլոր բանակցություններում(«Պահիր ֆրանկներին որպես բարեկամ, բայց ոչ որպես հարևան»10), սակայնիրավիճակը անկայուն էր սեփական երկրում։
Նվաճված ցեղերից ու ժողովուրդներից յուրաքանչյուրը, առերես ընդունելով կայսեր գերիշխանությունը,իրենց ներսում ունեին սեփական սովորույթները, որոնցով և շարժվում էին։
Կայսեր նվաճողական գործողությունները առաջացրել էին Կարոլինգներինհպատակ ժողովուրդների դժկամությունը, ուստի կայսրը առանց ռազմականուժի կիրառման չէր կարող վերահսկել նրանց։
Այդ պատճառով էլ նա անընդհատ արշավանքների մեջ էր և շարժվում էր այն ուղղությամբ, որտեղ իրականսպառնալիք կար։
Սա նշանակում է, որ կայսրության էթնիկ շրջանակների համար նրա իշխանության ճանաչումը զուտ ձևական բնույթ էր կրում։
Փաստորեն՝ կայսեր իրականացրած ռեֆորմները թեև մեծապես նպաստեցին մշակույթի և տնտեսության զարգացմանը, սակայն ի զորու չեղան կանխելու տերության կործանումը՝ Կառլոս Մեծի մահվանից մի քանի տարի անց, ինչը նշանակում է, որ կենտրոնից եկած վերահսկաման մեխանիզմի բացակայությունը աստիճանաբար տարավ տերության հետագա քայքայման և անկման։
Անահիտ ԱվագյանԿԱՌԼՈՍ ՄԵԾԻ ՏԵՐՈՒԹՅԱՆ ԿԱՌՈՒՅՑԸԲանալի բառեր` Կառլոս Մեծի արշավանքների արդյունքը, կայսր հռչակվելը՝ որպես եկեղեցի-պետություն հարաբերությունների առանցք Ամփոփագիր։
| Հոդվածի նպատակն է ցույց տալ Կառլոս Մեծի արշավանքների արդյունքում էականորեն ընդլայնված և հետագայում կայսրություն դարձած Ֆրանկական տերության ներքին էությունը։
Ներկայացվում են կայսեր փորձերը կայսրության ներքին կյանքի կազմակերպման բնագավառում։
Փորձ է արվում՝ բացահայտելու տերության ներքին միասնականությանը խոչընդոտող հանգամանքները։
Հետազոտության արդյունքում եկել ենք այն եզրակացության, որ չնայած արտաքին ասպարեզում գրանցած ռազմական և դիվանագիտական հաջողություններին՝ տերությունը տառապում էր ներքին միասնականության բացակայությունից և իր չափերի համեմատ ուներ պարզունակ կառավարման համակարգ ինչն էլ հանդիսացավ աստիճանական քայքայման և անկման պատճառ։
|
Գիտ. ղեկավար՝ տ.գ.դ., պրոֆ. Հ. Սարգսյան Կոռուպցիայի իրողությունն ինչպես հանրային կյանքում,այնպեսէլ տնտեսական համակարգերում ուսումնասիրվումէքաղաքաիրավագիտական և սոցիալտնտեսագիտական առումներով։
ևԾավալվումգիտահետազոտական աշխատանքներ, որոնք ուսումնասիրում ենկոռուպցիայի ունեցած բացասական հետևանքները տնտեսականտարբեր ցուցանիշների վրա։
Հատկանշական կարևորություն եններկայացնում, մասնավորապես, այն ուսումնասիրությունները, որտեղդիտարկվումկառավարմանարդյունավետության և հանրային բարեկեցության մակարդակի վրա,քանի որ սոցիալ-տնտեսական քաղականության և կառավարմանելակետայիներկրումհանրային բարեկեցության մակարդակի բարձրացումը։
Այս համատեքստում տնտեսական գրականությունում առավելհայտնի աշխատանքներից կարելիէ առանձնացնել Նորֆի16ուաշխատությունը,կառավարությունը մարդու կողմից ստեղծված սահմանափակումներիհամակարգ է, որը բավական մեծ ազդեցություն ունի տնտեսականգործակալների որոշումների ընդունման վրա։
Ուստի արդյունավետկառավարումը, որը ավելի է նպաստում արդյունավետ աշխատանքիբաժանմանը, արտադրողական ներդրումների ներգրավմանը, սոցիալտնտեսականէարձանագրել տնտեսական աճի ավելի բարձր ցուցանիշ։
Մյուս կողմից,համաձայն Հոլլի և Ջոնսի17, եթե արդյունավետ կառավարումընպաստում է տնտեսական աճին, ապա վատ կառավարումը՝սեփականության իրավունքի իրացվածության ցածր աստիճանը,16 Տե՛ս North D. C., Institutions, Institutional Change, and Economic Performance, New York։
Cambridge University Press, 1990։
17 Տե՛ս Hall, Robert E., Jones C. I., Why Do Some Countries Produce so Much More Outputper Worker Than Others?, Quarterly Journal of Economics, 1999, 114(1), էջ 83-116։
քաղաքականությանիրականացմանը,մղումհամաձայնորիինստիտուտներն Այս հոդվածը նպատակիրավունքի գերակայության ցածր մակարդակը, ոչ օպտիմալ հարկայինհամակարգի առկայությունը, կոռուպցիայի բարձր մակարդակըհանգեցնում են հանրային բարեկեցության անխուսափելի անկման։
Ի լրացում վերը նշված պնդումների՝ կատարված բազմաթիվփորձագիտական գնահատականները18 փաստում են կառավարմանարդյունավետության և տնտեսական աճի դրական կախվածությանմասին։
Այսպիսի ուսումնասիրություններից են, օրինակ, Ալամի,Քիթենջի և Բեդանի, Աճեմողլու, Ջոնսոնի և Ռոբինսոնի, Աճեմողլու ևՌոբինսոնի, Բարրոյի, Նաքի և Քիֆերի, Կաուֆմանի և Քրեյի,Կաուֆմանի, Քրեյի և Մաստուցիի հետազոտությունները և այլն։
Սակայն, մյուս կողմից, կոռուպցիոն գործընթացները բացասաբար ենազդում արդյունավետ կառավարման վրա, և վերջինս հանգեցնում էավելի ցածր հանրային բարեկեցության մակարդակի։
է հետապնդում ներկայացնելկոռուպցիայի մակարդակը ՀՀ-ում, ինչպես նաև վերջինիս ունեցածազդեցությունը հանրային բարեկեցության մակարդակի վրա։
Պետական և հանրային ինստիտուտներում, ինչպես նաևամբողջ երկրում առկա կոռուպցիայի փաստացի մակարդակիգնահատման կառուցակարգերից մեկը խորքային հարցումներն են ևայդ հարցումների վրա հիմնված փորձագիտական գնահատականները։
Այս տեսակի գնահատականներից են, օրինակ, կոռուպցիայի ընկալմանհամաթիվը` ԿԸՀ (CPI - Corruption Perceptions Index), որը յուրաքանչյուրտարի գնահատվում և հրապարակվումէ <<ԹրանսփարենսիԻնթերնեյշնալի>> (Transparency International) կողմից, կոռուպցիայիհամաշխարհային բարոմետրը՝ ԿՀԲBarometer) և այլն։
Ստորև ներկայացված են 2013 թ.-ի ԿՀԲ-ի, ինչպեսնաև 2010-2015 թ.թ.-ի ընթացքում ԿԸՀ-ի արդյունքները Հայաստանի18 Տե՛ս Rafayet Alam, Kitenge E., Bedane Economics Bulletin, 2017, Volume B.,''Government Effectiveness and Economic Growth'', 37, Issue 1, էջ 222-227, Acemoglu D.,Johnson S., Robinson J.A., The colonial origins of comparative development։
An empiricalinvestigation, American Economic Review, 2001, 91 (5), էջ 1369–1401, Acemoglu D.,Institutions, 2010, 1 (2), Barro, R.J., Determinants of economic growth։
A cross-countryperformance։
Cross-country tests using alternative institutional measures, Economics andPolitics, 1995, 7 (3), էջ 207–227, Kaufmann D., & Kraay A., Growth without Governance,Economia, 2002, 3(1), էջ 169– 229, Kaufmann D., Kraay A., Mastruzzi M., Governancematters VII։
Governance indicators for 1996–2007, World Bank Policy Research Paper,2008։
համար՝ համեմատելով Արևելյան Եվրոպայի և ԱՊՀ որոշ երկրներիհետ։
Աղյուսակ 1Կոռուպցիայի համաշխարհային բարոմետր19 2013թ. (այլ երկրների,համաշխարհային միջինի և թվարկված երկրների միջին ցուցանիշիհամեմատությամբ)ր ի կ ր Ե յ ր ե ն ն ւ ո թ ւ ո ց կ ա ս ւ ո Կ յ ն ւ ո թ ւ ո ն ա խ շ ի ր ի դ ս ն ե ր օ ն ա կ ա ն ա ր ա դ ր հ ր ո Խ յ ն ւ ո թ ւ ո ն ա կ ի տ ս Ո ծ ա վ տ ա հ ր ո վ ա ն ս ա մ ս ե ն զ ի Բ ր ե ն ց ո ջ ի մ ա վ տ ա ր Լ յ յ ր ե ն ա ն ո տ շ ա պ ր ե ն ղ ո ա ռ ա ծ ն ի ա ր ն ա հ ն ա կ ա տ ե Պ յ գ ր ա կ ա մ ա հ ն ա կ ա տ ա Դ ր ե ն Կ Հ ն ա կ ա ն ո ր Կ յ ր ե ն ն ւ ո թ ւ ո պ ր ե կ ա մ զ ա կ ր ե ժ ւ ո ծ ա վ ն ի Զ գ ր ա կ ա մ ա հ ն ա կ ա թ ր Կ ր ե ն կ ր ա ն մ ի հ ն ա կ ա հ ա պ ա ջ ղ ո ռ Ա ՀամաշխարհայինմիջինԹվարկվածերկրների միջինՀայաստանԱդրբեջանՎրաստանՄոլդովաՌուսաստանՈւկրաինաՂազախստանԷստոնիաԼատվիաԼիտվաԹուրքիա19 Տե՛ս http։
//transparency.am/storage/GCB2013_Tables_am.pdfԵրկիրԱղյուսակ1-ումըստցածրհամադրվելմակարդակ/բացակայություն։
Յուրաքանչյուրպարունակողոլորտների/հաստատություններիներկայացված են կոռուպցիայի մակարդակի վերաբերյալ հանրայինկարծիքի գնահատականներ։
Յուրաքանչյուր ոլորտի/հաստատությանկոռումպացվածության աստիճանը գնահատվում է 1-5 բալայինսանդղակով, որտեղ 5 բալը նշանակում է բարձր կոռուպցիոնմակարդակ տվյալ ոլորտում/հաստատությունում, իսկ 1 բալը՝կոռուպցիայիՍտացվածմիջինհամաշխարհայինարդյունքներըգնահատականների և թվարկված երկրների միջին գնահատականներիամենաբարձրհետ։
կոռուպցիոնոլորտները/հաստատություններըգնահատականմգացված են։
Աղյուսակ 2 Կոռուպցիայի ընկալման համաթիվը20 (ԿԸՀ) Հայաստանի համար2010-2015 թ.թ. ժամանակային միջակայքում՝ այլ երկրների, համաշխարհայինմիջինի և թվարկված երկրների միջին ցուցանիշի համեմատությամբ2014թ. 2015թ.Համաշխարհային միջինԹվարկված երկրների միջինՀայաստանԱդրբեջանՎրաստանՄոլդովաՌուսաստանՈւկրաինաՂազախստանԷստոնիաԼատվիաԼիտվաԹուրքիաԱղյուսակ 2-ում ներկայացված է Հայաստանի կոռուպցիայիընկալման համաթիվը 2010-2015 թվականներին այլ երկրներիհամեմատությամբ։
Յուրաքանչյուր երկրի կոռումպացվածությանաստիճանը գնահատվում է 0-100 բալային սանդղակով, որտեղ 0 բալընշանակում է բացարձակ բարձր կոռուպցիոն մակարդակ տվյալ20 Տե՛ս http։
//transparency.am/hy/cpi2010թ. 2011թ. 2012թ.2013թ.ենտողում համադրվելՍտացված արդյունքներըերկրում, իսկ 100 բալը՝ կոռուպցիայի ցածր մակարդակ կամբացակայություն։
ենհամաշխարհային միջին գնահատականների և թվարկված երկրներիմիջին գնահատականների հետ։
Մոդելի նկարագրությունը։
Կոռուպցիայի ազդեցությունըհանրային բարեկեցության մակարդակը(հոդվածում հանրայինմարդկայինբարեկեցությանզարգացվածությանհամարօգտագործվել է հետևյալ գծային ռեգռեսիոն մոդելը (պանելայինտվյալների դիտարկմամբ)՝մակարդակըհամաթվի(cid։
1851)(cid։
3036)(cid։
3047) = (cid։
1855)(cid։
1867)(cid։
1866)(cid։
1871)(cid։
1872).+(cid։
2010)(cid։
3038)(cid։
1850)(cid։
3038)(cid։
3036)(cid։
3047) +(cid։
2013)(cid։
3036)(cid։
3047) (1),մոտարկվումմիջոցով) գնահատելուէԳնահատման համար, մասնավորապես, օգտագործվել են 5բացատրող փոփոխականներ ( (cid։
1863) = 5 դեպք)՝(cid։
1851)(cid։
3036)(cid։
3047) = (cid։
1855)(cid։
1867)(cid։
1866)(cid։
1871)(cid։
1872).+(cid։
2010)(cid։
2869)(cid։
1850)(cid։
2869)(cid։
3036)(cid։
3047) +(cid։
2010)(cid։
2870)(cid։
1850)(cid։
2870)(cid։
3036)(cid։
3047) +(cid։
2010)(cid։
2871)(cid։
1850)(cid։
2871)(cid։
3036)(cid։
3047) +(cid։
2010)(cid։
2872)(cid։
1850)(cid։
2872)(cid։
3036)(cid։
3047) +(cid։
2010)(cid։
2873)(cid։
1850)(cid։
2873)(cid։
3036)(cid։
3047) +(cid։
2013)(cid։
3036)(cid։
3047) (2),որտեղ (cid։
1861)-րդ երկրի համար (cid։
1872)-րդ ժամանակահատվածում՝էիրավիճակըսոցիալ-տնտեսական(վերջինս(cid։
1851)(cid։
3036)(cid։
3047)-ն մարդկային զարգացվածության համաթիվնկոմուլյատիվ համաթիվ է և բաղկացած է հետևյալ ցուցանիշներից՝շնչային ՀՆԱ-ն արտահայտված գնողունակության պարիտետով,կյանքի միջին տևողություն, կրթության միջին տևողություն), (cid։
1850)(cid։
2869)(cid։
3036)(cid։
3047)-ն կոռուպցիայի ընկալման համաթիվն է,(cid։
1850)(cid։
2870)(cid։
3036)(cid։
3047)-ն կառավարման որոշումներում հովանավորչության համաթիվն է, (վերջինս(cid։
1850)(cid։
2871)(cid։
3036)(cid։
3047)-ն մրցունակության համաշխարհային համաթիվն էկոմուլյատիվ համաթիվ է և բաղկացած է զանազան քաղաքական,իրավական ևնկարագրողցուցանիշներից),(cid։
1850)(cid։
2872)(cid։
3036)(cid։
3047)-ն կառավարման ծախսերի անարդյունավետության համաթիվն է,(cid։
1850)(cid։
2873)(cid։
3036)(cid։
3047)-ն քաղաքական կայունության համաթիվն է,(cid։
2013)(cid։
3036)(cid։
3047)-ն գնահատման սխալն է։
Գնահատման համար արհրաժեշտ տվյալները ձեռք են բերվելչորս հիմնական միջազգային շտեմարաններց (Համաշխարհային բանկ,<<Թրանսփարենսիhակակոռուպցիոնկազմակերպություն, ՄԱԿ-ի մարդկային զարգացման գրասենյակ,Համաշխարհային տնտեսական ֆորում)։
Գնահատման համարօգտագործվել են 129 երկրների 5 ժամանակահատվածի (2010-2014թ.թ.) ցուցանիշներ։
Գնահատման արդյունքները։
Վերը նկարագրված մոդելիգնահատման արդյունքները ներկայացված են աղյուսակ 3-ում։
ինթերնեյշնալ>> Dependent Variable։
HUMAN_DEVELOPMENT_INDEXMethod։
Panel Least SquaresSample (adjusted)։
2010 2014Periods included։
5Cross-sections included։
129Total panel (unbalanced) observations։
619Գնահատված մոդելի արդյունքներըԱղյուսակ 3նշաններըհամապատասխանումԻնչպես պարզ է դառնում աղյուսակ 3-ից, ստացվածարդյունքները նշանակալի են, անշեղ են և ունակ։
Մոդելում կախյալփոփոխականները 80.2%-ով (Adjusted R-squared=0.802) բացատրումեն կախյալ փոփոխականին։
Բոլոր փոփոխականները գնահատվածգործակիցներիենտնտեսագիտական տեսությանը։
Մոդելումնպատակադրվածբացատրող փոփոխականը՝ կոռուպցիայի ընկալման համաթիվը,դրական ազդեցություն ունի կախյալ փոփոխականի՝ մարդկայինզարգացվածության համաթվի վրա (0.09)։
Սա նշանակում է, որկոռուպցիայի ընկալման համաթվի միավոր աճը(ավելի ցածրկոռուպցիայի մակարդակ) կհանգեցնի մարդկային զարգացվածության(ավելի բարձր բարեկեցությանհամաթվի 0.09 միավոր աճինմակարդակ)։
արդյունավետությանտեսանկյունից, անհրաժեշտէուժգնացնելհակակոռուպցիոնկառավարմանՈւստի Ավետիսյան Գեորգիքաղաքականության արդյունավետ մշակումը, իրականացումը ևմշտադիտարկումը, քանի որ կոռուպցիան նշանակալիորեն իրբացասական հետևանքն է թողնում հանրային բարեկեցությանմակարդակի վրա։
ԿՈՌՈՒՊՑԻԱՆ ԵՎ ՀԱՆՐԱՅԻՆ ԲԱՐԵԿԵՑՈՒԹՅՈՒՆԸԲանալի բառեր - կոռուպցիա, կոռուպցիայի ընկալման համաթիվ ։
| Հոդվածում ներկայացված են ՀՀ-ում կոռուպցիայի մակարդակի վերաբերյալ որոշակի գնահատականներ՝ կատարելով համեմատական վերլուծություն ԱՊՀ և Կենտրոնական ու Արևելյան Եվրոպայի որոշ երկրների միջև։
Կատարված է ռեգռեսիոն վերլուծություն, որը հնարավորություն կտա բացահայտել կոռուպցիայի ազդեցությունը հանրային բարեկեցության մակարդակի վրա։
|
ԼՐԱՏՎՈՒԹՅՈՒՆ ՖԻՆԱՆՍԱԿԱՆ ԵՎ ԲԱՆԿԱՅԻՆ ՈԼՈՐՏՈՒՄ Armenianամանակակից հայերենի բառապաշարի զարգացման վերջին տասնամյակը նշանավորվում է նոր բառերի ստեղծման տեմպերով, որոնք պայմանավորված են արմատական սոցիալական փոփոխություններով և հարակից այլ զարգացումներով: Գիտատեխնիկական առաջընթացը, տեղեկատվական տեխնոլոգիաների զարգացման դարաշրջանը նոր հասկացությունների տեղիք են տալիս, և հասկացությունները պետք է ձեռք բերեն իրենց անվանումները: Վերջին տասնամյակում բավականին մեծ փոփոխություններ են կատարվել հասարակական կյանքի տարբեր ոլորտներում: Գիտատեխնիկական առաջընթացը, տեղեկատվական տեխնոլոգիաների զարգացման դարաշրջանը նոր հասկացությունների տեղիք են տալիս, և հասկացությունները պետք է ձեռք բերեն իրենց անվանումները: Տերմինաբանության գործընթացը շարունակվում է գիտության և տեխնոլոգիայի տարբեր ոլորտների զարգացմանը զուգընթաց: «Տերմինաբանության մշակման և հարստացման խնդիրը լեզուների բառապաշարը հարստացնելու և բարելավելու կարևորագույն խնդիրներից մեկն է: Առանց հարուստ և զարգացած տերմինաբանության` չկա հարուստ և զարգացած լեզու », - ասաց ակադը: Էդ. Աղայան 1: Յուրաքանչյուր գիտական ոլորտ ստեղծում է իր տերմինները, որոնք ձեւավորվում են կա՛մ հայկական արմատներով, կա՛մ օտար բառեր փոխառությամբ, կա՛մ ներքին փոխառությունների հիման վրա: Գիտության այս ոլորտի պահանջներից տերմիններ վերցնելը օգտակար «անհրաժեշտ երեւույթ է», քանի որ, առաջին հերթին, այս կամ այն ոլորտում հաճախ առաջանում են գաղափարներ, որոնք հնարավոր չէ արտահայտել գոյություն ունեցող հասկացություններով կամ անուններով: Ֆինանսական և բանկային պայմանների մեծ մասը վարկեր են: Փոխառությունն անհատական խնդիր չէ: Լեզուն համընդհանուր օգտագործվող տարրը (կամ գոնե այն կրող մարդկանց մեծ մասում) ձեռք է բերում վարկի արժեքը: Վարկի դերը լեզվի բնական զարգացման մեջ խիստ ընդգծեց Մ.Աբեղյանը, ով այն անվանեց «լեզուների էֆեկտ»: Նա կարծում է, որ «վարկերի ծագման հիմնական աղբյուրը այն անհատներն են, ովքեր խոսում են ինչպես իրենց ազգային լեզվով, այնպես էլ մեկ այլ լեզվով, կամ ովքեր հասկանում են մեկ այլ լեզու, լսում են նրանց, ովքեր խոսում են այդ լեզվով»: 2: Արտաքին փոխառությունները, որպես հայկական տերմինաբանության զարգացման և հարստացման միջոց, գիտության տարբեր բնագավառների տերմինաբանության մեջ ունեն տարբեր չափեր և կշիռ: Ինչպես ցանկացած տերմինային համակարգ, ֆինանսաբանկային տերմինաբանությունն էլ իր զարգացումն ունեցավ: Տերմինների այս համակարգում կարելի է առանձնացնել տերմինների ավանդական ժամանակակից շերտերը: Ավանդական տերմինները ժամանակի ընթացքում չեն փոխվել, դրանք մեծ դեր են խաղացել դրա հետագա զարգացման մեջ: Այս պայմանները ներառում են ֆոնդային ֆոնդ, մնացորդ - մնացորդ, ավանդ - ավանդ, շահաբաժին - շահաբաժին և այլն: Հասարակական կյանքում տեղի ունեցած փոփոխությունների պատճառով ժամանակի ընթացքում որոշ ավանդական տերմիններ կորցրել են իրենց հիմնավորումը: Դրանք ոչ թե փոխարինվել են նոր տերմիններով, այլ այդ հասկացությունների միջոցով արտահայտել են նոր հասկացություններ: Տեղի է ունեցել տերմինի համապատասխանության հասկացություն, օրինակ ՝ գնանկում - ջրամբար - գնանկում, լիցենզիա - թույլտվություն - թույլտվություն, դեմպինգ - ավանդ - գնաճ, ալդո - մնացորդ - մնացորդ 3: Աղայան հրատ., Ընդհանուր և հայերեն բառարանագիր, Երևան, 1984, էջ 310: 2 Աբեղյան Մ., Հայոց լեզվի տեսություն, Երեւան, 1965, էջ 48: 3 Տե՛ս Avdalbekyan T., Russian-Armenian Economic Terms Dictionary, Yerevan, 1964, p. 586 թ. Վերջին տասնամյակների ֆինանսական և բանկային համակարգի զարգացման շնորհիվ տերմինաբանության մեջ արմատական փոփոխություններ են տեղի ունեցել: Termsամկետների քանակի մեծ աճ է գրանցվել: Մեծ թվով վարկեր են տրվել. Ա) բառի իմաստաբանական-բովանդակային հիմքի վրա. Աուդիտ <անգլերեն: աուդիտ - հաշվապահություն, վարկած <հիպոթեկ - հուն. գրավ - գրավ և այլն, բ) պատճենահանման կամ թարգմանության եղանակով. փոխանցում <լատ. փոխանցում - փոխանցում և այլն: Նորագոյացությունների առաջացումը հիմնականում լինում է բառակազմության տեսքով, և վերջածանցով: Որպես լեզվական միավոր նորաստեղծ բառի լայնորեն օգտագործումը մեծապես պայմանավորված է նրա բառակազմական առանձնահատկություններով: Ներկայացնենք նոր կառուցվածքը ՝ տերմինները, որոնք ստեղծվել են հայերեն բառակազմական միջոցներով: Բերենք օրինակներ. • սուբսիդիա - <սուբսիդիա <լատ. Սուբսիդիա - հավելավճար, հավելավճար - դրամական ապրանքի արտոնություն: Շահույթ բառն արդեն արտահայտում է սուբսիդիա տերմինի իմաստը - դա նշանակում է ֆինանսական կամ նյութական օգնություն - աջակցություն, ուստի կարիք չկա դրա փոխարեն օգտագործել մեկ այլ նորաստեղծ բառ: • Մրցույթ - <տենդեր <անգլիական տենդեր <մրցութային ծառայություն - առևտուր - ձեռնարկության առաջարկած գինը, որը որոշելու համար հիմնվել է մրցակիցների առաջարկած գների վրա, այլ ոչ թե ապրանքի վրա ծախսերի կամ պահանջարկի մեծության: Այս բառի հայերեն համարժեքը տեղավորվում է մրցույթ բառի հասկացության մեջ, կամ այն կարող է արտահայտվել և բառով `առևտրային մրցույթ: • Կտրոն - <կտրոն <fr. Արժեկտրոնային կտրոն - ներկայացուցչական արժեթղթի անբաժանելի մաս, որը ձեզ իրավունք է տալիս կանոնավոր վճարման ենթակա տոկոսադրույքներ ստանալ արժեթղթից: Այդ նպատակով կտրոնն անջատվում է և ուղարկվում գործակալին, որը բանկի միջոցով վճարում է տվյալ արժեթղթերի տոկոսները: Համապատասխանում է կտրոն բառի նշանակությանը, բայց հայերենում ունենք կտրոն բառը, որը ֆինանսական ոլորտում նշանակում է տոկոսադրույքի արժեթղթի այն մասը, որի վրա նշանակվում է տոկոսը: Մենք կարծում ենք, որ քանի որ արժեկտրոնի բառը համագործակցային է և համապատասխանում է արժեկտրոն բառի իմաստին, հետևաբար, փոխառու բառի փոխարեն կարող է օգտագործվել ինքնին կտրոն բառը: Այլ օրինակներ են հետևյալը. • այլընտրանք - <այլընտրանք <fr. <այլընտրանք <լատ. alternis <սկազբնաղբյոըր - կարգ, • akonto - <а- конто <itl. a conto - առևտրային վճար, • ընդլայնում - <ընդլայնել << լատ. ընդլայնում - հավաքածու, • հավաքածու - <հավաքածու <itl. - լճացում, • լճացում - <լճացում <ստա (գնաճ) + (ներ) տատանում - լճացում: Վերոնշյալ նոր կազմավորումների օրինակները, ինչպիսիք են հավաքագրումը, առևտուրը, գնահատումը, փողերի լվացումը, առգրավումը և հափշտակությունը, ինչպես տեսնում ենք, երկար և երկար բառերը սովորաբար դժվարացնում են արտասանությունը, իսկ հասկացողությունը ՝ երբեմն դժվար: Հետեւաբար, կարծում ենք, որ պետք է խուսափել երկար բառեր օգտագործելուց ՝ դրանք փոխարինելով իմաստալից բառակապակցություններով: Այսպիսով, Դրանցից ոմանք արտահայտված են անգլերենով և ռուսերենով անգլերեն բառերով, ներկայացնենք մի քանի օրինակներ. • կանխիկ շուկա = կանխիկ շուկա, նմանատիպ վարկեր, • բացառությունների ցուցակ = բացառման ցուցակ, • տոկոսագումարների ծախսեր = տոկոսների ծախսեր = շրջանավարտներ և այլն: Այլ օրինակներ. Փողի թողարկում, ապրանքի ցուցադրություն, զեղչի տոկոսադրույք, գրասեղան, կանխիկ վճարում, հետ գրասենյակ, վճարման կտրոն, տիպային շրջանակ, զեղչի պատուհան, սալ, նախնական, ճկուն պարտատոմս և այլն Ակնհայտ է, որ օրինակներից շատերն ունեն անսովոր կազմ: քիչ օգտագործում Որոշ տերմինաբանություններ դեռ ընդունված չեն հասարակության լայն հասարակության կողմից: Այս մասին Յու. Ավետիսյանը գրում է. «Վերջերս հայերենը հաճախ դիմում է եվրոպական լեզուներին, հատկապես ՝ մասնագիտական բառեր վերցնելու համար: Նրանցից ոմանք, սակայն, նոր են մտել լեզու և դեռ չեն ձեռք բերել քաղաքացիություն ասված իրավունքը: Հետևաբար, տարասեռ (ոչ արհեստավարժ) լսարանին ուղղված տեքստերում նպատակահարմար է փակագծերում տալ այդպիսի բառերի բացատրություն »1: Ինչպես գիտենք, օտար բառերի (օտար լեզուների) օգտագործումը պետք է նպատակահարմար լինի, այսինքն ՝ պայմանավորված լինի անհրաժեշտությամբ: «Եթե օտար բառը հայերենի համարժեքի համեմատ որևէ բան չի ավելացնում, չունի նրբություններ, իմաստի տերմինի որևէ առավելություն, ապա այդ բառի օգտագործումը լրիվ է, անտեղի» 2 թուղթ, որը կցվում է արժեթղթերին `լրացուցիչ փոխանցումներ ստորագրելու համար 3: Հայերեն խմբաքանակի համարժեքը արտահայտում է բլոկ բառի իրական իմաստը, այսինքն ՝ գործող ժամերին հավաքագրված չեկերի կամ չեկերի և կանխիկ դրամի մի խմբաքանակ, որոնք խմբավորված են հետագա մշակման համար: Կարծում ենք, որ բանկային ոլորտում օգտագործված այս բառի հայերեն համարժեքն ամբողջությամբ արտահայտում է բառի իրական իմաստը: Equivalentուցակում հայերեն համարժեքը և արտահայտում է ցուցակագրում / ցուցակման բառի իրական իմաստը, այսինքն `գրանցման հատուկ գործընթաց, որը թույլ է տալիս արժեթղթերի վաճառքը ֆոնդային բորսայում ըստ որոշակի չափանիշների: Բերված հայերեն տերմինները ցույց են տալիս, որ հայերենը զարմանալիորեն ճկուն է: Բառերով նոր, ճշգրիտ, հաջող անուններ ստեղծելու հնարավորություններն ուղղակի անվերջ են: Այնուամենայնիվ, նա կարող է հաշվի առնել նաև հետևյալը, որի մասին գրում է Ռ. Իշխանյան. «Բառաշինության, մասնավորապես, հայկական տերմինաբանության կարևորագույն խնդիրներից մեկը լեզվում գիտական անունների օգտագործումն ու արմատավորումն է: Գիտական հասկացությունների համար հայկական բառեր և անուններ գտնելը կամ ստեղծելը միայն սկիզբն է, շատ ավելի կարևոր է դրանք օգտագործելի դարձնելը, արմատավորելը լեզվով »4: Ինչպես ցույց են տալիս փաստերը, մարդիկ դժվարանում են ընտելանալ նորաստեղծ բառերին և գիտական անուններին, որոնք լեզու են մուտքագրվում արդեն օգտագործված բառերի փոխարեն: Օրինակ ՝ տեղահանություն - բռնակալություն, անվտանգ կողպեք - մի շարք այլ բառերի համար նոր ստեղծված տերմինները կեղծ են թվում, ուստի նրանց համար, ովքեր օգտագործում են այս բառերը, ավելի նախընտրելի կլինեն օտարերկրյա տարբերակները: Իհարկե, նոր հասկացությունը հասկանալու ամենադյուրին ճանապարհը օտար լեզվից համարժեք բառ օգտագործելն է, ինչպես սովորաբար լինում է: Այնուամենայնիվ, ային ամենադժվար հեռանկարը մայրենի լեզվին հասկացությանը համարժեք բառ ստեղծելն է, որը կբավարարի ինչպես հնչյունական, այնպես էլ իմաստային պահանջները: Կարծում ենք, որ օտար բառերի, մասնավորապես ՝ տերմինաբանության և տերմինաբանության թարգմանությունը կամ պատճենումն անընդունելի երեւույթ չէ, բայց այսպիսով յուրաքանչյուր քայլ պետք է խստորեն հաշվի առնի հանդիսատեսի կարիքները և ներկայացված նյութի առանձնահատկությունները: Այս մասին Յու. Ավետիսյանը գրում է. «Չպետք է հրապուրվել վերջին վարկերով, օտարերկրյա ուսումնասիրություններով կամ նոր կազմավորումների կիրառմամբ, որոնք դեռ լեզվի գործածություն չեն ունեցել» 5: Քանի որ բառապաշարը հարստացնելու ինչպես ներքին, այնպես էլ արտաքին եղանակները կենսունակ են, շատ տարածված է այս կամ այն հասկացությունն արտահայտելու համար զուգահեռաբար օգտագործել հայերեն և փոխառված բառեր `նույն հասկացության արտահայտման համար, որի միջև, բնականաբար, կա մրցակցություն, որը տանում է դեպի մեկի կամ մյուսի հաղթանակը: Հաճախ պատահում է, որ որոշ ժամանակ օգտագործվում է միայն փոխառված բառը, քանի դեռ չի հաջողվել կազմել հայ հաջողակ նամակագրությունը, այն վտարվում է: Այստեղ տեղին կլինի Ս. Աբրահամյանի հետ մեջբերել հետևյալ բառերը. «Լեզուն« սկզբունքային »է և հետևողական է իր սկզբունքների մեջ, ուստի ցանկացած միջամտություն նրա ներքին գործերին, եթե այն չի բխում լեզվի ներքին տրամաբանությունից, ժամանակի ընթացքում« լուռ »մերժվում է նրա կողմից»: 1 Ավետիսյան Յու .., Պաշտոնական նամակագրություն, ՀՀ կենտրոնական բանկերի ուղեցույց, Երեւան, 2001, էջ. 102 2 Նույն տեղում, էջ 105: 3 Տե՛ս Ավետիսյան Դ., Ֆինանսաբանկային ծառայության բացատրական բառարան, Երևան, 2002: 4 Իշխանյան Ռ., Շարադրություն հայ տերմինաբանության մասին, Երեւան, 1981, էջ. 166: 5 Տե՛ս Ավետիսյան Յու., Էջ 105: Տերմինաբանության և խոսքի մշակույթի 6 հիմնահարցեր, Երևան, 1976, էջ: 7 Ֆինանսական և բանկային ոլորտում նորարարությունների վերջնական ընտրությունը պետք է կատարվի հատուկ դիմումներով, և ժամանակը ցույց կտա: Լեզուն հակված է ամբողջությամբ և անխտիր ընդունելու չստեղծված նորամուծությունները: Միամտություն է կարծել, որ դրանք գործնականում կկիրառվեն և համընդհանուր ճանաչում կգտնեն: Մյուս կողմից, անհերքելի է, որ բառապաշարի մի մասը ժամանակի ընթացքում կարող է դառը բառ լինել: Այդ դեպքում փոխառված բառերը կարող են վերածվել օտար լեզվի: Էլինա Քուրքչյան Նորություններ Ֆինանսական և բանկային ոլորտում Հիմնաբառեր. Նորարարություն, ֆինանսաբանկային ոլորտ, ժամկետ, Տերմինաբանություն, փոխառություններ, բառապաշար, թարգմանություն , ։
| Տերմինաշինության գործընթացը շարունակվում է գիտության և տեխնիկայի տարբեր ոլորտների զարգացմանը զուգընթաց։
Բառապաշարի հարստացման և կատարելագործման հարցում շատ կարևոր դեր ունեն լեզվի բառակազմության սեփական եղանակները, այսինքն՝ լեզվում գոյություն ունեցող հարազատ կամ փոխառյալ տարրերի գործածությունը համաբանության, ինչպես նաև նոր եղանակով (բառակազմության մեջ նոր կաղապարների ի հայտ գալը)։
Ֆինանսաբանկային ոլորտում գործածվող միավորների մեծ մասը փոխառյալ է։
Սույն ոլորտում աշխատող մասնագետները նախընտրում են գործածել հենց փոխառյալ բառերը։
Միաժամանակ նշենք, որ եթե հայերեն համարժեքները ճիշտ և լավը լինեն, ապա լայն տարածում կստանան։
|
SԲՈՍԱՇՐՈՒԹՅԱՆ ԿԱՅՈՒՆ ԿԱՌԱՎԱՐՄԱՆ ՄՈԴԵԼՆԵՐԻ ՎԵՐԼՈՒՈՒՄ ourբոսաշրջությունը տուրիստական համակարգի առանցքային տարրերից մեկն է: Այն կարող է սահմանվել որպես կենտրոն (տարածք) ՝ զբոսաշրջիկների տարբեր կարիքները բավարարելու համար բոլոր հնարավոր հարմարություններով, առաքման միջոցներով և ծառայություններով: Այլ կերպ ասած, տուրիստական ուղղությունները պարունակում են ամենակարևոր և որոշիչ տարրերը, որոնք անհրաժեշտ են զբոսաշրջիկի համար: Touristբոսաշրջային նշանակության տարածաշրջանը զբոսաշրջային համակարգում ամենակարևորներից մեկն է, քանի որ հենց նրա ստեղծած պատկերն է գրավում զբոսաշրջիկին, խթանում այցերը, ակտիվացնում տուրիստական համակարգերի գործունեությունը: Lepper N. Cooper S., Pletcher D., Gilbert D., Shepherd R., Wankhil S. Համաշխարհային զբոսաշրջության կազմակերպություն Richie B., Crouch D. Հատուկ տարածք, որը զբոսաշրջիկը նախընտրում է այցելել և որոշ ժամանակ անցկացնել այնտեղ, օգտագործելով տարածք տուրիստական սեղան [1]: Եվառայությունների և միջոցների ամբողջություն, որոնք նախատեսված են զբոսաշրջիկի կարիքները բավարարելու համար [2]: Ֆիզիկական տարածք, որտեղ զբոսաշրջիկը ծախսում է առնվազն մեկ գիշեր: Նշանակման ֆիզիկական-վարչական սահմանները, որոնք սահմանում են կառավարման համակարգը, որը որոշում է նպատակակետի շուկայի մրցունակությունը [3]: Հատուկ տարածք `վարչական սահմաններով, երկիրը, մակրո-շրջանը (ամբողջ մի քանի երկրների), երկրի ցանկացած մարզ, քաղաք, հատուկ տարածք (ազգային պարկ) և այլն [4]: Աշխարհագրական տարածք, որը բնութագրվում է Նիկիտինա ՕԱ-ով `զբոսաշրջության ռեսուրսների բարձր կենտրոնացվածությամբ, ինչպես նաև պարտադիր օժանդակ ծառայություններ մատուցող ենթակառուցվածքային ցանցով [5]: Socբոսաշրջիկների կամ զբոսաշրջիկների խմբի կողմից Pavlova EN- ի կողմից որպես այցի նպատակակետ ընտրված ցանկացած սոցիալ-աշխարհագրական տարածք, որն ապահովում է բոլոր հարմարությունները, կազմակերպությունները, հարմարությունները և ծառայությունները, որոնք անհրաժեշտ են Պրամկե Վ-ի տեղակայման համար [[6]: Նպատակը շահերի ամբողջություն է, ծառայությունների տարբեր տեսակներ, գրավչություն և ենթակառուցվածքային ցանց, որոնք կազմում են տարածքի յուրահատկությունը [7]: Աղյուսակ 1. Նպատակակետի հասկացության սահմանում տարբեր հեղինակների կողմից «touristբոսաշրջային նպատակակետ» հասկացությունը պրոֆեսոր Լեփերը մտցրել է 1980-ական թվականներին համաշխարհային զբոսաշրջության գրականության մեջ: Ըստ նրա, նպատակակետը որոշակի աշխարհագրական սահմաններով տարածք է, որը, իր մեջ գրավելով գրավիչ պայմանների բարդույթ, կարող է ազդել զբոսաշրջիկի ընտրության վրա, բավարարել նրա կարիքները: Ելնելով վերոհիշյալ հեղինակների կողմից առանձնացված սահմանումներից `մենք բերում ենք զբոսաշրջային ուղղությունների բնորոշ կողմերը, որոնք փոխկապակցված են և փոխհամաձայնեցված: Բնորոշ ասպեկտները կարելի է բաժանել 5 հիմնական մասի. 1. Աշխարհագրական տարածականություն: Ընդունված է, որ նպատակակետը որոշակի աշխարհագրական սահմաններով տարածք է ՝ քաղաք, երկիր, կղզի և այլն: 2. Ենթակառուցվածք tourismբոսաշրջության ռեսուրսների անհրաժեշտությունը: Նպատակակետը ոչ թե էլեկտրոնային զբոսաշրջիկների այցելած ուղղակի տարածքն է, այլ այն տարածքը, որն ապահովում է համապատասխան ենթակառուցվածքային ցանց տուրիստական ծառայությունների մատուցման համար: Այնուամենայնիվ, ենթակառուցվածքային ցանցը համարվում է նպատակակետի միայն օժանդակ արտադրանք: Tourբոսաշրջիկները նպատակակետ են այցելում ոչ թե ենթակառուցվածքների համար: Tourismբոսաշրջության ռեսուրսները հիմնարար նշանակություն ունեն նպատակակետի համար: 3. Շուկայավարման ռազմավարության կիրառման անհրաժեշտությունը: Նպատակն ինտեգրված, համակարգված արտադրանք է, որը հիմնված է զբոսաշրջիկի ակնկալիքների և կարիքների վրա, և զբոսաշրջային ենթակառուցվածքը ապահովում է այդ կարիքների բավարարումը: Շուկայավարման քաղաքականության կիրառումը ընդլայնում է նպատակակետի ընկալումը որպես զուտ տարածական միավոր `նպատակակետի մրցակցային համապատասխան պատկերով: 4. Նպատակակետը ՝ որպես կառավարվող օբյեկտ: Համաձայն Tourismբոսաշրջության համաշխարհային կազմակերպության սահմանման ՝ նպատակակետի կառավարումը նպատակակետ կազմող բոլոր տարրերի սիստեմատիկ կառավարումն է (ենթակառուցվածքներ, մատչելիություն, առաջխաղացում, գնագոյացում և այլն) [3]: 5. Սոցիալական առանձնահատկություն: Սոցիալական կողմը ցույց է տալիս, որ նպատակակետը միայն զբոսաշրջային հետաքրքրության համար նախատեսված վայր է, այլ մի տարածք, որտեղ մարդիկ ապրում և աշխատում են: Դա սոցիալական, տնտեսական, մշակութային հարաբերությունների գործունեության համալիր է, որը կարող է գոյություն ունենալ նաև տուրիստական գործունեության շրջանակներում: Անհրաժեշտ է համակողմանիորեն մոտենալ տարածքը նպատակակետ դարձնելու խնդրին: հաշվի առնել ոչ միայն զբոսաշրջիկի, այլև այդ տարածքի հետ կապված տեղական բնակչության նախապաշարմունքը: Կայուն տուրիստական ուղղություններ: 1980-ականներին կայուն զարգացման հայեցակարգը առաջ քաշվեց հասարակության ժամանակակից խնդիրների և դրանց լուծումների ռազմավարություն մշակելու համար, ըստ որի կայուն զարգացումը զարգացում է, որը համապատասխանում է ժամանակակից սերունդների կարիքներին ՝ չխախտելով հետագա սերունդների կարիքները ՝ պահպանելով բնապահպանական հավասարության սկզբունքը [8] Կայունության գաղափարախոսության հիման վրա զբոսաշրջությունը համարվում է կայուն, որը լիովին հաշվի է առնում իր գործունեության ընթացիկ տնտեսական և սոցիալական, շրջակա միջավայրի և շրջակա միջավայրի հետևանքները `բավարարելով այցելուների, տնտեսության ոլորտների և ընդունող համայնքների կարիքները: Ավելին, տուրիստական ուղղությունը կարող է կայուն լինել, եթե դրանում առկա մարդածին օբյեկտներն ու ենթակառուցվածքները, զբոսաշրջիկների կարիքների բավարարմանն ուղղված սպասարկման ձեռնարկությունները գործում են կայուն բիզնեսի սկզբունքով: Այսինքն ՝ զբոսաշրջային նշանակության կայունության գործոնը որոշում է նպատակակետում իրականացվող կայուն կառավարման քաղաքականությունը: Կայուն նպատակակետի կառավարման էությունն ու առանձնահատկություններն ավելի լավ հասկանալու համար անհրաժեշտ է դիտարկել տուրիստական նպատակակետերի կառավարման մի քանի մոդելներ, վերլուծել կառավարման այդ մոդելների և կայուն կառավարման փոխհարաբերությունները, պարզել, թե այդ մոդելներից յուրաքանչյուրը որքանով է համապատասխանում կայունության սկզբունքները: Բիզնեսի հիմնական տարրերն ու մեթոդները: Գծապատկեր 1. Վերևից ներքև նպատակակետերի կառավարման մոդել [10] Վերևից ներքև մոտեցում (Նկար 1) Tourismբոսաշրջության ռազմավարությունը սովորաբար մշակվում է ամենաբարձր ազգային մակարդակում (հիմնականում Tourismբոսաշրջության նախարարության կողմից) (օրինակ ՝ Ավստրալիա, Իտալիա) ամբողջ երկրի համար և առանձին մարզեր (հիմնականում սահմանված են զբոսաշրջության ռազմավարությամբ): Արդյունքում, այս ռազմավարությունն ամրապնդվում է համապատասխան մակարդակներում և այնուհետև իրականացվում: Այլ կերպ ասած, տարածաշրջանը վերահսկում է զբոսաշրջության համապատասխան զարգացման և պլանները (գերադասելի է ազգային մակարդակում), սահմանում դրանց իրականացման առաջնահերթությունները և ստեղծում որոշումներ կայացնելու ուղեցույցներ փոքր շրջանների համար: Այս չափորոշիչներն ու ռազմավարություններն այնուհետև ընդունվում են համապատասխան քաղաքական մակարդակներում `տեղական պայմանների համաձայն թույլատրելի չափով: Շուկայական կողմնորոշված ապրանքներ և serviceառայությունների փաթեթների մշակման պատասխանատվությունը (օրինակ, ներառյալ ճանապարհորդությունները) ընկնում են տեղական ծառայություններ մատուցող ընկերությունների և համագործակցող կողմերի վրա: Այնուամենայնիվ, հնարավոր է, որ որոշ շրջաններ անբարենպաստ դիրքում հայտնվեն, քանի որ ֆինանսավորումը կարող է չբավարարել բոլոր մարզերին, միայն հնարավոր է, որ աջակցություն ստանան միայն այն տարածաշրջանները, որոնք հետաքրքիր են կամ զբոսաշրջության տեսանկյունից հարմար տեղ ունեն: Գծապատկեր 2. Նպատակի կառավարման վերևից ներքև մոդելը [10] Վերևից ներքև մոդելում (Նկար 2) ռազմավարական որոշումներն ընդունվում են ավելի ցածր մակարդակներում: Այս մոտեցումը սովորաբար օգտագործվում է այն դեպքում, երբ ամենափոքր քաղաքական միավորներն ունեն ինքնավարության բարձր աստիճան, ինչը նշանակում է, որ նրանք կարող են ինքնուրույն որոշումներ կայացնել ՝ ելնելով իրենց քաղաքապետարանների / մարզպետարանների / բնակիչների շահերից: Որպես կանոն, այս մոտեցման դեպքում երկրի համար ընդհանուր ռազմավարություն գոյություն չունի: Արդյունքում, դա հաճախ հանգեցնում է նրան, որ առանձին քաղաքապետարաններ / մարզպետարաններ զարգացնում են նմանատիպ մոտեցումներ ՝ հաշվի առնելով իրենց իրավասության տակ գտնվող տարածքում հետագա տուրիստական գործողությունները: Ելնելով զբոսաշրջային ուղղությունների վերոնշյալ երկու մոդելների օրինակից ՝ մենք կարող ենք բացահայտել կայուն կառավարման առանձնահատկությունները: Այնուամենայնիվ, անհրաժեշտ է նախ պատասխանել հետևյալ հարցերին. 2. Ինչո՞ւ: Ինչո՞ւ ենք անհանգստանում տնտեսական և սոցիալական իրավիճակից: Ի՞նչ ենք ուզում կայունացնել: Կան բնապահպանական խնդիրների համար: 3. Ինչպե՞ս Ինչպե՞ս կարող ենք ապահովել կայուն զարգացում: Ո՞ր հիմնական մոտեցումներն կարող են օգնել մեզ: Ի՞նչ է պետք կայունացնել ՝ զբոսաշրջային ուղղությունների կառավարում: Կայունացնելով տուրիստական ուղղությունների կառավարումը տեղական և գլոբալ մակարդակներում `մենք նպաստում ենք տնտեսական առաջընթացին, սոցիալական խնդիրների լուծմանը և բնապահպանական գործընթացների առաջխաղացմանը: Ինչու ենք ուզում կայունանալ: Քանի որ խախտվել է սերունդների և ներսերունդերի տարածական հավասարությունը: Touristբոսաշրջային ուղղությունների կայուն կառավարումը սոցիալական հավասարության և արդարության մարտահրավերները հաղթահարելու միջոց է: Որպես գործիք շրջակա միջավայրի ռեսուրսների արդյունավետ օգտագործումն ապահովելու համար, որոնք զբոսաշրջության զարգացման հիմնական տարրն են, աջակցում են էկոլոգիական հիմնական գործընթացներին, օգնում են պահպանել բնական ժառանգությունը և կենսաբազմազանությունը: Ինչպես Համակարգային մոտեցման հիման վրա: Համակարգային սկզբունքներից առավել ընդունված են բազմազանությունը, մասնակցությունը, գործընկերությունը, ենթակայությունը: «Վերից վար» մոտեցման դեպքում կառավարությունը մշակում է զբոսաշրջության զարգացման ռազմավարություն և կառավարում զբոսաշրջային ուղղությունները: Այսինքն ՝ «կայուն կառավարման մասնակցությունը, որն ապահովում է բազմազանությունը» բաղադրիչը ստորադասված է: Համայնքներում կառավարման գործընթացում թե՛ սոցիալական, թե՛ տնտեսական և թե՛ բնապահպանական խնդիրներին տեղյակ որոշումներ կայացնողների դերը նվազում է, ինչը հակասում է կայուն կառավարման սկզբունքներին: Կայուն կառավարման դեպքում տեղական ինքնակառավարման մարմինների ղեկավարները, մարզպետարանների զբոսաշրջության, սոցիալական և առողջապահության վարչությունների ներկայացուցիչները և տեղական բնակչությունը պետք է ներգրավվեն նպատակակետային համակարգի կողմից առաջարկվող ծրագրերի և ծառայությունների առաջարկների քննարկմանը `պահպանելով տեղական ինքնակառավարման մարմինները: կենսական առաջնահերթությունները: Թուլությունները տարբեր են, երբ ներսից են մոտենում: Չնայած բազմազանության ապահովմանը, զբոսաշրջության նպատակակետերի կառավարման գործընթացում կառավարման գործընկերության բաղադրիչները, ռազմավարական քայլերի մարքեթինգը անհրաժեշտ են անհրաժեշտ զանգվածային ներդրումներ, անհրաժեշտ են հրապարակայնության տեսանկյունից `նպատակաուղղվածների մեծ դերը մեծացնելու համար, որոնք տվյալ դեպքում կատարվում են տեղական մակարդակում: , Ամփոփելով, կարելի է ասել, որ տուրիստական ուղղությունը ֆիզիկական տարածք է, որը զբոսաշրջիկը նախընտրում է այցելել, որտեղ ժամանակ է ծախսում տպավորություններ ստանալու համար ՝ օգտագործելով տուրիստական ենթակառուցվածքների ցանցի ծառայությունները: Այն ունի ֆիզիկական-վարչական սահմաններ, որոնք թույլ են տալիս այն դառնալ կառավարելի օբյեկտ: Ուսումնասիրելով տուրիստական նպատակակետերի կառավարման մոդելները `պարզ է դառնում, որ յուրաքանչյուր մոդել ունի իր ուժեղ և թույլ կողմերը` նպատակակետը տնտեսապես ավելի շահավետ դարձնելու և կայուն կառավարումը որպես սոցիալական / բնապահպանական խնդիրների լուծման ռազմավարական քայլ համարելու տեսանկյունից: Հաշվի առնելով զբոսաշրջային նպատակակետերի բնութագրերն ու առանձնահատկությունները `ինչպես պետական կառավարման մարմինները, այնպես էլ տեղական ինքնակառավարման մարմիններն ու կազմակերպությունները պետք է իրականացնեն կայուն կառավարման մեխանիզմներ` տուրիստական նպատակակետում կայուն իմիջ ստեղծելու, պատկերային արժեքի տարածումը պահպանելու մեխանիզմ մշակելու համար: ենթարկվելով դրական գլոբալիզացիայի: ԳՐԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆ [2] Cooper C., Tourismբոսաշրջություն. Սկզբունքներ և պրակտիկա, Հարլոու, Փիրսեն, 2005, էջ. 278. [4] Ritchie B., The Competitive Destination. կայուն զբոսաշրջության հեռանկար, Քեմբրիջ: CAB International, 2003, էջ. 291. [7] Framke W., The Destination as a concept. Բիզնեսի հետ կապված քննարկում [8] Բոյդ Սթիվեն Վ. Եվ Բաթլեր Ռիչարդ Վ., «Էկոտուրիզմի կառավարում. հնարավորություն [9] URL: http: //www.e-unwto.org/home/main.mpx: (հասցեի ամսաթիվը): 06.11.2017): [10] Scherhag K., Events - Wachstumsmarkt im Tourismus, Դրեզդեն: FIT, էջ 83-100: GHorgyan Shamam URԲՈՍԱՇՐՈՒԹՅԱՆ ՆԱԽԱԳԵՐԻ ԿԱՌԱՎԱՐՄԱՆ ԿԱՅԱՆԻ ՄՈԴԵԼՆԵՐ Հիմնաբառեր. Կայունություն, կայուն զարգացում, տուրիստական նպատակակետ, կառավարում: ։
| Աշխատանքում բացահայտվել են զբոսաշրջային ինդուստրիայի մաս կազմող զբոսաշրջային դեստինացիաների էությունն ու բովանդակությունը, մատնանշվել են դեստինացիայի առանձնահատկություններն ու բնորոշող կողմերը։
Աշխատանքի նպատակն է ընդգծել զբոսաշրջային դեստինացիաների կառավարման գործընթացում կայունության մեխանիզմների ներդրման անհրաժեշտությունը։
Արդյունքում եզրակացնում ենք, որ զբոսաշրջային դեստինացիաների կառավարման յուրանքանչյուր մարմին, հաշվի առնելով կառավարման իր ուրույն մեխանիզմներին բնորոշ առավելություններն ու թերությունները, պետք է կիրառի կայունության սկզբունքները՝ կայուն դեստինացիայի առողջ ֆունկցիոնալության միջոցով տնտեսական, սոցիալական և բնապահպանական, լոկալ և գլոբալ մարտահրավերները հաղթահարելու նպատակով։
|
Իսլամը, որպես աշխարհի խոշորագույն կրոնաքաղաքական համակարգերից մեկը, իր ձևավորման հենց սկզբից դրսևորել է յուրահատուկ համակարգային որակներ,որոնք հանդիսանում են իսլամական հասարակության աշխարհայացքի, կրոնականպատկերացումների, ներքին և արտաքին քաղաքականության, սոցիալ-տնտեսականհարաբերությունների, կենցաղի, մշակույթի, իրավագիտակցության, ընտանեկան ևառհասարակ միջանձնային փոխհարաբերությունների հիմնական անփոփոխ ուղենիշները։
Իսլամական հասարակությունում տեղի ունեցող գործընթացների ակունքները թաքնված են դեռևս Մուհամեդի ժամանակներից եկող առանձնահատկությունների մեջ։
20-րդ դ. 2-րդ կեսին բռնկված և մինչ օրս շարունակվող «Իսլամական պայթյունը», որը ժամանակին ոչ մի կերպ չէր կանխատեսվել գիտնականների և քաղաքական գործիչների կողմից, ևս մեկ անգամ հիշեցրեց աշխարհին, որ կրոնները չեն հեռացել համաշխարհային ակտիվ թատերաբեմից և շարունակում են մնալ արդի աշխարհի ազդեցիկ քաղաքական գործոններ։
Դրանց դրսևորումները պահանջում են խորգիտական, համապարփակ վերլուծություն, և չի կարելի հապշտապ և կատեգորիկգնահատականներ տալ դրանց դերի, ազդեցության նվազեցման և զարգացման հեռանկարների վերաբերյալ, անգամ մարդկությանը կատարելապես այլ որակներ բերած գիտատեխնիկական և բուրժուա-դեմոկրատական հեղափոխություններից հետո։
«Իսլամական պայթյունն» իր զանազան դրսևորումներով և տարաբնույթ զարգացումներով հնարավոր չէ ուսումնասիրման ամբողջական դաշտի մեջ վերցնել ևմիանշանակ գնահատական տալ։
Անշուշտ, իսլամական տարբեր երկրներում տեղիունեցող իրադարձությունները փոխկապակցված են, բայց և բոլորովին տարբեր ևհակասական։
Անհերքելի է, որ իսլամական աշխարհը մոլորակի ամենապայթյունավտանգ և հակամարտություններով լեցուն տարածաշրջաններից մեկն է։
Նշենք, որԵրկրորդ աշխարհամարտից հետո` մինչև 1990-ական թթ., աշխարհում տեղի ունեցած զինված 120 հակամարտություններից 40-ը, այսինքն՝ մոտ 33 %-ը, կապված ենՄերձավոր Արևելքի հետ1։
Դրան էլ ավելացնենք տեռորիստական բազմաթիվ ակտերը, բարդ ինտեգրացիոն գործընթացները, ֆունդամենտալիստական ուղղություններիվերակենդանացումը, իսլամական սոցիալիզմի ի հայտ գալը, Իսլամական հեղափոխությունը Իրանում, Իսլամի օգտագործումը հակահեղափոխական պայքարում, արդեն մեր օրերում սկսված և հրդեհի պես տարածված «Արաբական գարուն»-ը և այլն։
Բնականաբար, վերը թվարկված գործընթացները, արյունալի պատերազմների վերածվող անլուծելի կոնֆլիկտները, քաղաքական տեղաշարժերն ունեն իրենց ներքինքաղաքական սոցիալ-տնտեսական պատճառները` փոխկապակցված արտաքին միջամտությունների, մարտահրավերների, գերտերությունների քաղաքական, տնտեսական (էներգետիկ) շահերի և այլ տարատեսակ գործոններով, բայց այդ խնդիրներնուղղակիորեն կամ անուղղակիորեն կապված են իսլամական հասարակության և դրապատմական զարգացման ու կրոնական առանձնահատկությունների հետ։
Դրանց հիմքում ընկած են հենց կրոնի պոստուլատները, քանզի իսլամը հենց իր ներսում անլուծելի կոնֆլիկտների և հակամարտությունների մի կծիկ է։
Համաշխարհային կրոնների տարաբնույթ դրսևորումների ընթացքն ու սկզբնապատճառները վերլուծելու համար անհրաժեշտ է հաշվի առնել կարևոր մի հանգամանք. կրոնները խարսխված են առաջին հերթին իրենց առաջացման և հետագազարգացման գործում վճռորոշ նշանակություն ունեցող անձանց, այսինքն՝ հիմնադիրների կյանքի և գործունեության վրա, այլ ոչ թե, ինչպես նախկինում կարծում էին շատուսումնասիրողներ, այս կամ այն գործընթացների ամբողջության հիմքի վրա։
Քրիստոնեության մեջ այդ կերպարը հանդիսանում է Հիսուս Նազովրեցին, բուդդայականության մեջ` Սիդհարթհա Գաուտաման, իսկ իսլամի մեջ` Մուհամեդ բեն Աբդալլահը։
Ամենևին էլ զարմանալի չէ, որ 21-րդ դ. արևելյան մի շարք երկրներում հանդիպումենք միլիոնավոր մուսուլմանների, որոնք իրենց վարվեցողության մեջ փորձում եննմանվել Մուհամեդին։
Առանց այս առանցքային գործոնը հաշվի առնելու շատերըզարմանում են, թե ինչու է ամբողջ իսլամական հասարակությունն ընկնում համընդհանուր հիստերիայի մեջ, երբ Դանիայում պատրաստում են մարգարեի մասին ծաղրանկարներ, կամ էլ ԱՄՆ-ում նկարահանում են ֆիլմ, որտեղ ծաղրուծանակի է ենթարկվում մի անձնավորություն, որի վրա է հիմնված շուրջ 1.5 մլրդ մարդկանց հավատքը և կենցաղը, իսկ նրա հիմնադրած կրոնը նրանց համար հարյուրամյակներիընթացքում դարձել է կյանքի գլխավոր ուղեկից, մտածելակերպ և գործելակերպ, արդարության հույս այս կյանքում և փրկություն այնկողմնային աշխարհում։
Փորձենք դասակարգել իսլամին բնորոշ համակարգային առանձնահատկությունները։
Առաջին հերթին պետք է առանձնացնել ամբողջատիրությունը կամ տոտալիտարիզմը, որը ենթադրում է ումմայի մաքրակրոնություն և դրա յուրաքանչյուր անդամի նկատմամբ կոշտ վերահսկողություն։
Մինչ այս երևույթի զանազան դրսևորումներին անդրադառնալը որոշ համեմատական զուգահեռներ անցկացնենք մյուս խոշորկրոնական համակարգի՝ քրիստոնեության հետ, որը վերջնական եզրահանգման գալու կարևորագույն ասպեկտներից մեկն է։
Ի տարբերություն իսլամի` քրիստոնեությունը ստեղծվեց արդեն գոյություն ունեցող խոշորագույն պետական կազմավորման`Հռոմեական կայսրության հեռավոր դոմինիոններից մեկում ու հետագա տարիներիզարգացումների ընթացքում հրդեհի պես տարածվեց նրա բոլոր պրովինցիաներումև, ի վերջո, հաղթանակի հասավ` դառնալով գերակա կրոն։
Իսկ իսլամը, ստեղծվելով«քաղաքակիրթ աշխարհից» բավականին հեռու գտնվող Արաբական թերակղզում,միավորեց ամբողջ թերակղզին մի ուժեղ պետական կազմավորման մեջ։
Նրա գաղափարներով տոգորված ֆանատիկ բանակները ղազավաթի՝ սրբազան պատերազմիդրոշի ներքո կոտրեցին Ալեքսանդր Մակեդոնացու և Հռոմի կողմից իրականացվածանգերազանցելի նվաճումների վերաբերյալ մարդկանց ունեցած կարծրատիպերը ևստեղծեցին Հնդկաստանից մինչև Ատլանտյան օվկիանոս ձգվող անծայրածիր խալիֆայություն։
Եթե քրիստոնեության մեջ իշխանությունը տրոհվում է աշխարհիկի և հոգևորի, ապա իսլամում նմանատիպ տրոհում գոյություն չունի։
Խալիֆը, որպես Մուհամեդի տեղապահը երկրի վրա, հանդիսանում էր ինչպես պետության գլուխը, այնպես էլ` բարձրագույն հոգևոր իշխանության կրողը և տնօրինողը։
Թերևս հոգևոր ևաշխարհիկ իշխանությունների չտրոհվելը հիմնական պատճառն է, որ իսլամը, ի տարբերություն քրիստոնեության, թույլ ինստիտուցիոնալիզացված համակարգ է1։
Այս բոլոր փաստարկները հստակորեն ցույց են տալիս, որ հասարակության կենցաղը, պետության ներքին և արտաքին քաղաքականությունը դեռևս Մուհամեդի ժամանակներից սկսած հիմնված են եղել իսլամի հիմնական դրույթների և շարիաթով սահմանված օրենքների վրա, ինչն էլ մեխանիկորեն ստեղծում է ամբողջատիրականհամակարգ, իսկ քրիստոնեությունն իր ինստիտուտներով (եկեղեցի) և առանձին հիերարխիկ համակարգով հստակորեն առանձնացված է պետությունից, այսինքն` մեծհաշվով պետություն է պետության ներսում և անհրաժեշտության դեպքում կարող էհակազդել աշխարհիկ իշխանությանը։
Քրիստոնեության` ավտորիտար համակարգլինելու իրողությունը դժվար չէ նկատել, եթե ուշադրություն դարձնենք եկեղեցի-հավատացյալ հարաբերություններին։
Առաջինը. եկեղեցու կողմից իրականացվող կրոնա-ծիսական արարողություններին հավատացյալի մասնակցությունը կախված էնրա կամքից, դեռ ավելին` նա առանց խոչընդոտների կարող է հեռանալ եկեղեցուց։
Այսպիսով, եկեղեցու կողմից չկա հավատացյալների կենցաղի, վարքի կամ վարվեցողության որևէ վերահսկողություն, իսկ հավատացյալը, լինելով մեղսավոր, կյանքիվերջում ապաշխարելով կարող է ներում ստանալ և դրախտ ընկնել։
Չնայած պատմության ընթացքում կաթոլիկ եկեղեցու կողմից տոտալիտար համակարգ ստեղծելուգործնական փորձեր կատարվել են, իսկ պետական իշխանությունների կողմից եկեղեցուն կախվածության մեջ գցելու փորձեր են կատարվել, բայց այդ գործընթացները,հանդիպելով մեկը մյուսի կտրուկ հակազդեցությանը, անհաջողությամբ են պսակվել։
Մեր օրերում եկեղեցու և պետության հարաբերությունները կարգավորվում են օրենքներով և բացառում նրանց սերտաճումը։
Իսկ իսլամում հակառակ պատկերն է. ենթադրվում է յուրաքանչյուրի կոշտ վերասկողություն, ինչը նույնիսկ իրականացվում էպետական բարձր պաշտոնյաների մակարդակով։
Օրինակ, 1981 թ. հոկտեմբերի 6-ինԵգիպտոսի նախագահ Անվար Սադաթն սպանվեց զորահանդեսի ժամանակ, քանիոր շեյխ Օմար Աբդել Ռահմանը հավատուրացության համար ֆետֆա էր հայտարարել նրա դեմ1։
Այդ տեռորիստական ակտը, որ իրականացվել է «Ջիհադ» կրոնաքաղաքական կազմակերպության կողմից, հիմնականում բացատրվում է դեռևս նախորդնախագահ Գամալ Աբդել Նասերի` կրոնաքաղաքական կազմակերպություններինկատմամբ սկսած կոշտ քաղաքականությամբ։
Նասերի նկատմամբ ևս ժամանակինմահափորձ էր կազմակերպվել «Մուսուլման եղբայրներ» կազմակերպության կողմից։
Սադաթի սպանությունը պայմանավորված էր Եգիպտոսի քրիստոնյաների՝ ղպտիների նկատմամբ նրա հատուկ քաղաքականությամբ և Իսրայելի հետ երկխոսությամբ,որը իսլամական ֆունդամենտալիստների կողմից ընկալվել էր որպես հավատուրացություն և իսլամից հեռացում։
Նմանատիպ ակտերը բավարար են` պատկերացնելուվերոհիշյալ վերահսկողության ընդգրկվածությունը։
Ինչ վերաբերում է ումմայի անդամների վերահսկողությանը, ապա դա հստակորեն իրականացվում է շարիաթի միջոցով, որը մուսուլմանների կրոնա-ծիսական պարտականությունների, կենցաղի, վարվեցողության կարգի, արարքների, իրավական որոշակի նորմերի, սկզբունքների մի ամբողջ համակարգ է։
Այն կարգավորում և հստակեցնում է յուրաքանչյուր իսլամադավանի կյանքը։
Շարիաթի օրենքներին հետևելընշանակում է ապրել ճշմարիտ կյանքով, որը մուսուլմանին առաջնորդում է առ Աստված և դեպի դրախտ։
Եվ իսկապես, «շարիաթ» թարգմանաբար նշանակում է կածան,որը տեղակայված է անապատում և առաջնորդում է դեպի ջրհորը, իսկ դրանից շեղվելը նշանակում է մոլորվել և մահանալ ծարավից ու ջրի պակասից։
Իհարկե, կարելիէ հասկանալ, թե ինչ է անապատաբնակների համար նշանակում առանց ջրի մնալը։
Շարիաթը համարվում է աստվածային օրենք՝ տրված մարդկանց Ղուրանի, Հադիսների և կրոնական այլ հեղինակավոր անձանց կողմից։
Իրականում Շարիաթը մարմնավորվում է ֆիկխի (իսլամական իրավունք) և գործնականում մուսուլմանական կամՇարիաթի դատարանների միջոցով2։
Եվ հիմնական ուշադրությունը դարձվում է այս կամ այն արարքների թույլատրելիության կամ արգելանքի վրա։
Շարիաթի հիմնականխնդիրները կարգավորվում են ֆիկխի միջոցով, որն զբաղվում է նրա օրենքների մեկնությամբ ու իմաստավորմամբ, հիմք է ծառայում` գնահատելու մարդկանց արարքները, ինչպես նաև լավ արարքը վատից տարբերակելու համար։
Քանի որ շարիաթը ևֆիկխն արմատապես կապված են, հաճախ այս երկու տերմինները նույնացվում են։
Շարիաթը կարգավորում է Ալլահի հետ մարդկանց արտաքին հարաբերություններիձևերը (ումմայի օրենքներ-իբադատ), մարդկանց հարաբերությունները միմյանց հետ(մուամալյաթ) և տարբերակում է նրանց խախտումների համար հատկացված պատիժները (ուկուբատ)։
Ինչպես նշեցինք, շարիաթը միայն մարդկանց դեպի Ալլահը առաջնորդող արտաքին վարվեցողության ճանապարհ է, իսկ ներքին, հոգևոր վարվեցողության ճանապարհ է համարվում է թարիքաթը, որը դեպի Ալլահն է առաջնորդումմիստիկական ինքնախոհության և էքստազի, այսինքն` տասավվուֆի միջոցով1։
Շարիաթի և ֆիկխի կենսագործումն իրականացվում է ուլեմաների միջոցով (Իմամ, ֆակիխ, մուֆտի, քադի), որոնք համարվում են իսլամական աստվածաբանության և կրոնական իրավունքի գիտակներ։
Նրանք մեծ ազդեցություն ունեն հասարակությանվրա և համարվում են հավատի պաշտպաններ, կարողանում են ձևավորել հասարակական կարծիք և հաճախ մանիպուլյացիաների ենթարկել հասարակական տրամադրությունները։
Չնայած իսլամի երկու ուղղություններում իմամաթի ինստիտուտի զգալի տարբերություններին, հենց այդ ուլեմներն են իրականացնում հասարակությանկոշտ վերահսկողությունը, իսկ եթե դրանց էլ ավելացնենք հասարակության յուրաքանչյուր անդամի` մյուս անդամների նկատմամբ վերահսկողության հանգամանքը,ապա ամբողջատիրական համակարգը դրանով գրեթե ռեալիզացվում է։
Նախ նշենք,որ ուրբաթօրյա աղոթքից երեք անգամ անհարգելի բացակայողը հեռացվում է համայնքից, իսկ յուրաքանչյուր իսլամադավան հանուն հավատի պաշտպանության իրպարտքն է համարում ստուգել` արդյոք իր հարևանը առավոտյան աղոթո՞ւմ է, թե՞ ոչ,արդյոք նա չի՞ խախտում ռամադան ամսվա պահքը կամ ծոմը։
Եվ եթե այդպես է,ուրեմն նա չի կարող չներկայացնել համպատասխան մեկնաբանություն իր պահվածքի համար, քանի որ նրան կարող են հեռացնել համայնքից։
Իսկ համայնքից հեռացնելնշանակում է նրա հետ այլ անդամների կողմից շփման բացառում, տնտեսական գործունեության կանխում, այսինքն` անհատը մեկուսանում է հասարակությունից, իսկեթե պարզվի, որ նա հեռացել է իսլամից և, օրինակ, ընդունել քրիստոնեություն, ապանրա դատավճիռը կայացված է` մահապատիժ։
Ի տարբերություն քրիստոնեության,յուրաքանչյուր իսլամադավան համարվում է կրոնական քարոզիչ, և աղոթքի ժամանակ նրանց գլխավորում է ավագը։
Այսպիսով, յուրաքանչյուր մուսուլման պարտավորէ օրը հինգ անգամ աղոթել, ռամադան ամսին պաս պահել, չբացակայել ուրբաթօրյագլխավոր աղոթքից և հետևել իսլամական օրենքներին, ավանդույթներին, հակառակդեպքում կարող է մահապատժի ենթարկվել կա'մ տեղում՝ հասարակական ուժերի օգնությամբ, կա'մ էլ՝ հատուկ մահապատժի միջոցով։
Իսլամին բնորոշ համակարգային որակներից է քարոզչական ագրեսիան, որինպատմական զարգացման տարբեր փուլերում զուգորդել է նաև ռազմական ագրեսիան, և հենց այս երկու կարևորագույն ուղենիշներն են հանդիսացել Իսլամի տարածման ու զարգացման հիմնաքարերը։
Եվ պատահական չէ, որ իր ձևավորման հենցսկզբից այն ընթացել է դաժանագույն պատերազմների և հավատքը սրի ուժով տարածելու ճանապարհով։
Եթե հարցին նայենք կրոնագիտական տեսանկյունից, ապահամաշխարհային կրոններից և ոչ մեկը չի կարող հիմնված լինել արյան, վրեժի ևատելության վրա, բայց իսլամի պարագայում այս կարևորագույն հանգամանքի կող1 Негря Л., Ислам։
краткий справочник, Москва, 1986, с. 123. քին կան նաև ոչ պակաս կարևոր սկզբունքային դրույթներ, որոնք հաճախ ուղղակիորեն հակասում են վերոհիշյալ սկզբունքին և ի չիք դարձնում իսլամի «ծայրահեղ մարդասիրական» էությունը։
Նախ կրոնը չի կարող կտրված լինել իր ձևավորման և տարածման տարածաշրջանների քաղաքական, հասարակական, սոցիալ-տնտեսականիրականությունից, իսկ իսլամը հանդիսացավ անծայրածիր Արաբական թերակղզումարաբական տարբեր ցեղերի միավորման և հզոր պետականության ստեղծման հիմնական առաջնորդող գաղափարախոսությունը և ուժը։
Իսլամի ի հայտ գալը պատմական հենց այդ ժամանակաշրջանում պատահականություն չէր, այլ պատմականպարզ օրինաչափություն, այն է՝ սոցիալ-տնտեսական վերելք ապրող և քաղաքականմիավորման ու կազմավորման անհրաժեշտության առջև կանգնած թերակղզուն բնականաբար անհրաժեշտ էր պետականաստեղծ գաղափարախոսություն, որը տվյալժամանակաշրջանում և տվյալ տարածաշրջանում կարող էր լինել միայն կրոնական։
Այնպես չէ, որ այդ գործընթացն արտահայտվեց միայն իսլամի ի հայտ գալով։
Դրանախադրյալները շատ ավելի վաղ կային, և նույնիսկ որոշակի փորձեր են կատարվելթերակղզին միավորելու այս կամ այն աստվածության դրոշի ներքո։
Բայց այդ գործընթացն առաջնորդելը վիճակված էր Մուհամեդին։
Նրա հաջողումը պետք է ընկալելմի երևույթի առկայությամբ, որը վճռորոշ ազդեցություն է ունեցել մարդկությանպատմության ընթացքի և հետագա զարգացման վրա, այն է՝ հանգամանքների համընկնումը, որը փրկեց Մուհամեդի` ավելի քան 23 տարվա ձախողված կարիերան ևհող նախապատրաստեց իսլամի հետագա տարածման և զարգացման համար։
Եթե քրիստոնեությունը կայսրության գրեթե բոլոր տարածքներում ստեղծեց իրինստիտուցիոնալ կառույցները, որոնք շուրջ 300 տարվա դինամիկ քարոզչության,համառ ու անզիջում պայքարի շնորհիվ կարողացան նվաճել ողջ կայսրությունը, ապաիսլամի քարոզչությունը բոլորովին այլ որակներով է դրսևորվել։
Հստակորեն տարբերվում են Մուհամեդի քարոզները Մեքքայում և Մեդինայում, որտեղ նա արդենօժտված էր քաղաքական և իրավական բարձրագույն իշխանությամբ։
Եթե Մեքքայում նա քարոզում էր միաստվածային հավատքին վերադառնալու և արատավորբարքերից հրաժարվելու մասին1, ապա Մեդինայում հրեական և մյուս արգելքները չեզոքացնելուց և միանձնյա իշխանությունն իր ձեռքը վերցնելուց հետո քարոզչականայլ տեխնոլոգիաներ է կիրառում։
Իսլամական ումման, դառնալով թերակղզու խոշորագույն և օրակարգ թելադրող ուժը, իսլամի տարածման համար արդեն օգտագործում է ճնշումների ու վերջնագրերի կամ ռազմական հաջող գործողությունների քաղաքականություն, որն էլ դարձավ իսլամի տարածման հիմնական կռվանը նաև Մուհամեդի մահից հետո։
Այդ ճնշումները պայմանավորվում էին թերակղզու այլադավանների, հատկապես` արևապաշտների նկատմամբ բացարձակ անհանդուրժողականությամբ։
Նրանք պետք է իսլամ ընդունեին կամ սրի մատնվեին։
Դրան զուգորդում էիննաև քաղաքական և կրոնական ճնշումները, այսինքն` միևնույն քաղաքում ապրողիսլամադավանը և այլ կրոնի ներկայացուցիչը օժտված չէին հավասար կրոնական,իրավական, տնտեսական, քաղաքական իրավունքներով, որոնք խիստ սահմանափակված կամ էլ կատարելապես ոտնահարված էին։
Հատկանշական է յուրահատուկհարկային քաղաքականությունը իսլամդավանի և ոչ իսլամադավանի նկատմամբ։
Քարոզչության այս ագրեսիվ մոտեցումները կկորցնեին իրենց արդյունավետությունը,եթե չլիներ ռազմական ուժի գործոնը։
Բավական է նշել, որ Մուհամեդը թերակզու մեծմասը միավորեց ռազմական ուժի օգնությամբ, իսկ նրա մահվանից հետո իսլամինպարտությունից փրկեցին նշանավոր զորահրամանատար Խալիդ բեն ալ-Վալիդի հաջող ռազմական գործողությունները Ար-Ռիդա քաղաքացիական պատերազմի ընթաց քում` ընդդեմ Մուհամեդի կարիերան կրկնել փորձող Մուսսայիլիմիայի, Ալ Ասվադի ևումմայի տիրապետությունից անջատված շրջանների և ցեղախմբերի դեմ1։
Հետագայում իսլամը հաջողությամբ տարածվեց խալիֆների իրականացրած անծայրածիրնվաճողական արշավանքներին զուգընթաց, իսկ դրա ամրապնդումը և արմատավորումն ապահովեցին Մուհամեդի կողմից ստեղծված ու նրա հաջորդների ժամանակորոշակի զարգացման ենթարկված կրոնա-ծիսական, կենցաղային, իրավական նորմերը։
Բայց նվաճողական արշավանքների և տվյալ կրոնական, մշակութային քաղաքական համակարգի ներթափանցումը նվաճված հասարակությունների մեջ կվերածվի տրամաբանությունից կտրված գործընթացի, եթե հաշվի չառնենք մի շարք կարևորագույն առանձնահատկություններ։
Իսլամը, որպես համաշխարհային կրոն, օժտվածէ ունիվերսալ հատկանիշներով, օրինակ՝ Ղուրանում մենք երբեք չենք հանդիպի այնպիսի մի այաթի, որը դիմում է հենց արաբներին, ընդհակառակը` Մուհամեդի ուղղակի կամ անուղղակի քարոզները վերաբերում են մարդկությանը, և առաջնային է դառնում իսլամի տարածումը, ինչն էլ առաջնորդում է Ջիհադի դրոշի ներքո ֆանատիկբանակներին` իսլամը տարածելու ամբողջ աշխարհով` ունենալով «վերբնականի օգնությունը և աջակցությունը»։
Այս արժեհամակարգային երեք գաղափարների սինթեզն է ռեալիզացնում ռազմաքաղաքական նվաճումների գաղափարաբանական հիմքը և մղում հաջողությունների։
Բացի այդ, պետք է հաշվի առնել համաշխարհայինկրոնների` տարբեր հասարակություններում արագ հարմարվելու և փոխներթափանցվելու ունիվերսալ կարողությունները։
Կարպիս ՓաշոյանԻՍԼԱՄԻ ՀԱՄԱԿԱՐԳԱՅԻՆ ՊԱՏՄԱԿԱՆ ՈՐԱԿՆԵՐԸԲանալի բառեր՝ իսլամական աշխարհ, Արաբական գարուն, Մուհամեդ բեն Աբդալլահ,ամբողջատիրություն, ավտորիտարիզմ, Մուսուլման եղբայրներ, ջիհադ, շարիաթ, ղուրան, սուննա, ֆիկխ, քարոզչական ագրեսիա, ռազմական ագրեսիա։
| Հոդվածը պատմակրոնագիտական համառոտ վերլուծություն է, որտեղ հարցադրումներ են դրվում իսլամի համակարգային և պատմական առանձնահատկությունների վերաբերյալ։
Հաշվի առնելով սահմանափակ հնարավորությունները՝ տրվում են ընդհանրացնող գնահատականներ, բայց իսլամական հասարակության մեջ տեղ գտած ամեն մի խնդիր կամ հակամարտություն ունի իր խոր ներքին պատճառները, և պետք է հաշվի առնել, որ գործ ունենք խիստ բազմազան կրոնական համակարգի հետ, որտեղ կան ինչպես տարբեր կրոնական ուղղություններ, այնպես էլ կրոնի հետագա զարգացման վերաբերյալ տարաբնույթ պատկերացումներ ու մոտեցումներ ունեցող կրոնաքաղաքական խմբավորումներ և կազմակերպություններ։
|
ՈՍԿԱՆ ԵՐԵՎԱՆTSԻ «ԳՅՈՒԱՊԵՏԱՐԱՆ ԵՎ ՔՐԻՍՏՈՆՅԱ» ԱՇԽԱՏԱՆՔ 2014 Թ. Եվ մեր հրապարակումը նվիրված է այդ հիշարժան տարեդարձին: Ոսկան Վարդապետը հայ տպագիր-հրատարակիչ, մշակութային գործիչ, լեզվաբան, հայկական եկեղեցու արքեպիսկոպոս 1: Նա ծնվել է Նոր Julուղայում: Նրա ծնողները Երեւանից էին և բնակություն հաստատեցին Նոր Julուղայում ՝ Շահ Աբասի տեղահանության ժամանակ: Նա սովորել է տեղի ծխող քահանայի մոտ, այնուհետև Նոր Julուղայի Սուրբ Julուղա քաղաքում: Ամենափրկիչ վանքում (Խաչատուր Կեսարացու դպրոցում): 1629-ին գալիս է Էջմիածին, ապա ՝ Երեւան, որոշ ուսումնասիրություններից հետո (Մելիքսեթ Վժանեցու մոտ) վերադառնում է Նոր-Jugուղա: 1634 Աղբակեցի կաթողիկոս Ֆիլիպի հրավերով նա վերադարձավ Էջմիածին, մտերմացավ դոմինիկացի վարդապետ, գիտնական Պաուլո Պիրոմալիի հետ, վերցրեց լատիներենի, փիլիսոփայության, երկրաչափության և աստղագուշակության դասեր, սովորեցրեց նրան հայերեն և թարգմանեց լատիներենից: Հետագայում նա նշանակվեց Սուրբ Ուշի վանահայր: Սարգիսի վանքում: Նա Ամստերդամում իր վաճառական եղբայր Ավետիս licլիչենցից հրավեր է ստացել ստանձնել Մատթեոս areարեցու կողմից այդ քաղաքում 1660 թվականին հիմնադրված հայկական տպարանի-հրատարակչության կառավարումը: 1662 թ., 1945 թ. Սեպտեմբերի 27-ին, Հակոբ Jugուղայեցի կաթողիկոսի հանձնարարությամբ, նա մեկնում է Եվրոպա ՝ Աստվածաշունչը հայերեն հրատարակելու համար: 1664 Աշնանը նա ստանձնեց Ամստերդամի Սուրբ Էջմիածին եկեղեցին: Սարգիսի և 1666 տպարանների ղեկավարությունը 1668 թ. Մարտի 11-ին իր ուսանողների ՝ Կարապետ Անդրիանացու և Օհան Երնջիի հետ: Նա ավարտեց հայերեն ամբողջական Աստվածաշնչի առաջին հրատարակությունը: Ամստերդամում Ոսկան Երծանցին հրատարակեց եւս 14 գիրք, այդ թվում ՝ «Գիրք այբուբենից, նոր տղա երեխաների համար»: (1666), նրա «Գիրք քերականության (» (հին հայերեն քերականություն), Նոր Կտակարան (1668), «Աշխարհների գիրք» վերագրվող Մովսես Խորենացու, միջնադարյան հայկական բարբառների հավաքածու (1668), Առաքել Դավրիժեցու «Գիրք Պատմություններ »,« Տոնակատարություն »(1669), Շարականոց (1665, 1669): 1669 Տպարանը տեղափոխվեց Լիվորնո, այնուհետև Ֆրանսիայի թագավոր Լուի XIV- ի համաձայնությամբ հաստատվեց Մարսելում (1672), հրատարակեց ութ գիրք, այդ թվում ՝ առաջին անգամ Գրքի Գրիգոր Նարեկացու գիրքը «Գրքից» (մնաց անավարտ): Իր գոյության 26 տարիների ընթացքում (գործել է մինչ 1686 թվականը) երեք քաղաքներում 40 հայկական գիրք հրատարակած տպարանը Ոսկան Երնջի պատվին կոչվել է Ոսկանյան: Ոսկան Երնջին հայկական հին տպագրության ամենամեծ դեմքն է Հակոբ Մեղապարտից հետո: Նա հիմնել է անընդհատ գործող հայկական հրատարակչություն, պատրաստել հայ տպիչ: Գալայճեան Ա., Ոսկան Երեւանցիի հայ տպագրության մեծ երախտավորը, - «Սիոն», 1966, թիվ 2-3, էջ 89-104: Անանյան Պ., Ոսկան վարդապետի նամակին, «Բազմավեպ», 1967, էջ. 298: Սահակ emեմջեմյան Հ., Հայ տպագրություն և Հռոմ (17-րդ դար), Վենետիկ-Սբ. Lazազար, 1989: Պողոսյան Ն., Ոսկան Երծանց և տպագիր թարգմանությունների ձեռագրերի համեմատական վերլուծության փորձ, «Բանբեր երկիր և համալսարան», հայագիտություն, հ. 138.1, էջ 46-58: Համառոտ հայկական հանրագիտարան, Երեւան, 2003, հ. 4, էջ 99-100: հրատարակիչներ: Ոսկանյանի հրատարակություններն այնքան բարձրորակ էին, որ հետագայում հրատարակիչները բազմիցս վերարտադրեցին նույն կերպ: Քերականության գործերն առանձնահատուկ տեղ ունեն ոսկե գրքերի շարքում: Նրա (լատինական Թոմաս) քերականությունը մեկնաբանություններով պահպանվել է ձեռագրերում, հետագայում նա հրատարակել է երկու քերականական աշխատանք և 1: Այս շրջանի քերականական աշխատանքներն ուսումնասիրելիս Գ և օրգ Jահուկյանը տեսակետից նշում է, որ XVII դ. Քերականագետները ռացիոնալիստական վերաբերմունք ունեին քերականության նկատմամբ: Քերականությունը դիտվում էր որպես քերականագետների կողմից հաստատված կանոնների ամբողջություն: Այս վերաբերմունքն իր հայեցողությամբ հիմք է ստեղծում քերականության «բարեփոխումների» համար: Տարբեր փոփոխություններ կատարելիս քերականություններն առաջնորդվում են կա՛մ «բանական» անհրաժեշտությամբ, կա՛մ առավել ռացիոնալ, հատկապես լատինական, համարվող լեզուների քերականական առանձնահատկությունները հայերենին վերագրելու սկզբունքով: XVII դար Քերականության մեջ ռացիոնալիզմը միահյուսված է լատինագիտության հետ: ծանոթություն լատիներեն լ լատինատառ գրված տարբեր աշխատանքների; Հունահայ հեղինակները ժամանակ են ունեցել հունական լեզվի հետ կապված, մանավանդ որ լատինախոս հեղինակները քննադատորեն ընդունում են հունալեզու դպրոցի շատ դրույթներ ՝ դրանք հաճախ անվանելով պատրաստի նյութեր: Այս դարում սկսվում են լատինական քերականության օրինակով հայկական քերականության մեջ «բարեփոխումներ» մտցնելու, նոր քերականական ըմբռնումներ ներմուծելու, նոր անունների փորձեր: Քերականությունները գրվում են լատիներենի օրինակով, երբեմն էլ լատիներեն քերականությունները թարգմանվում են `ես հարմարեցնում եմ հայերենին: Որոշ հեղինակներ եզակիորեն համատեղում են թրակիացի մեկնաբանների լատինական քերականության ավանդույթները: Այս քերականություններից մեկը պատկանում է Ոսկան Երծանցին: Ոսկանը փորձում է «ուղղել» հայ տպագիր գրքերի լեզուն ՝ համաձայն հայոց լեզվի կատարելագործման իր գաղափարի: Նույն ոգով նա մահացավ 1666 թվականին: Նա հրատարակում է «Քերականության գիրքը», որը, ինչպես նշում է հեղինակը, նա թարգմանել է «դալմաթերեն» -ից և հարմարեցրել հայերենին: «Ես աղաչում եմ ձեզ օգտակար կերպով հիշել պարոն Ոսկանին, - գրում է նա գրքի հուշերում, - որովհետև ես աշխատել եմ որպես թարգմանիչ ՝ բարբառները հայերեն թարգմանելու համար: Ես ստեղծեցի ծաղիկների կարճ հավաքածու իմ ոլորտում, ուսումնասիրեցի ամենաօգտակար , և շատ հավաքվեց »: Բացի ածականին կցված դերանունների, դերանունների և դերանունների խոնարհությունից, այն կարգավորվում է կանոններով և կանոնակարգերով: » Այս քերականությունից բացի, Մաշտոցի անվան Մատենադարանը 2295 ձեռագրերում (ինչպես նաև շատ այլ ձեռագրերում) պահպանվել է այդ քերականության մեկնաբանությունը, որը նույնպես պատկանում է Ոսկանի գրչին, ինչպես համոզված են գիտնականները: Տպագիր քերականությունը, իր ընդհանուր բնույթով, ավելի լատինականացված աշխատանք է: Բացի այդ, Ոսկան Երնջին 1671 թ.-ին հրատարակում է «Այբուբենի գիրքը» դասագիրքը, որտեղ այն տալիս է քերականական տեղեկություններ (տառեր, դրանց տեսակները և դասակարգումը, վանկերի ավ միավանկ, երկանկյուն և բազմավանկ բառերի, «ինչ-որ բանի» տեսակները) ուղղագրական կանոններ), իտալերենի քերականություն ՝ իտալերենի խոսակցություններով - «Սկզբունք» Իտալերենի ամփոփում »2 վերնագրով: Ոսկանի քերականական աշխատություններին, բացի Գ. Fromահուկյանից, Հ. Մխիթարյան, Ն. Պողոսյան, Հ. Ներսես Տեր-Ներսեսյան և այլ հետազոտողներ 3. Վերջինս մեծ ներդրում ունի մեր ուսումնասիրության գրքային ժապավենի պահպանման գործում: «Այբուբեն և քրիստոնեական»: Մենք վերեւում նշեցինք Ոսկանի հայտնի և հաճախակի օգտագործվող գրքերը: Մենք կցանկանայինք ձեր ուշադրությունը հրավիրել գիտական շրջանառության մեջ գտնվող մեկ այլ, հազվադեպ հիշատակվող գրքի ՝ «Քրիստոնեական այբուբենի» վրա: Այն բաղկացած է 64 էջից: Eightամը ութն է, մամուլը ՝ հայերեն տառերով: Գրքի չափը 12,5X10 սմ է: 2 և 33 էջերում կա 2 փորագրված պատկեր: Բնօրինակը կտրված է, մակագրություններն օգտագործվում են և նոտարական վավերացված են: 1 Մանրամասների համար տե՛ս Ն. Պողոսյան, էջ 46-58: 2 ahահուկյան Գ., Գրաբարի քերականության պատմություն, Երեւան, 1974, էջ 63-67: 3 Տե՛ս Հ. Մխիթարյան, Ոսկան Երնջին ՝ որպես քերականագետ, «Էջմիածին», 1966, էջ 210-217: Տէր-Ներսէսեան Հ.Ն., Ոսկանվարդապետի քերականական ըմբռնումները, «Բազմավեպ», 1966, 11-12, էջ 310-321: Պողոսյան Ն., Էջ 54-68: Մենք նկարագրությունը կատարել ենք գրքի ժապավենից, որն Ազգային գրադարան է ուղարկել հայր Ներսես Տեր-Ներսեսյանը: A. hazազիկյանի տեսած օրինակը («Հայկական նոր մատենագիտություն», էջ 131) արվել է նույն թվականին ՝ 1666 թ. հրատարակվել է Ոսկան Երծանցու «Քերականություն» -ից հետո: Գ Arbարբհանալյանն իր մատենագիտության մեջ երկու անգամ հիշատակել է «քրիստոնյային» ՝ Այբբենարանով (էջ 26) և առանձին (էջ 714) 1: Գրված է ԱՍՏՈՒ հետ կազմի էջում: Գիրք այբուբենից, երիտասարդ տղայից, անկիրթ երեխաներից: առանց նրանց, ովքեր դեռ չեն կրթվել, որոնց կարող է օգտակար լինել ընթերցանության պրակտիկայում կրթության պրակտիկային հասնելը: Օրինակ `Սուրբ Էջմիածնի տպարանում` Սարգիս Սուրբ Սարգիս oraորավարին: Յամսդերդամ քաղաքից: Ներառյալ փրկիչը, 1666. Եվ հայերը, RJE: Հունվարի 3-ը: Հատկանշական է, որ հեղինակը հենց առաջին էջից նշում է, որ իր գիրքը ուղղված է դեռահասներին, բայց դա կարծես թե բավարար չէ: Ոսկանն իր խոսքերն ուղղում է անմիջապես ընթերցողին: Դիտելով մեկ էջ ՝ մենք տեսնում ենք հետևյալ տողերը. Ո՞վ ես դու, բարի երեխա, զգույշ մտքով պատանի: Կարողանալ մեծ կարոտով ու մշտական կրթությամբ հոգու տառից կառուցել: Երեխա Հիսուս ՝ աստվածուհին, ձեր մանկության օրինակն է: Գրքի վերնագրից կարելի է նկատել, որ այն ոչ միայն կրթական, այլև կրթական բնույթ ունի: Սրանք ընդամենը նպատակ դնելու փորձնական ծրագրեր են, որոնք կարող եք օգտագործել: • Նամակի նախորդ աստիճանից: որոնք արտասանվում են մեկ ձայնով: • Յաղագս վանկ: • Յաղագս բառը: • Համապատասխանության ամսաթիվը ըստ հայերի և ըստ հռոմեացիների: • Յաղագս երեխաներ: քրիստոնեության կրոնում կրթություն և պրակտիկա: • Հավատի երկրորդ գլուխ: • Մինչև մենք դառնանք հավատացյալ: • Ըստ Գրիգոր, Սուրբ Լուսավորիչ. • Տերունական աղոթքի երրորդ գլուխը: • Տասը օրենքների չորրորդ գլուխ: • Եկեղեցու յոթ խորհուրդների հինգերորդ գլուխ: • Աստվածային առաքինությունների վեցերորդ գլուխ: • Յոթերորդ գլուխը նախնական և ներքին մեղքի մասին: • Առաքինությունների ութերորդ գլուխ: • Իններորդ Յաղագը դիտավորյալ ողջունում է ձեզ, Մարիամ: • տասներորդ: Յաղագսը պատվիրեց Ինը օրհնված հաղորդության Սուրբ Ավետարանը: • Գրվեց մի բառ… հուշագրություն: Նյութը դասավանդվում է հարց ու պատասխանով, որը նման է ուսուցչի և սովորողի ուղիղ երկխոսության: Առաջին հինգ կետերում այբուբենը դասավանդվում է, այնուհետև անցնում է բարոյական կրթության: Այբուբենը սովորելիս հաշվի են առնվում հետևյալ հարցերը. • Քանի՞ տառ կա: • Քանի՞ ձայնավոր կա: • Քանի՞ բաղաձայն կա: Ուսուցանված նյութին տրված պատասխանները պարզ են: Տառերը երեսունութ են, որոնցից ութը ձայնավորներ են, երեսունները ՝ բաղաձայններ: Նամակները նշվում են առանձին: Բայց ի՞նչը գրավեց մեր հետաքրքրությունը: Բաղաձայններն ամբողջությամբ նշված են, իսկ ներկայացված օկտավաներից նշվում են միայն յոթը ՝ a, e, e, h, i, o, o: Իսկ որտե՞ղ է AND ձայնավորը: Արդյո՞ք նա թողեց այն ուսումնասիրությունից, հաշվի առնելով իրավահաջորդությունը: Մեկ հետաքրքիր փաստ 1 Ոսկանյան Ն., Կորկոտյան Կ., Սավալյան Ա., Հայ գիրքը 1512-1800 թվականներին, Երեւան, 1988, էջ 43-44: նույնպես պետք է գրանցվի: Ոսկան իր «Քերականություն» գրքում նշում է ութ ձայնավոր, բայց, ի տարբերություն այս գրքի, նա նամակը նշում է նաև որպես ձայնավոր: Հետո անցնում ենք բառարանագրությանը ՝ ուսումնասիրելով հետևյալ հարցերը. • Ի՞նչ է վանկը: • Ի՞նչ է բառը: Նախ `տալով վանկ բառի սահմանումը` հեղինակը մանրամասնորեն բացատրում է վանկերն ու բառերը `ըստ դրանց աստիճանի: Այստեղ նույնպես բացակայում է AND ձայնավորը, ինչը վկայում է այն մասին, որ նախորդ դեպքում սխալ չի եղել: Տվեք վանկերի օրինակներ ըստ աստիճանների. • Երկրորդ աստիճանի վանկ: ba, be, be, be, bi, bo, bo, • վանկի երրորդ աստիճանից: bab, beb, beb, beb, beb, bob, bob, • վանկից չորրորդ աստիճան: բաւ, բեւ, բեւ, բիւ, բու. Ուսման ընթացքում առաջացած մեկ այլ հարց: Վանկի չորրորդ աստիճանը կազմվում է u տառով, այսինքն `է-ը ձայնավոր է, և´` բաղաձայն, այդ պատճառով է, որ այն համարվում է չորրորդ աստիճանի վանկ: Անդրադառնալով բառին ՝ կարող ենք ասել, որ հեղինակը նշել է առաջին աստիճանի, երկրորդ աստիճանի, երրորդ աստիճանի, չորրորդ աստիճանի, հինգերորդ աստիճանի, վեցերորդ աստիճանի, որոնք համապատասխանաբար միավանկ, երկանկյուն, եռանկյուն, քառանկյուն, հնգանկյուն և վեցանկյուն բառերը են: Ահա մի քանի օրինակներ. • Առաջին աստիճանի բառից. Ազգ, վախ, մարդ, աչք, աստղ, բանտ, բլուր, ձնաբուք, • երկրորդ աստիճանի բառից ՝ ըմբիշ, ժառանգ, իմաստ, լեզու, խավար, ծաղիկ, • երրորդ աստիճանի բառ. հեղինակ, ձայնավոր, առաջնորդ, ճառագայթ, • չորրորդ աստիճանի բառից `աշխարհիկ, ընդունելություն, թելադրում, • հինգերորդ աստիճանի բառից` երկրաչափական, հռետորական, • վեցերորդ աստիճանի բառից `աստղագիտական, փիլիսոփայություն: Մենք նշել ենք միայն սովորական անուններ, բայց դրանց զուգահեռ հեղինակը նշել է անձնական անուններ: Ավելացնենք, որ հեղինակը չի նշում միավանկ, հնգանկյուն և վեցանկյուն անձնանուններ, բերենք մի քանի օրինակներ մնացածից. • երկրորդ աստիճանի բառից ՝ Ադամ, Դավիթ, Մաշտոց, Նարեկ, Վարդան, Ռուբեն , • երրորդ աստիճանի բառից ՝ Բաղդասար, Կոմիտաս, Մարիամ, Միքայել, • Չորրորդ աստիճանի բառից ՝ Աբիսողոմ, Արամեյան, Գրիգոր, Եղիազեր: Հեղինակը դրանք գրել է փոքր տառերով և ներկայացրել սովորական անուններով նույն տողում: Այստեղ մենք գտնում ենք մի քանի աշխարհագրական վայրեր ՝ Կիպրոս, Սոդոմ, Բաբելոն, Բյուրական, Լիբանան, Իսրայել, Հայաստան, Երուսաղեմ, որոնք նույնպես նշվում են փոքրատառերով: Ոսկանն իր տպագիր «Քերականություն» գրքում նույնպես տալիս է վերոնշյալ հարցերի պատասխանները, բայց ոչ այնքան մանրամասն, որքան մեր ուսումնասիրած գրքում: «Քերականության» մեջ նա բերում է մեկ-երկու օրինակ, երբեմն կարոտում է օրինակները: Հեղինակը բաց չի թողել ամսաթվերը, որոնք մանրամասն ներկայացված են: Թվանշանների կողքին բերվում են հայերեն այբուբենի տառերը: Մեկից հարյուր տասը համարները, առանց բացթողման, ցույց են տալիս բոլոր թվերը թվերով, տառերով և զուգահեռաբար, նշվում են թվերին համապատասխանող տառերը, կլոր թվերը և բերվում են որոշ օրինակներ ընթերցողին ուղղորդելու համար: Բերենք մի քանի օրինակներ. A-one-1, b-two -2, c-three -3, d-four -4, e-five-5, f-six-6, e-յոթ -7, h-ութ -8, ինը-ինը, տասը-տաս, i-քսան -20, j-հարյուր -100, r- հազար-1000, r-10000, mr-200000, rr-1000000 և այլն: Վերոնշյալը կազմում է գրքույկի գրեթե կեսը, բայց բացի քերականական գիտելիքներ տալուց, հեղինակի նպատակն է մարդուն դարձնել քրիստոնյա ՝ իր բոլոր արժանի հատկություններով: Բովանդակության մեջ նշված մյուս կետերն ուղղված են հենց այդ նպատակին: Մեր խոսքն ավելի ակնհայտ դարձնելու համար նշենք, թե ինչ հարցեր է տվել հեղինակը այդ կետերով: • Ի՞նչ է նշանակում քրիստոնյա լինել: • Քրիստոս Աստված գեղեցիկ է: • Ո՞րն է հավատի աստիճանը: • Դուք գիտեք մեր երկնային Հորը: • Քանի՞ օրենքի գործեր կան, որոնք դուք տվել եք Աստծուն: • Քանի՞ է եկեղեցու խորհուրդները կամ ի՞նչ ուժ ունեն նրանք: • Որո՞նք են աստվածային առաքինությունները: • Որո՞նք են հույսը շարժող ուժերը: • Որո՞նք են Սուրբ Հոգու պարգևները: Ոսկու այս փոքրիկ գիրքը մեծ նշանակություն ունի ոչ միայն գիտելիքների փոխանցման, այլև իսկական քրիստոնյայի ձևավորման գործում: Դա փոքր, բայց բովանդակալից աշխատանք է: Լինելով իսկական մարդ դառնալու ունակություն ՝ Ոսկանը կողք կողքի է դնում երկու կարևոր առաքինություններ ՝ կրթություն և դաստիարակություն, և զարգանում է միաժամանակ: Այլ կերպ ասած, Ոսկան Երծանցի համար, այս պարագայում, քերականական գիտելիքն ինքնանպատակ չէ, այլ ծառայում է խորը, քրիստոնեական վերելքի: Հռիփսիմե Կոստանյան ՈՍԿԱՆ ԵՐԵՎԱՆTSԻ «Այբուբենը և քրիստոնեականը» ԱՇԽԱՏԱՆՔ Բանալի բառեր. Ոսկան Երնջ, «Այբուբեն և քրիստոնեական», գրքույկ, քերականություն և քրիստոնեական գիտելիքներ: ։
| 2014 թ. լրանում է հայ գրահրատարակչության և առհասարակ գրավոր մշակույթի մեծ երախտավոր Ոսկան Երևանցու ծննդյան 400-ամյակը։
Եվ մեր հրապարակումը նվիրված է այդ հիշարժան տարելիցին։
Ոսկան Վարդապետը հայ տպագրիչ-գրահրատարակիչ, մշակութային գործիչ, լեզվաբան, Հայաստանյաց եկեղեցու արքեպիսկոս է։
Ոսկանի այս փոքրիկ գրքույկը շատ կարևոր է ոչ միայն գիտելիքների փոխանցման, այլ նաև իսկական քրիստոնյա ձևավորելու հարցում։
Այն ծավալով փոքր, բայց բովանդակությամբ շատ մեծ գործ է։
Կարևորելով իսկական մարդ դառնալու հանգամանքը՝ Ոսկանը կրթությունն ու դաստիարակությունը դնում է կողք կողքի ու միաժամանակ զարգացնում։
Ոսկան Երևանցու համար այս դեպքում քերականական գիտելիքներն ինքնանպատակ չեն, այլ ծառայում են հոգևոր, քրիստոնեական վերելքին։
|
Հանքային և օրգանական տարբեր պարարտանյութերի համարժեքչափաքանակներից լավագույնը կոմպոստ 22,0 տ/հա նորման է, որիկիրառումից Արարատյան հարթավայրի պայմաններում ստացվում է629,0 ց/հա պոմիդորի բարձրորակ բերք, 2958.5 հազ. դրամ/հա լրացուցիչշահույթ, որն էլ առաջարկվում է ներդնելու գյուղատնտեսականարտադրությունում։
Ներածություն։
Ընդհանուր առմամբ գյուղատնտեսության մեջ այսկամ այն ագրոմիջոցառումը մեծ քննություն և լայն կիրառում է գտնումայն ժամանակ, երբ այն տնտեսապես արդյունավետ է, և ծախսվածյուրաքանչյուր դրամը ապահովում է որոշակի շահույթ, այլապես տվյալմիջոցառումը արտադրությունում չի արմատավորվում։
Ըստ Յու .Ա. Գուսարովայի՝ յուրաքանչյուր ռուբլու փոխհատուցումը հանքային պարարտանյութերի կիրառման դեպքում կազմում է3,5, իսկ օրգանական պարարտանյութերի դեպքում՝ 3,0 ռուբլի [2]։
Զ. Բայնոխը [1], Մինեևը և ուրիշները [3] և Մ. Հ. Գալստյանը [4]նշում են, որ չնայած ոռոգվող տարածություններում մշակվող գյուղատնտեսական մշակաբույսերի(եգիպտացորեն, աշնանացան ցորեն,կարտոֆիլ, առվույտ, սմբուկ և այլն) ցանքերում ֆոսֆորի և կալիումիբարձր չափաքանակները տնտեսապես ցածր արդյունավետություն ենապահովել, սակայն կիրառված պարարտանյութերը բարձրացնում ենհողինպաստում ագրոէկոհամակարգերիուկայունության բարձրացմանը։
բերրիություննԴաշտային և վեգետացիոն փորձերի բազմամյա տարիներիարդյունքները վերլուծելով՝ հեղինակները նշում են, որ մեկ կգ ազդողնյութի հաշվով ազոտի, ֆոսֆորի և կալիումի վրա կատարած ծախսերըմիջին հաշվով ապահովում են 7-12 կգ հացահատիկի, 18-35 կգկարտոֆիլի, 19-34 կգ շաքարի ճակնդեղի, 20-38 կգ պոմիդորի հավելյալբերք [2,3,4,5]։
Մեկ տոննա կենսահումուսի և 5 տ կիսափտած ցամքարովգոմաղբի կիրառման դեպքում կատարված ծախսերը ապահովում ենհամապատասխանաբար 1280 և 980 կգ կարտոֆիլի, 400-500 կգհացահատիկի և 1350-1500 կգ պոմիդորի հավելյալ բերքի ստացում։
ԿատարվածՆյութը և մեթոդները։
հետազոտություններընպատակ են հետապնդել պարզելու հանքային և օրգանական տարբերպարարտանյութերի համարժեքչափաքանակների ազդեցությունըպոմիդորի բերքի քանակի և տնտեսական արդյունավետության վրա ևստացված արդյունքները համադրել տարածաշրջանում կիրառվողհանքային պարարտանյութերի համարժեք չափաքանակների ստացվածտվյալների հետ և լավագույն տարբերակը՝ բերքատվությամբ և զուտեկամտի ապահովմամբ, առաջարկել արտադրությանը՝ ներդնելուհամար։
Նշված ագրոմիջոցառումների(հանքային պարարտանյութերի,գոմաղբի, կենսահումուսի և կոմպոստի համարժեք չափաքանակներ)տնտեսական արդյունավետությունը հաշվարկելու ընթացքում հիմք ենՀԱԱՀ Ագրոբիզնեսիկառավարման ամբիոնիընդունվելևտարածաշրջանում ընդունված ու կիրառվող նորմատիվները, իհարկե,փորձարարական աշխատանքների կատարման ժամանակաշրջանումհանրապետությունում շուկայական հարաբերությունների պայմաններում գործող հանքային պարարտանյութերի (ամոնիակային սելիտրա,սուպերֆոսֆատ, կալիումական աղ), կենսահումուսի, գոմաղբի,կոմպոստի ձեռք բերման, կիրառման և պոմիդորի վաճառքի գները։
ևԱրդյունքներըվերլուծությունը։
Վեգետացիոն փորձերիարդյունքներով պարզվել է, որ հանքային և օրգանական տարբերպարարտանյութերի համարժեք չափաքանակների կիրառման դեպքումպոմիդորի բերքը տատանվել է երեք տարվա միջին տվյալներով՝ 379-629ց/հա կամ ստուգիչի համեմատությամբ ավելացել է 99-349 ց/հա-ով կամ35.4-125.0 %-ով։
Բերքի առավելագույն հավելումը արձանագվել էկոմպոստի 22.0 տ/հա չափաքանակի կիրառման դեպքում (աղյուսակ 1)։
Հանքային պարարտանյութեր ստացած տարբերակինկատմամբ գոմաղբի, կենսահումուսի և կոմպոստի համարժեքչափաքանակներ կիրառելու դեպքում բերքի հավելումը (երեք տարվամիջինով) կազմել է 111-250 ց/հա կամ 29.3-65.0 % [6]։
Հանքային և օրգանական տարբեր պարարտանյութերի համարժեքչափաքանակների ազդեցությունը պոմիդորի բերքատվության վրաԱղյուսակ 1.ՓորձիտարբերակներըԲերքատվությունը, ց/հա3 տարվամիջինը1. Ստուգիչ 3. Գոմաղբ 25տ/հա + P604.Կենսահումուս 8տ/հա5. Կոմպոստ 22տ/հա Լրացուցիչ բերքըց/հաՏնտեսական արդյուավետության հաշվաշկները ցույց են տվել, որհանքային և օրգանական տարբեր պարարտանյութերի համարժեքչափաքանակները ամենուրեք, առանց պարարտացման տարբերակիհամեմատ, ապահովել են բարձր արդյուանվետություն ոչ միայնստացված բերքի քանակի, այլև կատարված ընդհանուր ծախսերի ևստացված եկամտաբերության առումով։
Աղյուսակ 2.Հանքային և օրգանական պարարտանյութերի համարժեքչափաքանակների կիրառման տնտեսական արդյունավետությունըպոմիդորի վեգետացիոն փորձերում (հաշվարկը կատարվել է 1 հա-ի հաշվով)ՑուցանիշներըՍտուգիչ N120P120K120Գոմաղբ25տ/հաԿենսահումուս8 տ/հաԿոմպոստ 22 տ/հաՏարբերակների միջինբերքը, ց/հաՍտուգիչիհամեմատությամբհավելյալ բերքը, ց/հաՀավելյալ բերքի արժեքը,հազ.դրամՊարարտանյութերը ևդրանց կիրառման հետկապված ծախսերը, հազ.դրամՀավելյալ բերքի,բերքահավաքի,տեղափոխման ևպահեստավորմանծախսերը, հազ. դրամԸնդամենը ծախսերը,հազ. դրամՍտացվել է լարցուցիչօգուտ, հազ. դրամՍտացվել է լարցուցիչօգուտ, ծախսած մեկդրամի դիմաց2017-2019 թթ.-երի ընթացքում կատարված վեգետացիոն փորձերիլրիվ հարաբերակարդյունքներով հանքային պարարտանյութերիցության նորման (N120P120K120) ստուգիչի համեմատ ապահովել է 99.0 ց/հապոմիդորի հավելյալ բերք. մեկ հեկտարի հաշվով ստացվել է միայն 816.5հազ. դրամի լրացուցիչ եկամուտ և ծախսված յուրաքանչյուր դրամիդիմաց 4.7 դրամ լրացուցիչ օգուտ (աղյուսակ 2)։
Այլ է պատկերը օրգանական տարբեր պարարտանյութերիհամարժեք չափաքանակների կիրառմամբ ստացված տնտեսականարդյունավետության հաշվարկները վերլուծելիս՝ համեմատություններըիրականացնելով և՛ առանց պարարտացման տարբերակի, և՛ գոտումընդունված ու կիրառվող հանքային պարարտանյութերիլրիվհարաբերակցությանհամանմանցուցանիշների հետ։
չափաքանակներիհամարժեքՀաշվարկներով պարզվել է, որ եթե գոմաղբի 25 տ/հա նորման P60-իհետ միասին հեկտարից ապահովել է 1571, 5 հազ.դրամ լրացուցիչշահույթ, կենսահումուս 8 տ/հա նորման՝ 1981,5 հազ.դրամ, ապակոմպոստի 22.0 տ/հա չափաքանակի կիրառումից ստացվել է 2958, 5հազ.դրամի լրացուցիչ շահույթ։
Հատկանշական է, որ հանքային ևչափաքանակներիօրգանական պարարտանյութերիկիրառության արդյունքում ամենաբարձրքանակությունապահովել է կոմպոստի 22,0 տ/հա նորման, որի դեպքում ծախսվածյուրաքանչյուր դրամի դիմաց ստացվել է 5.6 դրամ լրացուցիչ շահույթ։
համարժեքբերքիհամարժեքԵզրակացություն։
Այսպիսով, հանքային և օրգանական տարբերպարարտանյութերիլավագույնըկոմպոստի 22.0 տ/հա նորման է, որի կիրառումից Արարատյանհարթավայրի պայմաններում ստացվում է 629,0 ց/հա պոմիդորիբարձրորակ բերք, 2958.5 հազ. դրամի լրացուցիչ շահույթ և ծախսվածմեկ դրամի դիմաց՝ 5.6 դրամ լրացուցիչ օգուտ, որն էլ առաջարկվում էներդնելու գյուղատնտեսական արտադրությունում։
չափաքանակներիցՀոդվածը ներկայացվել է ՇՊՀ-ի 29.09.2020թ.-ի ուսանողականգիտաժողովին։
| Աշխատանքում բերված են պոմիդորի վեգետացիոն փորձերում հանքային և օրգանական տարբեր պարարտանյութերի համարժեք չափաքանակների կիրառման տնտեսական արդյունավետության վերաբերյալ կատարված ուսումնասիրությունների և հաշվարկների արդյունքները։
Փորձերը կատարվել են 2017-2019 թթ. ՀԱԱՀ «Հողագիտության, ագրոքիմիայի և մելիորացիայի ԳԿ» մասնաճյուղի վեգետացիոն տնակում (վեգետացիոն անոթի տարողությունը` 0.6 մ3, հողի պարունակությունը` 75 կգ, հողը` ոռոգելի մարգագետնային գորշ) պոմիդորի վրա։
Ոիսումնասիրությունների արդյունքներով պարզվել է, որ հանքային և օրգանական պարարտանյութերի կիրառումը նպաստում է ինչպես պոմիդորի բերքի ավելացմանը, այնպես էլ ստացված բերքի տնտեսական արդյունավետության բարձրացմանն ու ինքնարժեքի իջեցմանը։
|
Հ. Թումանյանի կյանքիհասարակականգործունեության վերջին շրջափուլը (1921–1923 թթ.) համեմատաբար քիչէ ուսումնասիրված։
Այս հոդվածի շրջանակներում փորձել ենք լրացնելՀ. Թումանյանի հասարակական գործունեության՝ համեմատաբար քիչուսումնասիրված ժամանակաշրջանի պատմությունը։
Արխիվայինփաստաթղթերի և այլ աղբյուրների հաղորդած տեղեկություններիհամադրությամբ ու վերլուծությամբ և պատմահամեմատական ուտրամաբանական մեթոդների կիրառմամբ լուսաբանել, ներկայացրել ուգնահատել ենք հայ մեծ բանաստեղծ Հ. Թումանյանի հասարակականգործունեության վերջին տարիները (1921–1923 թթ.), որոնք կապված էինՀայաստանի օգնության կոմիտեի (ՀՕԿ) ստեղծման ու կայացմանժամանակաշրջանի հետ։
Հայժողովրդիյուրահատուկ,բնավորությանլավագույնհատկանիշներն իր ներսում բյուրեղացրած, հարազատ ժողովրդիէությունը, աշխարհայացքը, աշխարհազգացումը լավագույնս ճանաչածու իր գրական հերոսների կերպարներով ներկայացրած ամենահայհանճար Հովհաննես Թումանյանը սիրված ու հարգված, անառարկելիհեղինակություն ու հանճարեղ էր ամենուրեք, բոլոր բնագավառներում։
Հ. Թումանյանը հայոց պարծանքն է, հայ ազգի նվիրյալ զավակը, որն իրազգին անմնացորդ ծառայեց հոգով ու սրտով, բանիվ և գործով, ամբողջէությամբ։
Ամենայն հայոց բանաստեղծ Հ. Թումանյանը հասարակականքաղաքական գործունեությամբ զբաղվելու առաջին քայլերը կատարել է1880-ական թվականների վերջերին [1, էջ 51]։
գործչիակտիվզբաղվելՀասարակականԻր հետագա ամբողջ գիտակցական կյանքում Հ. Թումանյանըհասարակական-քաղաքականշարունակեցգործունեությամբ և անձնվեր ու անմնացորդ ծառայեց հայրենիքին ուհայությանը։
թումանյանականունակություններն առավել ամբողջական ու բազմակողմանիորենդրսևորվեցին Առաջին աշխարհամարտի եղերական ու դրան հաջորդողդժնդակ տարիներին։
Նա, սթափ և ճիշտ գնահատելով ստեղծվածիրավիճակը, կողմնորոշել է Ազգային բյուրոյի1 աշխատանքները,արդյունավետորեն կազմակերպել հայրենազուրկ արևմտահայությանխլյակների փրկության ու ողբերգական վիճակի վերացման գործը [2, էջ 11, 3, 4, 5, 6]։
Թումանյանը շրջահայաց գործիչ էր, նա յուրահատուկիրատեսորեն, խորաթափանցորեն է պատկերացրել պատմականժամանակաշրջանը և նրբանկատորեն, մեծ զգուշությամբ է վերաբերվելվայրերիհայաշատներկայացուցիչների1Ազգային բյուրոն (Թիֆլիսի ազգային կենտրոնական բյուրո) ստեղծվել է Ռուսականկայսրությանհամագումարխորհրդակցությունում 1912 թ. հոկտեմբեր-նոյեմբերին։
Մասնակցել են Թիֆլիսի,Երևանի, Բաքվի, Ախալցխայի, Նոր Նախիջևանի, Արմավիրի, Բաթումի և հայաշատ այլվայրերի պատգամավորներ։
Համագումարի նպատակն էր՝ օգտվել 1912-1913 թթ.Բալկանյան պատերազմների հետևանքով ստեղծված բարենպաստ իրադրությունից ևհասնել Հայկական հարցի լուծմանը։
Ընտրվել է 7 հոգուց կազմված Ժամանակավորբյուրո (Ս. Հարությունյան, Ա. Խատիսյան, Ա. Քալանթար, Հ. Առաքելյան, Ա. Պոդոսյան,Հ. Թումանյան, Ն. Աղբալյան), որը վարելու էր ընթացիկ գործերը։
Առաջինաշխարհամարտի տարիներին Ազգային բյուրոն կազմակերպել է հայկականկամավորական զորագնդեր, զբաղվել արևմտահայ գաղթականներին տեղավորելու ևնրանց պարենով ապահովելու հարցերով։
1917 թ. հոկտեմբերից, Հայ ազգայինխորհրդի ստեղծումից հետո, Ազգային բյուրոն դադարել է գործելուց։
ազգային խնդիրներին։
1916 թ. աշնանը Թումանյանը ձեռնամուխ էլինում «Հայկազյան ընկերության» ստեղծման նախապատրաստականաշխատանքներին2մեծգործունեություն է ծավալում հատկապես «Հայոց հայրենակցականմիությունների միության» նախագահի պաշտոնում3, իսկ 1918–1919 թթ.գլխավորում է «Համաշխարհային պատերազմից հայ ժողովրդի կրածվնասների քննիչ հանձնաժողով»-ի աշխատանքները4։
Բանաստեղծըազգանպաստ[7]։
1921 թ. Խորհրդային Հայաստանի ժողկոմխորհի նախագահ ևռազմական գործերի ժողկոմ Ալ. Մյասնիկյանի հրավերով բանաստեղծըգալիս է Երևան՝ Հայաստանի օգնության կոմիտե հիմնադրելու համար։
Երկրի անմխիթար վիճակից մտահոգ մի շարք հասարակականգործիչներ, ականավոր մտավորականներ 1921 թ. դիմում են ՀՍԽՀժողկոմխորհին՝ստեղծելուկազմակերպությունհասարակականհիմքը,զարգացնելհայագիտությունը21917 թ. ապրիլի 22‐ին «Հորիզոն» թերթում Հ. Թումանյանը Հայկազյան ընկերությաննպատակների մասին գրում է. «Ընկերություն, որը կոչվելու է Հայկազյան, իբրևմոտավոր նպատակ՝ միտք ունի կազմել «Հայոց ակադեմիա», դնել հայկականհամալսարանիև ամենակողմանիուսումնասիրել մեր աշխարհքը, մեր հին ու նոր կյանքը, մեր գրականությունն ուգեղարվեստը, նրա պատմությունն ու արդի կյանքը և ապահով վիճակի մեջ դնելգիտնականներին, գրողներին ու գեղարվեստագետներին։
Միաժամանակ Հայկազյանընկերությունը հետևելու է մեր կուլտուրական հիմնարկությունների գործունեությանըև նրանց օժանդակելու կարիք եղած ժամանակ»։
31917-1918 թթ. գրեթե բոլոր հայահոծ համայնքներում ու գաղթօջախներում գործումէին «Հայրենակցական միություններ», որոնք զբաղված էին Առաջին աշխարհամարտիցտուժած հայրենակիցներին ու ծովացյալ գաղթականներին օգնելու, ապաստանտրամադրելու, հանգանակություններ հավաքելու, տարբեր կազմակերպություններիհետ բանակցություններ վարելու և կարոտյալներին աջակցելու գործով։
Այդաշխատանքները կենտրոնացնելու և նպատակային ու ճիշտ կազմակերպելումտայնությամբ 1918 թ. մարտին Թիֆլիսում ստեղծվեց «Հայոց հայրենակցականմիությունների միություն»-ը, որի խորհրդի անդամ ընտրվեց Թումանյանը։
41918 թ. հոկտեմբերի 31-ին Հովհաննես Թումանյանի գլխավորությամբ Թիֆլիսումկայացած Հայոց հայրենակցական միությունների կենտրոնական խորհրդի նիստումորոշվում է Փարիզի Հաշտության վեհաժողովին հայ ժողովրդի կողմից մի հուշագիրկազմելու և ներկայացնելու համար ընտրել հանձնաժողով։
Նոյեմբերի 21-ին ստեղծված«Համաշխարհային պատերազմիցքննիչհանձնաժողով»-ի նախագահ է ընտրվում ամենայն հայոց բանաստեղծը։
Նրագլխավորությամբ հանձնաժողովը կարճ ժամանակահատվածում կատարում էհերոսական աշխատանք.հայգաղթականներից հավաքում, խմբավորում, իրավական տեսքի է բերում հսկայածավալփաստական նյութ և դրանք տրամադրում Փարիզում հրավիրվելիք Խաղաղությանվեհաժողովի պատվիրակությանը։
ու անօթևանհազարավորկրածվնասներիհայժողովրդիկողոպտվածճիրաններումհայտնվածխնդրանքով, որը, նախևառաջ, պետք է միջոցներ հայթայթեր սովի ուհամաճարակիժողովրդին փրկելուհամար։
1921 թ. սեպտեմբերի 15-ին ՀՍԽՀ ժողկոմխորհն ընդունում էՀայաստանի օգնության կոմիտե (ՀՕԿ) ստեղծելու մասին դեկրետ [8; 9;10, էջ 21]։
ՀՕԿ-ի հիմնադիր անդամներ են դառնում 77 հոգի, որոնքպետական և հասարակական երևելի գործիչներ էին, բժիշկներ,ականավոր մտավորականներ՝ Մ. Աբեղյանը, Ալ. Բեկզադյանը, Ս. ՏերԳաբրիելյանը, Դ. Դեմիրճյանը, Ա. Երզնկյանը, Հ. Թումանյանը, Ս.Կասյանը, Ռ. Մելիքյանը, Ստ. Մալխասյանցը, Նար-Դոսը, Մ. Սարյանը և ուրիշներ։
ՀՕԿ-ի ստատուտը (կանոնադրություն) հաստատվում է ՀՍԽՀժողկոմխորհի 1921 թ. սեպտեմբերի 15[11]։
Սեպտեմբերի 20-ին՝ ՀՕԿ-ի հիմնադիր ժողովի վերջին նիստին, Ալ.Պապովյանը կարդում է նախագահության խմբագրած շրջաբերականը,իսկ Հ. Թումանյանը ներկայացնում է իր իսկ հեղինակած ևնախագահության խմբագրած կոչը, որում մասնավորապես ասվում էհետևյալը. «Աշխարհի ամեն կողմը ցրւած հայ ժողովուրդ.(28)-ի դեկրետովԼսի՛ր։
Քեզ է կանչում Հայաստանի Օգնութեան Կոմիտէն։
Քեզ է կանչում Հայաստանի մայրաքաղաքում գումարւած ամենհոսանքի հայ գործիչների ու գրականագէտների ժողովը։
Եւ գուցէ երբէք դու չես լսել նրանց ձայները այնպէս միացած ումիահամուռ։
Եւ այսքան մեծախորհուրդ մի վայրկենի։
Լսի՛ր։
Դարաւոր մաքառումներից յետոյ, համաշխարհային պատերազմիլայնածաւալ ալեկոծութիւնների և աղէտների ծովիցթոհուբոհից,գերագոյն ճիգերով բարձրանում է Ազատ ու Անկախ Հայաստանը։
…Արդ, լսի՛ր Հայութիւն, ուր էլ որ լինիս, Եւրոպայից մինչևԱմերիկա, Եգիպտոսից մինչև Հնդկաստան, և ամենուրեք, լսիր քե՛զկանչող հայրենիքի ձայնը և շտապի՛ր օգնութեան ամեն բանով, ինչովկարող ես, որ վաղը ունենաս ա՛յն, ինչ որ երազել ես դարերով – ազատ ուշէն հայրենիք»5 [12; 13; 14, էջ 411-413]։
Հ. Թումանյանին առաջարկում են կոմիտեի նախագահի պաշտոնը։
Նա խնդրում է իրեն ազատ թողնել գրականությամբ զբաղվելու համար,5«Կարմիր աստղ» թերթում տպագրված Կոչը կրում է որոշակի խմբագրականփոփոխություններ և ոչ էականորեն տարբերվում է ԵԼԺ-ում տպագրված Կոչից։
սակայն շրջելով Երևանի փողոցներով և տեսնելով ծանր ու դաժանպատկերներ՝ բանաստեղծը, Լեոյի վկայությամբ, այսպես է ասում. «Երբմի ժողովուրդ սովամահ է լինում փողոցներում, պետք է թողնել ամենինչ, մոռանալ ամեն բան և գնալ նրան փրկելու» [15, էջ 104; 16, էջ 253]։
Այդպես Թումանյանը դարձավ ՀՕԿ-ի նախագահ։
Այս գործը վերջինն էր,որ Թումանյանը հասցրեց անել հայրենիքի համար։
Այսպիսով՝ ՀՕԿ-իգլխավոր վարչության առաջին պատվավոր նախագահը հայ մեծբանաստեղծ Հովհաննես Թումանյանն էր, որը, սակայն, բնակվելովԹիֆլիսում, հնարավորություն չուներ ստանձնելու ՀՕԿ-ի անմիջականղեկավարությունը։
ՀՕԿ-ի անմիջականղեկավարությունը վստահվում է ՀՍԽՀ հողժողկոմ Ա. Երզնկյանին։
ՀՕԿի հիմնադիր ժողովում Ա. Երզնկյանը միաձայն ընտրվում է ՀՕԿ-իկենտրոնական վարչության նախագահ [17; 10, էջ 22]։
համարԴրաէլԹումանյանի ջանքերով 1921 թ. հոկտեմբերին Թիֆլիսում բացվումէ ՀՕԿ-ի մասնաճյուղ [14, էջ 665], և անմահ լոռեցին անձնուրացնվիրումով նպաստեց ՀՕԿ-ի կայացմանն ու Հայաստանի ապաքինմանըև բարգավաճմանը։
1922 թ. ՀՕԿ-ի տեղական մասնաճյուղեր ենստեղծվում Մոսկվայում, Բաքվում, Թեհրանում, ապա նաև Բաթումում,Կիևում, Խարկովում, Օդեսայում, Ցարիցինում (այժմ՝ Վոլգոգրադ),Հյուսիսային Կովկասի ու Միջին Ասիայի, ԽՍՀՄ գրեթե բոլոր հայաշատքաղաքներում,Հունաստանում, Բուլղարիայում,Ռումինիայում, Ֆրանսիայում, Մեծ Բրիտանիայում, Գերմանիայում,Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներում, Լատինական Ամերիկայի միշարք քաղաքներում, Մերձավոր Արևելքում, Իրանում(Թավրիզ),Եգիպտոսում, Ալժիրում և այլուր։
ՀՕԿ-ի եկամուտները գոյանում էիննվիրատվություններից,անդամավճարներից, հրատարակումներից,կտակներիցաղբյուրներից։
շուրջըսփյուռքահայությանը համախմբելու գործում կարևոր դեր են կատարելՀՕԿ-ի պարբերականները և այլ հրատարակություններ։
1924–1925 թթ.՝ՀայրենիքիայլևՀսկայական էր Հ. Թումանյանի ներդրումը ՀՕԿ-ի հեղինակությանբարձրացման ու հայության մեջ, հատկապես՝ սփյուռքահայության,ՀՕԿ-ի նկատմամբ մեծ վստահություն ապահովելու գործում։
Թեևհանճարեղ բանաստեղծ ու մեծ մարդասեր Թումանյանը, որն արդենէր Թիֆլիսում, վատառողջհնարավորությունևանմիջականորենաշխատանքները,այնուամենայնիվ, Հ. Թումանյանի նախագահության տարիներին ՀՕԿ-ը,շատղեկավարելուժամանակ տրամադրելուհիմնականումբնակվումչուներՀՕԿ-իէրուկապերհաստատումուու խորհրդայինգործին։
Սփյուռքիիր առջև դրված նպատակների իրականացման շրջանակներում, օգնումէ Խորհրդային Հայաստանի սովյալ բնակչությանը, օժանդակումշինարարությանը,սերտացնումհարաբերությունները աշխարհով մեկ սփռված հայ տարագիրների ուհայկական համայնքների հետ, նրանց համախմբում հայրենիքի շուրջը։
Ստեղծումից անմիջապես հետո ՀՕԿ-ի կենտրոնական վարչություննանհապաղ ձեռնամուխ եղավ սփյուռքահայ համայնքների հետ կապերհաստատելուհանրապետությունների հայ համայնքներին ուղարկած շրջաբերականներով ՀՕԿ-ը կոչ էր անում շուտափույթ օգնել մայր հայրենիքին։
Այդնպատակով 1921թ. աշնանը ՀՕԿ-ը կազմակերպում է Հ. Թումանյանի ևԵ. Թաղիանոսյանի գործուղումը Կ. Պոլիս։
1921թ. հոկտեմբերին Հ. Թումանյանը նամակով դիմում է արտասահմանում գտնվող Ավ. Իսահակյանին ու Ա. Չոպանյանին՝ նրանց հորդորելով մասնակցելԵվրոպայում ՀՕԿ-ի մասնաճյուղեր ստեղծելու աշխատանքներին [10, էջ23, 27]։
Հ. Թումանյանը գործում էր մեծ ոգևորությամբ, լավատեսորեն էրտրամադրված ու վստահ էր ՀՕԿ-ի նպատակների իրագործմանն ուարդյունավետ գործունեությանը։
Դա երևում է հատկապես Թումանյանիհետևյալ տողերից. «Նշանակալից երևույթ է, որ, իրարից անկախ ուանտեղյակ, նման մարմիններ [իմա՛ ՀՕԿ-ի մասնաճյուղեր – Ա. Մ.] ենառաջ գալիս և մեր գաղութներում։
Էս նշանակում է, թե կենդանի էհայությունը։
Կենդանի է և ուժեղ։
Երևանից սկսած մինչև հեռավոր գաղութներըշարժվում է նա դեպի հայրենիք։
Ինչքան էլ խոչ ու խութեր, ինչքան էլ դժվարություններ ութշվառություններ հանդիպեն ճանապարհին, նա հասնելու է իրնպատակին։
Հայաստանի ազատ հողի վրա նա շինելու է իր ազատ ու առատտունը, Հայկական բարձրավանդակի վրա զարգացնելու է իր ազգայինհանճարը և իր խոսքն ասելու է աշխարհքին» [11; 18, էջ 431-432; 14, էջ 415]։
Հ. Թումանյանի նախագահության տարիներին զգալի էր ՀՕԿ-իօգնությունը գիտական ու կրթամշակութային օջախներին՝ հանրայինգրադարանին,թանգարաններին։
Պայմանագրեր էին կնքվում գիտության, գրականության և արվեստիգործիչների հետ, որոնք իրենց ստեղծագործություններում պետք էներկայացնեին Խորհրդային Հայաստանի ներքաղաքական կյանքիթատրոններին,բուհերին,տարբեր ոլորտները՝ նպատակ ունենալով աշխարհին ծանոթացնելուվերականգնվող Հայաստանի նվաճումներին [19, էջ 203-205; 20, էջ 169170]։
1920-ական թթ. սկզբին ՀՕԿ-ի տրամադրած գումարներովիրականացվում են հայրենադարձներին [10, էջ 89] բժշկական օգնությունցուցաբերելու, պարենով, աշխատանքով և ապաստանով ապահովելումիջոցառումներ,ոռոգելիհողատարածքների ընդլայնմանն ու բերքատվության բարձրացմանըմիտված այնպիսի նշանակալից աշխատանքներ, ինչպիսիք էինԷվջիլարի6 [21, էջ 358] և Շիրակի7 [22, էջ 133] ջրանցքների կառուցումը,Արարատյան դաշտի ճահիճների չորացումը [10, էջ 49-51]։
ՀայաստանումինչպեսնաևՀՕԿ-ի ուշադրությունից չեն վրիպել նաև նախադպրոցականհաստատությունները։
ենմանկապարտեզների ու մանկամսուրների նոր շենքեր, հագուստ ևսննդամթերք տրամադրվել նրանց [19, էջ 202]։
կահավորվելԿառուցվելու1922 թ. ՀՕԿ-ի նախագահությանն է փոխանցվում Զանգիբասարի շրջանի Իմանշալու (այժմ՝ գյուղ Մխչյան) և Ուլուխանլու (այժմ՝ Մասիսքաղաք) գյուղերի դպրոցների վերանորոգման ծախսերի նախահաշիվը՝խնդրելով տրամադրել 1816 ռուբլի։
Խնդրանքը բավարարվում է, ևվերոհիշյալ գյուղերի դպրոցները վերանորոգվում են։
1922–1923 թթ. ՀՕԿ-ը պարբերաբար հագուստի և գրենականպիտույքների տեսքով օգնություն է տրամադրել Աշտարակի և Օշականիպետական դպրոցներին, օժանդակել Կոշ գյուղի դպրոցի կառուցմանը։
1923–1924 թթ. ՀՕԿ-ը մեծաքանակ ապրանքներ ու դրամականօգնությունգրադարանին, Երևանիհամալսարանին, մեծահասակների արհեստանոցին, անապաստաներեխաներին, Ապարանի չքավոր գյուղացիությանը, Զանգեզուրի ուՂարաբաղի լուսբաժիններին, այլևայլ կրթամշակութային հիմնարկների[23; 10, էջ 47]։
ՀՕԿ-ի կենտրոնական վարչությունը ձգտում էրէ տրամադրելՀանրային6Կոչվել է Էվջիլար (այժմ՝ Արազափ, ՀՀ Արմավիրի մարզ) գյուղի անունով։
Ջրանցքըսկիզբ է առնում Արաքս գետից և ոռոգում հիմնականում Արմավիրի մարզի Էջմիածնիտարածաշրջանի հողերը։
7Ջրանցքը սկիզբ է առնում Ախուրյան գետից՝ ՀՀ Շիրակի մարզի Կապս գյուղիմոտակայքից։
Կառուցվել է 1922-1925 թթ.։
Ոռոգում է Շիրակի մարզի շուրջ 9,8 հզ. հահողատարածք։
Ջրանցքի բացման հանդիսավոր արարողությանը (1925 թ. հունիսի 21)մասնակցել է նաև նորվեգացի նշանավոր բևեռախույզ, գիտնական, հասարակականգործիչ, հայ ժողովրդի մեծ բարեկամ Ֆրիտյոֆ Նանսենը։
սահմաններում աջակցելհնարավորությաննաև Ղարաբաղիհայությանը։
Ուշագրավ է, որ ՀՕԿ-ը, փաստորեն, Ղարաբաղը համարումէր Խորհրդային Հայաստանի անբաժան մաս և օգնություն էրտրամադրում նաև Ղարաբաղի դպրոցներին։
1920 թ. նոյեմբերի 10-ինկայացած ՀՕԿ-ի գլխավոր վարչության նիստի արձանագրությունիցպարզվում է, որ Ղարաբաղի դպրոցների կարիքները հոգալու համարտրամադրվել են մեծաքանակ գրենական պիտույքներ [19, էջ 198]։
ևկազմակերպությանԱյսպիսով՝ նշանակալի է Հ. Թումանյանի ավանդը ՀՕԿ-իկայացմաննպատակների արդյունավետիրականացման գործում։
Հ. Թումանյանի նախագահության տարիներինՀՕԿ-ը, իր առջև դրված նպատակների իրականացման շրջանակներում,աշխատանքներ է տարել կարիքավոր բնակչության համար պարեն,հագուստ, դեղորայք և առաջին անհրաժեշտության այլ ապրանքներձեռք բերելու և բաշխելու համար, Սփյուռքի և Հայրենիքի միջև կապերըամրապնդելու, Խորհրդայինումշակութային ձեռնարկումներ իրականացնելու, հայրենադարձությանկազմակերպման, հայրենադարձների համար հայրենիքումնորավաններիուղղությամբ։
Փաստորեն, ՀՕԿ-ը մեծապես նպաստել է Հայաստանի վերականգնմաննու վերելքին, տնտեսական, գիտական և կրթամշակութային կյանքիաշխուժացմանն ու զարգացմանը, նպաստել է նոր աշխատատեղերիստեղծմանը, շինարարական աշխատանքների ծավալմանը, սովի ուհամաճարակների հետևանքների հաղթահարմանը, գրագիտությանտարածմանը, մշակույթի պահպանմանն ու զարգացմանը։
շինարարությանՀայաստանումշինարարականուբնակավայրերիՀ. Թումանյանը, անտեսելով իր վատառողջ ու տկար վիճակը,շարունակում էր օգնել հայրենիքին։
Ամբողջ գիտակցական կյանքում մեծհումանիստը հավատարիմ մնաց իր իսկ պատգամին և ստեղծածավանդածով, վարք-վարմունքով ապացուցեց, որ գո՛րծն է անմահ։
Այո՛,նա իր գործով ապրելու՛ է դարեդար։
Նա հավերժացավ իր կենսուրախ ուշենշող վերաբերմուքով՝ մինչև վերջին շունչը լույս ու ջերմությունսփռելով ամենուրեք, լույսով ու բարությամբ օժտելով, սրտապնդելմխիթարելով («ղոչաղ կացեք») իրեն շրջապատողներին։
Միով բանիվ՝Թումանյանը համայն մարդկությանն է, նա հանճար է, որ չունիազգություն։
Նա Մարդ եկավ, մարդկության ու մարդկայնության համարապրեց ու արարեց ու Մարդ գնաց անարատ։
| Հոդվածի նպատակն է ներկայացնել Հ. Թումանյանի կյանքի ու գործունեության՝ մի ժամանակաշրջանի պատմությունը։
Խնդիր ենք դրել արխիվային փաստաթղթերի, այլ աղբյուրների հաղորդած տեղեկությունների համադրությամբ և վերլուծությամբ լուսաբանել հայ մեծ բանաստեղծի հասարակական գործունեության վերջին տարիները, որոնք կապված էին Հայաստանի օգնության կոմիտեի ստեղծման ու կայացման ժամանակաշրջանի հետ։
Հոդվածում վերլուծել ու ներկայացրել ենք Հ. Թումանյանի հասարակական գործունեությունը 1921–1923 թթ.։
|
Բժշկական աշխարհագրությունը սահմանային գիտություն է «բժշկության» աշխարհագրության միջև, որի պատճառով էլ այն շատ բազմազան է: Այն ուսումնասիրում է շրջակա միջավայրի բնական և սոցիալ-տնտեսական գործոնների բնույթը, որոնք ազդում են մարդու առողջության վրա ՝ մարդու առողջությունը պահպանելու և հիվանդությունները կանխելու համար: Գիտությունը մեծ գործնական նշանակություն ունի, ուստի, տեսական գիտելիքներից բացի, ուսանողներից պահանջվում է ունենալ դրանք կիրառելու հմտություններ: Այս մեթոդական հոդվածի նպատակն է ներկայացնել բժշկական-աշխարհագրական-գործնական աշխատանքի կատարման տարբեր մոտեցումներ, քանի որ գիտելիքների կայունությունը պայմանավորված է ոչ միայն տեսականորեն, այլև գործնական-գործնական առումով, և դրանք ձեռք են բերվում գործնական աշխատանք կատարելով: , Այս գործողությունների համար անհրաժեշտ են համալսարանական դասագրքեր կամ դասախոսություններ, քարտեզներ, վիճակագրական նյութեր, գծագրական և քարտեզագրական պարագաներ: Յուրաքանչյուր գործնական աշխատանք պետք է ունենա նպատակ, նպատակներ, օգտագործված մեթոդներ, տարբերակներ և առարկային համապատասխան նյութեր: «Բժշկական աշխարհագրություն» դասընթացի դասախոսական փաթեթը պարունակում է տեսական նյութեր քննարկված բոլոր թեմաների վերաբերյալ: Withանոթանալով դրանց ՝ ուսանողը պետք է կարողանա. • համակարգել տեղեկատվությունը տվյալ երեւույթի, տարրի մասին, • գնահատել և բացատրել մարդու առողջության տարրերի, տարրերի, հատկությունների բնույթը, • համատեղել մարդու առողջության վրա ազդող գործոնները, քարտեզագրման արդյունքները, • նկարագրելով շրջանի բժշկական-աշխարհագրական պայմանները: Գործնական աշխատանքն իրականացվում է հետևյալ կանոնների համաձայն. • ուսանողը պետք է գործնական աշխատանքն ամբողջությամբ կատարի, • աշխատանքը կատարվի առանձին տետրում, որը մնում է աթոռին, • աշխատանքն արվում է մեկ դասի ընթացքում: «Բժշկական աշխարհագրություն» դասընթացը դասավանդվում է տարբեր մասնագիտությունների ուսանողների համար, ուստի յուրաքանչյուրի համար մշակվում է գործնական աշխատանքների իրականացման առանձին մոտեցում: Այս դասընթացում կան տարբեր մոտեցումներ գործնական աշխատանքների իրականացման համար, օրինակ ՝ Գ. Օսիպենկոն [3, էջ 17-18] հարցեր է տալիս նյութը պարզելու, աղյուսակները լրացնելու, ուրվագծային քարտեզի վրա տեղադրելու նյութը ՝ առանց տեքստի վերլուծության, այսինքն ՝ ուսանողը պարզապես տեղադրում է հիվանդության տարածքները: Հոդվածն առաջարկում է տարբեր մասնագիտությունների ուսանողների համար բարդ գործնական աշխատանքի ընտրանքներ: «Աշխարհագրություն» մասնագիտության համար շատ կարևոր է հայտնաբերել երևույթների տարածքային տարբերությունները, տարրերի միջև փոխկապակցվածությունը, ուստի այդպիսի ուղղություն պետք է տրվի գործնական աշխատանքներին: Եկեք քննարկենք բնական միջավայրի տարրերից մեկի առողջական նշանակությունը: Գործնական աշխատանք 1 Թեմա. Կլիմայի առողջության կարևորությունը Աշխատանքի նպատակը. • պարզել եղանակի տարրերի փոխկապակցված ազդեցությունը օրգանիզմի վրա, • որոշել մի քանի բնակավայրերի ՊՏ (արդյունավետ ջերմաստիճանը), • նկարագրել բժշկական-կլիմայական պայմանները: քննարկվող բնակավայրերի, Անհրաժեշտ պարագաներ ՝ համապատասխան տեքստային նյութ, տետր, ուրվագծային քարտեզ, նկարչական պարագաներ: Աշխատանքի տեսակը. Գործնական աշխատանքային գործընթաց. Ուսանողներին մանրամասներ հաղորդեք կատարված աշխատանքի մասին: Տեքստային աշխատանքը կատարվում է տետրում, էջը որոշվում է տրված բնակավայրերում, իսկ գործնական աշխատանքները կատարվում են էսքիզային քարտեզի վրա: Որպես նախնական նյութեր, ուսանողներին տրամադրվում են տվյալներ բնակլիմայական տարբեր գոտիներում բնակավայրերի երկու եղանակային տարրերի `օդի հարաբերական ջերմաստիճանի և հարաբերական խոնավության, E- որոշման բանաձևի մասին (ըստ Ա. Միսենարդի): [1] EJ = t-0,4 (t-10) (1-f / 100) (1) երբ t օդի ջերմաստիճանն է C °, f հարաբերական խոնավությունն է%: Այս ցուցանիշի առավելությունն այն է, որ այն կարող է օգտագործվել նկարագրելու ինչպես տաք, այնպես էլ սառը սեզոնի պայմանները: Դրա հիման վրա տրամադրվում են ամառային միջին ձմեռային ջերմաստիճանի հարաբերական խոնավության ցուցիչները, ինչպես նաև մարդու ջերմության զգայունությունը և բեռը գնահատելու սանդղակը [2]: Աշխատությունը ներառում է երեք հիմնական խնդիր: 1. կիրառել մաթեմատիկական մեթոդը, հաշվարկել էջը, 2. բնակավայրերը տեղադրել ուրվագծային քարտեզի վրա, կատարել որոշակի վերլուծություններ դրանց աշխարհագրական դիրքի մասին, 3. համեմատել տվյալ տարածքի հարմարավետությունը անձի համար: Ուսանողը պետք է կարողանա արդյունավետ և ճիշտ աշխատել տրված նախնական նյութերի հետ: Նախ, տետրում լրացրեք աղյուսակը հետևյալ կերպ. Աղյուսակ 1. Արդյունավետ ջերմաստիճանը. Բնակավայրերում ՊՏ: Օդի հարաբերական խոնավությունը զ.% Ամառ / ձմեռ: 9 տաք / չափավոր Բարձր ջերմություն / ծայրաստիճան ցուրտ հարմարավետ / հարմարավետ հարմարավետ / հարմարավետ հարմարավետ / հարմարավետ հարմարավետ / Սառեցնող սեղան Ուսանողը մուտքագրում է 1 (1) աղյուսակի տվյալները բանաձևի մեջ, ամռանը և ձմռանը էջը հաշվարկում համեմատվում է համեմատած 2-ի հետ: աղից ստացված գումար (2)]: Աղյուսակ 2, էջ առ Efektivjermastichani Մարդկային jermazgatsoghutyune կախված է metsutyunitsshogtakchapavorzovchapavorshatshog TsanrabernvatsuuzheghchapaharmaravettakharmaravetharmaravetharmaravetvorEJZgatsoghutyuntyunEJZgatsoghutyuntsurtshat tsurttsayraheghtsayrahegh tsurtTsanrabernvatsutyunchapavortsrtaharmanbardzr vtangtsurtshat uzheghtsrtaharmanbardzrhavanakanutyunAghyusak 1-ը կատարվում է լրացնելով գծերով տարածքների քարտեզի վրա: Այս աշխատանքի նպատակն է տեղեկատվություն ստանալ ուսանողի համար հետաքրքրական վայրի վերաբերյալ `կատարելով քարտեզագրական աշխատանք` կապված օբյեկտի գտնվելու վայրի հետ: Նա պարզում է, թե որ կլիմայական գոտում է գտնվում տվյալ օբյեկտը, ինչ պայմաններ կան, ինչ աշխարհագրական դիրքում `ծով, ներս, որպեսզի կարողանա բժշկական-աշխարհագրական նկարագրություն կազմելիս ցուցումներ օգտագործել, բացատրել մարդու բնակության պայմանները: , Ուսանողի եզրակացությունները շատ կարևոր են այս վերլուծության մեջ, որը թույլ է տալիս համեմատություններ կատարել, և դրանք նոր գիտելիքների աղբյուր են: Կատարված աշխատանքները հանձնվում են ստուգման: «Serviceառայություն» մասնագիտության համար հնարավոր է, որ ուսանողները իմանան տվյալ տարածքի բնակչության վերաբնակեցման, ապրելակերպի և աշխատանքային գործունեության առանձնահատկությունները: Բժշկական և աշխարհագրական հետաքրքրություն են ներկայացնում սնունդը, ազգային խոհանոցը, որը հաճախ պայմանավորված է սննդի բազմաթիվ հիվանդությունների տարածմամբ: Գործնական աշխատանք 2 Թեմա. Սննդամթերքի առողջության կարևորությունը Աշխատանքի նպատակը. • պարզել սննդի դերը մարդու առողջության պահպանման գործում • պարզել սննդամթերքի միջոցով տարածված հիվանդության բնույթը, • ներկայացնել սննդի աշխարհագրական առանձնահատկությունները, • կազմել մի քանի ազգային խոհանոցների հավաքածուներ Անհրաժեշտ պարագաներ ՝ համապատասխան տեքստային նյութ, տետր, ուրվագծային քարտեզ, նկարչական պարագաներ: Աշխատանքի տեսակը ՝ գործնական աշխատանքային գործընթաց: Ուսանողներին տրամադրեք աշխատանքի վերաբերյալ մանրամասներ: Աշխատանքը կատարվում է տետրում ՝ պատասխանելով հարցերին: 1. Որո՞նք են սննդի պահանջները: 2. Ի՞նչ ազդեցություն ունեն սննդի կառուցվածքն ու կազմը մարդու մարմնի վրա: 3. Ի՞նչ փոխհարաբերություն կա սննդի վայրի կլիմայի և Աշխատանքի հաջորդ փուլը կատարվում է ուրվագծային քարտեզի վրա: Տեղադրել քարտեզի վրա: 1. «Սննդառության տեսակները» (ցորեն, եգիպտացորեն, բրինձ, կորեկ-սորգ) բժշկական աշխարհագրության դասախոսությունների միջոցով, 2. Ներկայացված գոտիների համար խորհրդանիշների մշակում: Աշխատեք ազգային խոհանոցի հավաքածուի հետ, որը կազմվում է ուսանողների կողմից տրված նախնական հանձնարարականով: Կատարված աշխատանքները հանձնվում են ստուգման: Վերոնշյալ գործնական աշխատանքի տարբերակը մի շարք առավելություններ ունի: 1. Ուսանողը հարցերին պատասխանում է միայն այն ժամանակ, երբ նա ամբողջությամբ տիրապետում է դասախոսական նյութին: 2. նա ինքն է ձևակերպում պատասխանը `ընտրելով իր համար հիմնական խնդիրները, 3. ուսանողը հնարավորություն ունի կատարել մի փոքր հետազոտական աշխատանք` իր հավաքածուն մյուսներից տարբերող նյութեր հավաքելու, ընտրություն կատարելու համար: ազգային խոհանոցների հարցում: Բժշկական աշխարհագրության գործնական աշխատանքի բնույթը «Դեղագործական քիմիա» մասնագիտության համար և պահանջները որոշակիորեն տարբեր են: Եկեք քննարկենք մեկ տարբերակ: Գործնական աշխատանք 3 Թեմա. Բույսերի առողջության կարևորությունը Աշխատանքի նպատակը. • պարզել տարբեր տեսակի բույսերի առողջության կարևորությունը, • առանձնացնել սննդի, թունավոր, ալերգենիկ բույսերի և խոտաբույսերի խմբերը և տալ նրանց առողջության կարևորությունը. Անհրաժեշտ իրեր. Համապատասխան տեքստային նյութ, տետր, «Հայաստանի ազգային ատլաս», Երեւան, 2007, էջ 80 գծանկարչական պարագաներ: Աշխատանքի տեսակը. Գործնական աշխատանքային գործընթաց. Ուսանողներին մանրամասներ հաղորդեք կատարված աշխատանքի մասին: 1. աշխատել դասախոսական նյութի հետ 2. աշխատել ատլասի քարտեզների հետ, 3. աշխատանք բույսերի հավաքածուների հետ: Առաջին առաջադրանքի շնորհիվ ուսանողը տետրում լրացնում է հետևյալ առաջադրանքները .1. Առանձնացրեք բույսերն ըստ կիրառման բնագավառների ՝ խոտաբույսեր, սննդի բույսեր, դեկորատիվ բույսեր, 2. լրացնել աղյուսակը: Աղյուսակ 3. Բույսերի առողջության կարևորությունը Բույսեր Խոտաբույսեր Թունավոր բույսեր Պաթոգեն բույսեր Անունի ազդեցության տարածում Երկրորդ աշխատանքը կատարվում է «Հայաստանի ազգային ատլասի» հետ, Ե. 2007, էջ 80 «Վայրի օգտակար բույսերի տեսակներ» քարտեզով: Ուսանողներն իրականացնում են հետազոտական աշխատանքներ ՝ կամ ըստ առանձին մարզերի, կամ ըստ բույսերի առանձին տեսակների: Նրանք նշում են կատարում տետրում իրենց տարածվածության մասին: Բույսերի հավաքածուների կազմման աշխատանքները նախապես հանձնարարված են ուսանողներին: Նրանք ընտրում են բույսերի տեսակները, չորացրած նմուշները, տեղեկություններ գրում տարածման, բուժական նշանակության և օգտագործման պատմության մասին: Այս աշխատանքը օգնում է ապագա մասնագետներին ամրապնդել և հարստացնել բուսական բժշկության վերաբերյալ իրենց գիտելիքները: Կատարված աշխատանքները հանձնվում են ստուգման: Եզրակացություն 1. Բժշկական աշխարհագրության դասընթացի պրակտիկ աշխատանքներ մեթոդի վերաբերյալ առաջին անգամ ներկայացվում են իրականացման մեթոդական ցուցումները, 2. գործնական աշխատանքները, բացի բժշկական-աշխարհագրական տեսական գիտելիքներից, ներառում են նաև քարտեզագրական, մաթեմատիկական, կենսաբանական գիտելիքներ, 3. համապատասխան տարբերակ յուրաքանչյուր մասնագիտության համար առաջարկվում է գործնական աշխատանք, 4. գործնական աշխատանքը բարձրացնում է դասընթացի ուսուցման արդյունավետությունը, 5. գործնական աշխատանքի այս մեթոդը կարող է կիրառվել հանրապետության այլ բարձրագույն ուսումնական հաստատություններում: Գրականություն 2. Исаев А. Ա. Локологическая климатология. Մ. 2001. 456 Գ .3. Օսիպենկո Գ.Լ. Բժշկական աշխարհագրություն և էկոլոգիա: praktческое руковод Հեղինակ Info Info Vanahyan Anahit Parg - աշխատանք. գիտնականի թեկնածու, Գյումրու Մ. Նալբանդյանի անվան պետական մանկավարժական ինստիտուտ, օգնական, էլ. ։
| Բժշկական աշխարհագրության գործնական աշխատանքներն ունեն ուսուցողական մեծ նշանակություն։
Դրանք ամրապնդում են գիտելիքները, նպաստում տեսական նյութի լիարժեք ընկալմանը, միջառարկայական կապերի խորացմանը։
Հոդվածում ներկայացվում են մարդու առողջության վրա ազդող գործոնների ազդեցությունների շուրջ գործնական աշխատանքներ տարբեր մասնագիտություններ ստացող ուսանողների համար։
|
Հայաստանի Հանրապետության և Եվրամիության հարաբերություններն ավելի քան երկու տասնամյակի պատմություն ունեն: Այս հարաբերությունները կարևոր են ինչպես տնտեսական, այնպես էլ քաղաքական առումով, քանի որ ժամանակակից Հայաստանի աշխարհայացքն ավելի շատ արևմտամետ է, ինչը պայմանավորված է մի շարք գործոններով: Նախ նշենք, որ 1990-ականների սկզբին երկրում գերակշռում էին անկախություն նվաճելուն միտված գաղափարական հոսանքները, որոնք ինքնաբերաբար հակասովետական էին: Երկրորդ ՝ Անկախ Հայաստանը, պայմանավորված երկրաշարժով, արցախյան պատերազմով և տնտեսական շրջափակումով, ֆինանսական ռեսուրսների կարիք ուներ, որոնց հիմնական նվիրատուն Արեւմուտքն էր: Երրորդ ՝ փլուզված Սովետական Միությունը չունեցավ առաջադեմ իրավական և տնտեսական օրենսդրություն, և դրա ձևավորման օրինակները վերցվեցին նաև Արևմուտքից: Հայաստանի և ԵՄ-ի հարաբերությունները սկսվել են 1996 թ.-ին: Հայաստանի Հանրապետության և Եվրոպական անդամ պետությունների միջև կնքված Գործընկերության և համագործակցության համաձայնագրով: Հայաստանի և ԵՄ հարաբերությունների զարգացումը պայմանականորեն բաժանվում է 3 փուլի. 1. 1996-2006: 1996 Այն ստորագրվեց 1999 թ. Ապրիլի 22-ին Հայաստանի Հանրապետության և Եվրոպական համայնքների և նրանց անդամ պետությունների միջև: Գործընկերության և համագործակցության համաձայնագիրը (ՀԽԳ) ուժի մեջ է մտել 2006 թվականի հուլիսի 1-ից: [1] Այն ստորագրվել է 10 տարի ժամկետով, իսկ ժամկետի ավարտից հետո այն ավտոմատ կերպով երկարացվել է յուրաքանչյուր անգամ մեկ տարով: 2. 21-րդ դարի սկզբին Հայաստանի և ԵՄ-ի համագործակցությունը կարգավորվում էր նաև Հայաստան-ԵՄ Եվրոպական հարևանության քաղաքականության (ԵՀՔ) գործողությունների ծրագրով (ԵՀՔ Գործողությունների ծրագիր), որը պաշտոնապես հաստատվեց 2006 թվականին: Նա ծնվել է նոյեմբերին 14-ը Բրյուսելում: ԵՀՔ գործողությունների ծրագիրը սահմանել է համագործակցության մի շարք առաջնահերթ ոլորտներ, այդ թվում ՝ օրենքի գերակայություն, ժողովրդավարական ինստիտուտների ամրապնդում, մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների հարգում և ներդրումային միջավայրի բարելավում: Եվրոպական հարևանության քաղաքականության շրջանակներում ԵՄ-ն աշխատել է իր հարավային և արևելյան հարևանների հետ `քաղաքական ասոցացման և տնտեսական ինտեգրման հնարավորինս բարձր աստիճանի հասնելու համար: 3. Հաջորդ և ընթացիկ 3-րդ փուլը հիմնված էր Արևելյան գործընկերության (այսուհետ `Արտաքին գործերի նախարարություն) ծրագրի վրա, որը Եվրամիության նախաձեռնությունն էր` ուղղված Արեւելյան Եվրոպայի և Հարավային Կովկասի վեց երկրների `Հայաստանին, Ադրբեջանին, Բելառուսին, Վրաստանը, Մոլդովան և Ուկրաինան: 4րագրի 4 ՏՆՏԵՍԱԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ պաշտոնական մեկը տրվեց 2009 թ. [7] Մայիսի 7-ին Պրահայում կայացած ԵՄ անդամ 27 երկրների և 6 գործընկեր երկրների գագաթնաժողովում: Այս նախաձեռնության նպատակն էր ամրապնդել հարաբերությունները օտարերկրյա պետությունների և ԵՄ անդամ երկրների միջև `քաղաքական համագործակցության խորացման և տնտեսական ինտեգրման միջոցով: Արևելյան գործընկերության տարածքային համագործակցության ծրագրերի այս ռազմավարությունը սահմանում է ԵՄ կողմից ֆինանսավորվող տարածքային զարգացման ծրագրերի առաջնահերթությունները, որոնք պետք է իրականացվեն վերը նշված վեց երկրների և ԵՄ-ի միջև, ընդգրկման ենթակա տարածաշրջանների պահանջները, թիրախային խմբերը, ֆինանսական շրջանակը և կառավարման մարմինները: Այս համագործակցության շրջանակներում 2010 թ. Հունիսին սկսվեցին բանակցությունները ՀՀ-ԵՄ Ասոցացման համաձայնագրի շուրջ, իսկ 2012-ին: Ասոցացման համաձայնագրի մաս հանդիսացող Խորը և համապարփակ ազատ առևտրի գոտու շուրջ բանակցությունները հունիսին Այնուամենայնիվ, 2013 թ.-ին հուլիսին Հայաստանն ու Եվրամիությունն ավարտեցին բանակցությունները Ասոցացման համաձայնագրի շուրջ: Մաքսային միությանն անդամակցելու Հայաստանի որոշումից հետո ԵՄ-ն հայտարարեց, որ հնարավոր չէ նախաստորագրել Ասոցացման համաձայնագիրը: Եվրամիությունը և Հայաստանը հայտարարել են, որ ավարտել են բանակցությունները Ասոցացման համաձայնագրի, այդ թվում ՝ Խորը և համապարփակ ազատ առևտրի գոտու շուրջ, բայց չեն ստորագրի այն, քանի որ Հայաստանը միջազգային նոր պարտավորություններ ունի: Այնուամենայնիվ, անհրաժեշտ ենք համարում նշել, որ 2013 թ. Նոյեմբերի 29-ին Վիլնյուսում կայացած Արևելյան գործընկերության գագաթնաժողովի շրջանակներում ընդունվեց Հայաստանի Հանրապետության և Եվրամիության համատեղ հայտարարությունը `վերահաստատելով զարգացումը և ամրապնդումը շարունակելու փոխադարձ հանձնառությունը: համապարփակ համագործակցություն փոխադարձ հետաքրքրություն ներկայացնող բոլոր ոլորտներում: Ելնելով ընդհանուր արժեքներից ՝ Հայաստանը և Եվրամիությունը հավատարիմ են համագործակցության զարգացման այն ոլորտներում, ինչպիսիք են ժողովրդավարական ինստիտուտների և դատական համակարգի շարունակական կատարելագործումը, մարդու իրավունքների և օրենքի գերակայության ամրապնդումը, կոռուպցիայի դեմ պայքարը և այլն: Արդյունքում, 2017-ին Բրյուսելում 2006 թ. Նոյեմբերի 24-ին ստորագրվեց ՀՀ-ԵՄ Համապարփակ և ընդլայնված գործընկերության համաձայնագիրը (այսուհետ `Համաձայնագիր) [4]: Իհարկե, այս համաձայնագիրը չի կարող հավասարվել Ասոցացման համաձայնագրին ԵՄ տնտեսական հնարավորությունների ամբողջ ներուժի և ազատ առևտրի գոտու արտոնություններից օգտվելու տեսանկյունից: Հետևաբար, այս առումով Հայաստանի Հանրապետության դիրքորոշումները զիջում են Վրաստանին, Մոլդովային և Ուկրաինային, որոնք ստորագրեցին Խորը և համապարփակ ազատ առևտրի համաձայնագիրը: Գնումների խնդիրները մանրամասն քննարկվում են Համապարփակ և ընդլայնված գործընկերության համաձայնագրի շրջանակներում: Մասնավորապես, 16-րդ հոդվածը սահմանում է կողմերի պարտավորությունը համագործակցել կազմակերպված հանցավորության և կոռուպցիայի դեմ պայքարում, այդ թվում նաև այնպիսի ներքին գործունեության մեջ, ինչպիսիք են պետական գնումների խարդախությունը: Համաձայնագրի մի ամբողջ գլուխ (Գլուխ 8) նվիրված է պետական գնումների համակարգին: Այսպիսով, 269-րդ հոդվածը սահմանում է, որ Առևտրի համաշխարհային կազմակերպության (ԱՀԿ) Պետական գնումների համաձայնագրի և Կողմերի միջև հարաբերությունները հաստատում են 2012 թվականի Վերանայված պետական գնումների համաձայնագրով նախատեսված նրանց փոխադարձ իրավունքներն ու պարտականությունները: Կողմերը ԱՀԿ Պետական գնումների պայմանագրի XIX հոդվածը, որը կրում է «Կողմերի պարտավորությունների տեղեկատվություն և վերահսկողություն» խորագիրը, սահմանում է, որ յուրաքանչյուր Կողմ անհապաղ կհրապարակի ցանկացած պետական գնումների մասին օրենք, կանոնակարգ, վճիռ, որոշում կայացնելու ընդհանուր որոշում և ցանկացած ընթացակարգ (ներառյալ ստանդարտ պայմանագրային դրույթները) ) կիրառվում է mutatis mutandis- ը մյուս Կողմին ուղղակիորեն ծանուցելուց հետո [6]: Ավելի մանրամասն, Կողմերի 271-րդ հոդվածի Գնումների դրույթները սահմանում են լրացուցիչ կանոններ, որոնց համաձայն յուրաքանչյուր Կողմ պարտավորվում է ապահովել, որ գնումների բոլոր ծանուցումները հասանելի լինեն անվճար և ուղղակիորեն Ինտերնետում `մեկ ընդհանուր հասանելիություն ինտերնետին: Բացի այդ, հայտարարությունները կարող են հրապարակվել համապատասխան թղթային լրատվամիջոցներում: Suchանկացած նման լրատվամիջոց պետք է լայնորեն մատչելի լինի, և այդպիսի հայտարարությունները պետք է հասանելի լինեն հասարակությանը, գոնե հայտարարության մեջ նշված ժամկետից առաջ: Այս դրույթը և 2016 թ. Դեկտեմբերին ընդունված «Գնումների մասին» ՀՀ օրենքի միջև որոշակի անհամապատասխանություն կա, որ օրենքի 8-րդ հոդվածը սահմանում է, որ օրենքով սահմանված գործառույթների շրջանակներում հաղորդակցումը կարող է իրականացվել էլեկտրոնային եղանակով, հայտարարությունը և հրավերը կարող է տրամադրվել էլեկտրոնային եղանակով [1]: Այսինքն ՝ ՀՀ օրենքը չի սահմանում էլեկտրոնային եղանակով գնումներ հայտարարելու պարտավորություն: Ինչ վերաբերում է պայմանագրով նախատեսված հայտարարությունն անվճար լինելու պահանջին, «Գնումների մասին» ՀՀ օրենքը սահմանում է, որ Հայաստանի Հանրապետության կառավարությունը կարող է վճար սահմանել էլեկտրոնային գնումներին մասնակցելու համար [1]: Կարևոր է նշել, որ այս կետը հաճախ շփոթվում է ոչ մասնագիտական շրջանակների հետ `հայտի գնի 5% -ով կամ պայմանագրի գնի 10% -ից հետո: Համաձայնագրի գնահատման ընթացակարգերի պահանջները ներառում են նաև երաշխիքներ `կապված ժամանակավոր միջոցների հետ, որոնք ուղղված են ենթադրյալ խախտումը վերացնելուն կամ կողմերից մեկի շահերի հետագա վնասը կանխելուն, ապօրինի որոշումների վերացմանը, պլանավորված գնումներին, խտրական մոտեցումներին և խախտումների փոխհատուցմանը: Հատկանշական են պայմանագրով Պետական գնումների գնահատման մարմնին առաջարկված պայմանները, ինչը, ըստ էության, ցույց է տալիս Հայաստանի Հանրապետությունում որակապես նոր գնահատման մարմին ստեղծելու անհրաժեշտությունը: Մասնավորապես, պայմանագիր շնորհելու որոշումը գնահատելիս յուրաքանչյուր կողմ ապահովում է, որ հաճախորդը չի կարողանա կնքել պայմանագիրը, քանի դեռ գնահատող մարմինը («Գնումների մասին» ՀՀ օրենքով գնում կատարող կազմակերպություն) որոշում չի կայացրել ` ժամանակավոր միջոցառումների կիրառում կամ գնահատում [1]: Արժե հիշատակել նաև պայմանագրի և «Գնումների մասին» ՀՀ օրենքի միջև այլ անհամապատասխանություն: Այսպիսով, համաձայնագիրը նախատեսում է, որ գնահատող մարմնի նախագահը պետք է ունենա նույն իրավական և մասնագիտական որակավորումը, ինչպես դատական համակարգի անդամները, այսինքն `անդամներից առնվազն մեկը պետք է լինի բարձրագույն իրավաբանական կրթությամբ փաստաբան, մինչդեռ ՀՀ օրենքը: Հայաստանը նախատեսում է կամ տնտեսագիտություն (տնտեսագիտություն): ) և կառավարում կամ բարձրագույն կրթության առկայություն իրավաբանության ոլորտում, ինչը թույլ է տալիս խորհրդի կազմում լինել միայն տնտեսագետներ: Ի դեպ, 2018 թվականի մարտի 23-ի օրենքում: Փոփոխությունների համաձայն, գնումների բողոքները քննող անձանց թիվը որոշվում է կառավարության որոշմամբ [1]: Տարբերություններ կան նաև անգործության առումով: Ինչպես հայտնի է, անգործության ժամանակահատվածը պայմանագիր կնքելու մասին որոշման հրապարակման օրվան հաջորդող օրվա և հաճախորդի կողմից պայմանագիր կնքելու իրավունքի առաջացման օրվա միջև ընկած ժամանակահատվածն է: Այս ժամանակահատվածը նախատեսված է մասնակիցների համար, որպեսզի նրանք կարողանան պայմանագիր կնքելու մասին որոշումը բողոքարկել գնումներ իրականացնող մարմնին: Անգործության ժամկետի ավարտից առաջ կամ առանց պայմանագիր կնքելու կնքված պայմանագիրն առոչինչ է: Այսպիսով, ակնհայտ է, որ սույն Համաձայնագրի գնման հետ կապված իրավական պարտավորությունների կատարումը ՀՀ գնումների համակարգի առաջընթացն ապահովող քայլ է, բայց, ինչպես արդեն նշեցինք մեր նախորդ աշխատություններում, ԵՏՄ համաձայնագրի մի շարք կետեր ընթացիկ գնումների օրենսդրության լուրջ մարտահրավերները: , ։
| Հայաստանի Հանրապետությունը, միաժամանակ լինելով Եվրասիական Տնտեսական Միության եւ Առեւտրի Համաշխարհային Կազմակերպության անդամ-պետություն, ստանձնել է որոշակի պարտավորություններ, որոնք իրավական արտացոլում են գտնում, inter alia, գնումների ոլորտը կարգավորող նորմերում։
2017թ-ին Եվրոպական Միության հետ ստորագրվեց Համապարփակ եւ ընդլայնված գործընկերության համաձայնագիրը, ինչը լրացուցիչ պահանջներ է դնում պետական գնումների ոլորտի համանմանության ապահովման մասով։
Այս հոդվածի առաջին հատվածում ներկայացվում են Հայաստանի Հանրապետության եւ Եվրոպական Միության միջեւ հարաբերությունների ձեւավորման փուլերը։
Ապա, ԱՀԿ Պետական գնումների մասին համաձայնագրի լույսի ներքո վեր են հանվում ՀՀ-ԵՄ Համապարփակ եւ ընդլայնված գործընկերության համաձայնագրի եւ Գնումների մասին ՀՀ օրենքի միջեւ առկա անհամաձայնությունները՝ գնումների մասին տեղեկատվության մատչելիության, անգործության ժամկետի եւ բողոքարկման հանձնաժողովի անդամներին ներկայացվող պահանջների վերաբերությամբ։
|
Այսօր կրթության հիմնական նպատակներից մեկը սովորողի ինքնամտածողության, դատողությունների, խնդիրների լուծման հմտությունների և այլ հմտությունների զարգացումն է: Դրան կարելի է հասնել տարբեր եղանակներով. Անհրաժեշտ ծրագրային փոփոխություններ, համապատասխան ուսումնական միջավայրի ապահովում, մի շարք մեթոդների և գործնական առաջադրանքների կիրառում, որոնք նպաստում են գիտելիքների և աշխարհայացքի որակական փոփոխությանը, կրթության գնահատում և այլն: Ինտեգրված ուսուցման առանձնահատկությունների լուսաբանում Հաջորդ աշխատանքում մենք ցանկանում ենք վերլուծել և առաջարկել բազմաթիվ նպատակներ և բազմաթիվ գործնական հնարավորություններ դասավանդման գործընթացում (ինչպես ընդհանուր, այնպես էլ մասնագիտական) տարբեր առաջադրանքների համար: Ուսուցիչը, որպես կրթության բովանդակության կազմակերպիչ, ինտեգրում է պլանավորմանը, ինչպես ցանկացած այլ տեսակի դասեր, ապահովելով ուսուցման կազմակերպման տարբեր ձևեր և տարբեր տեսակի առաջադրանքներ: Առաջադրանքները կարող են ուղեցույց լինել ուսուցիչների և դասախոսների համար `դասը պլանավորելիս դասի նպատակներն ու արդյունքները սահմանելիս: Այս առաջադրանքները ներառում են կրթության բովանդակության բոլոր բաղադրիչները. Գիտելիքներ, հմտություններ, արժեքային համակարգ, կարող են նկարագրել, ըստ Բենջամին Բլումի սանդղակի, սովորողի ճանաչողական նվաճման տարբեր մակարդակներ. Հիշողություն - իմաստի ընկալում - կիրառություն - վերլուծություն - սինթեզ (համեմատություն) - գնահատում (գնահատում ) [4; 6]: Կախված նպատակից ՝ մեր կողմից ներկայացված առաջադրանքներից յուրաքանչյուրը կարող է օգտագործվել տարբեր ձևերով: Ներկայացնենք վերը նշվածը ՝ ցույց տալով տարբեր առարկաների դասավանդման գործընթացում առավել հաճախ օգտագործվող աղյուսակներով առաջադրանքների բազմաբնույթ գործնական իմաստները ՝ կենսաբանության հատուկ օրինակով: Կենսաբանության դասավանդման գործընթացում սեղաններ կարող են կազմվել տարբեր նպատակներով: Օրինակ ՝ խթանել և զարգացնել սովորողի ուշադրությունը, համեմատական հմտությունները, խորհրդանշական մտածողությունը (քանի որ հաճախ կարող է անհրաժեշտ լինել խորհրդանիշներ ստեղծել կամ օգտագործել), ընթերցանության ջանասիրություն, աղբյուրի հետազոտություն, ըստ դասակարգված տեղեկատվության դասակարգում, հնարավոր է անհնարից, առաջնայինը երկրորդականից, արդյունավետ անարդյունավետ, անարդյունավետ ՝ գաղափարներն ամփոփելու, տեղեկատվությունն ամբողջությամբ ընկալելու և ձուլելու, նյութի տրամաբանական հաջորդականությունն ու ամբողջականությունն ապահովելու, ինքնաքննություն կատարելու, հարցեր տալու, սխալներն ու բացթողումները հայտնաբերելու, խմբագրելու, ինչպես նաև ոչ բանավոր հաղորդակցման համար, արդյունավետ օգտագործել ժամանակը; Ուստի, սովորողի կողմից սահմանված նպատակին համապատասխան սեղանի տեսքով գիտելիքների ներկայացումը, մեր կարծիքով, իր գիտելիքների, խորության և յուրացման աստիճանի առավել խոսուն վկայություններից է: Կենսաբանություն դասավանդելիս աղյուսակները կարող են օգտագործվել դասի կազմակերպման տարբեր փուլերում: Օրինակ ՝ երևույթի դրական, բացասական, որոշ դեպքերում չեզոք կողմերը ՝ համեմատելով, վերլուծելով կառուցվածքն ու գործառույթը, պատճառի և արդյունքի փոխկապակցվածությունը, միջավայրի պայմանների հետ կապված օրգանիզմի սարքերի բնույթը, նույնականացնելով կամ համեմատելով նույն օրգան-համակարգային տարբեր կարգապահական խմբերի մակարդակներ; Developարգացնել ուսանողների մեջ նյութում նմուշներ գտնելու ունակությունը և աղյուսակները կարող են ստեղծվել այլ նպատակների համար. 1) դասի բացատրությանը զուգահեռ `նյութի ընկալումը հեշտացնելու համար. Բացի վերը նշված առանձնահատկությունները զարգացնելուց, սովորողի կողմից պահանջվող գծապատկերների կազմումը հնարավորություն կտա ուսուցչին պարզել այն ուսանողների ուժեղ և թույլ կողմերը, ովքեր սովորաբար դժվարանում են բանավոր արտահայտվել ՝ ներկայացնելով իրենց իմացածը (որը նույնպես հարմար է երեխաների համար ներառական կրթություն կազմակերպելու համար: ), 3) գիտելիքների ստուգման համար: Վերջինիս համար մենք առաջարկում ենք տարբեր տատանումներ `տարբեր ստանդարտ մակարդակները ստուգելու համար: Բոլոր դեպքերում, աղյուսակների կազմման հստակ մեթոդաբանական մոտեցումը պահանջի ճշգրիտ ձևակերպումն է, որը, ըստ մեթոդաբանության, պետք է առաջարկվի հրամանով կամ հարցմամբ: Այս պահանջը վերաբերում է նաև ցանկացած այլ առաջադրանքի ձևակերպմանը: Օրինակ ՝ գիտելիքների աղյուսակի ամենատարածված ձևը հետևյալն է. Ա) Լրացրեք աղյուսակը, որը ցույց է տալիս էնդոկրին գեղձերը և դրանց գործառույթները: Էնդոկրին գեղձը հորմոն հորմոնալ գեղձը հորմոնի գեղձի գործառույթով արտադրվող հորմոնի անունն է: Բ) Աղյուսակի մեկ այլ տարբերակում կարող են թողնվել միայն առաջին երկու սյունակները կամ երրորդ կամ չորրորդ սյունակներից մեկը: գ) Հնարավոր է առաջարկել սյունակներից մեկը կամ (եթե դրանք երկուից ավելին են) մի քանի ամբողջական, և սովորողին հանձնարարվում է այն լրացնել: դ) Սյունակներից մեկը առաջադրեք ամբողջական, մյուսը `բաժանված աղյուսակ` պահանջելով լրացնել աղյուսակի բացերը, որոնք կարող են վերնագրեր լինել և այլն: ե) առաջարկեք սովորողին, հիմնվելով աղյուսակում լրացված սյունակների բովանդակության վրա, ընտրել հիմնական տողերի համահեղինակ, որը մնացել է դատարկ: Նվազագույն առաջադիմություն ունեցող ուսանողների համար. Զ) աղյուսակի բոլոր սյունակներում առաջադրել որոշ տուփեր `պահանջելով, որ դրանք ինքնուրույն լրացնեն բացերը: Անկալի է զարգացնել աղյուսակներ ստեղծելու հմտությունները `սկսած փոքր տեղեկատվությունից, աստիճանաբար անցնելով անհատական փոքր տեղեկատվություն միավորելու կարողության զարգացմանը, ապա ավելի մեծ նյութը աղյուսակում ներկայացնելու: Այս հաջորդականությամբ հմտությունը կարող է զարգանալ անկախ, չգնահատված առաջադրանքների միջոցով `կենտրոնանալով աղյուսակի վերնագրի և բովանդակության միջեւ կապը տեսնելու, ավելորդ տեղեկատվությունից ազատվելու, ավելի ճշգրիտ վերնագիր ընտրելու, ավելի ճշգրիտ վերնագիր ընտրելու, խնդրելու անհրաժեշտության վրա: ճիշտ հարցեր սեղանը ստուգելու համար և այլն: Ստորև մենք կներկայացնենք որոշ առաջադրանքներ, որոնցից մի քանիսը առավել տարածված են մանկավարժական պրակտիկայում `ցանկանալով ընդգծել դրանց ոչ սպառիչ գործնական հնարավորություններն ու նպատակները: Եվ հիշեցնենք, որ իրենց բազմաբնույթ մոտեցմամբ առաջադրանքները կարող են օգտագործվել ինչպես ամբողջ դասի կազմակերպման, այնպես էլ ցանկացած դասի ցանկացած քայլ կազմակերպելու համար `ինչպես ուսուցչի կողմից դասավանդելու, այնպես էլ սովորողի ուսման արդյունքները ներկայացնելու համար: Քանի որ «դասավանդման» և «ուսման» փուլերում նույն մեթոդական մոտեցման զուգորդումը լավագույն երաշխիքն է սովորողի համար `ձեռք բերելու այն հմտություններն ու կարողությունները, որոնք ուսուցիչը դրել է որպես դասընթացը կազմակերպելու նպատակ և ակնկալվող վերջնական արդյունքը: , 1) նյութի ներկայացում `համակցված բացատրություններով: Այն ուսուցման ամենատարածված գործիքն է, այն ապահովում է ուսուցիչ-սովորող, սովորող-սովորող երկխոսություն: Այն կարող է ուղեկցվել սլայդերով, նկարներով, ֆիլմերով, գծապատկերներով ՝ տեղեկատվության ընկալման, ձուլման գործընթացը պարզելու և դյուրացնելու համար, տարբեր զգայարանների ներգրավումն ապահովելու, ամփոփելու, տեղեկատվությունը համակարգված ներկայացնելու հմտություններ զարգացնելու և զարգացնելու, առաջնայինը տարբերելու երկրորդական, մոդելավորում: Բացատրությունների համատեղումը լրատվամիջոցների շնորհանդեսների հետ օգնում է խթանել ուսումը: Եվ որպես անհատական կամ խմբային տնային աշխատանք, ուսանողական լրատվամիջոցների շնորհանդեսները ոչ միայն օգնում են բարձրացնել ուսման արդյունավետությունը, այլև զարգացնել ինքնակազմակերպման հմտությունները `հստակ խմբային աշխատանքի, ուրիշների կարողությունների ինքնագնահատման, բարեկամության խթանման, փոխօգնության և պատասխանատվության հմտություններ: և այլն 2) նյութի հստակեցում `օգտագործելով տարբեր գիտելիքների զուգահեռներ և նմանություններ: Նման առաջադրանքները կարող են օգտագործվել `համեմատական հմտություններ զարգացնելու, պատճառահետեւանքային, կառուցվածքային և ֆունկցիոնալ կապերը վերլուծելու, մի ոլորտում գիտելիքներ օգտագործելու համար` այլ ոլորտում խնդիրներ լուծելու համար, բնական բնական օրենքներ կիրառելու համար `տարբեր բնական երեւույթները բացատրելու համար, և ներդաշնակության և աշխարհընկալման աշխարհայացքներ ստեղծելու համար: միասնություն անալոգիաների միջոցով: Օրինակ, դա կարող է զարմանալի թվալ առաջին հայացքից, բայց կենսաբանական կառուցվածքային-ֆունկցիոնալ միավորների, վարքային ժառանգական գծերի բազմաթիվ օրինակների վերլուծության վեկտորը կարող է ուղղված լինել հայրենասիրության և մարդասիրության դաստիարակությանը: Մասնավորապես, բացատրելով թռչունների և շատ ձկների միգրացիայի մեխանիզմը, շեշտը դնելով այն ձևի վրա, որ այդ կենդանիները չափահաս տարիքում ապրում են որոշակի կայուն միջավայրում, բայց վերարտադրվելու համար անպայման վերադառնում են հայրենիք առավել բարենպաստ պայմաններով ՝ հաճախ ստիպված լինելով անցնել շատ երկար, դժվար լիճ: ձկները հաճախ ստիպված են դիմակայել հոսանքին): Նմանությունների սկզբունքով, համեմատելով նկարագրվածը մարդկային մտածողության հետ, կարելի է հաջողությամբ հասնել հայրենասիրության դաստիարակության `տեսակների պահպանման և զարգացման համար հայրենիքում վերարտադրության առաջնային հնարավորության կոչ անելով: Էրիտրոցիտների ՝ էրիթրոցիտների կառուցվածքային առանձնահատկության բացատրությունը կարելի է համարել որպես պատճառահետեւանքային վերլուծության սկզբունքով մարդկությանը կրթելու և նվիրվածության օրինակ: Բջիջը կորցրել է միջուկը ՝ իր ամենակարևոր օրգանոդը, որը թույլ կտա բջիջը բազմանալ, «երիտասարդանալ» ՝ միջուկի կողմից զբաղեցրած ծավալի մեջ հեմոգլոբին կուտակելու համար, որով բջիջը պետք է թթվածին հասցնի մարմնի բոլոր բջիջներին: ստացված թթվածնի քանակից: Այս մոտեցման տրամաբանական շարունակությունը թթվածնի էներգիայի շնչառական փուլերի էներգիայի բաշխման օրինաչափությունների վերլուծությունն է: Ուսանողների ուշադրությունը հրավիրելով շրջակա միջավայրում արտանետվող էներգիայի համամասնություններին `բջջային ցիկլի երկու փուլերում ազատված ամբողջական էներգիաներից ազատված ջերմային էներգիայի տեսքով` 150 կJ-ից 90 կ 90 թթվածնի փուլում և 2650 կJ-ից մինչև 1570 կJ շնչառական փուլում, մարդկային հարաբերություններում կարելի է բարության հասնել: գաղափարին: Այս տրամաբանությունն ավելի տպավորիչ և վառ կդառնա, երբ խոսքը համեմում է ժողովրդական իմաստությամբ, օրինակ, երբ որպես անալոգիա նշվում են կամքի այլ իմաստություններ ՝ «Լավ արա, նետիր ջրի մեջ»: Նման մոտեցմամբ կարելի է օրինակներ բերել ցանկացած օրգան-համակարգի վերլուծության մեջ և կրթել ոչ միայն քրիստոնեական էթիկան, այլև զարգացնել բնության կատարելագործման գաղափարներ, կենդանի համակարգերի տարբեր մակարդակներում գործող օրինաչափությունների ընդհանրություն, և ապահովել բարձրարժեք համակարգի զարգացում: Այսօր դրանք կրթության, մասնավորապես, ինտեգրված ուսուցման առաջնային նպատակներից մեկն են: Tasուգահեռությունների և նմանությունների սկզբունքը օգտագործող առաջադրանքները կարող են լինել համեմատական սեղանների հասկացություններ, գիտելիքների ընդգրկում, տրամաբանական հաջորդականության ցուցադրում, միջառարկայական կապերի ստեղծում տարբեր սկզբունքների, դասակարգման գծապատկերների, հասկացությունների քարտեզագրման, տերմինների, կազմի, կազմի, կազմի, կազմի, կազմի կազմ, կազմ, կազմ, կազմ, կազմ, կազմ, կազմ, կազմ. , առեղծված, հանելուկ, խորհրդանշական իմաստություն, երգ, կինոնկար, նկար) նատուրալիստական և կենսափիլիսոփայական մտածողությամբ ստեղծագործությունների վերլուծության այլ ձևերի միջոցով [2; 3; 4]: 3) բիոնիկ և գիտաֆանտաստիկ երեւույթների օրինակների վերլուծություն: Կիրառելի է նույն նպատակների համար, ինչ 2): Բացի այդ, այն խթանում է սովորողի ճանաչողական գործունեությունը, զարգացնում երևակայությունը կենսաբանական և ինժեներական, տեխնիկական գիտելիքների ինտեգրման օրինակով, զարգացնում գաղափարներ գիտելիքների գործնական կիրառման ոլորտների բազմազանության, գիտելիքների ձեռքբերման և ինտեգրման հնարավորության, բնությունն ու ընդհանուր հողը: յուրաքանչյուրի համար է, որ յուրաքանչյուրը պատշաճ կերպով կազմակերպի իր կյանքը և այլն: 4) փորձեր, լաբորատոր, գործնական աշխատանքներ: Առաջին հերթին այն զարգացնում է աշխատանքային հմտություններ տեսական գիտելիքները գործնականում կիրառելու համար: Մշակում է ուշադրություն, աշխատանք պլանավորելու, արդյունքներ վերլուծելու, եզրակացություններ անելու, եզրակացություններ և առաջարկություններ անելու, ինքնագնահատման, ճկուն, ստեղծագործական վերաբերմունքի և այլ հմտությունների ունակություն: 5) դերերի խաղ, փորձարկում, խնդիրների պատճառների և հետևանքների վերլուծություն: Վերջինը շատ հարմար է կազմակերպել «Ապագայի անիվ» մեթոդով: Դերախաղը և փորձությունը ձևակերպում և զարգացնում են տարբեր դերերում հանդես գալու, միևնույն հարցի տարբեր տեսակետներ գնահատելու և վերլուծելու հմտություններ, հիմնավորելով սեփական տեսակետը, տարբեր իրավիճակներում ճկունություն, ազնվություն, պատճառաբանության գաղափարների ձևավորում, սեփական անձի մեջ ինտեգրում, գիտելիքներ և բնությունը: քաղաքացիական գիտակցություն, աշխարհայացք և այլն: 6) նյութերի վերլուծություն հարցաթերթիկների միջոցով: Պետք է մշակել մի շարք հարցեր `խնդիրը պարզից բարդ դարձնելու, տրամաբանական հաջորդականությունը պահպանելու, սովորողի տրամաբանությունը սովորելու, երևույթների պատճառահետեւանքային կապերը, կառուցվածքի և գործառույթի միջև կապի հիմնական սկզբունքը: ուսուցում, զարգացնել կառուցողական ուսուցման գիտակցությունը: Այն մեծապես ապահովում է ինտերակտիվ մթնոլորտ, ակտիվացնում է ճանաչողական գործընթացը, զարգացնում տրամաբանական մտածողություն, հարցեր ձևակերպելու հմտություններ, պատճառահետեւանքային երեւույթների ընկալում, եզրակացություններ և առաջարկություններ անելու անկարողություն, ապահովում է երևույթի ամբողջականության ընկալումը [ 1] 7) ձեռագործ աշխատանքների ստեղծում. Մշակում է գործնական գիտելիքների գործնական գիտելիքներ, ինքնաշեն ուսումնական նյութերի պատրաստում, թափոնների երկրորդական մաքրման աշխատանքային հմտություններ, զարգացնում է բնության գնահատման զգացողություն, իրականացնում է ռեսուրսների խնայողություն ապահովող վերաբերմունք, ինչպիսիք են գեղագիտական, աշխատանքային և բնապահպանական ճաշակի կրթությունը: 8) շարադրությունների քննարկում, հետաքրքիր տեղեկատվություն: Էսսե գրելն առաջին հերթին ձևավորում և զարգացնում է հետազոտական հմտություններ (թեմայի ընտրություն և իմաստի հիմնավորում, պլանավորում, անվանման էջի կիրառում և այլ տեխնիկական պահանջներ, հղումների ձևակերպում, եզրակացություններ, գրականության ցուցակի և այլնի ձևավորում), սովորեցնում է պլանավորել աշխատանքը, որոնել աղբյուրները, ստեղծել տրամաբանական կապեր, զանազան տեղեկություններ գրագետ բառ կառուցելու, կարծիք հիմնավորելու, գնահատելու, գնահատելու, եզրակացություններ և առաջարկություններ ձևավորելու համար: Ռեֆերատների քննարկումը զարգացնում և զարգացնում է ունկնդիրների առջև հայտնվելու, գրագետ բանավոր խոսք ներկայացնելու, կառուցելու, հարցերին պատասխանելու և լսարանի հետ շփվելու հմտությունները: Հետաքրքրաշարժ տեղեկատվությունը կոչվում է այդպիսին, քանի որ այն օգնում է տեղեկատվությունը ծածկել, հարստացնել, պատկերավոր դարձնել: Դրանք նպաստում են ոչ միայն տրամաբանական, այլ նաև հուզական արտահայտմանը սովորելու նկատմամբ, ընդլայնում են ճանաչողական գիտելիքների շրջանակը: 9) Ռեբուսներ, խաչբառեր, արտագրություններ, մրցույթի հարցեր, կանխատեսումներ ըստ նկարի, ցուցահանդեսի կամ պատմության: Նման առաջադրանքներն ապահովում են սովորողների ավելի մեծ ներգրավվածություն, ուսուցումն ավելի աշխույժ, հետաքրքիր է, մարզում են ուղեղը, դյուրացնում ընկալումն ու հիշողությունը, ստեղծում են խաղային մթնոլորտ, ուժեղացնում ուսման հուզական մոտեցումը, զարգացնում ֆանտազիան, ստեղծագործականությունը, տրամաբանական, ասոցիատիվ և խորհրդանշական մտածողությունը: գիտակցություն և այլն 10) խնդրահարույց հարցերի վերաբերյալ գրություններ, արվեստի գործերի բազմաբնույթ վերլուծություն: Նրանք զարգացնում են գրավոր խոսքը, համապարփակ վերլուծում են ֆենոմենը, գնահատում օբյեկտիվորեն (պատմական ժամանակաշրջանը, աշխարհագրական դիրքը, քաղաքակրթության մակարդակը, սոցիալական հարաբերությունները, լեզվամտածողությունը); Դրանք ձևավորում և զարգացնում են տիեզերքի միասնության, երեւույթների փոխկապակցվածության, սեփական անձի տեղն ու դերի քաղաքացիական գիտակցումը մարդկանց բնույթի նկատմամբ, աշխարհայացքը: Բնականաբար, ներկայացվածը չի սպառում նվիրված մասնագետների վերապատրաստման գործընթացը կազմակերպելու հնարավորությունները: Այնուամենայնիվ, աշխատանքում վերլուծված բոլոր տեսակի առաջադրանքները բազմակի նպատակներով օգտագործելու ունակության վրա շեշտը հարստացնելու է որակյալ կրթություն տրամադրելու յուրաքանչյուր մասնագետ-մեթոդաբանական մոտեցում, կօգնի կիրառել մեր նախանշած երկու մոտեցումները նորացված ուսուցման կազմակերպման գործընթացում: «Գնահատված» մեխանիկական գիտելիքների փոխանցման դասավանդման մեթոդների փոխարինումը ուսուցման անորակ հմտություններով, որոնք ուսանողներին հնարավորություն կտան ինքնաբացահայտել գիտելիքները, զարգացնել ինտեգրված մոտեցում երևույթների նկատմամբ, Բոլոր մասնագետների կողմից առօրյա ուսուցման գործընթացի կազմակերպման այսպիսի ստեղծագործական մոտեցումը դա ոչ միայն կդարձնի ավելի արդյունավետ և հետաքրքիր, այլև կբարձրացնի ուսանողների հետաքրքրվածությունն ու ներգրավվածությունը ուսումնական գործընթացում, որի բացակայությունը անհերքելի փաստերից է: այս կրթական համակարգում: Հետազոտությունն իրականացվել է SP ShSU N 02-SGI-2017- ի շրջանակներում GSPI- ի (այժմ ՈՒԳԸ) կողմից տրամադրված ֆինանսական աջակցության շնորհիվ: Գրականություն 1. Ադամյան Ն. Մաթեմատիկական տարրերի կիրառումը կենսաբանական հասկացությունների ուսուցման մեջ // Հանր. գիտական նստաշրջան: Նյութերի հավաքածու: 2007 թվականի դեկտեմբերի 10-11-ը: Գյումրի: GPMI. «Դպիր» հրատարակչություն: 2008 թ. էջ 405-408: 2. Adamyan N. Լյուիս Քերոլի հեքիաթների մեկնաբանման բանալին // «Ոսկեդիվան հեքիաթների հանդես»: 2014-2015թթ. Պրակտիկա 5: էջ 97-104: 3. Adamyan N. Բնական գիտությունների դասավանդումը հեքիաթների միջոցով // GSPI «Գիտական տեղեկագիր» 2016: N1 Պրակ Բ. էջ 198-209: 4. Ադամյան Ն. Ավագյան Կ., Ամազարյան Ա., Միքայելյան Հ. Ինտեգրված ուսուցման առանձնահատկությունները // Բնագետ. 2017 թ. N1 էջ 23-28: 5. ivanիվանյան Կ. Ո՞ւր: Կենսաբանության գնահատման ընթացիկ առաջադրանքների հավաքածու // Երեւան. Կրթության և գիտության նախարարություն 2007 թ. 6. TEMPUS «ԱՐՄԵՆՔԱ» նախագիծ թիվ 543817- TEMPUS-1-2013-1-SE-TEMPUSSMHES Ազգային-ոլորտային որակավորումների շրջանակի իրականացումը Հայաստանում: Ուսուցչական կազմի պատրաստում: Թեմա 1. Դասընթացի կրթական արդյունքների ձևակերպում: Սեմինարի նյութեր: Նոյեմբերի 24-ից դեկտեմբերի 16-ը: Այո՛ ։
| Աշխատանքում ներկայացված են բնագիտական առարկաների ուսուցման ու գիտելիքի, կարողության-հմտության տարբեր մակարդակների բացահայտման համար նպատակահարմար առաջադրանքներ։
Վերլուծված են դրանց կիրառության բազմաթիվ հնարավորություններ։
|
«Տեխնոլոգիան» ինտեգրված, բազմազան առարկա է, որը ներառում է գրաֆիկա, նյութերի մշակման տեխնոլոգիաներ, մեքենաշինության տարրեր, էլեկտրատեխնիկա, ռադիոտեխնիկա, տնտեսագիտության հիմունքներ, հագուստի մոդելավորում, պատրաստում, պատրաստում, շինարարություն, ավարտում, գյուղատնտեսական աշխատանքներ և այլն: Յունիգրաֆիկան կարևոր դեր է խաղում «Տեխնոլոգիա» դասընթացում: «Տեխնոլոգիա» առարկայի դասավանդման ընթացքում նյութական գիտության, ֆիզիկայի, մաթեմատիկայի «այլ կրթական առարկաների» միջառարկայական կապերը հայտնվում են ամենավառ կերպով: Հանրակրթական դպրոցների ժամանակակից պահանջների իրականացումը նոր խնդիրներ է առաջացնում առարկաների դասավանդման ոլորտում: Վերանայված և լուրջ փոփոխություններ են կատարվել դպրոցական ծրագրերում և դասագրքերում: Այնուամենայնիվ, ուսումնասիրությունները ցույց են տալիս, որ առարկաների մեծ մասի ուսուցման մեթոդները բավարար չեն և չեն համապատասխանում դասավանդման ժամանակակից պահանջներին: Մենք ուսումնասիրել ենք «Տեխնոլոգիա» և «Երկրաչափություն» առարկաների դասավանդման կազմակերպման դիրքը Երևանի մի քանի դպրոցներում: Ստացվում է, որ Մանկավարժական համալսարանի համապատասխան բաժինները պետք է լուրջ մոտենան այս առարկաների ուսումնական պլանը բարելավելու գործընթացին և մեթոդական օգնություն ցուցաբերեն հանրապետության հանրակրթական դպրոցներին: Միջառարկայական կապերը, որոնք ուսման հաջողության համար անհրաժեշտ պայմաններից են, պետք է հատուկ տեղ հատկացվեն ուսումնառության գործընթացում: Միջառարկայական հարաբերությունների մասին Յ. Կոմենսկին իր «Մեծ դիդակտիկան» աշխատությունում նշում է, որ առարկաների փոխկապակցված ուսուցումը երեխաներին սովորեցնում է հայտնաբերել կապերը ուսումնասիրվող առարկաների երևույթների միջև: «Ամէն բան ամրացնել բանականութեան հիման վրայ ՝ կը նշանակէ ամէն ինչ սորվել ՝ մատնանշելով պատճառները, այսինքն ՝ ոչ միայն ցոյց տալ, թէ ինչպէ՞ս տեղի կ’ունենայ այս կամ այն, այլ նաեւ ցոյց տալ, թէ ինչու այլ կերպ չի կրնար ըլլալ: Ի վերջո, ինչ-որ բան իմանալը նշանակում է իրը փոխկապակցվածության մեջ ճանաչել: » Կան միջառարկայական կապեր հատկապես տեխնոլոգիայի, մաթեմատիկայի, երկրաչափության, կերպարվեստի, ֆիզիկայի միջև: Այս առարկաներից յուրաքանչյուրի դասավանդման ընթացքում ձեռք բերված գիտելիքները, կարողությունները և հմտությունները լայնորեն օգտագործվում են մյուս առարկաների դասավանդման գործընթացում: «Տեխնոլոգիա» դասարաններում «Գրաֆիկա» բաժնի դասավանդումը պետք է կազմակերպվի այնպես, որ բարելավվի ուսանողների աշխատանքային կարողությունները, զարգանա տեխնիկական մտածողությունը, դիզայնի հմտությունները, տարածական ընկալումները, ստեղծագործական մտածողությունը: Գրաֆիկա դասընթացի գրաֆիկայի մեծ մասը պետք է կազմակերպվի օրգանական կապի միջոցով `Տեխնոլոգիայի մյուս բաժինների հետ, ինչը հնարավորություն կտա սովորողներին զարգացնել այնպիսի հմտություններ, ինչպիսիք են նկարների դերը և իմաստը հասկանալը, դրանք կիրառելը և ընթերցանության հմտությունները: Բերենք մի օրինակ: «Տեխնոլոգիա» դասերի ուսանողները պետք է պատրաստեն «Խոհանոցային բահ»: Այն պետք է լինի փայտե: Կազմվում է տեխնոլոգիական քարտ: [3] Ինչպես տեսնում ենք, միջառարկայական կապերը վառ կերպով արտահայտված են քարտում: Սովորողը կառուցում է գրաֆիկական պատկերներ: Նման փոխազդեցությունները խորացնում և ամրապնդում են սովորողների գծապատկերային, աշխատանքային, հմտությունների, գիտելիքները: Ուսանողները «Տեխնոլոգիա» դասարաններում և կրթական սեմինարներում պատրաստում են տարատեսակ մանրամասներ, առարկաներ փայտից և մետաղներից: Օբյեկտի պատրաստման գործընթացը բաղկացած է հետևյալ գործողություններից (գործողություններից). • կարդալու համար կատարվելիք օբյեկտի նկարը, • ընտրելով պատրաստման չափերը (ըստ գծագրի չափերի), • նյութի մշակում (սղոցում, հորատում և այլն), • պատրաստի օբյեկտի չափսերի ստուգում ՝ ըստ գծագրի: Կարդալով գծանկարը ՝ ուսանողները գաղափար են կազմում պատրաստվելիք առարկայի տարածական կառուցվածքի (կառուցվածքի) մասին: Բացի այդ, ըստ գծագրի, ուսանողը պետք է ընտրի մշակման եղանակները: Նկարն ընթերցելիս ուսանողներն ապրանքի վրա նշում են կատարում մակնշման գործիքներով (մարկեր, կետի մարկեր, մարկեր և այլն): Նյութ պատրաստելու գործողությունների հաջորդականությանը ծանոթանալիս կարևոր է առարկա պատրաստելու տեխնոլոգիական գործընթացի վերլուծությունը: Այս վերլուծությունն իրականացվում է տեխնոլոգիական քարտերի միջոցով, որոնք պարունակում են մշակման հաջորդականություն, գծանկար, աշխատանքի ընթացքում օգտագործված գործիքներ, կտրող և չափիչ գործիքներ: Առարկաների ընտրությունը պետք է կատարվի այնպես, որ դրանք բարդ չլինեն իրենց կառուցվածքում, բայց համապատասխանեն «Տեխնոլոգիա» առարկայի ծրագրի բովանդակությանը, ունենան կրթական, գործնական նշանակություն ՝ նշանակված կիրառություն: [1] Օգտակար է նաև պատրաստել արհեստանոց, հարակից լաբորատորիաներ, դպրոցական պարագաներ, սարքեր, ուսումնական նյութեր և այլն: Հայտնի է, որ «Գրաֆիկա» բաժնի հիմնական նպատակների շարքում ամենաուժեղ տեղը պատկանում է գծագրության, հատկապես նրանց ընթերցանության գիտելիքների, կարողությունների և հմտությունների ամրապնդմանը: Տեխնոլոգիան ուսուցանելն անհնար է առանց գծանկարներ կարդալու կարողությունը զարգացնելու: Այս գիտելիքներն իրականացվում են «Գրաֆիկա» -ի դասընթացների ընթացքում `զանազան քննության առարկաների և սարքերի օգտագործմամբ: Նշված նպատակներին հասնելու համար հատուկ տեղ պետք է տրվի չափիչ գործիքների հետ աշխատելու հմտությունները յուրացնելուն: Դա անելու համար նախ պետք է ծանոթանաք չափման հիմնական գործիքներին `դրանց հետ աշխատելու հնարքներին: Օգտակար է ունենալ կրթական պաստառներ, որոնք ցույց են տալիս չափիչ գործիքների հետ աշխատելու հմտությունները, որոնք ցույց են տալիս գծային չափերի, ներքին և արտաքին տրամագծերի, անցքերի կենտրոնների հեռավորությունների և այլ չափսերի որոշում (նկ. 1): Theուցադրված է սարքի աքսոնո դասի օրինակ: Դասի նյութ: Կանգնակի ձևավորում երեք կանխատեսումների երեք չափսերի պատրաստում: Ուսուցիչը բացատրում է դասի նպատակը: մետրային պրոյեկցիա (նկ. 2): Ուսանողները ուսուցչի հետ միասին ընտրում են սարքի տարածական չափերը, ըստ որոնց ընտրում են իրենց մանրամասների կառուցվածքային չափերը: Դասընթացների ընթացքում ուսանողները պատրաստում են գծագրերի, գծանկարների ուրվագծեր / Նկար 3 /: Նկար .1 Նկար. 23 Աջակցություն (փայտանյութ) 2 հատ: 3 Պատրաստված նկարով, ուսուցչի ղեկավարությամբ, ուսանողները պատրաստում են սարքի հավաքման մանրամասները տրիբունայի պտուտակներով: «Տեխնոլոգիա» դասերի մեծ մասը հիմնված է նախապես պատրաստված գծագրերի վրա: Սովորողն ուսումնասիրում է պատրաստվելիք օբյեկտի ՝ սարքի մոդելային նկարը: Պատկերացնում է առաջարկվող շինարարությունը: Ընտրում է գործիքները և գնում է առարկայի պատրաստման: Ակնհայտ է, որ դա հնարավոր է, երբ սովորողը ունի բավարար գիտելիքներ և հմտություններ գծանկարներ կարդալու համար: Նկարներ սովորելը հաջողությամբ իրականացվում է վարժությունների միջոցով, որոնք ներառում են համեմատության, փոխակերպումների և մոդելավորման տարրեր: Նկարների ընթերցման օրինակ `նկարում պատկերված մոդելավորման մեթոդով: 4-ում: Սովորական եռանկյուն պրիզման բաժանված է երկու մասի, որոնցից մեկը (վերին մասը) բաժանված է հինգ մասի: Նկար .4 Տրված են մի քանի մասնիկներից բաղկացած մոդելի երկու կանխատեսումները / Նկար 5.1 /: Ուսանողներն ուսումնասիրում են կանխատեսումները, պատկերացնում առարկայի կառուցվածքը և հավաքում մոդելը / Նկար .5.2 /: Նկար. 5 Ամփոփելու համար հարկ է նշել, որ «Տեխնոլոգիայի» դասերի մեթոդական ճիշտ կազմակերպումը էապես զարգացնում և խորացնում է ուսանողների տեսական-գործնական գիտելիքները, ունակությունները, ունակությունները, հմտությունները, տարածական ընկալումները, պատկերացումը սովորելու մտածողությունը: Գրականություն 1. Հովսեփյան Ս., Աղաջանյան Մ., Բարսեղյան Մ., «Տեխնոլոգիա» միջնակարգ դպրոցի ստանդարտ ծրագիր, IԻԳ, Երեւան, 2007: 2. Խուդոյան Գ.Ս., Երկրաչափական գծանկար, Երեւան, Հեղինակային հրատարակչություն, 2009, 82 էջ: 3. Հարությունյան Ա., Հովսեփյան Ս., Ավետիսյան J.., «Տեխնոլոգիա» գործնական աշխատանքներ: Ուսուցչի ձեռնարկ 5-7-րդ դասարանների համար, Երեւան, «Աստղիկ գրախանութ», 2011: Տեղեկություններ հեղինակի մասին Սուսաննա Zhորայի Արշակյանի մասին - NCAA գծագրության, նկարչության, քանդակի ամբիոն: ։
| Աշխատանքում վեր են հանված միջառարկայական կապերը «Գրաֆիկա» բաժնի դասավանդման ժամանակ, հանրակրթական դպրոցի «Տեխնոլոգիա» առարկայի դասընթացի շրջանակներում։
Նյութը կարող է օգտակար լինել «Տեխնոլոգիա» դասավանդող ուսուցչին «Գրաֆիկա» բաժինն ուսումնասիրելիս։
|
ԼՈՒՐԻՍՏԱՆԻ ՀԱՅՏԱՐԱՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ ՀԱՐՍԱՆՅԱ UԵԿԱՎԱՐԱԿԱՆ ԳՈՐԸՆԹԱԻ ՈՐՈՇ ՄԱՆՐԱՄԱՍՆԵՐ ԻՐԱՆԻ ԵՎ ԲԱԽՏԻԱՐԻ ՉԵՆ ԿՈՉՈՒՄ Այստեղ ապրում են ավելի քան 30 խմբեր. Ցեղեր ՝ քրդեր, բախտիարներ, թաքստոցներ, լաքեր, թալիշներ, բալուչիներ, գուրաններ, գիլանցներ, մազանդարաններ, սեմնացիներ, խորասանյաններ և այլն Իրանական համայնքներից բացի, Իրանում կան նաև այլ ազգային առանձնահատկությունների ներկայացուցիչներ ՝ հայեր, արաբներ, թյուրքական խմբեր: Իրանի պատմության և ներկա իրավիճակի ուսումնասիրությունը հնարավոր է առանց երկրում ապրող ցեղերի մշակույթի, կյանքի ձևի և ավանդույթների համակողմանի ուսումնասիրության: Այս հոդվածում մենք անդրադարձել ենք Իրանի Լոռեստան, Չահարմահալ և Բախտիարի Բախտիարի նահանգներում կատարված հարսանեկան ծեսերի ամփոփ ուսումնասիրությանը: Լեյքերսը, նորությունները և Բախտիարին իրանական ցեղային միությունների առանձին ճյուղ են և իրանական մշակույթի կրողներ են: Վ.Մինորսկին նշում է, որ լաքերը Իրանի քրդական ցեղերի ամենահարավային մասնաճյուղն են, երբեմն դրանք խառնվում են նորությունների հետ: Սակայն դրանք բոլորովին այլ ցեղեր են 1: Միայն կենսակերպի իմաստով այս իրանական խմբերը կարելի է տեսնել քրդերի հետ մուրացկանության համակարգում: Lacquer նորությունների հարսանեկան ծեսերը, ավանդական ծեսերը հիմնված են հին սովորույթների վրա: Երբ երիտասարդները դառնում են տասնյոթ-տասնութ տարեկան, նրանք ունենում են ամուսին ընտրելու խնդիր: Իրենց ծնողների հետ ամուսնանալու ցանկության ուղերձը փոխանցելու համար երիտասարդներն օգտագործում են մի շարք միջոցներ, անուղղակիորեն: Երբ տղան մտադիր է ամուսնանալ, նա այնքան էլ չի օգնում հայրիկին գյուղատնտեսական և տնային գործերում ՝ փորձելով դա բացատրել ծնողներին: Եվ քանի որ լաքերի համար այս հարցը բարձրացնելը բարոյապես անընդունելի է, ծնողները դիմում են ամուսնության հարցերում մեծ հեղինակություն ունեցող մարդկանց ՝ միջնորդներին: Այս ընթացքում խնդրի մասին տեղյակ մեկը, հանդես գալով որպես միջնորդ, խոսում է նրա հետ ամուսնության մասին: Հայրը հայտարարում է հարսանիքն անցկացնելու իր պատրաստակամության մասին և միջնորդին հրամայում է եւս երկու անձանց հետ գնալ աղջկա տուն խնամակալության: Նշենք, որ գյուղում ապրող երիտասարդներն աղջիկ են ընտրում ՝ ըստ իրենց դիրքի ու ունեցվածքի: Երեխաները միանշանակ ենթարկվում են իրենց ծնողների կամքին: Այնուհետև խնամակալության համար ընտրված անձինք գնում են հարսնացուի հայրը `խնդրին տեղեկացնելու համար: Փեսայի հարազատներից մեկը, դիմելով աղջկա հորը, ասում է. «Այդ մարդու որդուն պետք է ընդունես որպես քո ծառա և ամուսնացնես քո աղջկան»: Աղջկա հայրը սկզբում լռում է, կարծես թե համաձայն չէ նրանց առաջարկի հետ 2: Սակայն միջնորդներից մեկի հորդորով նա սկսում է խոսել ամուսնության ծախսերի, վճարված գումարի (mahriye) մասին: Այդ ընթացքում խնամակալներից յուրաքանչյուրը, ավանդույթի համաձայն, կրճատում է հարսանեկան արարողության համար նախատեսված ծախսերը: Ֆինանսական խնդիրները լուծելու համար հարսն ու փեսան հայրերը հանդիպում են առանձին ՝ նշելով հարսին տրված գլխարկի չափը («շիրբահ տր»): Նշանադրության նախօրեին փեսան նախապես որոշված գումարի մի մասը հանձնում է աղջկա հորը, որպեսզի նա կարողանա կազմակերպել հարսանիքը ՝ իր աղջկա օժիտը գնելու համար («jahizye»): Այնուհետեւ սկսվում է նշանադրության արարողությունը («նամզադի»), երբ փեսան նվերներով գնում է հարսնացուի մոտ: Քանի որ ընտանիքներում գերակշռում է պարկեշտությունը, մինչ ամուսնությունը փեսան իրավունք չունի հայացք գցել իր ապագա ամուսնուն, ինչպես հարսնացուն իրավունք չունի նայելու փեսային: Ընթրիքից հետո փեսան վերադառնում է տուն և հարսանիքից ամիսը մեկ անգամ կարող է այցելել միայն 3: Նշանադրության օրը փեսայի հարազատները նվերներով, երգերով ու երաժշտությամբ գալիս են հարսին ու հանձնում պատրաստած նվերները: Հարսնացուի միությունը ստեղծվում է «aqd» (նշանադրություն) կոչվող արարողությամբ 1: Հարսանիքի օրը որոշում կայացնելուց հետո սկսվում են հարսանեկան արարողության նախապատրաստական աշխատանքները: Հարսնացուի ընտանիքը ոչխար է որպես հարսանեկան նվեր ուղարկում գյուղապետին, ինչը մեծ հարգանք է վայելում գյուղացիների շրջանում: Տղայի ընտանիքը այնուհետև տեղեկացնում է գյուղի մոլլային, որ հրավերներ կատարի հարազատներին հրավիրելու համար, քանի որ հրավիրվում են երաժիշտներ, հարսանեկան հանդեսը ուղեկցելու տեղական գործիքներով ՝ հիմնականում զուռնա-դհոլով: Հրավեր ստանալուց հետո հարազատները շտապեցին ներկա լինել հարսանեկան արարողությանը: Փեսայի սերտ կապերով պատանիները ՝ աշխույժները, ձիեր են հեծնում ու գնում հարսնացուի տուն: Հասնելով վայր ՝ երիտասարդները ձիավարության ցույցեր են կազմակերպում ՝ իրենց քաջությունն ու ուժը ցույց տալու համար, իսկ հարսնացուի հարազատները նրանց ակնածանքով են դիմավորում: Հյուրերը հարսանիքի գիշերը նշում են հարսնացուի օջախում: Հաջորդ առավոտ կանայք հարսին տանում են զուգարան, լողացնում և զարդարում ծեսերով: Հեննան անխախտ դեր ունի այս պաշտամունքի մեջ: Հարսին տնից դուրս բերելուց առաջ դռան առաջ դրվում է ամուսնության պայմանագիրը («aqdname»), որով պետք է անցնի հարսնացուն: Սրա նշանակությունը հետևյալն է. «Այս փաստաթղթի համաձայն ՝ դուք ուրիշի կյանքի գործընկեր եք, պետք է հավատարիմ լինեք նրան ձեր ողջ կյանքի ընթացքում»: Նախքան հարսնացուն հեռանա իր տնից, նրա եղբայրը կամ հայրը նրա մեջքին կապում են մետաքսե գոտի, որի տակ դնում է քաղցրավենիք: Հարսնացու մտնելուց հետո փեսան պետք է բացի գոտին և բաժանի քաղցրավենիք նվերներ մատուցող երիտասարդներին: Մինչդեռ գոտում քաղցրավենիքի առկայությունը վկայում է նորապսակների երջանիկ, խաղաղ ու ներդաշնակ կյանքի մասին: Գոտի կապելու ծեսը կապված է զրադաշտական ավանդույթի հետ ՝ որպես աշխատանքի նոր խորհրդանիշի: Դուստրը, մտնելով կյանքի նոր, պատասխանատու փուլ, ստանձնում է իր ամուսնուն հավերժ հավատարիմ մնալու պարտավորությունը: Հարսնացուն սպիտակ հագնված է: Սպիտակ գույնը խորհրդանշում էր մաքրությունն ու անկեղծությունը: Oroրադաշտականության մեջ «սպիտակ» -ը խորհրդանշում էր մաքրությունն ու մաքրությունը, երբ զրադաշտական համայնքին միանալու պահին մի երեխա սպիտակ շապիկով էր հագնվում ՝ որպես սպիտակ նշանակության դրվագ: Երբ հարսը տուն է մտնում, փեսայի ծնողները շաբաշ են կազմակերպում («āšdbāš», «šābāš»), այսինքն ՝ նրա գլխին ու դեմքին փող են ցանում: Այս պահին մի կին մոտենում է հարսին ՝ մի կողմում պահելով պղնձե սկուտեղ, որի մի կողմից այրվող կրակ էր, իսկ մյուս կողմից ՝ գարի, ջուր և ճրագ: Սկզբում հարսնացուի դեմքն ու գլուխը ցողեք գարիով և ջրով: Սա խորհրդանշում է հարսն ու փեսան միմյանց հանդեպ լի սիրով: Հետո նրանք կրակի վրա աղ դրեցին ՝ հարսնացուն չար աչքից պաշտպանելու համար: Այրվող լամպն ունի այն խորհրդանիշը, որ ամուսինների ամբողջ կյանքը պայծառ է: Երբ հարսը մտնում է փեսայի տուն, նախ նրան տալիս են մի տղա, որպեսզի նրա առաջնեկը տղա լինի: Ամբողջ երեկոն շարունակվում է ձիավարության և նետաձգության տպավորիչ խաղերով, ինչպես նաև փայտերով պարելով, որոնք հարսանեկան հանդեսի զգալի մասն են կազմում: Հարկ է նշել, որ այս տեսակի խաղային մրցույթները Իրանում տարածված են եղել հին ժամանակներից: Դրանք դեռ նկարագրված են Պահլավիի աշխատություններում (Շապուհի Հաջիաբադի արձանագրությունը, «ellsանգերի հիշողությունը» և այլն): Հարսի գյուղ մտնելուն պես փեսան և մի քանի ընկերներ կանգնում են մուտքի մոտ ՝ քաղցրավենիք շաղ տալով հարսի գլխին ՝ ի նշան ամուսնու մշտական գերակայության և հովանավորչության: Նորապսակները միմյանց մի կտոր քաղցրավենիք են նվիրում, և նրանք երկու կտոր շաքար են մանրացնում իրենց գլխին, որպեսզի նրանց ամբողջ կյանքը լինի քաղցր և սիրով լի: Այսպիսով, հարսանեկան արարողությունը շարունակվում է մինչ ուշ գիշեր: Հետո փեսան գնում է նոր կոշիկների համար հատուկ կահավորված սենյակ ՝ «հեջլե»: Հեջլը մտնելուց հետո նա պետք է նայի դեպի եռանիկա 3, ծնկի իջնի, աղոթի, երջանկություն խնդրի ամուսնական կյանքի մնացած մասի համար և խնդրի բարեկեցություն: 1-ը ամուսնության պայմանագիր է, որն անցկացվում է հարսնացուի տանը: Տե՛ս Betteridge A., Javadi H., Aqd, Encyclopaedia Iranica, 1986, http: //www.iranicaonline.org/articles/aqd-marriage-contrucl-rnarriagc-contruct-ceremonv. 2 Modi J., The parsis- ի navjote արարողությունը, http: //www.avesta.org/ritual/navjote.htm: 3 մահմեդականներ աղոթելիս դեմքերը շրջում են դեպի Մեքքա կամ ալ-Կաաբա: Իսլամի տարածման առաջին տարիներին Երուսաղեմը սրբազան քաղաք էր: Այնուամենայնիվ, Մուհամեդ մարգարեն (Խ.Ա.Ո.Ն.) Մեքքայից Մեդինա ուխտագնացություն կատարելուց տասնյոթ ամիս անց, մահմեդականները սկսեցին դեմ առ դեմ աղոթել Կաաբայի հետ: Տե՛ս Rezvan E., al-Kibla, Islam. Клонциклопедический словарь, Москва, 1991, с. 136. Բակտայարների շրջանում, երբ փեսան պատրաստ է ամուսնության բոլոր ավարտին բոլոր հարսնացու ընտանիքի հետ բանակցությունները բավականին մեծ հարսանիք կազմակերպելու համար, փեսան կամ նրա եղբայրը գնում են այն տոհմերը, որոնք ինչ-որ կերպ կապված են նրանց հետ ՝ բուրուզի նվեր, որը ներառում է ոչխար, այծ և այլն) հավաքելու համար: Այս կենդանիները օգտագործվում են հարսանեկան ընթրիք պատրաստելու համար: Սա օգնում է հարսն ու փեսային խուսափել ֆինանսական բեռից: Այսպիսով, կարելի է ասել, որ սա այն եզակի ավանդույթներից է, որը պահպանվել է Բախտիարացիների շրջանում, դա նրանց սոցիալական և մշակութային գործունեության մի մասն է: Այս պատրաստություններից հետո ընտանիքի անդամներն ու հարազատները հավաքվում են հարսանիքի օրը: Կանայք տղամարդիկ հեծնում են, քայլում, սազում, դհոլնվագ: Հարսանիքին, ինչպես բոլոր ընտանեկան արարողություններին, մասնակցում են ամբողջ ցեղի անդամները: Ավանդույթի համաձայն, նրանք հավաքվում և քննարկում են հարսանիքի ծախսերը («pul-e arusi»): Այնուամենայնիվ, ավելի աղքատ ընտանիքները ստիպված են տարիներ խնայել իրենց հարսանիքը նշելու համար: Խանների, պետերի, տոհմերի առաջնորդների հարսանիքները նշվում են մեծ շքեղությամբ և տևում են 2-3 շաբաթ 1: Բախտիարիների շրջանում հարսանեկան արարողությունը ուղեկցվում է ավանդական տարբեր խաղերով ու պարերով, որոնցից մի քանիսը նշված են ստորև: Պարեք թաշկինակով («dasmal bazi»): Այս տեսակի պարի մեջ կանայք և աղջիկները կազմում են տղամարդկանց շրջան, երկու ձեռքի թաշկինակ են թափահարում երաժշտության մեջ ՝ ոտքերը երաժշտության համար տեղափոխելու համար: Կանայք և տղամարդիկ պարում են նույն խմբում, քանի որ հարսանեկան արարողության ժամանակ թույլատրվում է նրանց մասնակցությունը մեկ պարային խմբում: Նրանք կարող են միավորվել մյուս պարողների հետ դհոլ և սազ երաժշտության ներքո: Կանանց պարը բավականին տպավորիչ է, քանի որ նրանք հագնում են գունագեղ հագուստ, զարդեր և թաշկինակներ 2: Դանդաղ պար Այս պարի ընթացքում պարողները ռիթմով կատարում են երեք քայլ առաջ և երեք քայլ հետ: Այստեղ ռիթմն ավելի դանդաղ է, քան Բախտիարի մյուս պարերում: Արագ պար Այս պարի քայլերը նույնն են, ինչ դանդաղ պարում, բացառությամբ, որ ռիթմն ավելի ուժեղ է: Պարողները արագ թաշկինակները շարժում են գլխի շուրջ և դնում ուսերին: Նրանք քայլեր են կատարում առաջ: Արձանի պար: Այս պարը կատարվում է սազի հնչյունների ներքո: Երբ երաժշտությունը դադարում է, պարողները անշարժ կանգնում են այնտեղ, որտեղ այդ պահին են; նրանք չեն շարժվում, քանի դեռ երաժշտությունը չի շարունակվում: Փորձառու պարողներ, ովքեր կանգնած են և շարժվում են ճիշտ պահերին: Փեսայի տուն տանող ճանապարհին սազ / դհոլ երաժշտություն է նվագվում, կանայք երգում են «դովալի» կոչվող երգ, իսկ տղամարդիկ ձի են նստում ու կրակում: Այս ընթացքում փեսան ձիավարելիս «գողանում» է հարսնացուի վարագույրը ու հեռանում: Մյուս ձիավորները փեսայի հետ ընկնում են վարագույրը վերցնելու համար: Երբ ինչ-որ մեկին հաջողվում է այն փեսայից վերցնել, մյուսները հետապնդում են նրան: սա շարունակվում է մինչև նրանք հասնեն փեսայի տուն: «Չոո բազի» կամ «տարկե բազի» կոչվող խաղը) խաղում են երկու տղամարդիկ, ովքեր ցույց են տալիս իրենց քաջությունը պաշտպանել ցեղին պատկանող տարածքը: Սա ցեղի անդամներին տալիս է անվտանգության զգացում և կանխում արտաքին թշնամիների կողմից հնարավոր հարձակումները: Չուբազիի համար օգտագործվում են երկու փայտե ձողեր, որոնք կոչվում են «տարկե» և «դարակ»: «Տարկե» -ը նռան, ուռենու կամ թթի ծառի ճյուղերից կտրված բարակ փայտե փայտ է, որը դրվում է ջրի մեջ ՝ այն ավելի ճկուն դարձնելու համար: «Դարակ» -ը խիտ, կաղնու ծառ է, որն օգտագործվում է հարձակվողներից պաշտպանվելու համար: Խաղը սկսվում է Sazi Jdhol- ի երաժշտությունից: Հաստ ձեռնափայտ ունեցող անձը ավելի շատ առաջ է շարժվում, քան բարակ ձեռնափայտ ունեցող մասնակիցը, պարային շարժումներ կատարելիս նրանք պահում են ձողերը երկու ուսերին, ձողերի երկու կողմերն էլ երկու ձեռքով պահում են և մի քանի անգամ քայլում: Երբ բարակ ձեռնափայտով տղամարդը հարձակվում է, մյուսը շրջվում է պաշտպանվելու համար ՝ իր փայտի մի ծայրը դնելով ոտքերի մոտ, իսկ մյուս ծայրը հենվում է ուսին: Մասնակիցը բարակ փայտով առաջ է գնում և հարվածում իր փայտով: Եթե հարվածը դիպչի հակառակորդի ծնկներին, խաղը շարունակվում է, իսկ եթե այն խփում է հաստ փայտի, մասնակիցները փոխանակում են ձեռնափայտերի: Բոլորը, ովքեր ներկա են Sazi- ի երաժշտությանը, ծափահարում են բուռն ծափահարություններով: Երբ արարողությունն ավարտվում է, փեսան պատրաստվում է հարսին իր տուն տանել (այս գործընթացը կոչվում է «արուսբարուն»): Այդ պահին հարսի եղբայրը, սպիտակ հագուստով փաթաթված, կոնֆետ է ամրացնում հարսի մեջքին: Սա կյանքի քաղցրության խորհրդանիշն է: Այնուհետև հարսնացուն սպիտակ գլխաշոր է հագնում ՝ գլուխը և դեմքը ծածկելով մետաքսե շղարշով («բուրկա»): Բախտիարիները հավատում էին, որ հարսնացուի մեջքին շաքար կամ կոնֆետ ավելացնելը օրհնություն կբերի նրան: Երբ հարսը ժամանում է փեսայի տուն, նա ներս չի մտնում, քանի դեռ փեսայի հորից նվեր չի ստացել: Սա կոչվում է «ger zanon»: Նվեր ստանալուց և տուն մտնելուց հետո ոչխարները զոհաբերում են հարսնացուի համար: Ոչխարի արյունը քսում են հարսնացուի կոշիկներին `նրանց կյանքը օրհնելու համար: Խնջույքից հետո և ընդունելությունից հետո, ավանդույթի համաձայն, հյուրերը նվերներ են մատուցում հարսին (Բախտիարներն այս նվերը անվանում են «յուզի»): Բախտիարների շրջանում ժողովրդական պարը խորհրդանշում է համերաշխություն և միասնություն, նրանք պարում են ձեռք ձեռքի տված, կողք կողքի: Danceեղի մի խումբ անդամների հետ պարը ցույց է տալիս, որ բոլոր որբերը համախմբված են ցանկացած արտաքին հարձակման դեմ և վճռական են պահպանելու իրենց մշակութային արժեքները 1: Այսպիսով, նկարիչների ծեսերն ու ծեսերը, նորությունները, Բախտիարիներն արտացոլում են համաիրանական իրականությունն ընդհանրապես: Նրանց ավանդույթների արմատները բավականին խորն են. overամանակի ընթացքում դրանք որոշակի փոփոխությունների են ենթարկվել, մասամբ բովանդակային առումով, որոնք հիմնականում պայմանավորված են իսլամի ազդեցությամբ: Հասմիկ Գալստյան Հարսանիքի արարողակարգի որոշ մանրամասներ ԻՐԱՆԻԱԲԱԼԵԼԻ ԵՎ ԲԱԽՏԻԱՐԻ, ԼՈՒՐԻՍՏԱՆԻ ՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐՈՒՄ Հիմնաբառեր. Իրանական ցեղեր, հարսնացուներ, ժողովուրդներ, նորություններ ծիսական, խնամակալության, նշանադրության, սովորույթների, ավանդական խաղերի և պարեր , ։
| Իրանական հասարակությունն իր մեջ ներառում է բազմաթիվ իրանական ցեղեր և հանրույթներ։
Սույն հոդվածում անդրադարձ ենք կատարել Չահարմահալ և Բախթիարի, Լուրիստան նահանգներում բնակվող լուրերի, լաքերի և բախթիարների հարսանեկան արարողությանը։
Ծեսն անց է կացվում հետևյալ փուլերով` խնամախոսություն, նշանադրություն, ամուսնական պայմանագրի` «aqd»-ի կնքում, հարսանիք։
Վերջինս ուղեկցվում է հետաքըրքիր ավանդական պարերով և խաղերով։
Այս ծիսակատարության մեջ հիմնականում պահպանվել են հին սովորույթներն ու բարքերը։
|
Տվյալ հետազոտության նպատակն է ուսումնասիրել տեխնոլոգիաների ազդեցությունը երեխաների ուղեղի կառուցվածքի, նյարդային համակարգի, քնի, խոսքի ձեւավորման եւ խթանման վրա, ինչպես նաեւ պարզել, թե ինչ հետեւանքներ ակնկալել այդ ազդեցությունից։
Հետազոտության ընթացքում օգտագործված մեթոդաբանությունը առկա գիտական գրականության վերլուծությունն է, որը ներա433ՀՈԳԵԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆ ռում է նեյրոֆիզիոլագիայի, հոգեբուժության, մանկաբուժության եւ այլ գիտական ոլորտների ուսումնասիրություններ։
Հոդվածում «տեխնոլոգիաներ, համացանց, էկրաններ» եզրույթները հեղինակներն օգտագործում են ընդհանրացված իմաստով, որպես՝ «համացանցի օգտագործում տարբեր նպատակներով, սմարթ հեռախոսներ, պլանշետներ, հեռուստացույցեր եւ այլնման էլեկտրոնային կցորդներ ինչպես նաեւ եւ դրանց թվային բովանդակություն»։
Ուսումնասիրության արդիականությունը պայմանավորված է տեխնոլոգիաների կիրառման աննախադեպ տարածվածության փաստով, քանի որ տեխնոլոգիաների կիրառումը երեխաների կյանքում օրեցօր աճում է՝ միաժամանակ բուռն քննարկումների առարկա դարձնելով դրանց օգտակարության կամ վնասակարության հարցը նեյրոկենսաբանական, հոգեբանական, մանկավարժական եւ նույնիսկ հոգեբուժական տեսանկյունից։
Այս հարցերի համակողմանի ուսումնասիրության արդյունքում միայն հնարավոր կլինի հասկանալ թե ինչպես մեր որոշումները կազդեն երեխաների զարգացման եւ ապագայի վրա։
Վաղ մանկության տարիքում երեխայի ուղեղի զարգացումը պայմանավորված է նեյրոկենսաբանական հիմքերով։
Ծնվելիս մարդն ունի մոտ 85 միլիարդ ուղեղի նեյրոն, որոնք ապահովում են տեղեկատվության պահպանումը եւ փոխանցումը[1]։
Երբ երեխան ծնվում է, ուղեղի յուրաքանչյուր բջիջ ունի շուրջ 2500 սինապսներ՝ կապեր, որոնք թույլ են տալիս ուղեղի բջիջների երկայնքով իմպուլսներ փոխանցել։
Հաջորդ երեք տարում այդ թիվը աճում է մինչեւ 15,000։
Սինապտոգենեզը կամ նեյրոնների միջեւ կապերի ձեւավորումը սկսվում է նախածննդյան շրջանում եւ շարունակվում տարբեր ուժգնությամբ ողջ կյանքի ընթացքում։
Թեեւ ուղեղի նեյրոնների մեծ մասը առկա է ծնվելիս, դրանք դեռ չեն համարվում լիովին հասուն եւ ամուր։
Հաջորդ մի քանի տարիների ընթացքում բազմացման շրջանում են գտնվում դենդրիտները՝ նեյրոնների ճյուղավորող երկարացումները, որոնք այլ նեյրոններից տեղեկատվություն են հավաքում։
Այս առատ բազմացման պատճառով երկու տարեկան անհատի մոտ մեկ նեյրոնը կարող է ունենալ հազարավոր դենդրիտներ[2]։
Նյարդային արագ աճի այս ժամանակահատվածը կոչվում է սինապտիկ ծաղկում(blooming)։
Սինապսի ձեւավորումը այս ընթացքում երեխայի զարգացման հիմնական գործառույթների՝ լսողության, խոսքի 434ՀՈԳԵԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆ եւ իմացական գործընթացների համար, գերկարեւոր դեր է խաղում։
Այս ժամանակահատվածը փոքրիկի կյանքում դառնում է ծայրաստիճան կարեւոր,ավելի բարձր մակարդակի գործառույթների զարգացման համար։
Նյարդային աճի ծաղկուն ժամանակահատվածին հաջորդում է սինապտիկ հատման ժամանակաշրջանը (pruning), երբ նյարդային կապերի քանակը կրճատվում է, դրանով իսկ չկրճատվածներն ավելի ուժեղ դարձնելով։
Հետազոտողները հավատացած են, որ այս սինապտիկ կրճատման հետեւանքով ուղեղի աշխատանքն ավելի արդյունավետ է դառնում՝ հնարավորություն տալով ուղեղին տիրապետել ավելի բարդ հմտությունների[3]։
Միայն վաղ մանկության տարիքում ձեռք բերած փորձն է որոշում, թե սինապտիկ կապերից որն է պահպանվում եւ որը կորչում կամ մղվում հետրին շերտեր։
Վերջիվերջո, դեռահասության շրջանում սինապտիկ կապերի շուրջ 40 տոկոսը կորչում է[4]։
Այսպիսով, նյարդային աճի ծաղկուն ժամանակահատվածն ընկնում է կյանքի առաջին մի քանի տարիներին, իսկ նյարդային սինապսների կրճատումը շարունակվում է մանկության եւ պատանեկության շրջանում ուղեղի տարբեր հատվածներում[5]։
Վաղուց հայտնի փաստ է, որ խոսքը եւ լեզվական հմտությունները ձեռք են բերվում առավելագույն հեշտությամբ կյանքի առաջին տասը տարիների ընթացքում, երբ երեխայի ուղեղի կապերը կենտրոնանում են լեզվական հմտություններ եւ այլ բարձրագույն իմացական կարողություններ ձեռք բերելու վրա։
Անընդհատ հնչող կենդանի խոսքը հստակ նպաստում է երեխայի ուղեղի նյարդային կապերի ամրապնդմանը, ինչը հնարավորություն է տալիս հեշտությամբ եւ ավելի շատ բառեր սովորել։
Լեզուն կարելի է սովորել բազմաթիվ եղանակներով, ինչպիսիք են՝ առօրյա երկխոսությունը, երգերը, ռիթմիկ քառատողերը, հեքիաթի ընթերցանությունը եւ այլն։
Տարբեր հմտությունների եւ կարողությունների վաղ խթանումը ամուր գրավականն է երեխայի սովորելու, շփման հմտությունների եւ այլ դրական կարողությունների զարգացման համար։
Բազմաթիվ հետազոտություններ փաստում են, որ երեխայի ապրումները ազդում են նրա ուղեղի աշխատանքի եւ նյարդային բջիջների միջեւ կապերի վրա ՝ դրական հույզերը՝ դրականորեն, բացասականները՝ բացասականորեն[6][p 25]։
Մեծահասակների հետ դրական փոխազդեցությունը խթանում է երեխայի ուղեղը եւ միջուղեղային կապերը, 435ՀՈԳԵԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆ ինչի արդյունքում սինապսները մեծանում են, իսկ գոյություն ունեցող կապերն էլ ավելի են ամրանում։
Անընդհատ օգտագործվող սինապսները, դառնում են մշտական։
Եթե երեխայի ուղեղը քիչ խթանում է ստանում, սինապսները չեն զարգանում, եւ ուղեղը ավելի քիչ կապեր է հաստատում[7]։
Ցինցինատիի մանկական հիվանդանոցի բժշկական կենտրոնի հրապարակած նոր ուսումնասիրությունը սերտ կապ է գտել նախադպրոցական տարիքի երեխաների ուղեղի կառուցվածքային փոփոխության եւ Ամերիկյան Մանկաբուժության Ակադեմիայի ուղեցույցներում նշված տեխնոլագիաների կիրառման հորդորակները գերազանցելու եւ չարաշահելու միջեւ։
Ուղեղի fMRI հետազոտությունների միջոցով ուսումնասիրությունները բացահայտում է էկրանի օգտագործման եւ երեխաների ուղեղի զարգացման միջեւ կապը՝ հատկապես լեզվի զարգացման հատվածում, եւս մեկ անգամ հաստատելով նախադպրոցականների համար էկրանի ժամանակը նվազագույնի հասցնելու անհրաժեշտությունը։
Հետազոտության արդյունքում պարզվել է, որ այն երեխաները, ովքեր ավելի շատ ժամանակ են անցկացնում էկրանների առջեւ, ունեն ուղեղի սպիտակուցային նյութերի տրակտների ցածր կառուցվածքային ամբողջականություն ուղեղի այն մասերում, որոնք մասնակցում են խոսքի եւ տառաճանաչության հմտությունների ձեւավորմանը։
Այլ հմտությունները, որոնց ձեւավորման եւ զարգացման վրա ազդեցությունը նույնպես բացահայտվել է, ներառում են երեւակայություն եւ իմացական այլ գործընթացներ, ինչպես նաեւ վարքի ինքնակարգավորման մեխանիզմներ[8]։
Հետազոտողների նույն խումբը մեկ այլ՝ էլ ավելի հետաքրքրական ուսումնասիրություն առաջարկեց երեխաներին՝ ընկալել պատմություններ երեք տարբերակով՝ միայն լսողական, անիմացիոն եւ պատկերազարդ տարբերակներով։
Այս անգամ եւս արդյունքների հավաքագրման եղանակը ուղեղի fMRI պատկերների վերծանումն էր։
Արդյունքներն ապշեցուցիչ էին. պարզվեց, որ նկարազարդ գրքի ձեւաչափը օժանդակում է լեզվամտածողությանը եւ խրախուսում է երեխաների ակտիվ պատկերավոր երեւակայության զարգացմանը, մինչդեռ անիմացիան խանգարել է նման ինտեգրմանը հօգուտ շարունակական աուդիո-վիզուալ ընկալման։
Երբ ընթերցանության ընթացքում երեխաները տես436ՀՈԳԵԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆ նում էին նկարազարդումներ, fMRI պատկերների վրա լեզվական ցանցի գործունեությունն ավելի ակտիվանում էր։
Ամենակարեւորը՝ պատկերազարդ գրքի վիճակում հետազոտողները fMRI արդյունքում տեսել են, որ բոլոր ուսումնասիրվող ցանցերի միջեւ խոսքը ապահովող եւ զարգացնող կապերը աճել եւ ամրապնդվել են[9]։
Վաշինգտոնի համալսարանի Երեխաների Առողջության ինստիտուտի տնօրեն Դ. Քրիստակիսի հետազոտությունները բացահայտել են վաղ մանկության տարիքում ուղեղի ոչ նորմատիվ, ավելորդ աուդիովիզուալ խթանման եւ ավելի ուշ տարիքում իմացական ոլորտի նվազման եւ ուշադրության պակասի, վարքային գերակտիվության միջեւ ամուր կապը։
Լաբորատոր պայմաններում մշակված գերստիմուլյացիայի մոդելը փորձարկվել է երիտասարդ մկների վրա։
42 օր տեւողությամբ փորձերի ընթացքում յոթանասուն դեցիբել լսողական ստիմուլյացիան զուգորդվում էր տեսողական ստիմուլյացիայով՝ առավելագույնս վերստեղծելով հեռուստացույցով մուլտֆիլմ դիտելու իրականությունը։
10 օր անց ճանաչողության եւ վարքի թեստերի փորձարկման արդյունքումբոլոր թեստերում գերստիմուլյացիայի ենթարկված մկները ցուցաբերել են զգալի ցածր իմացական ցուցանիշներ եւ գերակտիվ վարք[10]։
Արդյունքները հուշում են, որ ուղեղի զարգացման կրիտիկական ժամանակահատվածում չափազանց, անկանոն ստիմուլյացիան, այդ թվում նաեւ ֆոնային հեռուստացույցը, կարող է ակնհայտ բացասական հետեւանքներ ունենալ հետագայում երեխայի նեյրոկոգիտիվ ֆունկցիաների վրա։
Բազմաթիվ հետազոտություններ նվիրված են տեխնոլոգիաների կիրառմանը եւ քնի խանգարումներին։
Քունը նորածնի գերիշխող գործունեությունն է եւ կարեւոր դեր է խաղում նեյրոզարգացման եւ ուղեղի սինապտիկ ճկունության մեջ [11][pages 173–179]։
Ինչպես ուղեղը, այնպես էլ քնի ձեւերը կյանքի առաջին տարիների ընթացքում էական փոփոխությունների են ենթարկվում։
Հաշվի առնելով, որ նյարդային պլաստիկությունն առավելագույնի է հասնում վաղ մանկության եւ դեռահասության շրջանում, այս կարեւոր ժամանակահատվածում քունը առավելագույն ազդեցությունն ունի ուղեղի եւ ճանաչողության վրա։
Ամերիկյան մանկաբուժության ակադեմիայի (AAP) եւ Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության (WHO) ուղեցույցները առաջարկում են օպտիմալ առողջությունը խթանելու համար երեխաների քնի տեւողության անհրաժեշտ շեմը, որտեղ մասնավորապես նշվում 437ՀՈԳԵԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆ է, որ 1-ից 2 տարեկան երեխաները պետք է կանոնավոր կերպով քնեն 11-ից 14 ժամ 24 ժամվա ընթացքում (ներառյալ ցերեկվա քունը),3-ից 5 տարեկան երեխաները՝ 10-ից - 13 ժամ, 6-ից 12 տարեկանները՝ 9-ից 12 ժամ /մեր կողմից ներկայացված են միջինացված թվեր/[12, 13]։
Այնուամենայնիվ, բազմաթիվ հետազոտություններ վկայում են, որ երեխաների 20-30% -ը քնի հետ խնդիրներ է ունենում։
Անբավարար քնի արտաքին գործոններից մեկը թվային տեխնոլոգիաներն են՝ հեռուստատեսությունը եւ տեսախաղերը։
Բազմաթիվ ուսումնասիրություններ կապում են էկրանի ավելացված ժամանակը քնի ընդհանուր ժամանակի նվազման եւ ուշ քնի հետ, ինչը հանգեցնում է իմացական, վարքային, սոմատիկ եւ այլ խնդիրների [14], [15], [16] [17]։
Բալթիմորի Ջոն Հոպկինսի համալսարանի հետազոտողները նշում են, որ մինչեւ հինգ տարեկան երեխաների շրջանում երկու ժամից ավել հեռուստացույց դիտելը հանգեցնում է վարքային խանգարումների։
Նույն հետազոտությունը ննջարանում հեռուստացույցի առկայությունը անմիջականորեն կապում է քնի դեպրիվացիայի եւ հուզական ռեակտիվության անկման, սոցիալական հմտությունների ցածր մակարդակի հետ[14]։
Մեծ Բրիտանիայի 0–36 ամսեկան 715 երեխաների հետազոտության տվյալները ցույց են տվել էկրանների եւ այլ տեխնոլոգիաների օգտագործման հաճախականության եւ քնի տեւողության ու ձեւի միջեւ կայուն կապ։
Ապացուցվել է, որ կրճատվել է քնի ընդհանուր տեւողությունը՝ գիշերային ժամի նվազեցված տեւողությամբ եւ ցերեկային քնի ավելացումով, երկարել է նաեւ բուն քնին նախորդող ժամանակահատվածը։
Ննջասենյակում ցանկացած էլեկտրոնային սարքի առկայությունը կապված է գիշերային քնի դեպրիվացիայի հետ, որը, մասամբ, պայմանավորված է մելատոնինի ճնշմամբ[15]։
Ուսումնասիրությունները ցույց են տալիս, որ երեխաների քնի որակի վրա էականորեն ազգում է ննջասենյակում հեռուստացույցի առկայությունը, դիտման տեւողությունը եւ օրվա ընտրված հատվածը։
Մասնավորապես, Էական ազդեցություն ունի երեկոյան ժամին հեռուստացույց դիտելը, քանի որ էկրանի կապույտ լույսն ազդում է օրգանիզմում մելատոնինի արտադրության եւ քնի շրջանային ռիթմի վրա 438ՀՈԳԵԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆ Թել Ավիվի Ատոմային բժշկության կենտրոնի հետազոտողները գնահատել են ուղեղի իմիջինգի, բուժման եւ գենետիկայի չափորոշիչներով պայմանավորված քսանինը հետազոտություններ [19]։
Վերլուծելով ինտերնետի եւ տեսախաղերի կախվածությունը, դրանց բուժման եւ գենետիկ գործոնները, գլխուղեղի իմիջինգ ներառող քսանինը հետազոտություն, մասնագետները եկել են այն եզրակացության, որ վարքային կախվածության՝ ինտերնետ եւ վիդեոխաղեր, հիմքում ընկած հոգեբանական մեխանիզմները եւ թմրանյութերից կախվածության առաջացման հիմքերը նույնն են։
Այսպիսով՝ հանգստի վիճակում ուղեղի սքրինինգի ուսումնասիրությունները ցույց են տվել, որ երկարատեւ ինտերնետային խաղն ազդել է ուղեղի պարգեւատրման(reward), իմպուլսային հսկողության եւ սենսոմոտոր համակարգի համար պատասխանատու հատվածների վրա։
Ուղեղի ակտիվացման ուսումնասիրությունները ցույց են տվել, որ վիդեոխաղերը վերոնշյալ հատվածների կորուստի կամ փոփոխությունների են հանգեցնում։
Հետազոտությունը նշում է նաեւ, որ տեսախաղերի պատկերով նկարները ակտիվացրել են ուղեղի նույն շրջանները, որոնք ակտիվանում են թմրամիջոցների ազդեցությամբ։
Ավելին, տեսախաղերը ասոցացվել են դոպամինի արտազատման հետ, որը նման է թմրանյութերի չարաշահման մեխանիզմին[19]։
Այս բնագավառում ուսումնասիրություններ են կատարել նաեւ ռուս հոգեբույժներ Պերեժոգինն ու Վոստրոկնուտովը, Զալմունինը եւ Մենդելեւիչը. նրանք նույնպես շեշտում են ինտերնետային ու համակարգչային խաղերի կախվածության նմանությունը թմրամիջոցների կախվածության հետ [20][стр.86 2012թ-ին Kuss and Griffiths-ի անցկացրած լայնածավալ հետազոտությունները նշում են տեսախաղերի ազդեցությունը դոֆամին հորմոնի վրա, եւ դրանք համեմատում են քիմիական կախվածությունների մեխանիզմների հետ[22][pages 347-374] Եզրակացություն Խնդիրների լուծման առաջարկվող եղանակներ Այսպիսով, ինչպե՞ս վարվենք երեխաների հետ՝ խրախուսե՞նք, թե՞ արգելենք տեխնոլոգիա-երեխա կապը, անհանգստանա՞նք, թե՞ վերապահումներով մոտենանք հետազոտությունների արդյունքներին։
439ՀՈԳԵԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆ Թերեւս անմիջական եւ միանաշանակ պատասխան դժվար է տալ, անհրաժեշտ է հաշվի առնել, որ տեխնոլոգիանները անսահման հնարավորությունների աշխարհ են բացում կյանքի բոլոր բնագավառներում, սակայն դրանք իրենց հետ նաեւ մեծ ռիսկեր են առաջ բերում։
Այսպես թե այնպես, տեխնոլոգիաները մեր կյանքի անբաժանելի մասն են եւ այլեւս հնարավոր չէ առօրյա կյանքից տարանջատել դրանք։
Ավելին, տեխնոլոգիաները շարունակելու են զարգանալ եւ ներխուժել կյանքի ամենաանհավանական բնագավառներ։
Այս սերունդն ունի ուղեղի անդադար գերստիմուլյացիայի վտանգ եւ այնպիսի հնարավորություններ, ինչպիսին չեն ունեցել նրանց ծնողները, նրանք սնունդ ընդունելիս եւ եւ ամեն ազատ րոպե դիտում են հեռուստացույց, մանկուց օգտվում են սոցիալական ցանցերից եւ վայրկյանական հաղորդակցման միջոցներից, իսկ գիտությունը դեռ շարունակում է բացահայտե լայս սովորույթների ազդեցության ընդհանուր եւ իրական հետեւանքները։
Մենք հիմնավորում ենք մեր կարծիքը ընթացիկ ուսումնասիրությունների հիման վրա, որոնք, սակայն, դեռ վերջնական չեն։
Այս թեման լիարժեք հասկանալու եւ տեխնոլոգիայի իրական գիտական եւ վավեր ազդեցությունը երեխաների վրա գտնելու համար դեռ անհրաժեշտ է առաջիկա տարիներում շարունակել դիտարկել զանազան տեխնոլոգիաների ազդեցության ենթարկված երեխաների զարգացման փուլերը եւ բազմակի տիրույթները։
Ամբողջովին կտրել երեխաներին տեխնոլոգիաներից անիրատեսական է։
Սա կպահանջի ընտանիքի բոլոր անդամների անհավանական ճիգեր եւ կենսակերպի հսկայական փոփոխություն։
Արդյո՞ք պատրաստ են դրան մեծահասակները՝ ծնողները եւ ծնողների ծնողները, ովքեր այսօր ավելի քան երբեւէ քսանչորս ժամ շրջապատված են տեխնոլոգիաներով։
Հոգեբանական տեսանկյունից հենց տեխնոլոգիաները չեն, որ խնդիր են առաջացնում։
Ավելին, դրանք նպատակային եւ չափավոր օգտագործելու դեպքում ստանում ենք մեծագույն առավելություններ, երեխայի կյանքում մտցնում դրական փոփոխություններ։
Որպեսզի երեխաները հնարավորություն ունենան իրենց կյանքում առողջ կերպով օգտագործել տեխնոլոգիաները եւ վայելել դրանց առավելությունները, անհրաժեշտ է ապահովել ծնողական վերահսկողություն, ըստ այդմ՝ չափավորություն։
Ծնողները, ովքեր գնահատում են 440ՀՈԳԵԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆ տեխնոլոգիաների առավելությունները եւ ցանկանում են իրենց երեխաներին պատրաստել 21-րդ դարի աշխատաշուկայի եւ առօրյա հարմարավետության պահանջներին, պետք է հասկանան, որ,այնուամենայնիվ, իրենք են պատասխանատու երեխաների տեխնոլոգիաների հետ առնչվելու հիմնական կանոնների պահմանման համար։
Գոնե երեխայի վաղ տարիքում ծնողն ունի կանոններ սահմանելու,մտածված որոշումներ կայացնելու եւ դրական սովորույթներ ձեւավորելու գերուժ։
Վաղ մանկության տարիքը այն ժամանակաշրջանն է, երբ ծնողն է միակ պատասխանատուն ու երեխա-տեխնոլոգիա հարաբերության ձեւավորողը։
Գործնական առաջարկներ, թե ինչպես կարգավորել այս հարաբերությունը Էկրանի հետ երեխային պետք է ծանոթացնել 2-3 տարեկան հասակում եւ երբեք ոչ ավելի վաղ։
Կատարել գիտակցված որոշում ծնողի զբաղվածությունը կամ ազատ ժամանակը երեխայի տեխնոլոգիաների կիրառման հաշվին ձեւավորելու վերաբերյալ։
Անթույլատրելի է տեխնոլոգիաները օգտագործել երեխայի հետ կենդանի շփման փոխարեն։
Վաղ տարիքում դրանք չեն նպաստում ոչ խոսքի ձեւավորման կամ զարգացման, ոչ երեւակայության, ոչ այլ իմացական գործընթացների զարգացմանը։
Անհրաժեշտ է հիշել, որ ուղեղի զարգացման համար կարեւոր՝ վաղ մանկության ժամանակահատվածում չափազանց եւ անկանոն ստիմուլյացիան, այդ թվում նաեւ ֆոնային հեռուստացույցը, կարող է ակնհայտ բացասական հետեւանքներ ունենալ հետագա նեյրոկոգնիտիվ ֆունկցիաների վրա։
Քնելուց առնվազն մեկ ժամ առաջ անհրաժեշտ է բացառել էկրանները. հանգիստ եւ երկար քունը երեխայի նեյրոդինամիկ զարգացման գրավականներից մեկն է։
Հիշեցնենք, որ էկրանների թարթող լույսը խոչնդոտում է օրգանիզմում մելատոնինի արտադրմանը եւ քնի շրջանային ռիթմին։
Սա գիտակցելով՝ ծնողը պետք է խուսափի երեխայի սենյակում եւ ննջասենյակներում հեռուստացույց տեղադրել։
Պետք է հստակ սահմանափակումներ դնել եւ հետեւողական լինել տեխնոլոգիաների կիրառման կանոններին հետեւելու հարցում։
Պետք չէ ակնկալել, որ երեխաները ինքնուրույն կհետեւեն կանոններին 441ՀՈԳԵԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆ եւ սահմանափակումներին։
Վաղ մանկության տարիքում եւ մինչեւ 5-6 տարեկան, իսկ այժմ արդեն ավելի ուշ, երեխաները դեռ չեն տիրապետում ինքնակարգավորման մեխանիզմներին։
Տեխնոլոգիաների հետ ճիշտ հարաբերությունների հաջողության գրավականը ընտանիքի բոլոր անդամների միջեւ դրական շփում հաստատելն է։
Դրական հաղորդակցումը երեխայի մոտ առաջացնում է անվտանգության զգացողություն եւ դրական էմոցիաներ, ինչն առավելապես նպաստում է միջուղեղային կապերի ամրացմանը։
Ուսումնասիրությունները փաստում են նաեւ, որ մանկիկության տարիքից բարձր երեխաներին դեպի էկրան է դրդում ձանձրույթը, իրական շփման պակասը, ծնողների զբաղվածությունը։
Վատ սովորությունները մեր իսկ՝ ծնողներիս անհետեւողական լինելու հետեւանքն են։
Իսկ վատ սովորությունից դեպի կախվածություն շատ կարճ եւ արագ ճանապարհ է մեզ բաժանում։
Անհրաժեշտ է ձեւավորել ընտանեկան դրական սովորություններ եւ խրախուսել երեխայի հետաքրքրությունները եւ մասնակից դառնալ դրանց։
Կարեւոր է ընտրել շաբաթվա մեջ մեկ օր ընտանիքով՝ առանց տեխնոլոգիաների անցկացնելու համար։
Պետք է երեխային դարձնել այդ օրվա պլանավորման անմիջական սուբյեկտ՝ հաշվի առնելով նրա ցանկություններն ու նախասիրությունները։
Ի՞նչ անմիջական օգուտներ կարելի է ակնկալել։
Թվային սարքերի հետ առնչվելու ընդմիջումը եւ կենդանի հաղորդակցման քանակական եւ որակական աճը կնպաստի երեխաների խոսքի եւ հաղորդակցման հմտությունների, հուզակամային ոլորտի եւ ինքնակառավարման մեխանիզմների ճիշտ ձեւավորմանն ու զարգացմանը, կապահովի բարելավված ինքնասպասարկման հմտություններ, քնի կարգավորում, մի խոսքով առողջ եւ երջանիկ մանկություն։
| Տեխնոլոգիաների կիրառումը դարձել է մարդկության առօրյայի անբաժանելի մասը։
Այնուամենայնիվ, մարդկանց վրա դրանց ազդեցության ռիսկի գործոնները դեռ ամբողջովին ուսումնասիրված չեն։
Տեխնոլոգիաների ազդեցության վերաբերյալ լիարժեք պատկերացում կազմելու համար անհրաժեշտ է համակողմանի ուսումնասիրել դրանց օգտագործման բոլոր կողմ եւ դեմ փաստարկները եւ ապա հասկանալ, թե ինչպես է տեխնոլոգիաների կիրառման վերաբերյալ մեր որոշումները ազդելու երեխաների զարգացման վրա։
Հոդվածում քննարկվում է տեխնոլոգիաների բացասական ազդեցությունը երեխաների զարգացման հետեւյալ տիրույթներում՝ ուղեղ, նյարդային համակարգ, հոգեֆիզիոլոգիական եւ սոմատիկ դրսեւորումներ։
Որպես հետազոտության մեթոդ ընտրվել է առկա գիտական գրականության ստուգատես-վերլուծություն։
Հոդվածում հեղինակներն առաջարկում են ուղիներ երեխաների հարաբերությունները թվային տեխնոլոգիաների հետ կազմակերպելու համար՝ առավել օգուտ քաղելու եւ չվնասելու նպատակով։
|
Մարտիրոսյան Նոնա ԱՆՁՆԱԿԱՄԻ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄԸ ԲԱՐՁՐ ԿՐԹԱԿԱՆ ՀԱՍՏԱՏՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐՈՒՄ Հայաստանի Հանրապետությունում կրթության ոլորտն օգտագործվում է որպես մարդկային կապիտալի կայուն առաջընթացի, վերարտադրության և զարգացման նախապայմաններից մեկը: Հայաստանի Հանրապետության սոցիալ-տնտեսական զարգացման ներկա փուլում կարևոր է բարձրացնել մասնագիտական կրթության որակը, բարձրագույն ուսումնական հաստատությունների գործունեության արդյունավետությունը և դրանց համապատասխանությունը ժամանակակից միջազգային ստանդարտներին [1]: Բարձրագույն ուսումնական հաստատության անձնակազմը, գիտելիքները, ունակությունները և հմտությունները կարևոր դեր են խաղում բարձրագույն կրթության որակի ապահովման գործընթացում, որի կառավարումը ռազմավարական պլանավորման կարևորագույն խնդիրներից մեկն է: Այս տեսանկյունից, ցանկացած բարձրագույն ուսումնական հաստատություն պետք է լիարժեք տեղեկատվություն ունենա իր սեփական մարդկային ներուժի, իր գիտելիքների համակարգի, կարողությունների, հմտությունների ամբողջական համակարգի, անձնական, մասնագիտական, կազմակերպչական հատկությունների, կարողությունների մասին, քանի որ շատ պայմաններ որոշում են ցանկացած հասարակության կամ հասարակության հաջողությունը: մասնավոր բարձրագույն ուսումնական հաստատություն: Գործոնների շարքում առանձնահատուկ տեղ է գրավում անձնակազմի արդյունավետ կառավարման հարցը: Աշխատակազմը ցանկացած բարձրագույն ուսումնական հաստատության ամենակարևոր ուժն է, նրա հիմնարար և արժեքավոր ակտիվը, ուստի այն պետք է ղեկավարվի այնպիսի ընթացակարգերով և կառույցներով, որոնք ոչ միայն կապահովեն համալսարանի կայունությունն ու բնականոն գործունեությունը, այլև նախանշեն զարգացման և հետագա զարգացման ուղիները: բարելավել իր գործունեությունը: Աշխատակազմի կառավարումը սահմանվում է որպես նպատակային գործունեություն, որը ներառում է անձնակազմի քաղաքականության հայեցակարգերի և ռազմավարությունների, կառավարման սկզբունքների և մեթոդների մշակում, անձնակազմի պլանավորում, մարդկային ռեսուրսների ռազմավարական ծրագրի մշակում, անձնակազմի ներուժի և հաստատության պահանջների սահմանում [2]: Այլ կերպ ասած, այսօր յուրաքանչյուր համալսարանի խնդիրն է ստեղծել մարդկային ռեսուրսների կառավարման արդյունավետ համակարգ, որը կներառի նոր աշխատատեղերի կանխատեսում, անձնակազմի ստեղծում, վարչական անձնակազմի շարունակական մասնագիտական զարգացում և վերապատրաստում, կազմակերպական կարգապահություն, աշխատողների բավարարվածությունը բարձրացնող մոտիվացիոն համակարգերի զարգացում: , Այս ամենին հասնելու համար, մենք կարծում ենք, որ առաջին հերթին անհրաժեշտ է ճիշտ գնահատել և բավարարել աշխատողների անհատական կարիքները `համաձայն հաստատության կարիքների, և երկրորդ` շարունակաբար զարգացնել աշխատողների հմտությունները, ապահովել, որ , Այս ամբողջ համակարգում ամենակարևորն այն է, որ անձը լինի կենտրոնում ՝ իր ունակություններով և հմտություններով, որպես բարձրագույն ուսումնական հաստատության հաջողության գրավական: ՀՀ բարձրագույն ուսումնական հաստատություններում ստեղծվում են վարչական, պրոֆեսորական (գիտամանկավարժական-դասախոսական), ուսուցչական օժանդակ անձնակազմ, գիտական անձնակազմ, վարչական, արտադրական, ինժեներական և այլ աշխատակազմեր [3], որոնցից մեկն այն է, որ դա ապահովագրական ընկերության շարունակական զարգացումն ու որակի բարելավումն է աշխատողների մտավոր ներուժը, անձնական որակները և մասնագիտական կարողությունները: Այսպիսով, անձնակազմի կառավարումը, որը մարդկանց կառավարման փոխկապակցված գործառույթների շարք է, ուղղակիորեն ազդում է շարունակական հիմունքներով մարդկանց մոտիվացիայի, նրանց գործունեության և համալսարանի արդյունավետության վրա: Համալսարանի աշխատակազմը, որպես ամենաթանկ ռեսուրսներից մեկը, որոշիչ դեր ունի համապատասխանաբար համալսարանի բարձր վարկանիշի ապահովման, միջազգային ասպարեզում նրա մրցունակության ապահովման գործում: Անձնակազմի որակը ցանկացած կրթական հաստատության կառավարման համակարգում միակ նշանակալից ռազմավարական փոփոխականն է: Բազմազանությունը պետք է գնահատել համալսարանական համակարգում, այսինքն ՝ ստեղծել փոխադարձ հարգանքի և վստահության վրա հիմնված կրթական միջավայր, որտեղ յուրաքանչյուր ոք կարող է կատարել իր լիարժեք դերը ՝ անկախ սեռից, ռասայից, տարիքից և այլն: Աշխատակազմի կառավարումը պահանջում է խթանել աշխատողներին, զարգացնել նրանց հմտությունները, հասկանալ նրանց ներուժը, զարգացնել կատարողականը, առավելագույնի հասցնել նրանց ներդրումը: Կատարողականի կառավարումը բարձրագույն կրթության կազմակերպական նպատակների միջև «մարդկանց միջև» կապի հաստատում է, որտեղ մարդիկ են, ովքեր հասնում են այդ նպատակներին: Կատարողականի կառավարումը մարդկանց և թիմի զարգացման ռազմավարական մոտեցում է, որն օգնում է բարձրացնել հաստատության գործունեության արդյունավետությունը: Մարդկային ռեսուրսների կառավարման հայտնի փորձագետ Մայքլ Արմսթրոնգի կարծիքով ՝ կատարողականի կառավարումը կարելի է անվանել «կատարողականի կառավարման զարգացում»: Կատարման կառավարման շատ սկզբունքներ կան: Ահա դրանցից մի քանիսը. [4] Արդյունավետ աշխատանքը արդյունավետ կառավարման կարիք ունի: Organizationանկացած կազմակերպության, այդ թվում ՝ բարձրագույն ուսումնական հաստատության արդյունավետությունը հնարավոր չէ ձեռք բերել առանց կատարողականի կառավարման: Այդ պատճառով անհրաժեշտ է միավորել տվյալ հաստատության աշխատողների նպատակներն ու արժեքները, զարգացնել գործունեության կազմակերպման մշակույթ, բացահայտել, հոգ տանել անհատական աճի, զարգացման կարիքների մասին, ճանաչել անբավարար կատարողներին, բարելավել կառավարման որակը: Կատարողականի կառավարումը վերաբերում է թերի և գերազանց կատարմանը: Ըստ այդ սկզբունքի, կատարողականի կառավարումը ենթադրում է կատարման չափանիշների սահմանում չափի անձնակազմի մակարդակի որոշման համար: Սա չի նշանակում, որ դուք պետք է աշխատեք միայն ցածր աշխատող աշխատողների հետ կամ աշխատանքից հեռացնեք անապահով աշխատողների: Արդյունավետության արդյունավետ կառավարումը կախված է մենեջերների կառավարման ունակությունից: Եկավարները ոչ միայն պետք է ունենան ազնիվ ղեկավարման ոճ, այլև աջակցեն անձնակազմին, ուղղորդեն նրանց հաստատության ռազմավարությանը, հասկանան, որ գնահատումը միայն վերահսկողությունը չէ, այն նաև օգնում է աշխատակիցներին իրենց համար սահմանել հատուկ ռազմավարական նպատակներ: Կատարողականի կառավարումը վերաբերում է մարդկանց կառավարմանը: Կատարողականի կառավարումը անձնակազմի կառավարման գործառույթներից մեկն է, որի միջոցով հաստատությունը կարող է հասնել ցանկալի կատարման ՝ վերջնական արդյունքի: Այսպիսով, ուսումնասիրելով անձնակազմի աշխատանքի արդյունավետության կառավարման ժամանակակից մասնագիտական գրականությունը ՝ վերջին արդյունավետությունը բարձրացնելու նպատակով, մենք, որքան հնարավոր է, առանձնացրել ենք աշխատողների կատարողականությունն ապահովող հետևյալ հիմնական բաղադրիչները: ինքնազարգացում, ինքնակատարելագործում, ստեղծագործական ներուժ, իրավիճակային մտածողություն, շարունակական մասնագիտական զարգացում, ՏՀՏ-ի կիրառում աշխատանքի ընթացքում, կարիերայի աճ, գրավիչ և հեռանկարային զարգացման հեռանկարներ, • աշխատանքային բարենպաստ պայմաններ և միջավայր `հարգանք, աջակցություն, հանդուրժողականություն, համագործակցություն , թիմային աշխատանք, • արդար և վարձատրություն կամ փոխհատուցում ՝ հիմնված աշխատանքի առաջխաղացման վրա: Հաշվի առնելով համալսարանական համակարգում անձնակազմի կառավարման առանձնահատկությունները, կարող ենք փաստել, որ աշխատունակության բարելավման հիմնական գործոնը աշխատողների մոտիվացիան է, որը կարող է պայմանավորված լինել բավարար աշխատավարձով, կյանքի բարելավված պայմաններով (ներառյալ վարկեր, բնակարանային և հանրակացարաններ), կատարվածի գնահատում: Աշխատանքային պայմանների բարելավում, նպատակաուղղված խրախուսման մեխանիզմներ, ուսուցչի գիտամեթոդական գործունեության, վերապատրաստման, մասնագիտական զարգացման համակարգերի և մի շարք այլ մեխանիզմների համար անհրաժեշտ միջոցների տրամադրում, որոնց զարգացման համար անհրաժեշտ է, որ յուրաքանչյուր համալսարան ունենա աշխատակազմի արդյունավետ կառավարում: - կատարողականի գնահատման համակարգեր: Ինչպես նշել է հայտնի տնտեսագետ Է.Ապելբաումը: «Մարդիկ լավ առաջընթաց են ցուցաբերում, բարձր կատարողականություն ունեն, երբ ունեն կամ կարող են զարգացնել անհրաժեշտ գիտելիքներ, հմտություններ, ստանում են ճիշտ խրախուսանքներ, խրախուսվում, համատեղ որոշումներ կայացնելու, հաստատության ղեկավարմանը մասնակցելու հնարավորություն»: [6] Այսինքն ՝ աշխատողի վարքագծի վրա ազդելու մի շարք տարբեր ոճեր և եղանակներ կան, բայց դրանցից ոմանք, հիմնված կոշտ, ավտորիտար կառավարման ոճի վրա, կարող են միայն հանգեցնել նրան, որ անձնակազմի անդամները պարզապես հետևեն կառավարման ցուցումներին, մինչդեռ դրանք վերահսկելի են: ոճեր, Որպես արդյունք, օգտագործված մեխանիզմները կարող են ներգրավել անձնակազմին հաստատության աշխատանքում `դառնալով խթան ակտիվ մասնակցության և այլ անձնակազմի հետ համագործակցության, ինչը, իր հերթին, կարող է նպաստել յուրաքանչյուր աշխատողի կատարողականին, ինչպես նաև արդյունավետությանը: հաստատության, որպես ամբողջություն: Այժմ, բացի վերը նշված մի շարք գործոններից, մենք կներկայացնենք բարձրագույն ուսումնական հաստատություններում հետևյալ երեք գործոնների կիրառման առանձնահատկությունները: Պ PD անձնակազմի գործունեության գնահատում, ՊԴ անձնակազմի խրախուսում-պարգևատրում, ՊՊ աշխատակազմի վերապատրաստում ագիտական մասնագիտական կատարելագործում: Այս գործոնների իրականացումը ուղղակիորեն ապահովում է ինչպես համալսարանի արդյունավետության մրցակցային առավելությունը, այնպես էլ նրա յուրաքանչյուր աշխատողի աշխատանքի շարունակական բարելավումը: Բարձրագույն ուսումնական հաստատությունում դասախոսական անձնակազմի գործունեության գնահատումը համալսարանի որակի ներքին ապահովման և շարունակական կատարելագործման հիմնական մեխանիզմներից մեկն է, որի նպատակն է խթանել պրոֆեսորադասախոսական կազմի մասնագիտական զարգացումը, ուսուցման, դասավանդման, հետազոտության որակը: և ստեղծագործական գործունեություն: Պ PD-ի կազմը գնահատվում է երեք հիմնական բնագավառներում `ուսուցում-ուսուցում-մեթոդական գործունեություն, հետազոտական-ստեղծագործական գործունեություն, հասարակական-վարչական գործունեություն: Դրանցից յուրաքանչյուրում, ելնելով դասախոսի գործունեության գնահատման արդյունքների ընդհանրացումից, կատարվում է դասախոսի գործունեության ամբողջական գնահատում: PD- ի անձնակազմի գնահատումն իրականացվում է ուսումնական գործընթացում ներգրավված չորս հիմնական շահագրգիռ կողմերի մասնակցությամբ. Ուսանողներ, գնահատված դասախոս, գործընկեր դասախոսներ և անմիջական ղեկավարի հետ `յուրաքանչյուր կատեգորիայի համար սահմանված գնահատման չափանիշների օգտագործմամբ (դասախոս, ավագ դասախոս, օգնական) , դոցենտ), որի արդյունքները հետո ամփոփվում են: քննարկվում է: ՊԴ անձնակազմի գործունեության գնահատումն իրականացվում է `ներառելով բազմաչափ կրթական միջավայրի բոլոր հիմնական բաղադրիչները, և ուղղված է գնահատման օբյեկտիվության և անկողմնակալության խթանմանը: Գնահատման առավել հուսալի արդյունքներ ստանալու համար օգտագործվում են ինչպես անհատական (ինքնագնահատում, գնահատող ՝ ղեկավարի կողմից), այնպես էլ կոլեկտիվ (հասակակիցների գնահատում, ուսանողների կողմից) [3]: Ինքնագնահատման սանդղակը ներառում է դասախոսի այն բաղադրիչները, որոնք վերլուծում են աշխատանքային պայմաններն ու շրջակա միջավայրը, ինչպես նաև բացահայտում են իրենց կրթական գործունեության բարելավմանը խոչընդոտող շրջակա միջավայրի գործոնները: Անմիջական ղեկավարի գնահատումը (օրինակ ՝ ամբիոնի վարիչ, կենտրոնական տնօրեն և այլն) դասախոսի աշխատանքի և արդյունավետության գնահատում է, որի ընթացքում դասախոսի աշխատանքային կարգապահությունը, թիմում համագործակցելու ունակությունը, դասավանդման մեթոդները և որակը, Վերլուծվում են ուսանողների հետ անհատական աշխատանքը, հետազոտության արդյունքները և այլն: Գործընկերների գնահատումն իրականացվում է ՊՊ-ի կրթական ստորաբաժանման (ամբիոնի, ֆակուլտետի) անդամների կողմից, որտեղ դասավանդում է գնահատված դասախոսը: Գնահատումն իրականացվում է գործընկեր դասախոսների փոխայցելությունների, անմիջական ղեկավարի կողմից քաղված դասերի, դասախոսի աշխատանքը հիմնավորող փաստաթղթային փաթեթի ուսումնասիրության միջոցով: Ինչպես նշեցինք, կոլեկտիվ գնահատման մեթոդներից մեկը լուսավորչական հարցումներն են: Ուսանողները գնահատումներն իրականացնում են կանոնավոր կերպով (կիսամյակային) `հարցումների միջոցով, որոնք ամփոփում են իրենց հաճախած դասընթացների արդյունքները: Դա կարող է կատարվել կամ համալսարանի կենտրոնական շրջանակների կամ համապատասխան ստորաբաժանման (օրինակ ՝ կարիերայի կենտրոնի) կողմից կամ ապակենտրոնացված եղանակով ՝ ֆակուլտետի կամ ամբիոնի կողմից: Հարցաշարերի մեջ ընդգրկված հարցերի ամբողջությունը հնարավորություն է տալիս գնահատելու ինչպես դասախոսի մասնագիտական գիտելիքների մակարդակը, այդ գիտելիքները ուսանողներին արդյունավետ փոխանցելու նրա կարողությունը, այնպես էլ դասընթացի վերջնական արդյունքների վերլուծությունը: ԵՊՀ-ն 2002 թ.-ին ներմուծեց ուսուցման որակի և արդյունավետության վերաբերյալ ուսանողների կողմից իրականացվող հետազոտությունների համակարգը `որպես պրոֆեսորադասախոսական կազմի գիտամանկավարժական գործունեության և բարոյահոգեբանական առանձնահատկությունների գնահատման մեխանիզմ: Այս մեխանիզմի կիրառումը նպաստեց ԵՊՀ դասախոսական համայնքի շրջանում նոր պաշտոնների ձևավորմանը, դասախոսական կազմի ակնհայտ կատարելագործմանը, ինչպես նաև դասավանդման գործընթացին: Ուսանողների հարցման արդյունքները օգտագործվում են հետևյալի համար. • Դասախոսներին օգնելու վերլուծություն և զարգացում նրանց դասավանդման մոտեցումների և դասախոսների խթանման, խթանման և խրախուսման համար օգտագործվող մեթոդների վրա [7]: Բազմամասնագիտական գնահատման արդյունքները ամփոփված են մեկ ընդհանուր փաստաթղթում, որը տալիս է դասախոսի ընդհանրացված (քանակական և որակական) պատկերը տվյալ գնահատման ժամանակահատվածի համար: Ամփոփումից հետո համալսարանի ղեկավարությունը այս արդյունքների հիման վրա ընդունում է տարբեր վարչական որոշումներ. այս արդյունքները հիմք են դասախոսի աշխատանքային պայմանագրի շարունակման կամ դադարեցման, զարգացման կամ պաշտոնական աճի, նպատակային վերապատրաստման կամ կատարելագործման, ինչպես նաև նյութական խթանների կամ պարգևների համար: Համալսարանի աշխատակազմի խրախուսական համակարգի նպատակն է նպաստել դասախոսների մասնագիտական զարգացմանը, դասավանդման հմտությունների կատարելագործմանը, մասնագիտական հետազոտական գործունեությանը, ուսանողների հետ արտադպրոցական խորհրդատվական աշխատանքին, ուսումնամեթոդական աշխատանքին, դրա արդյունավետությանը համալսարանի ակտիվ մասնակցությանը: գործունեություն և մասնակցություն: Այլ կերպ ասած, խրախուսման համակարգը ամբողջովին ուղղված է ՊԴ աշխատակազմի գործունեության շարունակական բարելավմանը: Վարձատրության կիրառումը բուհում ՝ որպես աշխատանքային գործունեության խթան, ուղղված է վերջինիս իրականացմանը: Խթանման միջոցները տարբերվում են իրենց ազդեցության տեսակներից և բնութագրերից: Խթանման ձևերն են `բարոյական, սոցիալ-հոգեբանական, վարչական, նյութական խթանման ձևեր` ինքնախթանում: Խթանները գործողության արտաքին խթաններ են, որոնց պատճառը հետաքրքրությունն է ՝ նյութական, բարոյական, անձնական կամ խմբային: Աշխատավարձի կառավարումը հիմնված է աշխատողների աշխատանքի, մասնագիտական որակավորումների, մարդկային ռեսուրսների զարգացման և նպատակային խրախուսման վրա: Բարձրագույն ուսումնական հաստատության Պ PD-ի խթանումը պայմանավորված է արդյունավետ վարձատրության համակարգի առկայությամբ: Ներկայիս բարձրագույն կրթության ոլորտում պարգևատրման համակարգում խրախուսանքներ են կիրառվում աշխատողների `աշխատանքային պարտականությունների օրինակելի կատարման, աշխատանքի արդյունավետ կատարման, արդյունավետության բարձրացման, աշխատանքի նորամուծությունների, այլ նվաճումների, ինչպես նաև հետազոտական և հասարակական աշխատանքներում ակտիվ մասնակցության համար: , ՀՀ համալսարաններում խրախուսանքը հայտարարվում է ռեկտորի հրամանով, այդ մասին տեղեկացվում է համալսարանի աշխատակազմին: Պետք է նշել, որ գիտական խորհուրդները նաև աշխատողին պարգևատրելու իրավասություն ունեն: Բուհերում պարգևատրման համակարգը պետք է կարգավորվի համապատասխան ընթացակարգերով, որոնք կսահմանեն պարգևների տեսակները, դրանց շնորհման հիմքերը, պարգևատրման լիազորությունները և մեխանիզմները: Յուրաքանչյուր դասախոս պետք է գիտակցի, որ գործնականում նա իրավունք ունի պարգևատրվել իր արդյունավետ աշխատանքի համար, գնահատվել ղեկավարության կողմից: Այսպիսով, բարձրագույն կրթության համակարգում կիրառվող խրախուսման և պարգևատրման մեխանիզմների առկայությունը յուրաքանչյուր աշխատողի հնարավորություն է տալիս զարգացնել իրենց ներուժը և ձգտել ավելի բարձր արդյունքների: Նման միջավայր ստեղծելով ՝ ուսումնական հաստատությունը ոչ միայն իր աշխատակիցներին տալիս է մասնագիտական ինքնակրթության հնարավորություն, այլ նաև նպաստում է կրթության որակին և արդյունավետությանը ՝ ամրապնդելով իր հեղինակությունը մրցակցային ոլորտում: Այս համատեքստում ամենակարևոր դերն ու նշանակությունը համալսարանում դասընթացների և մասնագիտական զարգացման իրականացումն է, քանի որ ցանկացած բարձրագույն ուսումնական հաստատություն, չկորցնելով առկա մարտահրավերները, կարողանալով մրցակցել տեղական և միջազգային աշխատաշուկայում, նույնպես բախվում է վերոհիշյալ կադրային խնդիրները: Մասնագիտական զարգացումը շարունակական դինամիկ գործընթաց է, որի նպատակն է ապահովել աշխատողի գործունեության առաջընթացը, նրա գիտելիքների, կարողությունների, հմտությունների զարգացումը և կատարելագործումը, ինչպես նաև բարձրագույն ուսումնական հաստատության կայունությունը, ռազմավարական նպատակների իրականացումը և երկարաժամկետ իրականացումը: ժամկետային ծրագրեր: Ինքնապատրաստումը սահմանվում է որպես մասնագիտական զարգացման բաղադրիչներից մեկը, որն ունի հստակ սահմանված տերմին և որոշակի ուղղություն `ուղղված հատուկ գիտելիքների, կարողությունների և հմտությունների զարգացմանը: Դասընթացը աշխատողների հմտությունների զարգացման գործընթաց է, որոնք անհրաժեշտ են ընթացիկ գործունեության իրականացման համար, և աշխատողի մասնագիտական զարգացումը ուղղված է գիտելիքների, ընթացիկ և ապագա աշխատանքների իրականացման հմտությունների զարգացմանն ու կատարելագործմանը: Գիտությունը զարգանում է, և, ինչպես շատ գիտնականներ արդարացիորեն նշում են, «հինգ տարվա ընթացքում գիտելիքի հիսուն տոկոսը հնանում է», ուստի յուրաքանչյուր բարձրագույն ուսումնական հաստատություն պետք է անընդհատ իր աշխատողներին հնարավորություն տա ծանոթանալ ոլորտի վերջին գիտելիքներին ՝ արդիացնելով և թարմացնելով իրենց սեփական գիտելիքների բազան: Ուսուցումն ու մասնագիտական զարգացումը ռազմավարական նշանակություն ունեն այն հաստատությունների համար, որոնք մարդկային ներուժը տեսնում են որպես ամենաարժեքավոր ռեսուրսը, ամենահզոր ներդրումն իրենց ընթացիկ գործունեության բարելավման գործընթացներում: Բարձրագույն ուսումնական հաստատության անձնակազմի պաշտոնական աճը անմիջականորեն կապված է համալսարանի նպատակների արդյունավետ իրականացման հետ, ուստի համալսարանը պետք է նախաձեռնություն ստանձնի հետևել իր աշխատակազմի շարունակական վերապատրաստմանը, բարենպաստ միջավայր և պայմաններ ապահովելուն: մասնագիտական աճ Այն պետք է ընդունի աշխատողների խրախուսման ճկուն համակարգեր, որոնք կմղեն աշխատակիցներին հնարավորինս հայտնաբերել իրենց սեփական ներուժը և մտավոր կապիտալը, առավելագույն ջանքեր գործադրել `ելնելով ինչպես անձնական, այնպես էլ համալսարանական կարիքները բավարարելու անհրաժեշտությունից, և հետագա կատարելագործումը նրանց գործունեության համար: Ի վերջո, համալսարանները ակնկալում են իրենց կադրային վերապատրաստման և մասնագիտական զարգացման մեջ ներդրումների վերադարձնում `համապատասխան տեսական և գործնական գիտելիքների տեսքով, որոնց կիրառումը ուղղված է լինելու հիմնականում համալսարանի ռազմավարական խնդիրների արդյունավետ լուծմանը: Այսպիսով, ամփոփելու համար նշենք, որ բարձրագույն ուսումնական հաստատությունների գործունեության արդյունավետության ապահովման հիմնական բաղադրիչներից մեկը անձնակազմի աշխատանքի կառավարումն է: Ըստ այդմ ՝ գնահատելով իր աշխատողների մարդկային «մասնագիտական ներուժը», ինչպես նաև աշխատողների մասնագիտական զարգացմանը նպաստող մեխանիզմներ ներդնելով ՝ համալսարանը կարող է ապահովել բարձր ցուցանիշների ցուցանիշներ, նախանշել զարգացման նոր հեռանկարներ: Ելնելով իրենց իսկ առաքելությունից ՝ բուհերը պետք է անպայման կապեն իրենց գործունեության շարունակական զարգացումը անձնակազմի կառավարման և զարգացման ռազմավարության հետ ՝ հաշվի առնելով աշխատողներին մոտիվացնելու, որոշումների կայացման գործընթացներում նրանց ներգրավվածությունն ապահովելու, որպես ներքին շահագրգիռ կողմերի հետաքրքրությունը բարձրացնելու ունակություն, որպես ցանկացած համալսարանի իրական ներուժ: Երաշխիքը բարձր աշխատակազմի անձնակազմն է, որը ոչ միայն ապահովում է ուսումնական հաստատության կողմից առաջադրված խնդիրների լուծումը, ռազմավարական նպատակների իրականացումը, այլեւ բարձրացնում է հաստատության հեղինակությունն ու մրցունակությունը: ԳՐԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆ [1] Խաչատրյան Ռ., Ռազմավարական պլանավորում բուհերում, Ուսումնամեթոդական ձեռնարկ, Երևան, Լինգուա, 2013, էջ. 7 [2] Կիբանով Ա., Անձնակազմի կառավարում, 3-րդ հրատ., Պ.- Մոսկվա: Knorus, 2011, էջ. 98. [3] Խաչատրյան Ռ., Կարաբեկյան Ս., Բուդաղյան Ա., Պապոյան Ա., Ասրյան Լ., Վիրաբյան Ա., Մազմանյան Ա., Շահինյան Ա., Մարդկային ռեսուրսների կառավարում բարձրագույն ուսումնական հաստատություններում: Ուսումնամեթոդական ձեռնարկ, Երեւան, Լինգուա, 2015, էջ 136, 151-156: [4] McCaffery P., Բարձրագույն կրթության մենեջերի ձեռնարկը: Արդյունավետ առաջնորդություն և կառավարում համալսարաններում և քոլեջներում, 2-րդ հրատ., Նյու Յորք: Routledge, 2010, էջ. 161-163թթ. [5] Արմսթրոնգ Մ., Մարդկային ռեսուրսների կառավարման պրակտիկա, 8-րդ հրատ., Մոսկվա: [7] ԵՊՀ-ում դասավանդման որակի և արդյունավետության վերաբերյալ ուսանողների հարցման կանոնակարգ, 2010 թ. Մարտիրոսյան NONA ԱՇԽԱՏԱԿԱՄԻ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄԸ ԲԱՐՁՐԱԳՈՒՅՆ ՈՒՍՈՒՄՆԱԿԱՆ ՀԱՍՏԱՏՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐՈՒՄ Հիմնաբառեր. Բարձրագույն ուսումնական հաստատություն, մարդկային ռեսուրսներ, պրոֆեսորադասախոսական կազմ, աշխատակազմի կատարողական: ։
| Բարձրագույն ուսումնական հաստատությունների գործունեության արդյունավետության ապահովման առանցքային բաղադրիչներից մեկը աշխատակազմի կատարողականի կառավարումն է։
Համապատասխանաբար գնահատելով և կիրառելով իր աշխատակիցների մարդկային և մասնագիտական ներուժը, ինչպես նաև ներդնելով աշխատակիցների մասնագիտական զարգացման խթանման մեխանիզմներ՝ բուհը կարող է ապահովել գործունեության կատարողականության բարձր ցուցանիշներ և ուրվագծել զարգացման նորանոր հեռանկարներ։
Հիմնվելով սեփական առաքելության վրա՝ բուհերն իրենց գործունեության շարունակական զարգացումը պետք է անպայման փոխկապակցեն աշխատակազմի կառավարման և զարգացման ռազմավարության հետ՝ հաշվի առնելով աշխատակիցներին մոտիվացնելու, որոշումների կայացման գործընթացներում ներգրավվածությունն ապահովելու և նրանց՝ որպես ներքին շահակիցների, շահագրգռվածությունը բարձրացնելու կարևորությունը, քանզի ցանկացած բուհի իրական ներուժը և գործունեության հաջողության հիմնական գրավականը բարձր կատարողականություն ապահովող աշխատակազմն է, որն ապահովում է ոչ միայն ուսումնական հաստատության առջև դրված խնդիրների լուծումը և ռազմավարական նպատակների իրականացումը, այլև բարձրացնում է հաստատության հեղինակությունն ու մրցունակությունը։
|
ԱՆՁՆԱԿԱՆ ԿՈՆՖՈՐՄԻISՄԻ ԱՐՏԱՀԱՅՏՈՒՄՆԵՐԻ ՍՈIOԻԱԼ-ՀՈԳԵԲԱՆԱԿԱՆ ԲՆՈՒԹԱԳԻՐՆԵՐ Հին ժամանակներում փիլիսոփաներն ասում էին, որ մարդը չի կարող անկախ լինել հասարակության մեջ: Իր կյանքի ընթացքում մարդը անմիջական կամ անուղղակի կապեր ունի այլ մարդկանց հետ ՝ ազդելով նրանց վրա կամ խուսափելով սոցիալական կապերից: Շատ հաճախ մարդը փոխում է իր վարքը կամ կարծիքը հասարակության ազդեցության տակ ՝ համաձայնվելով ուրիշների գաղափարների հետ, որ ինքը կարող է ներքին կարգով դեմ լինել խմբի կարծիքին: Դա հիմնականում բացատրվում է նրանով, որ անհատը կարիք ունի սոցիալականորեն ընդունվելու: Այս պահանջը բավարարելու համար նա պատրաստ է ենթարկվել ստեղծված կամ ստեղծվող նորմերին ու օրենքներին, քանի որ չի ուզում մերժվել հասարակության կամ իր սոցիալական խմբի կողմից, վախենում է կորցնել իր սոցիալական դիրքը, դառնալ սուբյեկտ ծաղրուծանակի Այս ամենը հանգեցնում է համապատասխան վարքի դրսևորմանը: Այս հոդվածի նպատակն է վերլուծել անձի կոնֆորմիզմի ուսումնասիրության տեսական դրույթները, մատնանշել այդ նյութի սոցիալ-հոգեբանական առանձնահատկությունները: Ներկայումս կոնֆորմիզմի ֆենոմենը հոգեբանության երկու ճյուղերի ՝ սոցիալական և հոգեբանության ուսումնասիրության առարկա է: Համապատասխանության ֆենոմենը սոցիալական հոգեբանության մեջ նկարագրել է Գ. Լեբոնը և Գ. Թարդը: Վերջինս նշում է. «Կոնֆորմիզմը համարվում է մարդկանց սոցիալական որակ: Դրա շնորհիվ ստեղծվում են սոցիալական վարքի կարծրատիպեր: Նա կոնֆորմիզմը համարում է իմիտացիայի հիմք, որը, ըստ նրա, անհատները շատ դեպքերում չեն գիտակցում: Ստացվում է, որ ընդօրինակելով մեկ ուրիշը ՝ անհատը ինքնաբերաբար գործում է, կարծես հիպնոզացնող պետության ազդեցության տակ: «[1] Եվ Գ. Ըստ Լեբրոնի, արհեստական զանգվածները երկու տեսակի են, որոնցից մեկը կոնֆորմիզմն է, իսկ մյուսը ՝ կարգապահությունը: Սոցիալական հոգեբան Ի. Քոնը բացատրում է «կոնֆորմիզմ» հասկացությունը որպես հարմարվողականություն, իսկ ավելի կոնկրետ `« համապատասխանությունը ցանկացած համապատասխան կամ պահանջվող ստանդարտի համապատասխանությունն է: Համապատասխան վարքագիծը հնարավոր է, եթե անհատի կարծիքը կարծիք չունի: խմբակային ճնշմանը »: I. Կոնը առանձնացնում է համապատասխանության երկու տեսակ: Առաջինը արտաքին տեսքն է, երբ անհատը չի փոխում իր տեսակետները, բայց չի բարձրաձայնում դրանք, բայց սկսում է գործել այնպես, կարծես ընդունում է խմբի կարծիքը: Այս դեպքում, երբ ճնշումը դադարում է, կամ անհատը դուրս է գալիս խմբի վերահսկողությունից, նա կրկին սկսում է գործել իր սկզբունքներին համապատասխան: Երկրորդը «ներքին» համապատասխանությունն է, երբ խմբի ճնշման տակ անհատը փոխում է իր նախնական կարծիքը և ընդունում է մեծամասնության կարծիքը: Դա արվում է ոչ թե համոզիչ փաստերից ելնելով, այլ մեկուսանալու վախից: D. Myers- ի սահմանումը նման է I- ի. Կոնիի նկարագրած համապատասխանության տեսակը: Այստեղ կարծես թե հեղինակների կարծիքները համաձայն են: Հեղինակը նշում է, որ համապատասխանություն ոչ միայն նշանակում է վարվել ուրիշների նման, այլև ազդվել «ուրիշների» կողմից: Դա նշանակում է, որ քեզ հետ մենակ ես պահում այլ կերպ, քան թիմում: Հետևաբար, կոնֆորմիզմը «վարքի կամ հավատքի փոփոխություն է ՝ կապված խմբի վրա արտաքին կամ երեւակայական ճնշման առկայության հետ»: Դ. Մայերսն իր հերթին առանձնացրեց կոնֆորմիզմի երկու տեսակ ՝ զիջումներ և հաստատումներ: Նա նշում է, որ հաճախ մենք համապատասխանություն ենք ցուցաբերում ՝ առանց հասկանալու մեր գործերը: Մենք տեղի ենք տալիս մեր շրջապատի պահանջներին, աջակցություն ստանալու կամ պատժից խուսափելու համար: Եթե մեր զիջումը երկիմաստ հրահանգի պատասխան է, ապա այն կարելի է անվանել հպատակություն: Մենք հաճախ անկեղծորեն հավատում ենք, որ խումբը մեզ ստիպում է ինչ-որ բան անել: Իրոք, ճշմարիտ կոնֆորմիզմը կոչվում է հաստատում: Ստացվում է, որ հոգեբանության մեջ կոնֆորմիզմը դիտվում է որպես խմբի անհատական համապատասխանություն, իրական կամ մտացածին ճնշում, և այդ դեպքում մարդու պահվածքը, անձնական վերաբերմունքը սկսում են համընկնել մեծամասնության սկզբունքների հետ, որոնք կարող է չունենալ նույնիսկ անձը: նախկինում ընդունված: Մարդը հրաժարվում է իր սեփական կարծիքից, միանշանակ համաձայն է իր շրջապատի դիրքորոշումների հետ `անկախ այն բանից, թե որքանով է դա համապատասխանում գաղափարներին, զգացմունքներին, ընդունված նորմերին, բարոյական-էթիկական կանոններին և տրամաբանությանը: Խմբում ամենատարածված երեւույթը սոցիալական կոնֆորմիզմն է, որը ենթադրում է գերակշռող կարծիքի, զանգվածային ստանդարտների և կարծրատիպերի, սովորույթների, հեղինակավոր սկզբունքների և դիրքորոշումների միանշանակ ընդունում: Մարդը չի ընդդիմանում գերակշռող տենդենցներին (չնայած կարող է դրանց ներքին դեմ լինել), նա առանց քննադատության ընդունում է ցանկացած սոցիալ-քաղաքական-տնտեսական իրականություն, չի ցանկանում արտահայտել իր սեփական կարծիքը: Կոմֆորմիզմի դեպքում մարդը հրաժարվում է պատասխանատվություն ստանձնել իր գործողությունների համար, կուրորեն ենթարկվում է հասարակության, կառավարության, կրոնական հաստատության, ընտանիքի պահանջներին և վերագրումներին: Կոնֆորմիզմը ուսումնասիրվել է մի շարք գիտնականների կողմից, ովքեր կատարել են իրենց հետազոտությունները ՝ պարզելու համար կոնֆորմիզմի ազդեցությունը անհատի վրա, նրա անձնական որակների, բարոյաէթիկական նորմերի, կանոնների և աշխարհայացքի այլ բաղադրիչների վրա: Ինչպե՞ս են սոցիալական հոգեբանները լաբորատորիայում ուսումնասիրում կոնֆորմիզմը: Ի՞նչ եզրակացությունների կարելի է հանգել սոցիալական ուժերի և դրանց բնույթի ուսումնասիրության արդյունքներից: Այս երեւույթն ուսումնասիրող հոգեբանները «փոքր սոցիալական աշխարհներ» են ստեղծում լաբորատորիաներում, որոնք ներառում են ամենօրյա սոցիալական իրադարձություններ: Սրանք այն երեք ուսումնասիրություններն են, որոնք այժմ դասվում են դասականների շարքին: Կարող ենք ասել, որ դրանցից յուրաքանչյուրը համապատասխանությունը ուսումնասիրելու հնարավոր մեթոդներից մեկն է: Առաջին ուսումնասիրությունն իրականացրել է Սողոմոն Աշը (1951): Նրա հետազոտությունից մենք եզրակացնում ենք, որ հնարավոր է երեք դատողություն. • Անհատը խմբի կողմից համարվում է որպես տեղեկատվության աղբյուր, որը նա իրականում չունի: հատուկ չլինել իրավիճակում գտնվող անձին. • մարդիկ հասկանում և զգում են իրենց ընկալման և մեծամասնության կարծիքի տարանջատումը ՝ վկայակոչելով բազմաթիվ պատճառներ, ինչպիսիք են խմբային կամ ինքնամեղադրանքը, տարակարծիք կարծիքների անտեսումը, հակասական կարծիքների միացումը և այլն: Մյուս ուսումնասիրությունն իրականացրել է Մուզաֆեր Շերիֆը: Շերիֆի ուսումնասիրությունից եզրակացնում ենք, որ սուբյեկտների վրա ազդել է խումբը ՝ ընդհանրապես չկռահելով դրա մասին, և ազդեցության հետևանքները պահպանվել են նույնիսկ խմբի բացակայության պայմաններում: Մ. Շերիֆի հետազոտություններում մենք տեսնում ենք տեղեկատվության ներուժի ներուժ, որը հանգեցնում է ներքինացման, դիրքերի երկարաժամկետ փոփոխության և խմբային նորմերի անձնական ընդունման: Այս շրջանակներում մյուս մասնակիցների արձագանքներն ազդում են իրականության վերաբերյալ նրանց ստացած տեղեկատվության քանակի մեջ: Այս մարդիկ տեղեկատվական են անձի համար այնքանով, որքանով անձը նրանց ընդունում է այնքանով, որքանով նա գիտի, վստահելի, վստահելի և այլն: Տեղեկատվական ազդեցությունը սոցիալական համեմատությունն է, որի շարժառիթը անհատի ցանկությունն է `իր դատողություններում ճշմարտացի լինել, համոզվել դրանց սուբյեկտիվ վավերության մեջ: Կարող է լինել նաև այն փաստը, որ մարդիկ ներգրավված են այդ խմբում: Մ. Sheriff և S. Ash- ի հետազոտություններում չկա արտաքին ճնշում, որը կհանգեցնի կոնֆորմիզմի: Եթե մարդիկ ի վիճակի չեն դիմակայել արտաքին աննշան ազդեցությանը, ապա որքանո՞վ կարելի է հասնել կոնֆորմիզմի բացահայտ ճնշման միջոցով: Սա այն հարցն է, որին սոցիալական հոգեբան Սթենլի Միլգրամը փորձեց պատասխանել: Ս. Ashi և S. Միլգրամի հետազոտության մեջ կա ընդհանուր տող: Դրանք ցույց են տալիս, թե ինչպես է փոխզիջումը գերակայում բարոյականությունից: Երկու հետազոտողներին էլ հաջողվեց ստիպել մարդկանց գնալ հակառակ իրենց խղճին: Այս ուսումնասիրությունները մեզ ոչ միայն ակադեմիական դաս են տալիս, այլև ավելի զգայուն են դարձնում մեր կյանքում տեղի ունեցող բարոյական բախումների նկատմամբ: Այստեղ մենք տեսնում ենք սոցիալական հոգեբանության հայտնի սկզբունքներից մեկը `վարքագծի, դիրքի, իրավիճակի գերակայության և վերագրման կայուն հիմնարար սխալի միջև կապը: Ս. Էշի հետազոտությունները կրկնեց Սանկտ Պետերբուրգի պետական համալսարանի փիլիսոփայության ֆակուլտետի շրջանավարտ Ա. Պ.Սոպիկովան, ով հարցում է անցկացրել շուրջ 550 երեխաների և դեռահասների շրջանում: Ստացվեցին միատարր արդյունքներ: Պարզ դարձավ, որ համապատասխանության մակարդակն ավելի բարձր է երիտասարդ տարիքում: Տարիքի հետ նվազում է, 15-16 տարեկան հասակում փոփոխություններ չեն նկատվում: Ավելին, աղջիկների համապատասխանությունը 10% -ով բարձր է, քան նույն տարիքի տղաները: Համապատասխան ռեակցիաները բավականին կայուն են, ցանկության դեպքում մենք չենք կարող ազատվել դրանցից: Հետազոտությունների վերլուծությունից պարզ է դառնում, որ կապ կա խմբի բնութագրերի և անձի անհատական հատկությունների միջև ՝ մեծապես ազդելով կոնֆորմիզմի ձևավորման և դրսևորման վրա: Այս գործոնները կարող են ներառել անհատի ցածր ինքնագնահատականը, ցածր ինքնագիտակցությունը, խմբային միասնությունը, բազմությունը, դիրքը և հեղինակությունը: Իսկ համապատասխանեցնող վարքի «անձնական որակների» միջեւ կապը պայմանավորված է ճանաչողական ոլորտի թերզարգացումով, մտածողության կոշտությամբ, գաղափարների սակավությամբ, հուզական փակմամբ, անլիարժեքության բարդույթով, արտաքին չափանիշներին համապատասխանելու ցանկությամբ և այլ գործոններով: , Ինչ վերաբերում է տարիքային առանձնահատկություններին, համապատասխան վարքագծի դրսևորումը կապված չէ տարիքային և տարիքային առանձնահատկությունների հետ, քանի որ չկա զարգացման այնպիսի փուլ, որում գերակշռի հասարակության կողմից ընդունված այլոց նմանությունը: Հետևաբար, համապատասխան վարքագիծը կարող է դրսևորվել ինչպես երիտասարդ, այնպես էլ մեծահասակների մոտ: Ուսումնասիրությունները ցույց են տալիս, որ կոնֆորմիզմի հանգեցնող գործոնները կարելի է բաժանել երկու խմբի ՝ արտաքին և ներքին: Արտաքին գործոնները ներառում են խմբի կազմը, կառուցվածքը, դիրքը և հեղինակությունը, խմբին տրվող խնդրի բնույթն ու բարդությունը, իրավիճակի բնույթը, որը կախված է սուբյեկտիվ-օբյեկտիվ գործոններից, անհատի դիրքը խմբում, խմբի ազդեցություն անհատի վրա, խմբի անդամի արտաքին գրավչությունը; պահանջները, խմբի `որպես տեղեկատվության աղբյուրի ընդունումը և այլն: Ներքին գործոնները ներառում են անձի տարիքը, սեռը, խմբի նկատմամբ անհատական վերաբերմունքը, խմբից սպասելիքները, խմբի անդամի իրավասությունը, մի շարք անձնական, մտավոր հատկություններ և այլն: Տեսական վերլուծությունը ցույց տվեց, որ ինչպես ցանկացած այլ երեւույթ, այնպես էլ կոնֆորմիզմն ունի իր դրական և բացասական կողմերը: Դրականն այն է, որ հետճգնաժամային իրավիճակներում կա համախմբվածության աճ, ինչը օգնում է դրանք հաղթահարել, նպաստում է համատեղ գործողություններին, կրճատում է կոլեկտիվին ընտելանալու ժամանակը, և բացասական կողմում կարող է լինել ստեղծումը, զարգացումը: փոքրամասնությունների նկատմամբ տարբեր նախապաշարմունքներ և համոզմունքներ, գիտությանը կամ մշակույթին արժեքավոր ներդրում ունենալու անկարողությունը, քանի որ կոնֆորմիզմը արմատախիլ է անում եզակի, ստեղծագործ միտքը: ԳՐԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆ [1] Семечкин Н., Социальная հոգхология на рубеже веков. պատմաբաններ, տեսություն, հետազոտություն [4] Ավանեսյան Հ., Հոգեբանական փորձերի պրակտիկայում, Ուսումնամեթոդական ուղեցույց, Երեւան, 2015, էջ 42-4: Մովսիսյան ՍՈՆԱ ԿՈՆՖՈՐՄԻISՄԻՄԻ ԴՐՍՏԵՈՒՄՆԵՐԻ ՍՈIOԻԱՀՈԳԵԲԱՆԱԿԱՆ ԲՆՈՒԹԱԳԻՐՆԵՐ Հիմնաբառեր. Անձ, կոնֆորմիզմ, համապատասխան վարք, սոցիալ-հոգեբանական երևույթ, անձնական հատկություններ: ։
| Սույն հոդվածի նպատակն է վերլուծել կոնֆորմիզմի տեսական դրույթները և մատնանշել դրա սոցիալ-հոգեբանական առանձնահատկությունները։
Անդրադարձ է կատարվել որոշ գիտնականների կատարած հետազոտություններին, դուրս են բերվել այն հիմնական գործոնները, որոնք հանգեցնում կամ կարող են հանգեցնել կոնֆորմ վարքի։
Որպես եզրակացություն նշվում են ուսումնասիրվող ֆենոմենի ինչպես դրական, այնպես էլ բացասական կողմերը, ինչպես նաև բոլոր այն խնդիրները, որոնք կարող են հանգեցնել անձի` կոնֆորմ վարքի դրսևորմանը։
|
Զբոսաշրջությունը համաշխարհային տնտեսության ամենաարագ զարգացող ճյուղերից մեկն է։
Ըստ Զբոսաշրջության համաշխարհային կազմակերպության տվյալների` միջազգային զբոսաշրջիկների թիվը 2014 թ.ամբողջ աշխարհում հասել է 1133 մլն-ի (նախորդ տարվա համեմատ աճելէ 4.3%-ով)։
Զբոսաշրջիկների 53%-ը ճամփորդել են հանգստի, ժամանցի ևռեկրեացիոն, 27%-ը` հարազատներին այցելության, կրոնական և բուժման,14%-ը` գործնական, 6%-ը` այլ նպատակներով1։
Ըստ Ճամփորդությունների և զբոսաշրջության համաշխարհային խորհրդի` 2014 թ. զբոսաշրջության ոլորտը կազմել է համաշխարհային ՀՆԱ-ի 9.8%-ը կամ 7.5տրլն դոլար` ապահովելով 276 մլն աշխատատեղ2։
Ըստ ՀՀ Ազգային վիճակագրական ծառայության տվյալների` 2014 թ. ՀՀ է ժամանել 1.203.746զբոսաշրջիկ (2013 թ. համեմատ ցուցանիշն աճել է 11.3%-ով)։
2014 թ.հունվար-դեկտեմբերին զբոսաշրջության նպատակով հանրապետությունից մեկնել է 1.198.060 մարդ3։
Ժամանողներ 382240 ՄեկնողներԳծ. 1. Հայաստան ժամանող և Հայաստանից մեկնող զբոսաշրջիկների թիվը 2006-2014 թթ.42014 թ. ՀՀ ներքին զբոսաշրջիկների թիվը կազմել է 859.703 մարդ՝2013 թ. 669.540 մարդու փոխարեն5։
Ըստ Ճանապարհորդության և զբոսաշրջության համաշխարհային խորհրդի իրականացրած վերլուծությանարդյունքների` ՀՀ-ում զբոսաշրջության համախառն ներդրումը ՀՆԱ-ում1 UNWTO Tourism Highlights, 2015 Edition, pp. 4-5, http։
//unwto.org/. 2 WTTC Travel & Tourism Economic Impact 2015 World, p. 1, http։
//www.wttc.org/.3 «Հայաստանի Հանրապետության սոցիալ-տնտեսական վիճակը 2014 թ. հունվար-դեկտեմբերին», էջ 122, http։
//armstat.am/file/article/sv_12_14a_421.pdf։
4 Տվյալները հիմնված են ԱՎԾ-ի` 2007-2015 թթ. Հայաստանի Հանրապետության սոցիալտնտեսական վիճակի վերաբերյալ կատարված հրապարակումների վրա, www.armstat.am։
5 «Հայաստանի Հանրապետության սոցիալ-տնտեսական վիճակը 2015 թ. հունվարին»,http։
//armstat.am/file/article/sv_01_15a_422.pdf։
2014 թ. կազմել է 578.5 մլրդ դրամ (ՀՆԱ-ի 12.7%-ը)։
Զբոսաշրջության մեջզբաղվածների թիվը 2014 թ. կազմել է 133.7 հզ մարդ (ընդհանուր զբաղվածների 11.3%-ը)1։
Ըստ ՀՀ ԱՎԾ տվյալների` 2014 թ. ՀՀ-ում եղել է 268հյուրանոցային տնտեսության օբյեկտ (դրանք ներառում են հյուրանոցները, հյուրանոցային հանգրվանները, առողջարանները, հանգստյան տներըև այլն)։
Դրանց միաժամանակյա տարողությունը կազմել է 14.395 տեղ2։
Ըստ Համաշխարհային տնտեսական ֆորումի կոմից հրապարակած«2015 թ. զբոսաշրջության մրցունակության զեկույցի»՝ Հայաստանը 141երկրների շարքում զբաղեցրել է 89-րդ տեղը` 3.42 գործակցով (2013 թ.զբաղեցրել է 79-րդ տեղը)։
Նշենք, որ զբոսաշրջության մրցունակությանհամաթիվը բաղկացած է 4 ենթահամաթվերից, որոնք հաշվարկվում են 14հենասյուների գնահատականների հիման վրա։
Ենթահամաթվերն են՝ զբոսաշրջությանն աջակցող միջավայր (57-րդ տեղ), զբոսաշրջության քաղաքականություն և աջակցող պայմաններ (95-րդ տեղ), զբոսաշրջության ենթակառուցվածքներ (84-րդ տեղ), զբոսաշրջության մշակութային և բնական ռեսուրսներ (130-րդ տեղ)3։
2015 թ. զբոսաշրջության ոլորտի ամենամրցունակ երկրներ համարվել են Իսպանիան, Ֆրանսիան և Գերմանիան։
Վրաստանը զեկույցում զբաղեցրել է 71-րդ, Ադրբեջանը՝ 84-րդ, Ռուսաստանը՝ 45-րդ տեղը։
Զեկույցում ասված է, որ չնայած Հայաստանի դիրքի անկմանը՝ առկա են որոշակի դրական զարգացումներ զբոսաշրջությանմրցունակության բնագավառում, մասնավորապես՝ սպասարկման ենթակառուցվածքի ցուցանիշներով` հյուրանոցների տեղերի քանակ և վիզաքարտեր ընդունող բանկոմատների թիվ։
Բարելավվել են նաև զբոսաշրջության տվյալների համապարփակության, գնողունակության համարժեքության և վառելիքային գների մակարդակի ցուցանիշները։
Մարտահրավերների թվում նշվում են շրջակա միջավայրի և բնական ռեսուրսների ընդհանուր վիճակի ու պահպանման ցածր մակարդակը, զբոսաշրջության առաջմղմանն ուղղված մարքեթինգային ջանքերի ցածր արդյունավետությունը,ավիատոմսերի բարձր հարկերը և օդանավակայանի վճարները, անձնակազմի վերապատրաստման ցածր աստիճանը և որակյալ աշխատուժիպակասը4։
Ինչպես ամբողջ աշխարհում, այնպես էլ ՀՀ-ում զբոսաշրջիկների հիմնական նպատակը եղել է ռեկրեացիոն հանգիստը։
Ռեկրեացիոն գործունեությունը ազատ ժամանակ անձի գործունեությունն է` ուղղված ֆիզիկական ուժերի վերականգնմանը, բազմակողմանի զարգացմանը5։
Ըստ նպա1 WTTC Travel & Tourism Economic Impact 2015 Armenia, pp. 12, http։
//www.wttc.org.2 Հայաստանի վիճակագրական տարեգիրք 2014, էջ 191, www.armstat.am։
pp. 78-79։
4 Հայաստանը զբոսաշրջության մրցունակությամբ 89-րդն է 141 երկրների շարքում,http։
//civilnet.am/2015/05/07/travel-tourism-competitiveness-report-2015armenia/#.VkR7n9yLSUk։
տակի՝ առանձնացնում են ռեկրեացիայի հետևյալ տեսակները` բուժիչ-կուրորտային (օգտագործվում են հետևյալ ռեկրեացիոն ռեսուրսները` կլիմայաբուժական, բալնեոլոգիական, ցեխաբուժական), վերականգնողական ևսպորտային (սպորտ, լող, դահուկային սպորտ, ջրային սպորտ, որս, ձկնորսություն, լեռնագնացություն և այլն), ճանաչողական (բնական, պատմամշակութային)1։
Ռեկրեացիոն ռեսուրսները բնական և պատմամշակութային համալիրներն ու դրանց տարրերն են, որոնք նպաստում են մարդու ֆիզիկական ևհոգևոր ուժերի, նրա առողջության և աշխատունակության վերականգնմանը և զարգացմանը։
Ռեկրեացիոն ռեսուրսների հիմնական տեսակներնեն՝ լանդշաֆտային, կլիմայական, ջրային, բուսական, կենդանական աշխարհի, լողափային, բալնեոլոգիական, բուժիչ ցեխերի, ճանաչողական(էքսկուրսիոն և պատմամշակութային)2։
Կառավարման խորհրդատվության ոլորտում համաշխարհային առաջատար McKinsey & Co. ընկերությունը «Հայաստան 2020» ծրագրի նախաձեռնությամբ Հայաստանի զբոսաշրջության ոլորտի վերաբերյալ խորըուսումնասիրություն է կատարել և առանձնացրել Հայաստանի հիմնականզբոսաշրջային ակտիվները` դրանք գնահատելով ըստ առևտրականացմանհնարավորության և միջազգային ներուժի։
Գծ. 2. ՀՀ զբոսաշրջային ակտիվները3Գծապատկերից երևում է, որ Հայաստանն իր հիմնական զբոսաշրջային ակտիվների հիման վրա ունի ռեկրեացիոն զբոսաշրջության զարգացման զգալի ներուժ։
Ընդ որում, առավել հնարավորություններ կան պատմամշակութային, կրոնական, առողջարանային, բնության և հանգստի ռեսուրսների գծով։
3 Հայաստան 2020 – Հայաստանի տուրիզմի ոլորտը. աճի հնարավորություններ և անհրաժեշտ միջոցառումներ, Երևան, 2005, էջ 63։
Ըստ ՀՀ ազգային վիճակագրական ծառայության տվյալների՝ 2014 թ.դրությամբ ՀՀ անտառածածկ հողերը կազմել են 289.5 հազար հա, ջրայինհողերը` 25.9 հազար հա, պետական արգելոցների և ազգային պարկերիքանակը եղել է 7, իսկ պետական արգելավայրերի քանակը` 271։
2014 թ.դրությամբ ՀՀ-ում եղել է 105 թանգարան (ներառյալ մասնաճյուղերը), 28մասնագիտացված թատրոն, 868 գրադարան2։
Հայաստանը հարուստ էպատմամշակութային հուշարձաններով, եկեղեցիներով և վանքերով։
Ընդորում, պետք է նշել, որ ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի «Համաշխարհային ժառանգության»ցանկում ներառված են Հաղպատի և Սանահինի վանական համալիրները,Գեղարդի վանական համալիրը և Ազատի վերին հովիտը, Էջմիածնի եկեղեցիները և Մայր Տաճարը, Զվարթնոցի հնագիտական տաճարը։
Թեկնածու ցուցակում են Դվինի ավերակները, Երերույքի տաճարի ավերակները,Տաթևի վանական համալիրը, Տաթևի անապատը, Որոտանի հովիտը,Նորավանքի վանական համալիրը և Ամաղու հովիտը3։
Ռեկրեացիայի բուժիչ-կուրորտային տեսակի զարգացման համար առկա է ռեսուրսային զգալի բազա։
ՀՀ առողջապահության նախարարության«Կուրորտաբանության և ֆիզիկական բժշկության գիտահետազոտականինստիտուտ» ՓԲԸ-ը Հայաստանում առանձնացրել է 10 կուրորտային գոտիներ, որոնք ունեն առողջարանային-վերականգնողական զբոսաշրջության զարգացման համար անհրաժեշտ բոլոր բնական բուժիչ ռեսուրսները` հանքային ջրեր, բուժիչ ցեխեր և տորֆեր, կլիմայաբուժության կազմակերպման համար բարենպաստ կլիմայական պայմաններ։
Այդ կուրորտային գոտիներն են` Արզնի, Դիլիջան, Հանքավան-Մարմարիկ, Բջնի-Արզական-Աղվերան, Ծաղկաձոր, Ստեփանավան-Գյուլագարակ, Սյունիք, Լոռի,Սևան, Ջերմուկ4։
Ըստ մասնագետների՝ մեր երկրի ընդերքից օրականհնարավոր է դուրս բերել 22 հզ խ/մ կամ 22 մլն լիտր հանքային ջուր, սակայն հաշվարկները ցույց են տալիս, որ օգտագործվում է հանքային ջրիպաշարների միայն 2%-ը։
Նշենք նաև, որ Հայաստանում պաշտոնականտվյալներով կա 200-ից ավելի հանքային ջրի աղբյուր, սակայն օգտագործման իրավունք են ստացել դրանցից միայն 25-ը5։
Ռեկրեացիոն ներուժի գնահատման համար օգտագործվում են հետևյալ եղանակները՝ բժշկական-կենսաբանական, հոգեբանական-էսթետիկական, տեխնիկական6։
Բնական կուրորտային ռեսուրսների ռեկրեացիոնօգտագործման արդյունքը առողջարարական-վերականգնողական արդյունքն է, որի պարագայում բարձրանում է մարդկանց աշխատունակու1 Հայաստանի վիճակագրական տարեգիրք, 2015, էջ 203-207, հասանելի է՝http։
//armstat.am/file/doc/99493638.pdf2 Նույն տեղում, էջ 139-142, հասանելի է` http։
//armstat.am/file/doc/99493613.pdf։
3 Properties inscribed on the World Heritage List, http։
//whc.unesco.org/en/statesparties/am.5 Հանքային ջրի մոտ 2%-ն է արդյունավետ օգտագործվում, մնացածը հոսում-գնում էhttp։
//www.tert.am/am/news/2011/09/07/jermuk/։
թյունը, նվազում է հիվանդացության ցուցանիշը, և այլն, այսինքն՝ սոցիալական արդյունքը վերածվում է տնտեսականի այլ ոլորտներում (աշխատունակության բարձրացումը մեծացնում է աշխատանքի արտադրողականությունը, նվազեցնում հիվանդությունների թիվը, առողջապահության ծախսերը, և այլն)։
Հաշվի առնելով նաև McKinsey-ի ընկերության կողմից ՀՀզբոսաշրջային ակտիվների վերաբերյալ կատարված վերլուծությունը` կարող ենք ասել, որ ՀՀ-ն ունի բոլոր հնարավորությունները` ՀՀ-ում ռեկրեացիոն զբոսաշրջությունը զարգացնելու համար (քանի որ ՀՀ կուրորտներնունեն բժշկական-կենսաբանական, հոգեբանական-էսթետիկական, աշխարհագրական, էկոլոգիական բարձր արժեքներ, առկա է պատմամշակութային հարուստ ժառանգություն)։
Ամփոփելով՝ կարող ենք փաստել, որ ՀՀ աշխարհագրական դիրքը,լանդշաֆտի առանձնահատկությունները, բարենպաստ կլիմայաբուժականպայմանները, հանքային ջրերի, բնական և պատմամշակութային հուշարձանների առկայությունը հիմք են ծառայում ՀՀ-ում ռեկրեացիոն զբոսաշրջության զարգացման համար։
Ուստի, ՀՀ-ում այս ոլորտի զարգացմաննպատակով անհրաժեշտ է. Առանձին զբոսաշրջային, կուրորտային գոտիների զարգացման ծրագրերմշակելիս և իրագործելիս, զբոսաշրջային երթուղիներ սահմանելիս հաշվիառնել յուրաքանչյուր վայրի պատմամշակութային, կուրորտային ռեսուրսները և հիմնվել դրանց ներուժի վրա։
Իրականացնել մարքեթինգային միջոցառումներ՝ ՀՀ ռեկրեացիոն զբոսաշրջային արդյունքը միջազգային զբոսաշրջային շուկաներում ներկայացնելուհամար, Քայլեր իրականացնել ներդրումների ներգրավման և զբոսաշրջային ենթակառուցվածքների զարգացման ուղղությամբ, Ոլորտի գիտական կադրերի պատրաստում, աշխատուժի վերապատրաստում՝ միջազգային ստանդարտներին համապատասխան, Բարելավել ոլորտի վիճակագրական հաշվառումը, Բարելավել զբոսաշրջային ծառայությունների գին-որակ ցուցանիշները, ևայլն։
Գայանե ԹովմասյանՌԵԿՐԵԱՑԻՈՆ ԶԲՈՍԱՇՐՋՈՒԹՅՈՒՆԸ ՀՀ-ՈՒՄԲանալի բառեր՝ զբոսաշրջություն, ռեկրեացիա, կուրորտային ռեսուրս,հյուրանոցային տնտեսության օբյեկտ, մրցունակություն։
| Ռեկրեացիան ենթադրում է բուժիչ-վերականգնողական հանգիստ՝ զուգակցված ճանաչողական (բնական և պատմամշակութային) գործառույթով։
Դրա տեսակներն են՝ բուժիչ-կուրորտային, վերականգնողական և սպորտային, ճանաչողական։
Հոդվածում քննարկվում է զբոսաշրջության ոլորտի առկա վիճակը ՀՀ-ում, զբոսաշրջության մրցունակության համաթիվը և առկա խնդիրները։
Վերլուծվել են ռեկրեացիոն զբոսաշրջության էությունը, զարգացման հիմնական նախադրյալները, ռեսուրսային հնարավորությունները (կուրորտային, պատմամշակութային և այլն) և ռեկրեացիոն ներուժի գնահատումը Հայաստանում։
Կատարվել են առաջարկներ՝ ՀՀ-ում ռեկրեացիոն զբոսաշրջության զարգացման նպատակով։
|
ԹԱԼԻՇԵՐԵՆԻ ԵՎ ՆՈՐ ԱԶԱՐԻԱԿԱՆ ԽՈՍՎԱԾՔՆԵՐԻ ԲԱՅԱԿԱՆՀԱՄԱԿԱՐԳԻ ՀԱՄԵՄԱՏԱԿԱՆ ՔՆՆՈՒԹՅՈՒՆԹալիշերենը և նոր ազարիական խոսվածքները պատկանում են իրանական լեզուների հյուսիսարևմտյան ճյուղի մերձկասպյան խմբին, որին պատկանում են նաևգիլաքին, զազաքին, գուրանին (իր երեք բարբառներով՝ գուրանի, ավրոմանի, բաջալանի)։
Թալիշերենը տարածված է Ադրբեջանի Հանրապետության հարավային մասում ևԻրանում։
Ադրբեջանի Հանրապետությունում թալիշերեն խոսում են Աստարայի, Լենքորանի, Լերիքի, Մասալիի, Յարդըմլինի շրջաններում։
Իրանում թալիշախոս են Արդաբիլի արևելքը (Անբարանից մինչև Խալխալ), Գիլանը (Կարգանռուդ, Ասալեմ, Թալեշ-Դուլաբ, Շանդերման, Մասալ)։
Ժամանակակից թալիշերենը բաժանվում է երեքբարբառի՝ հարավային (Իրան), կենտրոնական (Իրան), հյուսիսային (Իրան, Ադրբեջանի Հանրապետություն)1։
Իրանագիտության մեջ Իրանի տարածքում խոսվող նոր ազարիական խոսվածքների համար որպես ընդհանուր անվանում գործածվում է «Իրանի թաթական բարբառներ»2 կամ «թաթական լեզվախումբ»3 եզրերը։
Է. Յարշաթերը «թաթական բարբառներ» բնորոշման հետ մեկտեղ օգտագործում է «ատրպատականյան մարականբարբառներ» անվանումը` հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ այս բարբառներըխոսվում են պատմական Փոքր Մարաստանի կամ Ատրպատականի տարածքում4։
Նա այս բարբառները բաժանում է հինգ ենթախմբի՝ 1. Ղազվինից հարավ-արևմուտք և Էշթեհարդում խոսվող բարբառներ, 2. Զանջանից հարավ-արևմուտք, Խոյինում և շրջակա գյուղերում խոսվող բարբառներ, 3. Թարոմի և Խալխալի բարբառներ, 4. Հարզանդի և Դիզմարի շրջանի բարբառներ, 5. Ղազվինից արևելք և հյուսիս-արևելք` Ռուդբարում և Ալամութում խոսվողբարբառներ5։
Դ. Ստիլոն նոր ազարիական խոսվածքների մեջ ընդգրկում է նաև թալիշերենը ևնոր ազարիական խոսվածքները բաժանում տասը ենթախմբի՝ 1. ա. Հարզանի շրջանի բարբառներ, բ. Դիզմարի շրջանի բարբառներ, գ. Հասանուի շրջանի բարբառներ, 2. ա. հյուսիսային թալիշերեն, բ. կենտրոնական թալիշերեն, գ. հարավային թալիշերեն, 5 Տե'ս նույն տեղում, էջ 17-18։
3. ա. Շահռուդի բարբառներ, բ. Քորեշ-ե Ռոսթամի բարբառներ, գ. Քաղազքոնանի բարբառներ, 4. ա. Վերին Թարոմի բարբառներ, բ. Ռուդբարի բարբառներ, 5. Խոյինի և շրջակա գյուղերի բարբառներ, 6. ա. Ռամանդի բարբառներ, բ. Էշթեհարդի բարբառ, 7. ա. Քուհփայեի շրջանի բարբառներ, բ. Վերին Թարոմի «մարաղեի» բարբառներ, գ. Ալամութի բարբառներ, 8. Սավեի շրջանի բարբառներ (Ալվիր, Վիդար), 9. Վաֆսի բարբառներ, 10. Սեֆիդռուդի հովտի բարբառներ1։
Ելնելով վերջին դասակարգումից՝ նոր ազարիական կամ թաթական լեզվախումբը կարելի է բաժանել երեք ենթախմբի՝ 1. հյուսիսային բարբառներ (ա. Հարզանի բարբառախումբ, բ. Քարինգանի բարբառախումբ, գ. Քալասուրի բարբառախումբ), 2. կենտրոնական բարբառներ,3. հարավային բարբառներ։
Թալիշերենի և հարավթաթական բարբառների բայը ձևաբանորեն կարելի է բաժանել երեք խմբի՝ պարզ, նախդրավոր, բարդ։
Նախդրավոր բայերի կազմում գործածվող հիմնական նախդիրներն են` o, e, pe,be, da։
O նախդիրն ունի «հետ, հակառակ» իմաստները։
Բային հաղորդում է նաև բաժանման, զատման, գործողության ավարտի նշանակություն, օրինակ՝ թլշ. (հս.) o gate պահպանել, o garde – շուռ գալ, թաթ. (Հրզ.) o be - վերադառնալ, o birie – կտրել։
E նախդիրը մատնանշում է ուղղություն դեպի ներքև, օր՝ թլշ. (հս.) e varde – հանել, դուրս հանել, e γande – ներքև գցել, թաթ. (Հրզ.) e dasie – ծնկի գալ, e sie – կտրվել։
Քարինգանի բարբառախմբում վերոնշյալ իմաստներն արտահայտում են ar, viնախդիրները2, օր.՝ ar gineste – ընկնել, ar karde – լցնել, vi bie – փակել, vi due – սեղմել։
Pe/pu նախդիրը ցույց է տալիս ուղղություն դեպի վերև, օր.՝ թլշ. (Աս.) pe gate –բարձրացնել, pe karde – արթնացնել, թաթ. (Հրզ.) pe be – կանգնել, pe doe – բարձրացնել, թաթ. (Քար.) pe due – կուտակել, pe šie – եռալ, թափվել։
Be-ի հիմնական նշանակությունը բաժանման, զատման, առանձնացման իմաստիարտահայտումն է, օր.՝ թաթ. (Հրզ.) be ome - դուրս գալ, be še – դուրս գալ , թլշ. (հս.) beγande – թափել, be krnie – քարշ տալ։
Da-ն համապատասխանում է ժամանակակից պարսկերենի dar՝ «մեջ» նախդիրին, օր.՝ թաթ. (Հրզ.) da ome – գալ, da noe – դնել, մտցնել, թլշ. (Աս.) da parseste – հարցնել, da vašte – վազել, ցատկել։
Բարդ բայերը կազմվում են անվանական խոսքի մասերի և օժանդակ բայերի համադրմամբ, օր.՝ թլշ. (Աս.) rušun akarde - լուսավորել, bidar akarde - արթնացնել, xali abe դատարկել, թաթ. (Քար.) var due - թույլ տալ, mavna yie - բառաչել, kuf šie - օրորվել։
Բայական խոնարհվող ձևերը բաժանվում են երկու խմբի՝ պարզ (կազմվում ենբայական նախածանցների, բայահիմքերի և դիմային վերջավորությունների օգնությամբ) և նկարագրական (կազմվում են խոնարհվող բայից և be` «լինել» օժանդակբայից)։
Բայերի անցողականությունն ու անանցողականությունն արտահայտվում ենանցյալ ժամանակի ձևերում, էրգատիվ և նոմինատիվ նախադասություններում։
Էրգատիվ կառույցն ունի հետևյալ առանձնահատկությունները.1. բնորոշ է անցողական բայի անցյալ ժամանակաձևերին, 2. էրգատիվ կառույցի օբյեկտը դրվում է ուղղական հոլովով, 3. սուբյեկտը դրվում է թեքական հոլովով, 4. բայը չունի սուբյեկտի հետ համաձայնվող թեքական վերջավորություններ1, oր.`թլշ. (Աս.) Az izerem nun pata. Ես երեկ հաց թխեցի։
Թլշ. (հս.) Ai nun harde. Նա հացըկերավ։
Թաթ. (Քար.) Bar-e-š ukard-e. Նա բացեց դուռը։
Թաթ. (Քալ.) Te vut-em - a. Դուասել էիր ինձ։
Կրավորական սեռը թալիշերենում (հս.) կազմվում է խոնարհվող բայի անցյալդերբայից և be՝ «լինել» օժանդակ բայի ժամանակային ձևերից, օր.՝ Vil okarda beda.Ծաղիկը բացվելու է։
Čič nivišta ba? Ի՞նչ է գրված։
Ասալեմի բարբառում կրավորական սեռը կազմվում է այլ կերպ. 1. ներկայի ակտիվ հիմքին հաղորդելով կրավորական իմաստ` ավելանում է i, 2. ներկայի ակտիվ հիմքին ավելանում է i, վերջինիս՝ st, որը կրավորական իմաստէ հաղորդում բայի անցյալ հիմքին2, օր.՝ Vier virite-kā faqat camuše ba-zer-ist. Շատ վազելուց միայն կոշիկներն էին պատռվել։
Պիրեյկոն կրավորականի նման կազմությունառաջարկում է հարավթաթական բարբառների համար3, օր.՝ Im pul bedehiste Hasane4.Այս գումարը տրվել էր Հասանին։
Հարավթաթական բարբառներից Քարինգանի5 ևՔալասուրի6 բարբառախմբերում կրավորականի կազմության հստակ եղանակ չկա,օր.՝ Քար. Deriste – պատռվեց, Be-deriste – պատռվելու է, Քալ. Em izem onjāre berond ni.Այս փայտը չի կոտրվել։
Պատճառական ձևերը կազմվում են հետևյալ կերպ.• Ասալեմի բարբառում ներկա ժամանակի համար ներկայի հիմքին ավելանումէ -ān, իսկ անցյալ ժամանակի համար ներկայի հիմքից կազմված ձևին միանում է -est, օր.՝ xur-ān / xur-ān- est ծիծաղեցնել, har- ān / har- ān - est կերակրել,• հյուսիսային թալիշերենում բայահիմքին ավելանում է -ovnie, -nie։
Բայահիմքիձայնավորները կարող են հնչյունափոխվել՝ a > o, a > i, i > o, օր.՝ hardehardovnie - կերակրել, larze- larzovnie (larzuvnie) – դողացնել, • Քարինգանի թաթական բարբառախմբում ներկայի հիմքին ավելանում է -un, -en, օր.՝ Biš serun. Ծիծաղեցրու՛։
Bare ma-larzen. Դուռը մի՛ շրխկացրու։
• Քալասուրի բարբառախմբում բայի պատճառական ձևը կազմվում է Ասալեմիբարբառի նմանությամբ։
Ներկա ժամանակի համար ներկայի հիմքին ավելանում է -un, իսկ անցյալի համար ներկայի հիմքից կազմված ձևին՝ -ir, օր.՝ Emherdani ma-vrit-un. Այս երեխային մի՛ վազեցրու։
Ahem mušte ke emi bebram-unem. Ես ուզում եմ, որ նա լաց լինի (նրան լացացնել)։
Ի տարբերություն թալիշերենի, հարավթաթական բարբառների բայերը տարբերակում են երկու հիմք՝ ներկայի և անցյալի։
Թալիշերենում բայերի հիմնական մասըմիահիմք է, գործում է կա'մ ներկայի, կա'մ անցյալի հիմքը7։
Հյուսիսային թալիշերենումբայերը միահիմք են՝ ունեն միայն ներկայի հիմք, որ կազմվում է անորոշ դերբայի -eվերջավորության կրճատմամբ, օր.՝ rase - ras հասնել, tarse - tars վախենալ, duše - dušկթել, toše - toš սափրել, kaše - kaš քաշել, take - tak պայթել։
Եթե անորոշ դերբայի վերջավորությանը նախորդում են t, d բաղաձայնները, կամi, est ձայնավորները, ներկայի հիմքը կազմվում է այդ հնչյունների անորոշ դերբայի5 Նույնի, The Dialect of Karingani, էջ 460։
6 Նույնի, The Tati Dialect of Kalsur, Iranic 8, Wiesbaden, 2005, էջ 279։
7 Տե՛ս նույն տեղում, էջ 197։
վերջավորության հանմամբ, օր.՝ vašte - vaš վառվել, umuste - umus ուռել, այտուցվել,vinde - vin տեսնել, tušte - tuš մաքրել, քերել, kande - kan փորել, marde - mar մեռնել,gineste - gin ընկնել, naveste - nav փնտրել։
Ասալեմի բարբառում և հարավթաթական բարբառներում (այստեղ բայերը երկհիմք են) ներկայի հիմքի կազմության ժամանակ տեղի են ունենում հնչյունափոխություններ, օր.՝ Աս. xande - xun կարդալ, xete - xes քնել, pate - pej թխել, due - da տալ, gate- ger վերցնել, vate - vaj փախչել, žae - žan խփել, թաթ. dašte - daž ցավել, vašte - važցատկել, verušte - veruz փռվել (արևին), lešte - les լիզել։
Միլլերը հյուսիսային թալիշերենում առանձնացնում է նաև որոշ բայեր, որ ունեն թե՛ ներկայի, թե՛ անցյալի հիմքեր1։
Երկհիմք բայերի շարքին կարելի է դասել այն բայերը, որոնք ավարտվում են ie-ով։
Այսբայերի ներկայի հիմքը կազմվում է անորոշ դերբայի վերջավորության, իսկ անցյալիհիմքը՝ e-ի սղումով։
Օր.՝ činie - čini – čin քաղել, risnie –risni –risn հասնել, vitovniye –vitovni – vitovn քշել, ginie – gini – gin ընկնել։
Թալիշերենում (հս.) միայն անցյալի հիմք ունեն այն բայերը, որոնց անորոշ դերբայները վերջանում են -te-ով (օր.՝ kašte – kašt ցանել, nivište – nivišt գրել, nište - ništնստել, vite - vit փախչել) կամ de-ով, որին նախորդում է r կամ n, (օր.՝ hande – hand կարդալ, mande – mand մնալ, šande – šand ուղարկել, karde – kard անել)։
Հարավթաթականբարբառներում անցյալի հիմքը կազմվում է ներկայի հիմքից հետևյալ ձևերով.1. ներկայի հիմքին ավելանում է –t / -d, օր.՝ nešun – nešund նստել, keš- kešt սպանել, bar-bard տանել, ներկայի հիմքի վերջին բաղաձայնը կարող է հնչյունափոխվել2, օր.՝ nevi–nevešt գրել, ris – rešt պտտ(վ)ել, miz – mešt միզել, faz – haštթողնել,2. ներկայի հիմքի վերջին բաղաձայնն ընկնում է, օր.՝ tan – ta վերցնել, առնել, nan– nu դնել,3. ներկայի հիմքին i ավելացնելով, օր.՝ ber – beri կտրել, kern - kerni լցնել, čen čeni քաղել, uren – ureni լցնել,4. ավելացնելով (e)st ներկայի հիմքին, օր.՝ ser – serest ծիծաղել, berem – beremestլացել, si – sist կոտրվել, larz – larzest դողալ, 5. ներկայի հիմքի վերջին u ձայնավորը հնչյունափոխվում է i-ի, օր.՝ bu – bi լինել,šu–ši դառնալ։
Թալիշերենում և հարավթաթական բարբառներում բայի անդեմ ձևերն են անորոշ դերբայը, անցյալի դերբայն ու ներկայի դերբայը։
Անորոշ դերբայը կազմվում է անցյալի հիմքին ավելացնելով e, օր.՝ թլշ. hardeուտել, xuruste ծիծաղել, թաթ. kerne նկարել, veyrte վազել։
Սակայն թաթական այլ բարբառներում անորոշ դերբայը կազմվում է անցյալ բայահիմքին -an (Էսֆարվարին, Թաքեստան, Սագզաբադ, Խիարաջ, Էբրահիմաբադ,Խոզնինի) կամ -en (Չալի, Թաքեստանի) ավելացնելով։
Ընդ որում, պարզ բայերինավելանում է be նախածանցը3, օր.՝ Չալի baten ասել, խոսել, biašten վազել, Թաք.bogostan ցանկանալ, u-vazasten պարել, Էշ թ. berenten լցնել, Խրջ. bešurden լվանալ, Էբր.bemian գալ, bešian գնալ, Սագզ. bezian կծել, Էսֆար. biardan անել։
Թալիշերենում և հարավթաթական բարբառներում անցյալ դերբայը կազմվում էանցյալի հիմքին ավելացնելով a։
Հյուսիսային թալիշերենում անցյալի դերբայի երկրորդ ձևը կազմվում է անցյալի հիմքից և bi նախածանցից, օր.՝ թլշ. (հս.) gate – gat –bigat վերցնող, dizdie - dizd – bidizd գողացող, թլշ. (Աս.) da marda – մեռած, ā – hasta yurd1 Տե՛ս Yarshater E., The Tati Dialect of Kalsur, էջ 200։
2 Նույնի, The Dialect of Karingani, էջ 451։
3 Նույնի, A Grammar of Southern Tati Dialects, էջ 253։
- լքված վրան, թաթ. (Քալ.) derista - պատռված, թաթ. (Քար.) arista ruven - թափվածյուղ, beria tanef - կտրված պարան։
Թալիշերենում ներկայի դերբայը կազմվում է ներկայի հիմքին ավելացնելով a,օր.` karde – aka, barde – aba, Աս. xunde - axun, mase - amas։
Քարինգանի և Քալասուրիբարբառներում ներկայի դերբայը բացակայում է։
Քալասուրի բարբառախմբում գործում է ապառնի դերբայը, որ կազմվում է անցյալի հիմքից և ani վերջավորությունից,օր.՝ Em ādam estar – ani ni. Այս մարդը գնորդ չէ (մտադրված չէ գնելու)։
Սակայն թաթական բարբառներից Թաքեստանի, Էբրահիմաբադի և Սագզաբադի բարբառներըկազմում են ներկայի դերբայ՝ անցյալի հիմքին ավելացնելով a / e և be1, օր.՝ Էբր. vaj-aասող, be – si- a գնացող, Սագզ. Em ādam be mina ni. Այս մարդը մնացող չէ (չի պատրաստվում մնալ)։
Թաք. Vaj-e neyma. Չեմ կարող ասել։
Հարավթաթական բարբառներում ժամանակաեղանակային ձևերի համակարգըհիմնված է բայահիմքերի՝ ներկա և անցյալ հակադրության վրա։
Իսկ թալիշերենում,որտեղ բայը հիմնականում միահիմք է, ժամանակաեղանակային հակադրությունըարտահայտվում է բայական նախածանցների, դիմային վերջավորությունների օգնությամբ։
Եթե բայահիմքը վերջանում է բաղաձայնով, ապա հիմքի և դիմային վերջավորության միջև դրվում են ձայնավորներ, որոնք ժամանակի և եղանակի ցուցիչ են2։
Թալիշերենում և հարավթաթական բարբառներում, ընդհանուր առմամբ, կարելիէ առանձնացնել չորս եղանակ՝ սահմանական, պայմանական-ստորադասական, ըղձական, հրամայական։
Ժխտական ձևերը կազմվում են ni / ne և ma մասնիկների օգնությամբ։
Ma արգելականն օգտագործվում է հրամայական եղանակի դեպքում։
Սահմանական եղանակն արտահայտում է գործողություն, որը խոսակցի կողմիցընկալվում է որպես հնարավոր, իրական, կատարվող կամ ապագայում տեղի ունենալիք։
Ժխտական ձևը չի փոխում սահմանական եղանակի իմաստը։
Ներկա ժամանակը ցույց է տալիս գործողության բազմակիություն, շարունակականություն, տվյալ պահի գործողություն, սովորաբար կատարվող գործողություն։
Թալիշերենում (հյուսիսային) ներկա ժամանակը կազմվում է անորոշ դերբային ավելացնելով da և դիմային վերջավորություններ, օր.՝ votedam - խոսում եմ։
Հեննինգիկարծիքով` ներկա ժամանակի կազմությանը մասնակցում է անցյալի հիմքը3։
Ի տարբերություն հյուսիսային թալիշերենի, որտեղ ներկայի կազմությանը մասնակցում էանորոշ դերբայը, Ասալեմի բարբառում ներկա ժամանակաձևը կազմվում է անցյալիհիմքից, որին ավելանում են ba նախածանցն ու դիմային վերջավորությունները4, օր.՝bavindiš - տեսնում ես։
Ժխտականի դեպքում ba-ին փոխարինում է ne-ն, օր.՝ nevindirunչեք տեսնում։
Այս բայը կարող է օգտագործվել ինչպես ā- նախածանցի հետ, այնպես էլառանց նրա5։
Հարավթաթական բարբառներում (Քալասուր, Քարինգան) սահմանական եղանակի ներկա ժամանակաձևը կազմվում է be/ba նախածանցից, բայի անցյալհիմքից և դիմային վերջավորություններից։
Երբեմն անցյալի հիմքին կարող է հաջորդել e, օր.՝ ba-dur-emun - տալիս եմ, be-het-ende - քնում ենք։
Ներկա շարունակական ժամանակը ցույց է տալիս ներկա պահին ընթացքի մեջգտնվող գործողություն։
Թալիշերենում և հարավթաթական բարբառներում ներկաշարունակական ժամանակաձևը կազմվում է անորոշ դերբայի և դիմային վերջավորությունների օգնությամբ։
Թալիշերենում գործողության շարունակականության ցուցիչը kar/kara-ն է, որին ավելանում են դիմային վերջավորությունները՝ be «լինել» բայի1 Տե՛ս Yarshater E., A Grammar of Southern Tati Dialects, էջ 251-252։
ներկայի կցական ձևերը և բայի անորոշ դերբայը, օր.՝ kar-in-virite - վազում են։
Քարինգանի և Քալասուրի հարավթաթական բարբառախմբերում kar/kara ցուցիչը բացակայում է։
Քալասուրի բարբառում որպես դիմային վերջավորություն օգտագործվում էbe «լինել» բայի ինքնուրույն գործածվող ձևերի ներկա ժամանակը՝ enim, eniš, ena,enemun, enerun, enin, որոնք նախորդում են անորոշ դերբային, օր.՝ Enem gāndem kust-e.Ես ցորեն եմ ցանում։
Embe ulat šešte. Մենք լվանում ենք հագուստները։
Թալիշերենում ապառնի 1-ը կազմվում է անցյալի հիմքից (Ասալեմի բարբառումանորոշ դերբայից)1 ba նախածանցից և դիմային վերջավորություններից, օր.՝ bakardemon - անելու ենք, bavaštem - թռչկոտելու եմ, avotnin - չեն խոսելու, nibavardeš - չեսբերելու։
Ապառնի 1 ժամանակաձևն արտահայտում է 1. վիճակ կամ գործողություն,որ կատարվելու է ապառնիում, 2. գործողություն, որ սովորաբար կատարվում է ներկայում։
Քարինգանի բարբառախմբում ապառնիի գործառույթը կատարում է ներկաշարունակական ժամանակաձևը, իսկ Քալասուրի բարբառախմբում ապառնիի կազմությանը մասնակցում են ապառնի դերբայը՝ անցյալի հիմք ավելացրած -ani, և be՝լինել բայի ներկա ձևերը, օր.՝ Ave ru utema umarani nim. Ես նրան ասացի, որ չեմ գալու։
Անցյալ կատարյալը ցույց է տալիս անցյալում սկսված և ավարտված գործողություն։
Թալիշերենում և հարավթաթական բարբառներում անցյալ կատարյալը կազմվում է անցյալի հիմքից և դիմային վերջավորություններից, օր.՝ vritimun - վազեցինք,genestim - ընկա, ši-mbe - գնացինք։
Ժխտականի դեպքում ni-ն միանում է բային։
Ածանցավոր կամ բարդ բայերի դեպքում ni-ն դրվում է ածանցից կամ բայի անվանական մասից հետո, օր.՝ Paido na kardiše. Նա չգտավ։
Երկու լեզուներում էլ անցողականբայերն անցյալ կատարյալում ձևավորում են էրգատիվ կառույց (նախադասությանստորոգյալը դեմքով և թվով համաձայնում է ոչ թե ենթակայի, այլ ուղիղ խնդրի հետ)։
Թալիշերենում (հս.) անցյալ շարունակականի կազմության հստակ ձև չկա, այնդեպքում երբ, անցյալ անկատարն ունի երկու ձև. 1. Կազմվում է ներկայի հիմքից, որին միանում են a- նախածանցը և դիմայինվերջավորությունները։
Ասալեմի բարբառում ևս անցյալ անկատարը կազմվում է նույնեղանակով։
Ժխտականը կազմվում է na-ի օգնությամբ, ցույց է տալիս անցյալում անավարտ կամ շարունակական գործողություն, օր.՝ akain - անում էին, կատարում էին,avrijimun - վազում էինք։
2. Կազմվում է ներկա ժամանակից և լինել բայի անցյալ կատարյալից՝ bim, biš,be, bimon, bion, bin, օր.՝ čardeda biš - արածեցնում էիր։
Ասալեմի բարբառում անցյալշարունակականը կազմվում է kar (kar-ka ցանկանալ) օժանդակ բայի օգնությամբ,որին միանում են դիմային վերջավորություններն ու խոնարհվող բայի անցյալ դերբայը, օր.՝ kar-im virite - վազում էի, փախչում էի։
Ժխտական na-ն միանում է դիմային վերջավորություններին՝ kar nim vrite - չէի վազում։
Kar-ով կազմություններն էրգատիվ կառույց չեն ձևավորում2։
Քարինգանի հարավթաթական բարբառում անցյալ անկատարը կատարում էնաև անցյալ շարունակականի գործառույթ։
Քալասուրի բարբառախմբում առանձինկիրառություն ունեն թե՛ անցյալ անկատարը, թե՛ անցյալ շարունակականը։
Անցյալանկատարը կազմվում է be նախածանցի, անորոշ դերբայի և դիմային վերջավորությունների օգնությամբ (be՝ լինել բայի անցյալ կատարյալի կացական ձևեր), օր.՝ behete-umun - քնում էինք։
Անցյալ շարունակականի կազմությանը մասնակցում են անորոշ դերբայն ու դիմային վերջավորությունները (be՝ լինել բայի անցյալ կատարյալիառանձին գործածվող ձևեր), օր.՝ en-urun šuste - լվանում էիք։
Թալիշերենում և հարավթաթական բարբառներում վաղակատար ժամանակաձևը կազմվում է անցյալի դերբայից և դիմային վերջավորություններից։
Վաղակատարժամանակաձևը ցույց է տալիս անցյալում կատարված գործողություն, որի արդյունքըշարունակվում է ներկայում, օր.՝ Ni-me šia, Hasan en- šia. Ես չեմ գնացել, Հասանն էգնացել։
Te vute-em a. Դու պատմել ես ինձ։
Անցյալ վաղակատարը հիմնականում օգտագործվում է` մատնանշելու անցյալգործողություն, որը տեղի է ունեցել նախքան մի որևէ անցյալ գործողության տեղիունենալը։
Կազմվում է անցյալի դերբային (բացի Քալասուրի բարբառախմբից, այստեղ անցյալի դերբային փոխարինում է անցյալի հիմքը) ավելացնելով be՝ լինել բայիանցյալ կատարյալի ձևերը։
Ինչպես անցյալ կատարյալ և վաղակատար ժամանակաձևերում, անցողական և անանցողական բայերը խոնարհման համակարգում ունենտարբերություններ (գլխավորապես թալիշերենում), օր.՝ ništa bim - նստել էի, arišta be կոտրել էր։
Ժխտական ne-ն դրվում է անցյալ դերբայի և օժանդակ բայի միջև՝ virita nebim - չէի փախել։
Ինչպես արդեն նշվեց, Քալասուրի բարբառախմբում անցյալ վաղակատարի կազմությանը մասնակցում է անցյալի հիմքը, որպես դիմային վերջավորություններ հանդես են գալիս be բայի կցական ձևերը՝ -um(-un), -uš, -un, -umun, -ur, -und,օր.՝ Te umar-uš, mon šerun. Դու եկել էիր, ես գնացել էի։
Անցողական բայերը անցյալվաղակատարով դրվելիս նույնպես ձևավորում են էրգատիվ կառույց, օր.՝ Քար. Dezdšun geta binde, barde-šun binde hasb, kešta- šun bende. Նրանք բռնել էին գողերին, տարելէին բանտ և սպանել։
Պայմանական ստորադասական եղանակի ժամանակաձևերը ցույց են տալիսայնպիսի գործողություն, որ խոսակցի կողմից համարվում է հնարավոր, ցանկալի։
Այսեղանակի ժամանակաձևերն են ներկա-ապառնին ու պայմանական անցյալը։
Ներկաապառնի ժամանակաձևը կազմվում է bi (be, biš/ bi) նախածանցի, ներկայի հիմքի ևդիմային վերջավորությունների օգնությամբ։
Ածանցավոր բայերը ներկա ապառնիժամանակով գործածվելիս bi (vi, be, biš/ bi) չեն ընդունում։
Ժխտականը կազմվում էni/ne մասնիկների օգնությամբ, որ փոխարինում է bi (be, biš/ bi)-ին, օր.՝ bivindin տեսնեն, viger-i - ասես, vikarend - անեն, կատարեն, šu-mbe - գնանք։
Ներկա-ապառնիժամանակաձևը կարող է օգտագործվել պայմանական ներկայի փոխարեն։
Թալիշերենում և հարավթաթական բարբառներում պայմանական ներկան ունի գրեթե նույնկազմությունը, ինչ ներկա ապառնին, փոխվում են միայն դիմային վերջավորությունները (be բայի անցյալ կցական ձևեր)։
Հյուսիսային թալիշերենում պայմանական ներկա և ներկա ապառնի ժամանակաձևերի միջև հստակ տարանջատում չկա։
Պայմանական ներկան հիմնականում օգտագործվում է անիրական պայման արտահայտողնախադասություններում։
Թալիշերենում պայմանական անցյալ ժամանակաձևի կազմությունը բավականինտարբերվում է հարավթաթական բարբառների պայմանական անցյալի կազմությունից։
Թալիշերենում (հս.) այս ժամանակի կազմությանը մասնակցում են խոնարհվող բայի անցյալ դերբայը, be բայի bam, baš, bai, baimon, bajon, bain ձևերից, օր.՝ Agarba sa haisa hešta baim1… Եթե ես նստեի ավանակին… Իսկ Ասալեմի բարբառումանցյալ դերբայի փոխարեն հանդես է գալիս խոնարհվող բայի ներկայի հիմքը, օր.՝bakarerun - անեիք։
Քալասուրի բարբառախմբում անցյալի հիմքին ավելանում են դիմային վերջավորությունները՝ be բայի անցյալ ժամանակի կցական ձևերը։
Քարինգանի բարբառում անցյալ կատարյալին ավելանում է ay-ը` որպես պայմանական եղանակի ցուցիչ, օր.՝ Mon agar rav bešera-im, barusne-um. Եթե շուտ գնայի, հասած կլինեի։
Agaharde-mun ay… Եթե ուտեինք… Թալիշերենում և հարավթաթական բարբառներում ըղձական եղանակը խիստարտահայտված չէ և գրեթե նույնանում է ներկա-ապառնի ժամանակաձևի հետ։
Միլլերն առանձնացնում է ըղձական եղանակի ապառնի, անցյալ ժամանակայինձևեր, որոնք ունեն հազվադեպ կիրառություն1։
Ըղձական ապառնին կազմվում էապառնի դերբայից (անցյալի հիմք ավելացրած anin) և be բայի ըղձական ձևերից՝bibom, biboš, bibo, bibomon,baboon, bibon, օր.՝ handanin bibomon - կարդամ։
Ըղձականանցյալի կազմությանը մասնակցում են անցյալ դերբայն ու be բայի ըղձական ձևերը`առանց bi-ի, օր.՝ davorda bim - թռչեի։
Հրամայական եղանակը թե՛ թալիշերենում, թե՛ հարավթաթական բարբառներումկազմվում է նույն սկզբունքով՝ ներկայի հիմքին ավելանում է be/bi նախածանցը։
Երկրորդ դեմքի եզակի թվի ձևերը զրոյական վերջավորության են, իսկ հոգնակիի դեպքում հիմքին ավելանում է - a/ -an/-un վերջավորությունը։
Ժխտականի դեպքում be/biնախածանցը փոխարինվում է ma արգելականով, օր.՝ թալ. soxte - bisoxt - bisoxtan այրել - այրի՛ր - այրե՛ք, vote - bivot - bivotan - խոսել - խոսի՛ր - խոսե՛ք, քալ. beser ծիծաղի՛ր, bahar - կե՛ր, քար. biš keš - սպասի՛ր, biž dua - տվե՛ք։
Հռիփսիմե Թորոսյան ԹԱԼԻՇԵՐԵՆԻ ԵՎ ՆՈՐ ԱԶԱՐԻԱԿԱՆ ԽՈՍՎԱԾՔՆԵՐԻ ԲԱՅԱԿԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳԻՀԱՄԵՄԱՏԱԿԱՆ ՔՆՆՈՒԹՅՈՒՆԲանալի բառեր՝ բայական համակարգ, բայական անդեմ ձևեր, եղանակաժամանակային ձևեր։
| Հոդվածը նպատակ ունի ուսումնասիրել թալիշերենի և նոր ազարիական խոսվածքների բայական համակարգը։
Ներկայացված են բայի հիմնական բնութագիրը, ներկայի և անցյալի հիմքերի կազմությունը, դերբայները, ժամանակաեղանակային ձևերն ու դրանց կազմությունը։
Քննության արդյունքում պարզ է դառնում, որ չնայած և՛ թալիշերենը, և՛ նոր ազարիական խոսվածքները պատկանում են իրանական լեզուների նույն՝ հյուսիսարևմտյան խմբին, դրանց բայական համակարգում գոյություն ունեն աչքի ընկնող տարբերություններ։
|
ՏԱՐԱՔԱՅԻՆ ՌԵIMEԻՄԻ ՍԵՅՍՄԻԿ ՎԵՐԼՈՒՈՒԹՅՈՒՆ ԵՎ ԵՐԿՐԱՇԱՐԻ ԳՆԱՀԱՏՎԱ E ԳՆԱՀԱՏՈՒՄ (ԳԵHԻ ՊԱՀՊԱՆՄԱՆ ԱՐՏԱԴՐՈՒԹՅԱՆ ՕՐԻՆԱԿ) Դիտումներ Ուժեղ երկրաշարժը ազդում է հսկայական տարածքի վրա, ուստի շատ ամբարտակներ կարող են ենթարկվել զգալի տատանումների, նույնիսկ եթե դրանք գտնվում են էպիկենտրոնից բավականին հեռու: Նման դեպքերում լավ կառուցված ամբարտակների փլուզման վտանգ գրեթե չկա, բայց ամբարտակները դեռ որոշակի վնասներ են կրում: Վենչուանի երկրաշարժը Չինաստանում, որը վնասեց 1803 ամբարտակ և 403 հիդրոէլեկտրակայան, որոնցից չորսը ավելի քան 100 մետր բարձրությամբ, Հնդկաստանի Գուջարաթ նահանգում 2001 թ. 2001 թ. Հունվարի 26-ի երկրաշարժը վնասեց 245 ամբարտակ , հիմնականում գետնին և վերակառուցեց 134 ջրամբար Japanապոնիայում Նաիկուրուի երկրաշարժից հետո (2008 թ. հունիսի 17): Հայաստանը այն եզակի երկրներից է, որի տարածքը գրեթե ամբողջությամբ գտնվում է բարձր սեյսմիկ վտանգի գոտում: Մարզի սեյսմիկ ակտիվությունը, Հայաստանի Հանրապետության տարածքի բարձր սեյսմիկ վտանգը վերջին տարիներին տեղի ունեցած երկրաշարժերից երկրաշարժից ստիպում են մեզ ուշադրություն դարձնել ամբարտակի սեյսմակայունությունը գնահատելու խնդիրներին: Այս աշխատանքում գնահատվել է Գեղիի ջրամբարի դեֆորմացված վիճակի Գ սեյսմակայունությունը սեյսմիկ ազդեցության դեպքում: Գեղի ջրամբարը գտնվում է Գեղի և Ողջի գետերի միախառնումից 4 կմ հյուսիս: Resրամբարը կառուցվել է 1990-ականներին: և նախատեսված է Քաջարան քաղաքի ջրամատակարարման համար: Theրամբարի ամբարտակը լի է քարով և ունի 70 մ բարձրություն: Այն թեքված է դեպի վերին հոսքը: Ներքին պրիզմայի թեքությունը 1: 1.5, վերինը տատանվում է 1: 2.25-ից 1-ը: 2.75: Theրամբարի ընդհանուր ծավալը 15 միլիոն խորանարդ մետր է, օգտակարը ՝ 12 միլիոն, ջրի հայելին գտնվում է 1402 մ բարձրության վրա: Սեյսմիկ ռեժիմի առանձնահատկությունները. Գեղի ջրամբարի տարածքում գտնվող Սեյսմիկ պաշտպանության ազգային դիտակետային ցանցի սեյսմոլոգիական կայանների միջոցով 1962-2013թթ. Գրանցված երկրաշարժերի տվյալների բազայի հիման վրա կատարվել է սեյսմիկ ռեժիմի վերլուծություն Գեղի ջրամբարից 50 կմ շառավղով (Նկար 1): Երկրաշարժերի տարածական-ժամանակային առանձնահատկությունները ուսումնասիրելու համար մենք կառուցել ենք երկրաշարժի էպիկենտրոնների քարտեզ ջրամբարից 50 կմ շառավղով (1962-2013) (Նկար 1): Երկրաբանական-տեկտոնական տեսանկյունից ջրամբարը տեղակայված է Խուստուփ-Գիրաթաղ և Տաշտունի ակտիվ խզվածքներով սահմանափակված տարածքում: Գործիքային վաղ շրջանում այստեղ տեղի են ունեցել Մոզին 735 թվականին և Սվարանցը 915 թվականին: երկրաշարժեր 31րամբարի մերձակայքում առկա ակտիվ խզվածքների հետ կապված պատմական երկրաշարժերից մեկը հայտնի է նաև որպես geանգեզուր I 1931 թ. ՝ 7 բալ ուժգնությամբ երկրաշարժ, որը զգացվել է Գեղի ջրամբարի շրջակայքում 7 բալ ուժգնությամբ, սակայն մեծ վնասներ չեն գրանցվել: 1406 թ.-ի Սյունիքի քարտեզից, 1308-ից Թաթից (Նկար 1) գերակշռում են թույլ երկրաշարժերը. Գործիքային շրջանում, ինչպես դիտվում է էպիկենտրոնում, 10 բալ ուժգնությամբ գրանցվել է ուսումնասիրության տարածքում գտնվող էպիկենտրոնում: Anրամբարից 50 կմ բալ ուժգնությամբ երկրաշարժ տեղի է ունեցել 1968 թ.-ին, համապատասխանաբար հունիսի 9-ին և օգոստոսի 1-ին: Դիտարկվող տարածքում գրանցվել են 2011 թ. Հունիսի 8, Կապանի բալ) և 2012 հոկտեմբերի 30), Քաջարան 2012 օգոստոսի 1 ( ես ( նշանակալի երկրաշարժեր: Գեղիի ջրամբար Նկար 1. Գեղիի ջրամբարից 50 կմ շառավղով տարածքում 1962-2013թթ. Տեղի ունեցած երկրաշարժերի էպիկենտրոնների սխեմատիկ քարտեզ: Տեղի ունեցած երկրաշարժերի տարիների քանակական բաշխման հիստոգրամի համաձայն, հատկապես 1978-1989 թվականներին, նկատվում է երկրաշարժերի ֆոնի աճ: և 2001 թվականից մինչ այժմ (Նկար 2): Գծապատկեր 2. Երկրաշարժերի քանակական բաշխման գծապատկերը ըստ 1962-2013 թվականների երկրաշարժերի մագնիտուդ-ժամանակային բաշխումից `կարելի է տեսնել, որ ուսումնասիրվող ուժգնության երկրաշարժերը (նկ. 3): 2010-ին տարածքում այդ դեպքում գերակշռող երկրաշարժերի ուժգնությունների ֆոնային արժեքը նորմայի սահմաններում է: Ըստ Գուտենբերգ-Ռիխտերի տեսության, ուսումնասիրված տարածքում երկրաշարժերի կուտակային քանակը կախված է կախվածության գծապատկերից, որը դիտարկված ժամանակահատվածի համար նորմայի սահմաններում է, և սպասվող երկրաշարժի առավելագույն ուժը կարող է հասնել մինչև (նկ. 4): Գիծ 3. Գեղիի ջրամբարից 50 կմ շառավղով տարածքում 1962-2013թթ. Երկրաշարժերի մեծության և ժամանակի բաշխման ժամանակացույցը Նկար 4. 1962-2013 թվականներին Գեղիի ջրամբարից 50 կմ շառավղով տարածքում: Երկրաշարժերի կուտակային թվի և ուժգնության գծապատկեր, ( Գեղիի ջրամբարի համար սեյսմիկ վտանգը գնահատվել է հավանական հավանական մոտեցմամբ: Օգտագործվել է SEISRISK III համակարգչային ծրագիրը: Այն օգտագործվել է ինչպես GSHAP ծրագրի շրջանակներում, այնպես էլ ՀՀ տարածքում սեյսմիկ վտանգի գնահատման աշխատանքների ընթացքում [3]: SEISRISK III նախագիծը հաշվարկել է ուսումնասիրվող տարածքի յուրաքանչյուր կետում հողի առավելագույն հորիզոնական արագացման արժեքները `ընտրված տարեկան արժեքները գերազանցելու գնահատված հավանականության վերաբերյալ [4]: Սեյսմիկ ազդեցությունը որոշվել է հողի հորիզոնական արագացման գ մասերով: Հաշվարկված մեկուսացված երկրաշարժի էպիկենտրոնների առաջացման գոտիներում 500 տարի ժամկետով ՝ 90% -ը չգերազանցող հավանականությամբ: Օգտագործվել է հետևյալ բանաձևը [7, 8], որտեղ Bur- ը հողի առավելագույն հորիզոնական արագացումն է g- ում, M- ը երկրաշարժի ուժգնությունն է, R- ը էպիկենտրոնն է (կմ), h օջախի խորությունը (km) գործակիցներ են [ 5]: Ուսումնասիրությունների արդյունքում Գեղիի ջրամբարին հարակից տարածքի համար սեյսմիկ վտանգի քարտեզի համար կազմվել են ցամաքի առավելագույն հորիզոնական արագացումները (500 տարի անց 90% -ը չգերազանցող հավանականություն) (Նկար 5): Արդյունքում Գեղիի ջրամբարը տեղակայված է 0,28 գ առավելագույն հորիզոնական շարժումով գոտում (8-9 բալ ըստ MSK-64 սանդղակի): Գեղիի ջրամբարի ամբարտակի սեյսմիկ ջրամբարի հաշվարկ: Կառուցվել է ամբարտակի հաշվարկված հատված, որի համար կառուցվել է լանջերի կայունության հաշվարկային մոդելը ՝ ամբարտակի առանձին տարրերից ստացված հողի ֆիզիկամեխանիկական հատկությունների միջոցով [2]: Պատնեշի սեյսմակայունությունը հաշվարկվել է հատուկ բեռնման դեպքում `հաշվի առնելով սպասվող երկրաշարժի առավելագույն ուժգնությունը: Սեյսմիկ հաշվարկների համար հիմնական պարամետրը Գեղիջբարի ջրամբարի տարածքի համար հաշվարկված առավելագույն հորիզոնական արագացման արժեքն է `ֆոնդային գործակիցները: և Արագության կայունության գործակիցի թույլատրելի արժեքը հաշվարկվում է ըստ շինարարական նորմերի `հիմնական բեռի և հատուկ բեռի դեպքում` [5]: Գծապատկեր 5. Գեղի ջրամբարի հարևանությամբ սեյսմիկ վտանգի Գ սխեմատիկ քարտեզը Պատնեշի սթրեսային դեֆորմացման վիճակը սեյսմիկ ազդեցության պատճառով և Լանջերի կայունությունը գնահատելու համար այն լուծվեց հարկադիր տատանումների վերջնական տարրերի օգնությամբ: Որպես մոդել վերցված է 2012 թվականին: Օգոստոսի 11-ին տեղի ունեցած Ահար երկրաշարժի 6,4 բալ ուժգնությամբ արագաչափաչափ (նկ. 6): հավասարումը. տողեր 6. Ահարի երկրաշարժի արագացուցիչ ) Արագացում (է) Timeամանակ (վրկ) -0.1-0.2-0.3-0.400.10.20.30.40102030 ա) բ) Գիծ: 7. Գեղիի ջրամբարի ամբարտակի վերին (ա) և ներքին (բ) լանջերի կայունության գնահատում հատուկ բեռի դեպքում: Հաշվարկների արդյունքում պարզվել է, որ Գեղիի ջրամբարի ամբարտակը սեյսմիկ կայուն չէ: Պատնեշի լարվածության վիճակը հայտնաբերելու համար մենք կառուցել ենք հարթ թվային մոդել և լուծվել սահուն վերջավոր տարրերի միջոցով `վերը նշված հորիզոնական արագացումների արագացուցչի ազդեցության ներքո: Սկզբնական փուլում էպատաժի սթրեսի դաշտը կառուցվել է ստատիկ պայմաններում (նկ. 8 և 9), որից հետո տեղադրվել է սեյսմիկ բեռը, լուծվել է հարկադիր տատանումների սահուն խնդիրը: Գիծ 8. Գեղի ջրամբարի ամբարտակի լարվածության արդյունավետ դաշտը սեփական ծանրությունից `ուղղահայաց: 9. Գեղի ջրամբարի ամբարտակի սթրես-արդյունավետ դաշտային դաշտ `հորիզոնական ուղղությամբ սեփական քաշով: Հաշվարկվել է ամբարտակների ամբարտակների կայունությունը սեյսմիկ բեռից: Տեղահանման դաշտը կառուցվում է ուղղահայաց-հորիզոնական ուղղությամբ երկրաշարժի դեպքում, ինչը օգնում է ճիշտ պատկերացում կազմել ամբարտակի վիճակի մասին: Երկրաշարժի շրջանից հերթափոխերի դաշտային պատկերումը թույլ է տալիս դիտարկել տատանվող ձիերի զարգացումը, տարբերակել ամենավտանգավոր ժամանակահատվածները, ուսումնասիրել դրանց լարված վիճակը: Սթրեսի դաշտի օգտագործմամբ վերլուծությունը ցույց է տալիս, որ ամբարտակի վերին հատվածն անկայուն է, իսկ ներքին մասը կայուն է (արդյունքները զգալիորեն տարբերվում են դասական մեթոդով հաշվարկված տվյալներից): Գործակիցները ներկայացված են նկարում (նկ. 10): ա) բ) տող 10. Գեղիի ջրամբարի ամբարտակի վերին (ա) և ներքին (բ) լանջերի կայունության գնահատում դինամիկ բեռի պատճառով: Եզրակացություններ Երկրաշարժերի քանակական ֆոնը նկատվում է 1978-1989թթ. «Մինչեւ 2001 թվականը»: Երկրաշարժերի ուժգնության ֆոնային արժեքը նորմայի սահմաններում է: Կառուցվել է երկրաշարժերի կուտակային քանակի մեծության կախվածության գծապատկերը: Պարզվեց, որ սպասվող երկրաշարժի ամենամեծ ուժգնությունն ավելի մեծ չէ, քան: Հստակեցված է սեյսմիկ վտանգի աստիճանը ուսումնասիրված ջրամբարի տարածքում: Պոտենցիալ սեյսմիկ վտանգի գնահատման արդյունքում պարզվել է, որ Գեղիի ջրամբարը գտնվում է առավելագույն հորիզոնական շարժման 0,28 գ գոտում: Հատուկ բեռի դեպքում ամբարտակների լիսեռների կայունությունը ստուգելը ցույց է տալիս, որ որդերն անկայուն են: Գեղի ջրամբարի ամբարտակի բռնի տատանումների պայմաններում ստացված լարման դաշտի միջոցով ստացված լեռնաշղթաների կայունության քանակական վերլուծությունը ցույց է տալիս, որ վերին լեռնաշղթան անկայուն է, իսկ ներքինը կայուն: Հաշվի առնելով ստացված արդյունքները `առաջարկվում է իրականացնել նմանատիպ ուսումնասիրություններ Հայաստանի Հանրապետության տարածքում գործող այլ ջրամբարների համար: Գրականություն 4. Bender B., Perkins D., SEISRISK III. Սեյսմիկ վտանգի գնահատման համակարգչային ծրագիր, USGS Bulletin, 1992.5: ՀՀՇՆ. ԻԻ -6.02-2006: Սեյսմիկ կառուցում: Դիզայնի նորմեր: ՀՀ քաղաքաշինության նախարարություն, Երեւան, 2006,120: Ամերիկյան երկրաշարժեր: Վերջերս կատարված աշխատանքների ամփոփում: Սեյսմոլոգիական հետազոտությունների նամակներ, հ. 68, Ts1, 1997, pp. ։
| Հայաստանն այն սակավաթիվ երկրներից է, որի տարածքը գրեթե ամբողջությամբ գտնվում է բարձր սեյսմիկ վտանգի գոտում։
Աշխատանքի նպատակն է` սեյսմիկ ազդեցության դեպքում գնահատել Գեղի ջրամբարի պատվարի սեյսմակայունությունը։
Կատարվել է պատվարի տարածքի սեյսմիկ ռեժիմի և վտանգի գնահատում։
Ստացված տվյալների ուսումնասիրման արդյունքում պարզվել է, որ ըստ շինարարական նորմերի հատուկ բեռնվածքի դեպքում պատվարի շեպերն անկայուն են։
Իսկ սեյսմիկ ազդեցության դեպքում` աքսելերոգրամայի կիրառման ժամանակ պատվարի կայունության քանակական վերլուծությունը ցույց է տալիս, որ կայուն է։
|
Ի՞նչ է ահաբեկչությունը։
Ժամանակակից մարդը այն մեկնաբանելու, նկարագրելու համար համապատասխան հասկացությունների երկընտրանքի առջեւ չի կանգնի։
Շատերն, այնուամենայնիվ, ընդհանրացված ու բավականին անորոշ պատկերացումներ ունեն այն մասին, թե իրականում ինչ է իրենից ներկայացնում ահաբեկչությունը։
Շատերին չի բավարարում տվյալ հասկացության համար պարզ ու իրական բացատրություն գտնել, իսկ բազմաթիվ հետազոտությունների հեղինակներ համակարծիք են այն հարցում, որ դրա բացատրությունը միանշանակորեն տալ շատ դժվար է։
Ահաբեկչություն հասկացությունը ծագում է լատիներերն terror բառից, որը նշանակում է վախ, սարսափ։
Առանձնացվում է անհատական ու խմբային «տեռոր»։
Անցած դարի յոթանասուն-ինսնական թվականներից սկսվեց շրջանառվել միջազգային ահաբեկչություն հասկացու471ՓԻԼԻՍՈՓԱՅՈՒԹՅՈՒՆ թյունը։
Ահաբեկիչների արարքները միշտ չէ, որ կապված են սպանութան հետ, բայց դրանցում միշտ կան սպառնալիքներ, սարսափ, բռնութուն, զգուշացումներ։
Տարբեր կարող են լինել նաեւ նպատակները. զուտ շահադիտական, որի հիմքում ընկած է օգուտի ձգտումը, քաղաքական եւ այլն։
Ահաբեկչական գործողությունները իրականացվում են նաեւ հանուն գաղափարի։
Այսօր աշխարհին հայտնի ահաբեկչական կազմակերպությունների թիվը հասնում է 500-ի, իսկ նրանց բյուջեն տարեկան կազմում է նվազագույնը՝ 20 մլրդ դոլար[1, էջ 45]։
Ահաբեկչությունը հանցագործություն է, որը կարող իրականացվել մեկ մարդու կողմից մյուսի հանդեպ կամ մի քանի անհատների, օբյեկտների դեմ։
Ահաբեկչության՝ որպես միջազգային հանցագործության համար այսօր բնորոշ չէ միայնակ գործելը[2, էջ 41]։
Միջազգային իրավունքի հարցերով ամերիկացի հայտնի մասնագետ Ռիչարդ Ֆալկը մեկնաբանում է տալիս, ըստ որի ահաբեկչությունը քաղաքական բռնության այն ձեւն է, որ չունի համարժեք բարոյական եւ իրավական արդարացում, անկախ այն բանից, թե ով է դիմում նման քայլի հեղափոխականների խումբը, թե իշխանությունը[3, էջ36]։
Գրականության մեջ ահաբեկում ու ահաբեկչություն հասկացությունները օգտագործվում են տարբեր երեւույթների մեկնաբանության համար, որոնք, սակայն, ունեն մեկ ընդհանրություն. բռնության կիրառումը անհատների, հասարակական խմբերի ու դասերի նկատմամբ։
Այլ մեկնաբանությունների համաձայն ահաբեկչությունը քաղաքական նպատակներով մոտիվացված բռնության ձեւ է, այն իշխանությունների պարբերական ահաբեկումն է, որ իրականանում է քաղաքական նպատակների, սոցիալական, հեղափոխական նպատակների համար[4, էջ 37]։
Ինչ վերաբերում է ահաբեկչության պատմությանը, ապա այն, որոշ հետազոտողների համար երկու հարյուրամյակի պատմություն ունի։
Սակայն, Յորդանովը, խոսելով ահաբեկչության առաջացման աղբյուրների մասին, այն վերագրում է դեռեւս աստվածաշնչյան ժամանակներին։
Նա առաջին «ահաբեկիչ» է համարում Կայենին, ով սպանեց եղբորը, իսկ մյուս «ահաբեկիչները», ովքեր շարունակեցին նրա գործը կրում են «Կայենի կնիքը»։
Ահաբեկչությունը տարածված էր հին ժամանակներում ի դեմս պետությունների ու իշխանության ձգտող անհատների։
472ՓԻԼԻՍՈՓԱՅՈՒԹՅՈՒՆ Ահաբեկչությունը ըստ տարբեր չափանիշների ու կատեգորիաների կարելի է դասակարգել տարբեր խմբերի. Միջազգային հարցերում պետության կողմից իրականացվող ահաբեկչություն, Բռնապետերի դեմ իրականացվող ահաբեկչություն, Պետության իրականացված ահաբեկչություն այլ երկրների հանդեպ, Պետության ահաբեկչությունը ընդդեմ ժողովրդի, որոշակի դասի, սոցիալական խմբի, կազմակերպության, սեկտայի, խմբի։
Մոլեռանդների կողմից իրականացվող ահաբեկչություն, Հոգեկան խնդիր ունեցողների կողմից իրականացվող ահաբեկչություն, Ահաբեկչություն ընդդեմ իշխանության, Ահաբեկչություն հանուն իշխանության[5, էջ 55] Այնուամենայնիվ՝ ի՞նչն է ընկած ահաբեկչության հիմքում, ի՞նչն է ստիպում մարդուն գնալ նման քայլի եւ անգամ սեփական կյանքի գնով զրկել կյանքից անմեղ մարդկանց։
Ահաբեկչության արմատները տարբեր են լիում։
Առաջացման հիմնական աղբյուրները պետք է փնտրել ազգային առանձնահատկություններում եւ էթնիկական պատերազմներում։
Ահաբեկչությունը այսօր առավել քան երբեւէ կապվում է իսլամական աշխարհի ու իսլամի հետ։
Բնութագրելով իսլամական ահաբեկչությունը, որի տարածման հիմնական աղբյուրը իսլամական հասարակական-կրոնական կազմակերպություններն են Սաուդյան Արաբիայում, Սուդանում, Իրանում, Պակիստանում ու Աֆղանստանում, տեղին է օգտագործել այնպիսի որոշարկումներ, ինչպիսիք են «ամենա», «բոլորից մեծ» եզրույթները։
Վերջին քսանհինգ տարիներին այս ահաբեկիչները ամենամոլեռանդներն են ու ամենաակտիվները։
Նրանք ամենից շատն են պատանդներ վերցրել, ամենից շատն են մարդ սպանել ու պայթյուններ իրականացնել։
Եվ նրանց առավել, քան այլոնց, հաջողվել է ազդել միջազգային քաղաքականության վրա[6, էջ 247]։
Ուստի տրամաբանական է հարցը, թե ինչպես եւ ինչու է առաջացել իսլամիստական ահաբեկչությունը, ինչ ազդեցություն է ունեցել դրա վրա քաղաքական իրա473ՓԻԼԻՍՈՓԱՅՈՒԹՅՈՒՆ վիճակն աշխարհում, ինչ է իսլամական ֆունդամենտալիզմը ու ինչ ընդհանրություն ունի իսլամական ահաբեկչության հետ։
Իսլամական ահաբեկչական խմբավորումները սերտ կապի մեջ են, քանի որ նրանք ունեն ընդհանուր թշնամի. արեւմտյան կենսակերպն ու Իսրայելը՝ որպես անհավատների պետություն։
Նրանք ունեն բավականին հզոր ֆինանսական հիմք ի հաշիվ ծայրահեղական իսլամական կազմակերպությունների, որոնք գործում են բոլոր մուսուլմանական երկրներում։
Իրականում, սակայն, ֆունդամենտալիզմը բնավ չի նույնանում քաղաքական ռադիկալիզմի, ծայրահեղականության ու անուղղակիորեն չի հանդիսանում ահաբեկչության պատճառ[7, էջ 54]։
Ահաբեկիչ մոլեռանդները ամենաքիչը մտածում են իսլամի «մաքրման» մասին, նրանց արմատները ընկած են արեւմուտքի հանդեպ ատելության մեջ, այն ունի ոչ թե կրոնական, այլ մշակութային-քաղաքակրթական, հոգեբանական, գեոքաղաքական բնույթ։
Իսլամակալ ծայրահեղականների աշխարհայացքային ու գաղափարական հիմքերի մասին մեր ունեցած տեղեկատվության հիման վրա կարելի է եզրակացություն կատարել, որ. 1.Իսլամիզմը չի կարելի դիտարկել որպես աղքատների ու հարուստների միջեւ մղվող պայքար։
Աղքատության ու նյութական հետամնացության խնդիրը նրանց գաղափարախոսության մեջ բնավ էլ հիմնական տեղ չի զբաղեցնում, եւ իրենք Տրանսպորտային ու միջազգային հաղորդակցման միջոցների զարգացումը մեծացնում է ահաբեկչական գործունեության ռիսկերը։
Մի վայրում ռումբ տեղադրելով՝ ահաբեկիչը մեկ այլ՝ անվտանգ վայրից կարող է ոչնչացնել մի ամբողջ ուղեւորատար ինքնաթիռ։
Իսկ ինֆորմացիոն տեխնոլոգիաների զարգացումը վերջին տարիներին հնարավորություն է տալիս ծայրահեղական գաղափարներ քարոզելու։
Հատկապես լայնորեն օգտագործվում է համացանցի տիրույթը։
Իրենց էջերը տվյալ ծածկույթում ունեն շատ ահաբեկչական խմբավորումներ։
Ու պարադոքսն էլ այն է, որ նրանք՝ ի տարբերություն շատ պետական կառույցների ու անհատ քաղաքացիների ինտերնետի հնարավորություններն օգտագործում են իրենց քարոզները անարգել տարածելու համար։
474ՓԻԼԻՍՈՓԱՅՈՒԹՅՈՒՆ Ահաբեկչության գլոբալ խնդիր դառնալուն նպաստում են զանգվածային լրատվամիջոցների ակտիվ, երբեմն էլ նաեւ գերկենտրոնացված ուշադրությունը նրանց հանդեպ։
Եթե մեկ օրվա ընթացքում տեղի են ունենում այնպիսի ողբերգական իրադարձություններ, ինչպիսիք են բնական աղետները՝ երկրաշարժեր, ջրհեղեղներ, ցունամիներ եւ այլն ու մեկ այլ վայրում ահաբեկչական գործողության արդյունքում շենք կամ ինքնաթիռ է պայթեցվում, ապա վստահորեն կարելի է ասել, որ թերթերի ու մեդիայի գլխավոր էջերում հայտնվելու է ահաբեկչական ակտը, որպես կարեւոր իրադարձություն։
Այդպիսին են լրատվական միջոցների՝ հրատապ հարցերի ընտրության չափանիշները։
Այս առումով ահաբեկչական գործողությունները էլեկտրոնային ու տպագրական լրատվամիջոցների համար առավել արժեքավոր ու նախընտրելի են «օրվա լուր» հայտարարելու առումով [8, էջ198]։
Ահաբեկչությունների նոր դարաշրջանում ԶԼՄ-ի ներկայացուցիչները ոչ միայն հայտնվում են գրաքննության մահակի տակ, այլեւ ահաբեկիչների նշանակետն են դառնում տարբեր տեսանկյուններից՝ թե որպես ահաբեկչության թիրախ, թե որպես ահաբեկչության իրականացման միջոց ու նպաստող հանգամանք։
Այժմ շատ փորձագետներ հանգել են այն եզրակացության, որ ահաբեկիչները որոշ փոփոխություններ են կատարել իրենց գործողությունների իրականացման ձեւերի եւ մեթոդների մեջ։
Այսինքն, ահաբեկիչները ցանկանում են արդյունքում տեսնել ոչ թե մեծ թվով մահացած' այլ դիտող մարդկանց։
Նրանք ցանկանում են առավելագույն հրապարակայնություն, նրանք ցանկանում են իրենց ուղերձները հասանելի դարձնել լայն լսարանների համար լրատվության բոլոր հնարավոր միջոցներով։
Անգամ եթե մարդասպանը վրիպում Է կամ ռումբը չի պայթում, ահաբեկիչներին բավական Է հենց միայն այն, որ իրենց մտադրության մասին անմիջապես տեղեկանում են շատ-շատերը։
Ահաբեկչությունը, որպես ինքնատիպ երեւույթ, ասոցացվում է սարսափի զգացման հետ։
«Սարսափը (terreur) հոգու հուզմունքն է, սպասվելիք վտանգի պատճառով, որն աննկարագրելի մեծ վախ է» [9, էջ Սարսափը նախ եւ առաջ հոգեկան վիճակ է ավելի լարված, քան միայն վախ, վիճակ, որտեղ կարող է հայտնվել ցանկացած մարդ, երբ նրան սպառնում է մահացու վտանգ՝ hրաբուխի ժայթքում, վառվող ան475ՓԻԼԻՍՈՓԱՅՈՒԹՅՈՒՆ տառ, պատերազմ, բռնություն կամ բռնության հնարավորություն։
Այդպիսով, եթե մի կողմ դնենք բնական գործոնները, բնության ցանկացած տեսակ կարելի է որակավորել որպես ահաբեկչություն, եթե այդ բռնությունը, իսկապես սարսափեցնում է իր զոհերին։
Սակայն, այդ դեպքում ահաբեկչության սահմանումը եւ որոշումը շատ լայն է դառնում։
Ժամանակակից բառարաններում ահաբեկչությունը սահմանվում է որպես. «բռնության գործընթաց, հանցագործություն, պարբերաբար կատարվող այն բանի համար, որպեսզի որոշ խմբերի պահեն սարսափի մեջ» [9, էջ 725]։
Ահաբեկչության նման սահմանումը ամենաքիչը պահանջում է երկու գործող անձ՝ ահաբեկիչ եւ ահաբեկության ենթարկվող ու նրանց միջեւ յուրահատուկ փոխհարաբերություններ, որոնք գործադրվում են ահաբեկչի կողմից թելադրվող կանոններով։
Ահաբեկիչին եւ ահաբեկչության ենթարկվող սուբյեկտներին բացարձակ կերպով հնարավոր չէ մատնացույց անել, քանի որ դա կախված է համակարգի յուրահատկություններից։
Միեւնույն սուբյեկտը կարող է մի համակարգում լինել ահաբեկիչ, իսկ մեկ այլ համակարգում ահաբեկչության ենթարկվող։
Ահաբեկչությունը միշտ ունի նպատակ եւ նշանակություն, գաղափարախոսություն, իսկ բռնության մեջ շատ հաճախ այս երեւույթները բացակայում են [10, էջ 32]։
Այդ պատճառով էլ մենք նշում ենք, որ դա ինքնաարտահայտման յուրահատուկ ձեւ է, քանի որ չի կրում կամայական բնույթ։
Այն միշտ մտածված է եւ համակարգված։
Ահաբեկչությունը, ինչպես ցանկացած հասարակական երեւույթ, ունի իր աղբյուրները, մոտիվացվում է քաղաքական, տնտեսական, էթնիկական եւ կրոնական գործոններով։
Սա կարծես ճնշված, չհասկացված, մերժված եւ աղքատ խմբերի պատասխան ռեակցիան լինի։
Դա նրանց վրեժն է անհավասարության, անարդարության եւ խտրականության համար։
«Ահաբեկչությունը չգոյությունից չի ծնվում։
Այն ունի պատճառներ, որոնք շատ քիչ են այդ երեւույթը արդարացնում, սակայն միշտ բացատրում են», կարծում է ֆրանսիացի քաղաքագետ Կ. Ժյուլենը [11, էջ 12]։
Այստեղ չարիքը փորձում են ուղղել չարիքի միջոցով, սակայն այդ գործընթացն իր հետ տանում է (պահանջում է) բազմաթիվ անմեղ զոհեր։
Նրանք փորձում են արդարություն հաստատել եւ լսելի դարձնել իրենց ձայնը։
476ՓԻԼԻՍՈՓԱՅՈՒԹՅՈՒՆ Ահաբեկիչներ չեն ծնվում, ահաբեկիչներ դառնում են կոնկրետ սոցիալական պայմաններում, որը ազդում է անհատների վարքի, հոգեկանի, մտածողության եւ ընկալման վրա։
Ահաբեկչությունը կարելի է սահմանել նաեւ որպես մարտավարություն, որը հիմնվում է բռնության վրա։
Ահաբեկչությունը բռնության մյուս տեսակներից տարբերվում է իր գիտակցվածությամբ եւ կազմակերպվածությամբ, հետեւաբար կարելի է եզրակացնել, որ այն ավելի ռացիոնալ երեւույթ է, քան իռացիոնալ։
Այն, կարծես, մաթեմատիկական հաշվարկ լինի, որը գործադրվում է որոշված նպատակին հասնելու համար։
Կարեւոր չէ ռացիոնալ է այդ նպատակը, թե ոչ։
Ահաբեկչության դիմելը, ինչպես փորձը ցույց է տվել, ունենում է միանշանակ հակադարձ արդյունք։
«Անհասկանալի է, -նշում է ֆրանսիացի քաղաքագետ Ժան Բեշլերը,- թե ինչպես մի քանի կապիտալիստների սպանությունը կարող է հանգեցնել կապիտալիզմի վերացմանը» [12, էջ 22]։
Ահաբեկչությունը անկախ իր իրական հետեւանքներից, ռացիոնալ է, քանի որ, ահաբեկիչները իրենց նապատակին հասնելու համար ընտրություն են կատարում բազմաթիվ միջոցներից եւ ընտրում մեկը։
Սկսած Սպարտակից եւ նրա կողմնակիցներից, վերջացրած Հիրոսիմա-Նագասակիից, ահաբեկչությունը մշակված մարտավարություն է, որն ունի ռացիոնալ դրոշմ։
Դրա հիմնական նպատակը ոչ թե կործանումն ու մահն է, այլ դրանց սպառնալիքը։
Ահաբեկչությունը միշտ էլ ծառայել է որպես գործիք, այդ մեթոդն այնքան հին է, որքան հենց քաղաքականությունը, եւ դա նոր ժամանակների յուրահատկություններից չէ։
Եթե կոլեկտիվ բռնության դեպքում գոյություն ունեն երկու գործող անձ (ամբոխը եւ նրա զոհը), ապա ահաբեկչության համար անհրաժեշտ է, առնվազն երեք գործող անձ՝ ահաբեկիչ, օբյեկտ եւ դրանից զարմացող զոհեր։
Այսինքն, ահաբեկչությունը կարող է հենց օբյեկտին ուղղված չլինել, այլ դրա տակ թաքնված լինեն այլ նպատակներ։
Օրինակ՝ մասսայական գնդակահարությունները կամ էլ անհավատներին կրակի վրա այրելը, որտեղ հիմնական նպատակը պատժելն է։
Այսպիսով, որպեսզի օգուտ բերի պատիժը «պետք է ավելի էֆֆեկտիվ տպավորություն գործի նրանց վրա, ովքեր մեղավոր չեն», քանի որ «նրանք այդպիսով կխուսափեն այն ռիսկից, որն իր հետ բերում է հանցագործությունը» [12, էջ 34]։
477ՓԻԼԻՍՈՓԱՅՈՒԹՅՈՒՆ Պատժի գլխավոր չափանիշը պետք է լինի հասարակության օգուտը։
Պատիժներն ի սկզբանե, ընդունվում էին խրատելու նպատակով, եւ հետո նրանց խստության մասին պետք է դատել ոչ այնքան, թե ինչպես է այն արտացոլվում մեղավորների վրա, ինչքան որ, թե ինչ տպավորություն է գործում անմեղների վրա։
Խոսքը գործած մեղքերի պատժի մասին չէ, այլ նման գործընթացները կանխարգելելու մասին։
Ֆրանսիական մեծ հեղափոխության առաջնորդներից Ռոբեսպիերը պնդում էր, որ դատապարտվածի մահը ոչ միայն չի ծառայում որպես հորդոր, այլեւ հակասում է հետապնդվող նպատակին. մի կողմից այն առաջ է քաշում խղճահարություն մահապատժի ենթարկվածի նկատմամբ, մյուս կոզմից՝ մահապատժի տեսարաններին անընդհատ ներկա լինելը կարծես «իմունիտետ է» առաջացնում արյան եւ այդ երեւույթի նկատմամբ։
Դա երբեք չի պակասեցնում հանցագործությունների քանակը, այլ ժողովրդին թույլ է տալիս զգալ արյան համը, եւ վերջիվերջո, հենց հանգեցնում է հանցագործությունների թվի մեծացման։
Հարմարվող էակ լինելով՝ մարդը, որեւէ գործընթացի ներկա լինելով, ակամայից այդ գործընթացը դարձնում է իր համար ռեֆլեքսիվ։
Մեկ այլ ֆրանսիացի հեղափոխական Թալենը պնդում էր, որ ահաբեկչությունը ոչ մի կերպ չի կարող հասարակությունը դարձնել ավելի բարյացկամ, քանի որ այն ազգը դարձնում է ոչ-բարոյական, որն էլ հանգում է այն բանին, որ տվյալ հասարակությունը «անընդունակ է դառնում ընդունել ազատությունը», որովհետեւ վախը մարդկանց վարժեցնում է ստրկության։
Չնայած արդարադատությունը չի հանդիսանում բարեգթության հոմանիշը՝ այն չի կարելի շփոթել նաեւ ահաբեկչության հետ, եթե նույնիսկ այն իսկապես ծնում է վախ։
Նրանց միջեւ տարբերությունը նրանում է, որ արդարադատությունը ուղղված է գործընթացների դեմ, իսկ ահաբեկչությունը ուղղված է անհատների դեմ, անկախ նրանց արարքներից։
Այսպիսով, վախի այն տեսակները, որոնք առաջացնում են նրանցից յուրաքանչյուրը, արմատականորեն միմյանցից տարբերվում են։
Արդարադատությունը, պարզաբանում է Թալենը, ծնում է «վախ՝ կապված որոշված հանգամանքների հետ, դա այն վախի զգացումն է, որը հաջորդում է հանցագործությանը, խոհեմ վախը օրեքներից», ահաբեկչությունը առաջացնում է «անկոտրում հոգեւոր տանջանքներ, չնայած անմեղության զգացմանը» [13, էջ 17-34]։
478ՓԻԼԻՍՈՓԱՅՈՒԹՅՈՒՆ Արդարադատությունը առաջացնում է «խելամիտ» վախ, որովհետեւ պատիժը հասցվում է նախապես որոշված եւ սահմանված չափանիշներով, որը տարածվում է միայն մեղավորի վրա։
Ահաբեկչությունը, ընդհակառակը, տարածում է համընդհանուր վախ, քանի որ, իրենից ներկայացնում է բռնության գործողություն։
Այն սպառնում է բոլորին՝ անկախ նրանից մեղավոր է, թե ոչ։
Այն գործադրվում է պատահականության սկզբունքով, առանց մոտիվների եւ ապացույցների։
Ահաբեկչությունը անկանոնակարգվածության եւ անսահմանափակության թագավորություն է։
Բռնությունը ծնում է բռնություն։
Երբ որեւէ մեկը բռնության է ենթարկվում, պատասխան բռնությունը իրեն սպասեցնել չի տալիս, եթե նույնիսկ բռնության ենթարկվողը արդեն չունի գոյաբանական ռեալություն։
Սա ոչ թե ուղղագիծ հավասարաչափ գործընթաց է, այլ պարուրաձեւ։
Պարույրի ամեն մակարդակում բռնության չափը եւ ձեւը կատարելագործվում են [14, էջ 60-72]։
Եվ որքան մեր աշխարհը զարգանում է, այնքան էլ բռնանալու ձեւերն ու հնարավորություններն են շատանում։
| Հոդվածում վերլուծության են ենթարկվում ահաբեկչության առաջացման պատմական եւ քաղաքակրթական նախադրյալները։
Ժամանակակից աշխարհը շեղվել է հումանիզմի գաղափարախոսությունից եւ այլեւս չի առաջնորդվում լուսավորչականության սկզբունքներով, ինչը ենթադրում է նախասկզբնական պատկերացումներից շեղում։
Ահաբեկչությունը այնպիսի լայն տարածում ունի, ինչը ենթադրում է հրատապ կանխարգելիչ քայլերի ձեռնարկում, այլապես ապակառուցողական գործողությունները կհանգեցնեն հասարակության ապակայունացմանը կամ կազմաքանդմանը։
Ահաբեկիչների արարքները միշտ չէ, որ կապված են սպանության հետ, բայց միշտ դրանցում կան սպառնալիքներ, սարսափ, բռնություն, զգուշացումներ։
|
ԿԼԻՄԱՅԻ ԸՆԹԱՔԻ ՎԵՐԼՈՒՈՒԹՅԱՆ ՄԵԹՈԴԱԲԱՆԱԿԱՆ ԽՆԴԻՐՆԵՐԻ ՄԱՍԻՆ (ՀՀ ՕՐԻՆԱԿ) Յուրաքանչյուր մեթոդաբանական խնդիր հիմնված է իր տեսության, ուսումնասիրվող օբյեկտի տարբեր բարդության և մի շարք այլ հարակից գիտությունների տեսական չլուծված հարցերի վրա: Աշխարհագրական գիտությունները, ներառյալ կլիմայագիտությունը, սերտ կապ ունեն այլ բնական գիտությունների հետ, հաճախ այդ գիտությունների ուսումնասիրության օբյեկտների բախման գոտում: Որպես կանոն, կլիման բարդ աշխարհագրական երեւույթ է, որը ձևավորվում և փոխվում է մթնոլորտային, օվկիանոսային, ցամաքային-սառցե համակարգերի և Արեգակի ջերմային էներգիայի փոխազդեցության արդյունքում, դրանցից որևէ մեկի հարաբերական անհավասարակշռության արդյունքում: համակարգեր Հետեւաբար, կլիմայագիտությունը բարդ գիտություններից մեկն է, այն ունի տարբեր ուսումնասիրությունների, ինչպես նաև մեթոդական խնդիրների և խնդիրների լուծման անհրաժեշտ համակարգված մոտեցում [8, 9]: Դեռ Գալիլեոյի օրոք գիտական նվաճումները հիմնված էին տեսության և փորձի փոխհարաբերության վրա: Այս փոխազդեցության արդյունքում էր, որ 19-րդ դարում `նախորդ դարի սկզբին, ակնհայտ դարձան բնական գիտությունների ոչ միայն էմպիրիկ, այլ նաև տեսական նվաճումները: Այդ իմաստով, կլիմայագիտության «իրավիճակը» բավականին բարդ է: Այն համարվում է «փորձարարական» գիտություն [9, 10]: Դա գիտության ամբողջական ճյուղ է, որն ուսումնասիրում է Երկիր մոլորակի վրա հարյուր միլիոնավոր տարիների համընդհանուր երեւույթների արդյունքում առաջացած կլիմայական դրսեւորումները: Այս առումով անհնար է ցուցադրել հիմնարար միակողմանի գիտական մոտեցում: Փաստորեն, Երկիր մոլորակի կլիմայի ուսումնասիրությունն այսօր շատ խնդիրներ ունի `կապված այլ ֆիզիկական, քիմիական, կենսաբանական և այլ ոլորտներում նույնիսկ աննշան անորոշությունների հետ: Կլիմայական համակարգի բարդությունը պահանջում է վիճակագրական մեթոդների օգտագործում `տարածության և ժամանակի տարբեր մասշտաբներով կլիմայի տարրերի քանակական հարաբերակցությունը որոշելու համար: Կլիմայի հետազոտություններում վիճակագրական մեթոդների կիրառման մեթոդաբանությունը շատ ավելի բարդ է, քան մի շարք այլ գիտություններում: Դրա հիմնական պատճառները հետևյալներն են. [8] Կլիմայի հետազոտություններում հազվադեպ է հնարավոր իրական փորձ կատարել: Անկախ տվյալները կարելի է ձեռք բերել միայն դինամիկ մոդելների միջոցով, որոնք կարող են օգտագործվել որոշակի կլիմայական համակարգ նկարագրելու համար, և անհայտ ճշգրտությամբ, կլիմայի գրեթե բոլոր ուսումնասիրությունների տվյալները կապված են տարածության և ժամանակի հետ, որոնց ուսումնասիրությունը բավականին դժվար է: նույն ժամանակ Այս երկու խնդիրների պատճառով դժվար է պատասխանել այնպիսի կարևոր հարցի, թե ինչպես կարելի է ճշգրիտ տեղեկատվություն ստանալ ուսումնասիրված կլիմայի ֆենոմենի վերաբերյալ: Մեթոդական այս այլ չլուծված խնդիրները հանգեցնում են մի շարք անճշտությունների, որոնց լուծումը համարվում է կլիմայագիտության առջև ծառացած կարևորագույն խնդիրներից մեկը: Այսպիսով, փաստորեն, նույնիսկ գիտության և տեխնոլոգիայի ժամանակակից զարգացման պայմաններում, կլիմայագիտության ոլորտում կան բազմաթիվ չլուծված հարցեր, որոնց մի մասը լուծվում է, իսկ մյուս մասն էլ ավելի ու ավելի է խնդրահարույց դառնում այս ոլորտի գիտնականների համար: Ելնելով այս կամ այն մեթոդաբանական խնդրից ՝ մեր կողմից օգտագործվող ուսումնասիրության մեթոդները հիմնավորվում են նրանով, որ դրանք ունեն ՝ 1. բարձր ճշգրտություն ապահովելու հիմք. 2. ուսումնասիրությունների արդյունքում ճշգրիտ եզրակացություններ տալ շարքի արհեստական ընդհատումների, պատահական ընդհատումների մասին. 3. դրանք հնարավորություն են տալիս որոշելու սերիայի փոփոխության բնույթը: Աշխատանքն օգտագործում է Chronostat ծրագրակազմի փաթեթը [6], որն իր մեջ ներառում է մի շարք մեթոդներ, ներառյալ ավտոկորելացիան, քայլային կապը, Bouisand- ի վիճակագրությունը, Pettitt թեստը, Bayesian (Լի Հեղինյան) կարգը [1, 2, 5, 7] [3] Ուսումնասիրությունների և վերլուծությունների արդյունքում մենք ընտրել ենք աստիճանի փոխկապակցվածության և հուբերտիզացիայի մենթալացման ընթացակարգ: Այս մեթոդների հիմքում ընկած է սերիայի փոփոխության ուսումնասիրությունը, որը տրվում է վարկածի առաջարկով (H0), որի ընդունումը կամ մերժումը որոշում է շարքի փոփոխության բնույթը: Գիտական հետազոտությունների համար մենք օգտագործել ենք վերը նշված թեստերի 95% վստահության մակարդակը (կամ ճշգրտությունը): Աստիճանաբար փոխկապակցվածությունը կարող է օգտագործվել անընդմեջ փոփոխության առկայությունը հայտնաբերելու, ինչպես նաև հաշվարկված փոփոխականի արժեքը ստանալու համար, որը ցույց է տալիս շարքում հայտնաբերված փոփոխության հուսալիության աստիճանը: Վերջինիս նշանը որոշում է տողի փոփոխությունը դրական է, թե բացասական, մինուսը նշում է տողի բացասական փոփոխության միտում, իսկ գումարածը `դրական: Հուբերտի հատվածացման կարգը հիմնված է շարքի m հատվածների (հատվածների) պառակտման մեթոդի վրա (m> 1): Այսպիսով, միջին հաշվարկված արժեքը էապես տարբերվում է յուրաքանչյուր հատվածի միջին արժեքից: Այս ընթացակարգը համարվում է ստացիոնար թեստ: Եթե ընթացակարգը ընդունելի չէ, սեգմենտացիայի կարգը մեծ է կամ հավասար է 2-ի, ապա H0 վարկածը (ստացիոնար շարքի համար) համարվում է ընդունված [3], ինչը նշանակում է, որ տվյալ ժամանակահատվածում շարքի փոփոխության միտում չկա: Հուբերտի սեգմենտացիայի կարգի միջոցով մենք ուսումնասիրեցինք կլիմայական շարքերի «ընդհատումը», որի շնորհիվ որոշվեց սերիայի միջին «ընդհատման» արժեքները: «Ընդհատում» -ը սահմանվում է որպես ժամանակագրական կարգի միջին արժեքի պատահական փոփոխության հավանականություն, որը սկսվում է ցանկացած կետից: Սա տալիս է սերիայի ոչ միայն որակական, այլ նաև քանակական գնահատական: Սա նշանակում է, որ այս մեթոդի օգնությամբ մենք ստանում ենք սերիայի միջին արժեքի փոփոխության քանակական արժեքը հիմնական «ընդհատումից» հետո: Բացի վերոնշյալ մեթոդներից, մենք նաև օգտագործել ենք R Studio վիճակագրական ծրագրային փաթեթի որոշ ծրագրեր (մասնավորապես ՝ Mann-Candelltest) կլիմայական շարքերը ուսումնասիրելու, միատարրության, պատահականության, ընդհատումների երևույթները հայտնաբերելու, վերլուծելու, գնահատելու և համապատասխան եզրակացություններ անել: Mann-Kandell թեստը լայնորեն օգտագործվում է բնական գիտություններում; այն օգտագործվում է տվյալների երկար շարքի վերլուծության համար ՝ ուսումնասիրելով սերիայի n անդամների միջև ինքնալուսակցական կապը. ուսումնասիրվող ժամանակահատվածում դրանց փոփոխության բնույթը: Այնուամենայնիվ, Mann-Kandell թեստի օգտագործմամբ շարքը վերլուծելուց առաջ անհրաժեշտ է ուսումնասիրել սերիայի lag-1, r ավտոկորելացիայի արժեքները ՝ օգտագործելով հետևյալ բանաձևը. [4] Այն օգնում է նույնականացնել սերիայի հաջորդական անդամների կապը, կամ փոփոխության բնույթը նշելով: Հաշվարկների արդյունքում ստացված տվյալները -1-ից +1-ի սահմաններում են: + 1-ին ձգտելը նշանակում է, որ կա դրական հարաբերակցություն, իսկ -1-ի համար `բացասական: Այս մեթոդի միջոցով գրաֆիկները տրվել և վերլուծվել են բոլոր կայարանների համար: Ըստ Mann-Candell թեստի, եթե սերիան ունի lag-1 ավտոկորելացիա, սերիայի անդամները ենթակա են վերահաշվարկի ՝ օգտագործելով հետևյալ բանաձևը. Ահա Mann-Kandelli թեստի արդյունքները: Քենդալի փոխհարաբերության գործակիցը (τ. Քենդալի տաուն) ապահովում է միապաղաղ կապ ընդհանուր ոչ պարամետրային հարթության հետ: Կապը կոչվում է միապաղաղ, քանի որ X գործակիցը, որը տեղի է ունենում X կամ Y շարքում (այս դեպքում ՝ տարիները և դիտարկված օդերևութաբանական տվյալները), տեղի է ունենում միանման վերափոխումների արդյունքում τ գործակիցը: Այս գործակիցը որոշում է երկու փոփոխականների միջև հարաբերությունների ուժը: Kandell աստիճանի փոխկապակցման գործակիցը տրվում է հետևյալ կերպ. [4, հավասարություն 1.5], որտեղ S- ն Kandell- ի միավորն է, որոշվում է հետևյալ բանաձևով, որտեղ նշանը () նշանի ֆունկցիան է, իսկ D- ը S- ի հնարավոր առավելագույն արժեքն է Այն դեպքում, երբ երկու X և Y շարքերում կապեր չկան, ապա S պարամետրը ցույց է տալիս սերիայի փոփոխությունը, իսկ նշանը `սերիայի փոփոխության դրական-բացասական միտում: Ընդհանրապես, եթե ti մեծության մեջ կան nx միացումներ, որտեղ շարքում i = 1,…, nx X, ny կապեր ui չափի մեջ, որտեղ i շարքում i = 1,…, ny, ապա որտե՞ղ: Այն դեպքում, երբ աստիճանական հարաբերություններ չկան, [4] հայտնի է, որ ըստ H0 վարկածի, S- ի բաշխումը կարող է որոշվել նորմալ բաշխմամբ `շեղվելով միջին զրոյից, որտեղ n≥10: Հաշվի առնելով n- հաջորդականության Z շարքի ժամանակը, որտեղ t = 1, .., n, Mann- ը (1945) առաջարկել է օգտագործել մոմի աստիճանի փոխկապակցվածությունը `միատարր փոփոխությունը ստուգելու համար: Անփոփոխ զրոյական վարկածը (H0) ենթադրում է, որ Z շարքում, որտեղ t = 1,… .., n, անդամներն ունեն անկախ բաշխում: Z = 0 եթե S = 0 եթե S> 0 եթե S <0 Մեթոդում կա ևս մեկ այլ պարամետր, որը առավելագույն ուշացման ժամանակահատվածն է: Եթե դա Նշանակության մակարդակից 95% -ից պակաս է, α – ը հավասար է 0,05-ի, ապա H0 վարկածը մերժվում է, ինչը նշանակում է, որ շարքում փոփոխություն (միտում) կա: Կիրառական մեթոդաբանությունը հիմնված է ընդհատվող տվյալների վերլուծության, համակարգված մոտեցման, ամբողջականության, առանձնահատկության, բարդության, բազմազանության և այլնի վրա: Ինչպես արդեն նշվեց, այս մեթոդներն առաջին անգամ օգտագործվել են մեր կողմից `Հայաստանի շուրջ 41 օդերևութաբանական կայանների երկարաժամկետ միջին ջերմաստիճանային շարքերի վերլուծության համար (1961-2012): Մեթոդների կիրառման արդյունքում նկատվել է փոփոխությունների նկատելի օրինաչափություն, որը վերլուծվել է ՝ հաշվի առնելով կայանների աշխարհագրական դիրքը, տեղագրական բազմազանությունը, ռելիեֆի լեռնային բնույթը և այլն: Ըստ Mann-Kandelli թեստի արդյունքների ՝ H0 (զրո) վարկածը մերժվում է ուսումնասիրված կայանների 24 շարքերի համար, այսինքն ՝ կա միտում, որը միանշանակ դրական է (նկ. 1): Մյուս 17 կայարաններում փոփոխություն չի նկատվել: Առավել հուսալի արդյունքներ են ստացվել Երևան / Արաբկիր (p = 0.000826, = 0.327267) և Եղեգնաձոր (p = 0.001765, = 0.343236) կայարանների համար: Ստացված արդյունքների համաձայն `Հայաստանում հնարավոր է առանձնացնել մի քանի մարզեր` փոփոխության կամ չփոփոխման գոտու սահմաններում: Հայաստանի տարածքում փոփոխությունների գոտին զբաղեցնում է մոտ երկու անգամ ավելի մեծ տարածք, քան չփոփոխվող գոտին: Անփոփոխ կայարանների մեծ մասը (8 կայարան) տեղակայված են Արագունի սարահարթի հարավային, արևմտյան և հարավ-արևելյան մասում, Սանա լճից հյուսիս-արևելք, Արեգուն լեռնաշղթայի հարավ-արևելյան լանջերին, մասամբ: Ըստ Հուբերտի սեգմենտացման կարգի, վերջին 5 տասնամյակների ընթացքում ուսումնասիրված 41 կայաններից ոչ մեկում օդի ջերմաստիճանի բացասական շեղում չի նկատվել: Դիտարկված 32 կայարաններում ջերմաստիճանի բարձրացումը 0.23˚C է (նվազագույն աճը նկատվել է Shamb- ում) մինչև և 1,44˚C C (առավելագույն աճը նկատվել է Ապարանում): Ինչպես ցույց է տրված աղյուսակ 2-ում, 1˚C- ից բարձր աճ է նկատվել Ապարանի, Արմավիրի, Եղվարդի, Մերձավանի, Մեղրիի, Ուրցաձորի, Երջան / Արաբկիրի, Գորիսի, Աշոցքի, Բագրատաշենի և Եղեգնաձորի կայարաններում, մինչև 1 ջերմաստիճան այլ կայաններում: Ավելին, Արմավիրի, Մերձավանի, Մեղրիի, Ուրցաձորի, Երջան / Արաբկիրի, Բագրատաշենի «Եղեգնաձորի կայարանները գտնվում են ծովի մակարդակից մինչև 1200 մ բարձրության վրա» ունեն չոր մերձարևադարձային կլիմայական պայմաններ: Դա նշանակում է, որ չոր կլիմայական պայմաններով համեմատաբար ցածրադիր լեռնային շրջաններն ավելի խոցելի են կլիմայի փոփոխության համար: Հատկանշական է նաև, որ 1994 թ.-ին փոփոխությունից հետո դիտարկված կայարաններում փոփոխությունը բավականին մեծ է, որը շրջադարձային է համարվում 19 կայանի համար (նկ. 2): Գծապատկեր 1. Հայաստանի Հանրապետությունում 1961 թվականից մինչև 2012 թվականը օդի ջերմաստիճանի փոփոխությունների բնույթը `համաձայն Ման-Կանդելի փորձարկման արդյունքների: Օգտագործելով Հուբերտի մասնատման կարգը, հնարավոր է իրականացնել ոչ միայն որակական, այլ նաև քանակական վերլուծություն: Այս մեթոդով կարելի է գնահատել տողի փոփոխության բնույթը `ունենալով շրջադարձային տարի կամ տարիներ, որից հետո տողի միջին արժեքը կտրուկ փոխվում է: Մենք առանձնացրել ենք միջին ջերմաստիճանի փոփոխության տասնամյա ժամանակաշրջանները, ըստ որի ուսումնասիրված կայաններից 3-ի համար ջերմաստիճանի միջին փոփոխությունը նկատվել է 1970 թվականից հետո (Արմավիր, Արարատ և Աշտարակ), 2-ի համար 1980 թվականից հետո (Եղվարդ և Գավառ) 3-ից հետո 21-րդ դարի առաջին տասնամյակը (Ամասիա, Ապարան և Մասրիկ), 1990-ականներից հետո 24-ի համար, իսկ 9-ի համար `ոչ մի փոփոխություն: Սա խոսում է այն մասին, որ 1990-ականներից ի վեր Հանրապետության տարածքի մեծ մասում նկատվում է ջերմաստիճանի փոփոխություն: Առանձնացնենք մի հանգամանք, որ 19 կայաններից 24-ում օդի ջերմաստիճանի տարեկան տարեկան երկարատև արժեքները կտրուկ փոխվել են 1994 թ.-ին: այն ժամանակ: Ըստ աստիճանական փոխկապակցվածության արդյունքների վերլուծության, կարող ենք ասել, որ Հանրապետության տարածքի մեծ մասում 1961-2012 թվականներից գրեթե 78% (արտահայտված որպես կայանների քանակի տոկոս): Տարեկան միջին տարեկան ջերմաստիճանը փոխվել է, իսկ մնացած 22% -ը գրեթե անտարբեր է փոփոխության նկատմամբ: Արդյունքում ստացված փոփոխությունները դրական են բոլոր 32 կայանների համար, ինչը նշանակում է, որ Հայաստանի տարածքում երկարատև օդի միջին ջերմաստիճանը որոշակի աճի միտում ունի կլիմայի գլոբալ փոփոխության համատեքստում, և տարածաշրջանը կարելի է համարել բավականին խոցելի (նկ. 3) , Գծապատկեր 2. Հայաստանում օդի ջերմաստիճանի վերլուծություն ըստ Հուբերտի Նկար 3. Հայաստանում օդի ջերմաստիճանի վերլուծություն աստիճանական սեգմենտացիայի արդյունքների համադրմամբ Կարելի է ասել, որ բարձրլեռնային գոտիներն ավելի խոցելի են կլիմայի գլոբալ փոփոխության նկատմամբ, քան երկրի համեմատաբար ցածրադիր վայրերը, ինչպես աշխարհում, այնպես էլ Հայաստանում: Կլիմայի գլոբալ փոփոխությունը հատկապես ակնհայտ է դարձել վերջին երկու տասնամյակների ընթացքում: Ուսումնասիրության արդյունքում հնարավոր է եղել պարզել և գնահատել Հայաստանում օդի ջերմաստիճանի բազմամյա փոփոխության բնույթը `գալով հետևյալ եզրակացությունների. Ուսումնասիրված 41 կայաններից ոչ մեկում չի նկատվել բացասական փոփոխություն, դիտել Ըստ Mann-Candell թեստի արդյունքների համաձայն, հանրապետության հյուսիս-արևելքում հարավ-արևելքում, որտեղ ավելի տարածված են անտառային լանդշաֆտները, ինչպես նաև Արագածի լեռնազանգվածից դեպի հարավ-արևմուտք, փոփոխություն չի նկատվել գրեթե կրկնեց. բայց ավելի փոքր, անփոփոխ մասշտաբով ըստ Հուբերտի սեգմենտացիայի, եթե վերլուծենք կայանների աշխարհագրական դիրքը, ակնհայտ է, որ հատկապես Արագածի լեռնալանջի լանջերին, բացառությամբ հյուսիսի, նկատվել է մինչև 0,2 ° C աճ: արևելք-հարավ-արևելք լանջերին, ինչպես նաև Ողջի գետի հովտում: Այն բարձր է 0.8 ևC- ից հիմնականում հովիտներում և փակ ընկճվածություններում, բացառությամբ որոշ կայանների: Ապագայում տնտեսական և էկոլոգիական լուրջ խնդիրներից խուսափելու համար անհրաժեշտ է մշակել ավելի լուրջ, հետադապտատիվ հարմարվողականության ծրագրեր ՝ հաշվի առնելով այս կամավոր գիտական ուսումնասիրությունների արդյունքները: Կարելի է հասկանալ նաև, որ գոյություն ունեցող փոփոխությունները կրում են տարածաշրջանային բնույթ, խիստ պայմանավորված են տվյալ տարածքի մակերևույթով, լանդշաֆտով և միկրոկլիմայական պայմաններով: Գրականություն 5. Լի Ա., Հեղինյան Ս., Միջին մակարդակի տեղաշարժ անկախ նորմալ նորմալ փոփոխականների հաջորդականության մեջ: A8 Von Storch H., Navarra A., Կլիմայի փոփոխականության վերլուծություն: Վիճակագրական տեխնիկայի կիրառություններ, Springer9: Փղոսկրի Ափում հոսքի հոսքի ժամանակային փոփոխականության վերլուծություն: վիճակագրական մոտեցում և ֆենոմենների բնութագրում, http: //www.itia.ntua.gr/hsj/41/hysj_41_06_0959.pdf /. Գործընթացներ, http: //www.wseas.us/e-library/conferences/2012/Rovaniemi/ACACOS/ACACOS-07.pdf/.11. Kendall Rank- ի փոխհարաբերության գործակիցը, https: //www.utdallas.edu/~herve/Abdi-KendallCorrelation2007 Հրաչուհի Գալստյան ԿԼԻՄԱՅԻ ՏԱՐԱՔԱՅԻՆ ՎԵՐԼՈՒՈՒԹՅԱՆ ՄԵԹՈԴՈԼՈԳԻԱԿԱՆ ԽՆԴԻՐՆԵՐԻ ՄԱՍԻՆ (ՀՀ ՕՐԻՆԱԿ) ։
| Չնայած գիտության և տեխնիկայի այսօրվա բարձր զարգացման մակարդակին՝ կան բազմաթիվ տեսական և մեթոդաբանական խնդիրներ, որոնք լուրջ նորարարական մոտեցումների կարիք ունեն։
ՀՀ-ի շուրջ 41 օդերևութաբանական կայանների բազմամյա միջին ջերմաստիճանի շարքերի (1961-2012 թթ.) վերլուծության նպատակով ուսումնասիրել ենք մի քանի մաթեմատիկական և վիճակագրական մեթոդներ, որոնք հնարավոր են զարգացած տեխնոլոգիական մեթոդների կիրառման շնորհիվ։
Ըստ բոլոր թեստերի արդյունքների համատեղման և համակարգային մոտեցման՝ ակնհայտ է, որ օդի ջերմաստիճանի փոփոխությունը բավականին բարդ և տարաբնույթ բաշխվածություն ունի Հանրապետության տարածքում։
Հանրապետության մի մասն աչքի է ընկնում ցայտուն արտահայտված փոփոխություններով, մինչդեռ մեկ այլ մասերում փոփոխություն առհասարակ գոյություն չունի կամ աննկատ է։
Կլիմայի փոփոխության նկատմամբ հետագա հարմարվողականության բարձրացման համար մենք կարիք ունենք մշակելու, զարգացնելու և կիրառելու մեթոդներ ու ծրագրեր՝ ապագայում լուրջ խնդիրներից հնարավորինս զերծ մնալու ակնկալիքով։
|
Նախաբան Վերջին տասնամյակների ընթացքում բազմաթիվ ուսումնասիրություններ են իրականացվել շեշտադրման հետ կապված հարցերի վերաբերյալ: Ամենաթարմ ուսումնասիրությունները, որոնք իրականացվում են պրագմատիկ հիմունքներով ՝ օգտագործելով բանավոր ազդեցության խնդիրը, որը, ամենակարևորը, մարդկային գործոնն է: Հայտնի է, որ բանավոր ազդեցությունն անհնար է առանձնացնել առոգանությունից: Այս հիմքի վրա է, որ առաջացել է ձայնային ճարտարագիտություն, որը վերջին տարիներին հատուկ ուշադրության է արժանացել: Գործնական լեզվաբանության հիմնական խնդիրը, ըստ Լ. Ըստ Ֆոմիչենկոյի, դա խոսքի օրինաչափությունների հայտնաբերումն է, որոնք հասարակությունն ու անհատներն օգտագործում են մարդու մտքի, հույզերի և հոգեբանական աշխարհի վրա ազդելու համար, ինչը, ի վերջո, ազդում է մարդու վարքի վրա: Բանախոսը փորձում է էներգիա հաղորդել լսարանին, և հանդիսատեսը արտահայտում է գնահատողի խոսք խոսողի նկատմամբ ՝ օգտագործելով խոսողի ասածը, ինչպես է ասում դա և որն է նրա կատարման ոճը: Դա կախված է այդ գնահատումից, թե որքանով կընդունվի կամ կմերժվի առաջարկվող տեղեկատվությունը, որքանով փոխանցվող տեղեկատվությունը կազդի ունկնդրի դիրքի, հետագա գործողությունների և այլնի վրա: Հաշվի առնելով բանավոր «շարահյուսական միջոցների» կարևորությունը `անհրաժեշտ է նշել հռետորաբանության առանձնահատուկ դերը բանավոր պրակտիկայի ձևավորման գործում: Խոսքի ընկալման համար շատ կարևոր է հստակ վերաբերմունքի ձևավորումը խոսակցական խոսքի բովանդակության նկատմամբ, որն ազդում է լսարանի ճիշտ և հստակ շեշտադրմամբ [13]: Լինելով պրագմատիկ լեզվաբանությանը համահունչ համեմատաբար նոր ոլորտ ՝ հնչյունաբանությունն առաջացավ հնչյունաբանության հիման վրա ՝ շեշտը դնելով լեզվական գործոնի կարևորության վրա: Հնչյունաբանության մեջ պրակտիկայի ներգրավումը վերաբերում է միայն հնչյունաբանական հետազոտությունների ոլորտը ընդլայնելու հնարավորությանը, դրանց կառուցվածքային-խոր ոլորտներ ներթափանցելու հնարավորությանը, ծնկի վրա ազդեցության մակերեսային-խորը մեխանիզմները հայտնաբերելու հնարավորությանը: Այդ իմաստով անգնահատելի է ձեր առոգանությունը: Հնություն ունեցող բանախոսները ոչ միայն գնահատում էին խոսքի բովանդակությունը տրամաբանորեն կառուցելու կարողությունը, այլև հատուկ ուշադրություն էին դարձնում արտասանված խոսքին, յուրաքանչյուր տեսակի ռիթմիկ կառուցվածքին, հնչերանգի աստիճանը փոխելու, ձայնը մեծացնելու և իջեցնելու, դանդաղեցնել, դադար տալ: Ընկալող առարկայի կողմից հնարավոր է գնահատել բառի ձայնը `կախված նրանից, թե որքան էսթետիկորեն հաճելի է հնչող տեքստի տպավորությունը, որքանով է նշանակալի տեքստի տեղեկատվական իմաստը, որքանով է այն համապատասխանում արտահայտված հույզերին արտահայտված որակով: , քանի որ հենց այդ նամակագրությունն է, որ ընկալման գործընթացն ավելի հաճելի է դարձնում: Միանգամայն հնարավոր է, որ տարբեր հասցեատերեր տարբեր իմաստներով օգտագործում են տարբեր իմաստներ: Եվ բոլոր հարցերին, թե ինչպես դա հնարավոր է, ինչ կապ կա բառի որոշակի իմաստի, բառի որոշակի հանգամանքների, բառի արտասանության ժամանակ խոսողի, նրա մտադրությունների, գործողությունների և արդյունքում արտահայտված մտքի հետ փորձագետի կողմից (http: // www. //plato.stanford.edu/entries/pragmatics/): Որպեսզի հասցեատերը և հասցեատերը միմյանց ճիշտ հասկանան տվյալ հաղորդակցական իրավիճակում, նրանց համար անհրաժեշտ է ոչ միայն տիրապետել բառապաշարային, բանավոր-իմաստաբանական կառուցվածքներին, այլև այդ գիտելիքները ընկալել շեշտադրման հիման վրա ՝ գործնականում պայմանները. Ստացվում է, որ բառի իմաստը, որը առաջնային է հասցեատիրոջ համար, ամբողջությամբ հասնում է հասցեատիրոջը: Այսպիսով, օգտագործվում է ոչ թե ասվածը, այլ ինչպես ասվում է: Այսինքն ՝ գործածվում է բառի պրագմատիկ ուղղությունը: Ավելին, բանախոսը նախապես պլանավորում է, թե ելույթն ինչ ազդեցություն կունենա հասցեատիրոջ վրա, այսինքն ՝ նա կարող է կռահել, թե ինչպիսին կլինի հասցեատիրոջ արձագանքը: Այս պարագայում դժվար է ասել, թե որ գործառույթն է գերակշռում հանրային խոսքում, հաղորդակցությունում կամ ազդեցության մեջ (հարցի հնչյունական հայեցակարգի հետ կապված (տե՛ս 9-10): Ներկայումս ենթադրվում է, որ մեղեդու միջոցով հնարավոր է եղել վերացնել բառի մեջ արտահայտված իմաստի փոխհարաբերությունները և իրավիճակով պայմանավորված նախապայմանները, ինչպես նաև դրա հաղորդակցման հատուկ նպատակները և դրանց տարբերակիչ առանձնահատկությունները [8]: Խոսքի արտահայտիչությունը կամ խոսողների իմաստները տարբեր են շեշտադրման պատճառով: Շեշտը չպետք է անտեսվի, քանի որ հատկապես վերջինիս շնորհիվ է, որ հասցեատիրոջ խոսքն ամբողջությամբ հասնում է հասցեատիրոջը: Վ.Արտյոմովը շեշտը համարում է այն հիմքը, որի վրա ասեղնագործվում է տոնն ու բառը: Խոսքի մեջ օգտագործվող խոսուն միջոցները հանդիսատեսի համար գործելու հնարավորություն են ստեղծում, նրանք կարող են նույնիսկ փոխել ունկնդիրների անձնական կողմնորոշումը: Նման ազդեցությունը շատ հաճախ դիտավորյալ բնույթ ունի. այն ծառայում է որպես տրամադրված տեղեկատվության նկատմամբ որոշակի վերաբերմունք սահմանելու վերջնական նպատակ [9-10]: Միայն դերանունների հմուտ օգտագործման միջոցով է հնարավոր այն լիարժեք օգտագործել որոշակի իրավիճակում ՝ հիմնական շեշտը դնելով հիմքում ընկած բառերի վրա, այսինքն ՝ ամենակարևոր տեղեկատվությունը կրողների: Հնարավոր է բանախոսին դատել առոգանությամբ ՝ խառնվածքով, կարողությամբ, տրամադրությամբ: Առոգանության միջոցով բանախոսին հաջողվում է հասցեատիրոջ համար մատչելի դարձնել անասելի իմաստը, ինչպես նաև նրան դարձնել իր մտքերի և մեկնաբանությունների հաղորդակից: Շեշտը ոչ միայն ընդլայնում է բառի իմաստը, այլ նաև տալիս է նրան հատուկ նրբերանգներ: Նույն բառը կարելի է արտասանել բազմաթիվ տառերով: «Սովորական» բառը, ինչպես նշել է Ի. Անդրոնիկովը, կարելի է ասել, որ չարամիտ, սուր, մտերիմ, չոր, մռայլ, քնքուշ, անտարբեր, երկչոտ, ամբարտավան, ինքնավստահ այլ ձևերով (http: //www.scienceforum.ru/2014/pdf/1002.pdf): Ստուգաբանությունների բազմազանության պատճառով բանավոր խոսքի արտահայտչականությունը կտրուկ աճում է գրավոր բառի համեմատ ՝ մտքերը, զգացմունքներն ու տրամադրությունը փոխանցելիս: Ինչպես նշում է Բեռնար Շոուն, հիսուն բան կա այո կամ ոչ ասելու (http: // www. //www.scienceforum.ru/2014/562/1155): Եվ ըստ D. Crystal. Ոչ ոք դեռ չի կարողացել նկարագրել տոնով արտահայտված իմաստի բոլոր նրբությունները: Ամփոփելով այն, շեշտադրման բաղադրիչներում հատուկ դադար է գրավում մեկ դադար: Ֆունկցիոնալ առումով դա մակերեսային է, ֆիզիկապես եզակի է, դատարկ տարածք է [12], որը, սակայն, բանավոր խոսքում միշտ կարող է լցվել դեմքի արտահայտություններով, հայացքով և այլն: Այն թույլ է տալիս հասցեատիրոջը մտքեր հավաքել, բառը ավելի նպատակային դարձնել, իսկ հասցեատերը ՝ ժամանակ ունենալ լարված շարժումներով և շարժումներով, ավելի լավ հասկանալ ասվածի ուղղությունն ու իմաստը: Ավելի հաճախ այն նկարագրվում է որպես արտասանության դադար: Ինչպես նշում է Կիպլինգը, կարելի է խոսել դադարներով (http: //www.edgarcaysi.narod.ru/karnegi_kvu_6.html): Placedիշտ տեղադրված դադարները վկայում են բանախոսի վարպետության մասին: Որպես բանավոր հաղորդակցության միջոց հրապարակային խոսքի հաջողությունը մեծապես կախված է արտասանությունից, քանի որ, ինչպես բազմիցս հաստատվել է, խոսքի բովանդակության ճիշտ մեկնաբանությունը լսարանն իրականացնում է հատկապես շեշտադրության միջոցով: Հասարակական ելույթներում կան բազմաթիվ բառեր, որոնք առանձնանում են հուզական-արտահայտիչ շեշտադրմամբ: Ըստ LV Shcherba- ի հուզական-արտահայտիչ շեշտադրումը փոխանցում է բառի վերաբերմունք, որը նյութականացնում է խոսողի դրական կամ բացասական վերաբերմունքը այս կամ այն տեսակի նկատմամբ: Հակադրությունը ընդգծելու համար հաճախ օգտագործվում է հուզական-արտահայտիչ սթրեսը: Անկասկած, դա ազդում է հիմնական տոնի հաճախության վրա, տևողության ինտենսիվության փոփոխության վրա: Քաղաքական խոսքի նպատակը քաղաքական իշխանություն ձեռք բերելն ու պահպանելն է: Լեզվական գրականության ներքաղաքական դիսկուրսը ներկայացվում է որպես բազմաբնույթ «բազմաշերտ երեւույթ» (Շեյգալ, Բարանով, Յուդինա, Կոստոմարով և այլք): Վ.Ֆ. Դեմյանկովը համարում է, որ քաղաքական խոսքը, որը գտնվում է գիտության տարբեր ճյուղերի խաչմերուկում (քաղաքագիտություն, սոցիալական սոցիոլինգվիստիկա և այլն), ուսումնասիրության բարդ առարկա է ՝ կապված քաղաքական խոսքի բովանդակության, խնդրի, բովանդակության հետ, որն օգտագործվում է որոշակի քաղաքական իրավիճակներում: Քաղաքական ելույթի ընդհանուր նկարագիրը օգնում է սահմանել դրա առանձնահատկությունները և գործառույթները: Լեզվաբանությունը, հոգեբանությունը, քաղաքական գործիչները սովոր են հռետորական արտահայտությունների հաճախակի օգտագործմանը, հատկապես տեղեկատվությունն ընդգծելու համար, որպեսզի այն հասանելի լինի ավելի լայն լսարանին, որպեսզի այն կարողանա գրավել նրանց ուշադրությունը, կապվել լսարանի հետ, համակրել արտաքին աշխարհին, ինչպես դա հայտնի է աշխարհում: Նրանց ելույթը հարուստ է նաև հռետորական հարցադրումներով, որոնցում բանախոսը ունկնդիրին հրավիրում է կիսվել իր հուզող հարցերով առկա խնդիրների վերաբերյալ, ուշադրություն դարձնել որոշակի մտքերի, գաղափարների և այլն: բնութագրել հռետորի խոսքը մեծ արտահայտչությամբ: Նրանց ելույթները հաճախ ուղղված են հասցեատիրոջ զգացմունքներին, որոնք իրենց հերթին ազդում են բանականության և գիտակցության վրա: Որպեսզի խոսքը ծառայի իր նպատակին, այն պետք է առանձնանա ճիշտ և գեղեցիկ առոգանությամբ, գեղեցիկ և լիարժեք հնչյունով: Ելույթի պերճախոսությունն ու արտահայտչականությունը հնարավորություն են տալիս հուզականորեն հրապուրողին ՝ նպաստելու հաղորդագրության բովանդակության ընկալմանը, ոչ թե ոչ քննադատական մոտեցմանը: Երբեմն բանախոսը ունկնդիրներից օգնություն է խնդրում խոսքին բնույթ հաղորդելու կամ որոշ մտքերի վրա ուշադրություն հրավիրելու համար: տիրույթում դեր ունի: Բրահման և Մարկեսի ուշադրությունը այն բանի վրա, թե ինչպես է բառապաշարները օգնում շեղել ունկնդրի ուղերձը քաղաքական բանավեճերի ընթացքում [1]: Լայնորեն ուսումնասիրվում է Մոցիկոնաչին ՝ փոխհարաբերություններ, որոնք ազդեցություն են գործում: Բառի իմաստը ներառում է շեշտը, առոգանությունը, հնչերանգային առանձնահատկությունները, խոսքի տեմպը, դադարները և այլն, իսկ խոսքի հուզական երանգը արտահայտվում է ուրախությամբ, տխրությամբ, զայրույթով, հուզմունքով և այլն [6 ] Ինքնարտահայտման օրինակներ են հանդգնությունը, անկեղծ հուզական կիրառումը և այլն: Բացի այդ, բանախոսը կարող է օգտագործել նաև այլ տրամաբանական: հռետորական միջոցներ: Այս բոլոր բառաբանությունները բառը դարձնում են բարդ, բազմազան և հզոր հաղորդակցման զենք: Անկասկած, հասարակական ոլորտում պահանջվում է ավելի մշակված բառ: Խոսողի համար շատ կարևոր է հստակ արտասանությունը, ձայնի բավարար ծավալը, ձայնի տատանումները, ոչ սահուն տոնայնությունը, ճիշտ շեշտադրումներն ու դադարները, խոսքի տեմպը, հարթությունը, օրգանների համապատասխան բազմազանությունը, արտահայտչությունը: Անձնական հատկությունները ներառում են խոսողի ներգրավվածությունը, խանդավառությունը, խոսողի անձնական գրավչությունը, հանգիստ, հավասարակշռված խոսքը, անհատականությունը, դրական վերաբերմունքը, հումորի զգացումը, ինքնավստահությունը, համոզմունքը: Բանախոսը պետք է կարողանա շփվել ունկնդրի հետ, նա պետք է զգայուն լինի, հարգալից լինի վերջինիս նկատմամբ և չստիպի իր տեսակետը: Քաղաքական գործչի խնդիրն է հանդիսատեսին տրամադրել ոչ միայն տեղեկատվություն հասարակական կյանքի այս կամայական երեւույթի մասին, այլ, որ ավելի կարևոր է, համոզել ունկնդրին ընդունել այս կամ այն դիրքորոշումը, ստանալ քաղաքացիների աջակցությունը: Իրականում, քաղաքական ելույթը իշխանամետ ենթատեքստ ունի: Բանախոսը նպատակ ունի շահառուների վստահությունը, որը որոշում է ելույթի հիմնական գործառույթներն ու միջոցները: Ինչպես վառ է ներկայացնում Հ. Ապրեսյանը, չնայած հռետորը բանաստեղծ-նկարիչ է, բայց նա չպետք է իր խոսքը ընթերցանության վերածի, այլ աշխատի բառի բարության, սեփական ձայնի ճիշտ օգտագործման վրա, չխեղաթյուրի բառերի իմաստները, հստակ արտասանելով դրանք: , Քանի որ գրիչը բանաստեղծի զենքն է, այնպես էլ ձայնը ՝ հռետորը: Քաղաքական խոսքը հատկապես կարևոր է, քանի որ առաջատար քաղաքական գործիչների սոցիալական գործունեությունը միշտ էլ առանձնահատուկ դեր է խաղացել հասարակության կյանքում: Երկրի դերը միջազգային ասպարեզում, նրա հարաբերությունները այլ պետությունների հետ, համաշխարհային հանրության գործունեության մեջ նրա դերը կախված է որոշակի քաղաքական դիրքից և իրավիճակից: Քաղաքական առաջնորդները մեծ դեր են խաղում երկրի իմիջը որոշելու հարցում: Ելույթների միջոցով քաղաքական գործիչները հնարավորություն ունեն դիմելու ինչպես իրենց երկրի քաղաքացիներին, այնպես էլ միջազգային հանրությանը: Դիտարկենք Բ. Օբամայի 2011 թ. Հատված Բրիտանական խորհրդարանի մայիսի 25-ի ելույթից (ամբողջական ելույթը հետևյալ հղումով ՝ https): //www.americanrhetoric.com/speeches/barackobama/barackobamabritishparlamento.htm): Նախևառաջ, ելույթը ուշագրավ է նրանով, որ Բ. Օբաման Ամերիկայի առաջին նախագահն է, որին պատիվ է տրվել Վեստմինսթեր հոլլից ելույթ ունենալ Բրիտանական խորհրդարանում: Բ. Նշելով նախկին պատվավորների անունները ՝ Օբաման կատակով ասում է, որ սա կա՛մ շատ բարձր նշաձող է, կա՛մ շատ զվարճալի կատակների սկիզբ ՝ ˈˈգիտե՞ր ˎ ծիծաղելի կատակ: Ելույթի սկիզբն արդեն հաջող էր և աշխարհի առավել նպատակային լսարանը: Հասցեատիրոջ դրական դիրքն արդեն ապահովված է: Ամբողջ դահլիճն արտահայտում է բանախոսի գոհունակությունը: Նրա ինքնավստահ ելույթը, հստակ շեշտադրումներն ու դադարները, ծանր երկրային երանգները վստահություն և հարգանք են ներշնչում աշխարհի առավել քմահաճ հանդիսատեսին, ինչը բավարարել գրեթե անհնար է: բուռն է արձագանքում: Նա բազմիցս փորձում է շեշտել այն փաստը, որ երկու երկրների կապը ամենահինն է, ամենաուժեղը, որ երբևէ ճանաչել է աշխարհը: Դա հատուկ հարաբերություն է («առանձնահատուկ հատուկ հարաբերություն»), և երբ մի փոքր լարվածություն է առաջանում, այն անմիջապես դառնում է քննարկման և վերլուծության առարկա ՝ զարգացումներ: Բանախոսի խոսքում գերակշռում են իջնող երանգները, բայց արտասահմանյան բառով արտասանելով ներքև-վերև տոնով `նա փորձում է ընդգծել, թե որքան կարևոր են այդ հարաբերությունները իրենց համար` փորձելով հասցեատիրոջը հասկացնել, որ դրանք հավասարապես կարևոր են իրենց համար, ինչը նրանք պետք է նաև փորձել: փայփայել այդ հարաբերությունները: Բ. Օբաման նշում է իրենց հարաբերությունների որոշ անհաջողությունների մասին. Իհարկե, բոլոր հարաբերություններն ունեն իրենց «վերևն ու անկումը»: - Այդ ժամանակից ի վեր նստել է ինքնահոս: Նա անկասկած ներքև և ներքև տոնով օգտագործում է բառը, որպեսզի հասկանալի լինի, որ ցնցումների պատճառը Բրիտանիան է, բայց այն մեղմացնում է հավասար տոնի օգտագործմամբ, ապա հումորային երանգ է ավելացնում նրա խոսքին ՝ նշելով, որ նրանց բարեկամությունը հարթ է եղել 1812 թվականի պատերազմից ի վեր: գործընթաց ունենալու համար: Սահուն անցումների շնորհիվ հմուտ բանախոսին հաջողվում է պահպանել լսարանի նկատմամբ արդեն դրական վերաբերմունքը: Բազմաթիվ ընդհանրությունների (լեզու, մշակույթ, գործընկերություն և այլն) միջև բանախոսը հատկապես շեշտում է, որ նրանց բարեկամությունը, ընդհանուր հավատքի և արժեքների շնորհիվ, դարեր շարունակ միավորել է երկու ժողովուրդներին. Մեր հարաբերությունները դարերի միջով են, որոնք ավելի շատ են հնչում համոզիչ Շնորհիվ վայրընթաց տոնիկ կիրառման: Նա հատուկ անդրադարձավ Ազատությունների խարտիային ՝ ընդգծելով դրա դերը մարդու հիմնարար իրավունքների և ազատությունների հարցում ՝ նշելով, որ այն հատկապես ոգեշնչված է Ատլանտյան օվկիանոսի այն կողմ գտնվող վերաբնակիչներից: Անդրադառնալով Ուինսթոն Չերչիլին ՝ նա ասում է. «Հռչակագիր անկախության մասին»: Հմտորեն փառաբանելով բրիտանացիներին, միաժամանակ ընդգծելով իր երկրի հզորությունը, նա աստիճանաբար ամրապնդում է իր դիրքերը: Բրիտանական խորհրդարանը կատարյալ լռությամբ հետեւում է յուրաքանչյուր բառի: Սա ոչ լեզվական հիմքն է, որը չի տալիս Օբամային ինքնավստահություն `էլեկտրաֆիկացում կյանքի բոլոր խավերի անդամների շրջանում: « Ընդգծելով, որ Միացյալ Նահանգներն ու Բրիտանիան, մասնավորապես, հանդուրժողականության և ինքնորոշման այնպիսի արժեքներ խթանելու անհրաժեշտությունն են, որոնք հանգեցնում են խաղաղության և արժանապատվության, նա ընդգծեց այն գաղափարը, որ ԱՄՆ-Եվրոպա դաշինքը կշարունակի ձևավորել մի աշխարհ, որում սուրբ խորապես արմատավորված է: Մարդու ազատությունն ու արժանապատվությունը պահպանված են, և նման ձգտումը ոչ ամերիկյան է, ոչ էլ ոգեշնչող: Դուք ոչ բրիտանացի էիք, ոչ էլ արեւմտյան: Այն համընդհանուր է, հուզիչ էշերի սրտերին, հնարավորություն է տալիս ազգերին ծաղկել և բարգավաճել: Նրա միտքն ավելի համոզիչ է թվում հստակ շեշտադրումների, դադարների և ներքևի երանգների օգտագործմամբ: Շարունակելով ՝ Օբաման աշխատում է դաշնակից երկրների հետ ՝ խաղաղության վիճակ հաստատելու համար: Օբամայի այս ելույթը փայլուն ելույթ է հնչյունաբանական և իդոլոգիական տեսանկյունից: Ուղերձը հստակ հասնում է նպատակին: Նրա խոսքը հավասարակշռված է և ինքնավստահ: Քննարկվող թեմաները (տնտեսական խնդիրներ, միջուկային զենքի տարածում, կրթություն և այլն) և նրա ելույթի տոնը տեղին են հմուտ, հեռատես, հզոր պետական գործչի համար: Օբամայի ելույթում կա «ուժ», «զսպվածություն», «ջերմություն», «ակնհայտ հարգանք»: Նրա հաջողության պերճախոս վկայությունը բրիտանական խորհրդարանի բուռն ծափահարություններն են: Եզրակացություն Այսպիսով, քաղաքական խոսքը համոզիչ խոսքի արվեստ է, որին կարելի է հասնել փոխաբերական արտահայտությունների, օրինակ ՝ հատուկ նախդիրների օգտագործմամբ: Emգացմունքները բնորոշ են քաղաքական ելույթներին, քանի որ իրենց նպատակին հասնելու, ինչպես նաև ունկնդիրի վրա ուժեղ տպավորություն թողնելու համար քաղաքական գործիչները օգտագործում են բառերի դիսկուրսները ՝ ծառայելով ունկնդրին իրենց նպատակների համար: Հիմնական բառերի վրա շեշտը դնելով, ինչպես նաև համապատասխան շեշտադրման օգտագործմամբ ՝ այն դառնում է հզոր զենք խոսողի համար ՝ իր իսկ նպատակներին հասնելու համար: Եվս մեկ անգամ պետք է ընդգծել, որ վերոհիշյալ ոճով օգտագործվում են «փոխանցման» և «ազդեցության» գործառույթները, բայց այստեղ ազդեցության գործառույթը որոշակիորեն գերակշռում է, միևնույն ժամանակ փոխանցման գործառույթի հետ միասին այն կազմում է ընդհանուր անտագոնիզմ, այսինքն ՝ այն չի կարող գոյություն ունենալ հասարակության մեջ: Ինչ վերաբերում է արտասանության ուրվագծին, փոխանցող գործառույթ կատարելիս այն չեզոք է, այսինքն ՝ այստեղ գերակշռում է չեզոք չեզոք շեշտը, իսկ էֆեկտ ֆունկցիան կատարելիս առաջ է մղվում հուզական / արտահայտիչ շեշտը, որը գերազանցում է շարահյուսական շեշտը, ներառյալ փոխաբերական խոսքը , փոխաբերական խոսք: ։
| Հայտնի է, որ խոսքային ներգործումն անհնար է անջատել առոգանությունից։
Խոսքի միևնույն բառային և իմաստային բեռնվածության պայմաններում միայն առոգանությունն է ցույց տալիս հենց այն իմաստը, որն առաջնային է, այսինքն՝ հաղորդակցման մեջ հաճախ ոչ խոսքային իմաստն առավել մեծ կարևորություն է ձեռք բերում։
Ամեն դեպքում, իրադրություններից խուսափելու համար անհրաժեշտ է ճիշտ մեկնաբանել խոսքը, և, որ ամենակարևորն ուղղվածությունը։
Առոգանությունը ոչ միայն ընդլայնում է խոսքի իմաստը, այլև վերջինիս հաղորդում է առանձնահատուկ նրբերանգներ։
|
Գիտ. ղեկավար՝ տ․գ․դ․, պրոֆ. Է. Օրդյան ներդրմանԷլեկտրոնայինհիմնական նպատակն է բարձրացնել կառավարության կողմիցանդամներինմատուցվողհասարակությանըծառայությունների արդյունավետությունն ու որակը։
է հասարակության մեջԷ-կառավարությունը նպաստումժողովրդավարական տարրերի ամրապնդմանը։
զուգահեռներդրմանըկառավարությանԷլեկտրոնայինանհրաժեշտ է գնահատել դրա զարգացման մակարդակը։
Է-կառավարության զարգացման մակարդակը գնահատելուհամար կարելի է օգտագործել երկու ցուցանիշ՝Էլեկտրոնային կառավարության զարգացման ինդեքս՝ԷԿԶԻ (E-Government index)Էլեկտրոնային մասնակցության ինդեքս (E-ParticipationԷլեկտրոնայինինդեքսն(այսուհետև ԷԿԶԻ) արտացոլում է է-կառավարության մուտքի,տեխնոլոգիական ենթակառուցվածքի և կրթական մակարդակիբնութագրերը։
Այդ ինդեքսը հաշվարկվում է 3 ցուցանիշի միջոցով՝• Առցանց ծառայությունների ինդեքս• Հեռահաղորդակցման ենթակառուցվածքի զարգացման• Մարդկային կապիտալի ինդեքս (Human Capital Index,ինդեքս (Telecommunication Infrastructure Indexs,TII)կառավարությանզարգացմանEGDI =(cid։
2869) (cid։
2871) (OSI +TII + HCI) ԸստՄԱԿ-իկողմիցհաշվարկվողէլեկտրոնայինկառավարության զարգացվածության ինդեքսի՝ 2016 թվականիտվյալներով, երկրներն առանձնացվում են ըստ է-կառավարությանզարգացվածության 4 մակարդակների1՝Շատ բարձր ԷԿԶԻ։
29 երկիր ՄիջինԷԿԶԻ։
67երկիր Բարձր ԷԿԶԻ։
658երկիր Ցածր ԷԿԶԻ։
32երկիր Գծապատկեր 1։
Երկրների քանակն՝ ըստ ԷԿԶԻ մակարդակիՇատ բարձր մակարդակ, եթե ԷԿԶԻ-ը բարձր է 0.75-ից, բարձր՝0.50-ից 0.75-ի միջակայքում է, միջին՝ 0.25-ից 0.50-ի միջակայքում է,ցածր՝ 0.25-ից ցածր է։
Էլեկտրոնային կառավարության առաջատար 5 երկրները, որոնքունեն շատ բարձր ԷԿԶԻ՝ Միացյան Թագավորություն, Ավստրալիա,Կորեայի Հանրապետություն, Սինգապուր և Ֆինլանդիա։
էլեկտրոնայինկառավարությանDevelopment Index - EGDI)՝ 2016 թվականին Հայաստանն ընդգրկվելէ բարձր մակարդակում, զբաղեցնելով 87-րդ տեղը, մինչդեռՎրաստանը զբաղեցնում է 61-րդ, իսկ Ադրբեջանը՝ 56-րդ տեղերը։
Առցանց ծառայությունների ինդեքս (այսուհետև ԱԾԻ). այստեղանհրաժեշտէզարգացմանմակարդակները՝կայքերումներկայացված են կառավարման մարմինների գործունեության1 https։
//publicadministration.un.org/egovkb/en-us/Reports/UN-E-Government-Survey-2016 է-կառավարության- պետականհաշվարկվողինդեքսիմակարդակ(սկզբնական)ՄԱԿ-իկողմիցզարգացվածությանգնահատելԸստ վերաբերյալ տեղեկատվություն, տեղեկատվություն օրենսդրականակտերի վերբերյալ։
Քաղաքացիները հասանելիություն ունեն ոչ միայնընթացիկ տեղեկատվությանն, այլ նաև արխիվային նյութերին։
II մակարդակ (զարգացող) - պետական կայքերն ունեն առավելընդլայնված հասանելիություն, ինտերնետային ծառայություններիսահմանափակ առկայություն։
III մակարդակ (գործնական) - պետական կայքերն ապահովումեն կառավարության և քաղաքացիների միջև երկկողմանի խորացվածլրացում,հասանելիություն։
Օրինակ՝ հարցաթերթիկների առցանցհարկայինլիցենզիայիթույլտվության ստացում, հանրային ծառայությունների դիմացվճարումների ընդունում և այլն։
IV մակարդակ - պետական կայքերը փոխում են քաղաքացիներիհետ փոխազդեցության գործընթացն՝ անցնելով ամբողջությամբէլեկտրոնային եղանակով ծառայությունների մատուցմանը։
Ըստ ՄԱԿ-ի կողմից հաշվարկվող առցանց ծառայություններիինդեքսի ՝2016 թվականի տվյալներով, երկրներն առանձնացվում ենըստ առցանց ծառայությունների ինդեքսի 4 մակարդակի2՝հաշվետվություններիներկայացում,Շատ բարձր ԱԾԻ։
32 երկիր բարձր ԱԾԻ։
56երկիր ՄիջինԱԾԻ։
52երկիր Ցածր ԱԾԻ։
53երկիր թվականին ՀայաստաննԳծապատկեր 2. Երկրների քանակն՝ ըստ ԱԾԻ մակարդակի ընդգրկվել է միջինմակարդակում, ՌԴ-ն, Ադրբեջանը և Վրաստանն ընդգրկված ենբարձր մակարդակում։
2 https։
//publicadministration.un.org/egovkb/en-us/Reports/UN-E-Government-Survey-2016 կարևոր և առաջնայինՉնայած մեր երկրում պետական կայքերում պաշտոնականտեղեկատվությունը ներկայացվում է արագ և արդյունավետ, սակայնպորտալներն ամբողջությամբ զարգացած չեն և չեն օգտագործումորոշենքաղաքացիներին էլ-նամակներով պատասխանելը, քաղաքացիներինքննարկումներին մասնակից դարձնելը։
Միաժամանակ, Հայաստանըդեռևս բավական հետ է ԵՄ երկրներից՝ մատուցվող հանրայինէլեկտրոնային ծառայությունների առումով։
որըհաշվարկվում է որպես հետևյալ ցուցանիշների միջին թվաբանական․ Հեռահաղորդակցմանենթակառուցվածքիգործիքներ,ինչպիսիքինդեքս,• Ինտերնետի օգտագործում• Հեռախոսակապեր• Բջջային կապ• Կապի լայնաշերտ ուղիներՀայաստանըզեկույցումնշվածընթացքումՀայաստանըՀեռահաղորդակցության միջազգային միությանորպեսթվականիէրհեռահաղորդակցության ոլորտում ամենադինամիկ զարգացող երկիր։
բարելավել2008-2010թ․թ.էիրտեղեկատվական և հաղորդակցության զարգացման ինդեքսիցուցանիշները՝ (ICT development Index (IDI)) 86-րդ հորիզոնականիցբարձրանալով 72-րդ հորիզոնական։
Հետագա տարիներին գրանցվելեն հետևյալ արդյունքները․ 2011թ.-ին՝ 75-րդ հորիզոնական, 2012թ.ին և 2013թ.-ինհամապատասխանաբար 73-րդ և 74-րդհորիզոնականները։
Ըստ ցանցային պատրաստվածության ցուցանիշի,որը հաշվարկվում է 2002թ․-ից սկսած INSEAD միջազգային բիզնեսդպրոցի և Համաշխարհային տնտեսական ֆորումի կողմից (NetworkedReadiness Index-NRI), 2015թ.-ին Հայաստանը 143 երկրների շարքումզբաղեցրել է 58-րդ հորիզոնականը, նախորդ՝ 2014թ.-ի 65-րդհորիզոնականի փոխարեն3։
Համաշխարհայինկապիտալիտնտեսական ֆորումը(WEF)4 2016 թվականին ներկայացրել էառանձին զեկույց՝ «Մարդկային կապիտալի ինդեքս» վերնագրով։
4 http։
//www3.weforum.org/docs/HCR2016_Main_Report.pdfՄարդկայինինդեքս. որակըևՎարկանիշայինՀայաստանըհետազոտությանԶեկույցում ներկայացված են 130 երկրների մարդկային ռեսուրսներիբնութագրերը, տարիքային կազմը, կրթվածության աստիճանը և այլն։
մեթոդաբանությունըերկրների դասակարգման չափորոշման առումով հիմնվում է 0-100միավոր սանդղակի վրա, որտեղ բարձրագույն միավորը վկայում էտվյալ երկրի մարդկային կապիտալի բարձր ցուցանիշների մասին։
2016 թվականի վարկանիշային հետազոտությունումլավագույն արդյունքը Ֆինլանդիայինն է՝ 85.86, Ֆինլադիային հաջորդում ենՆորվեգիան (84.64), Շվեյցարիան (84.61) և Ճապոնիան (83.44)։
Վարկանիշային աղյուսակումմիավորովզբաղեցնում է 37-րդ տեղը։
Էլեկտրոնային մասնակցության ինդեքսը գնահատում է առցանցդրանցծառայությունները,դրանցմատուցմանհաճախականությունը հետևյալ ուղղություններով՝• Էլեկտրոնային տեղեկացվածություն • Էլեկտրոնային խորհրդատվություն• Քաղաքացիներիմասնակցությունկայացման գործընթացին։
ՀՀ-ում հիմնական բացթողումներիէ նշելէլ-որոշումներիշարքում, ընդհանուրէ-մասնակցության անբավարարառմամբ, անհրաժեշտմակարդակը։
Այսօրինակ մասնակցությունը ենթադրում է պետականորոշումներիքաղաքացուգործընթացումմասնակցությունը։
Անհրաժեշտ է է-կառավարության զարգացմանծրագրում ներառել է-մասնակցության այնպիսի գործիքներ, ինչպիսիքեն՝ բլոգները, քննարկման առցանց ֆորումները, սոցիալականցանցերը, հարցումներ և այլն։
կողմիցառաջարկությունների առցանց ներմուծման գործիք, որոնք հաշվիկառնվեն որոշումների ընդունման գործընթացում՝ տեղյակ պահելովտվյալ քաղաքացուն այդ մասին։
Այսպիսով՝ է-կառավարության մոդելը հետապնդում է հետևյալ կարևորագույն նպատակները՝ ժամանակի խնայողություն, հնարավորկոռուպցիոնհայտերի,հաշվետվությունների արագ և հեշտ ներկայացում, ընթացակարգերիթափանցիկություն, համապարփակ տեղեկատվության ստացում,քաղաքացիներիռիսկերիզսպում,գրանցումների,ընդունմանԱնհրաժեշտէստեղծել անհրաժեշտ տվյալներիորոշումներիկայացմանը քաղաքացիների մասնակցություն, որի արդյունքումկառավարման գործունեությունը դառնում է առավել վերահսկելիքաղաքացիների կողմից։
հեշտացվածորոնում,ԷԼԵԿՏՐՈՆԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒԹՅԱՆ ԷՈՒԹՅՈՒՆԸ ԵՎ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆԹադևոսյան ԱնահիտՑՈՒՑԱՆԻՇՆԵՐԸինդեքս,մարդկայինկապիտալիԲանալի բառեր - էլեկտրոնային կառավարություն, էլեկտրոնայինկառավարության զարգացման ինդեքս, Էլեկտրոնային մասնակցության ինդեքս ։
| Արագ զարգացող աշխարհում ժամանակի հրամայական է ունենալ պետական կառավարման ավտոմատացված համակարգ, այսինքն էլեկտրոնային կառավարություն։
Ժամանակակից ժողովրդավարության պայմաններում արդյունավետ էկառավարության համակարգի ձևավորումը սկզբունքային նշանակություն է ստանում պետության, հասարակության և անհատի հարաբերությունների կարգավորման համար։
Հոդվածում ներկայացված են է-կառավարության ներդրման հիմնական նպատակներն և առավելությունները։
Դիտարկվել են է-կառավարության զարգացման մակարդակի գնահատման հիմնական ցուցանիշները։
|
1. Ներածություն. Բոլոր կործանարար ուժեղ երկրաշարժերը, որպես կանոն, ուղեկցվում են բազմաթիվ կրկնվող ցնցումներով (հետցնցումներով) `տալով իրենց ուժգնությունը հիմնական ցնցմանը, որի առաջացումը պայմանավորված է ուժեղ երկրաշարժի էպիկենտրոնում վերաբաշխված սթրեսների կտրուկ աճով: Հետցնցումը տարբեր է `ըստ տարածական-ժամանակում սեյսմիկ իրադարձությունների խմբավորման: Դեռ 1894 թվականին ճապոնացի գիտնական Օմորին առաջ է քաշել վարկած այն մասին, որ հետցնցման ուժգնությունը ժամանակի ընթացքում մարվում է հիպերբոլիկ օրենքով: Hypարգացնելով այս վարկածը ՝ Ուցուն ցույց տվեց, որ հետցնցման գործընթացի մարումը տեղի է ունենում ժամանակի միավորի մեջ [13,14]: Հետևյալ ցնցումների սեյսմիկ հետազոտության վերջին զարգացումը, դրանց հիման վրա, Օմորի-Ուցուի օրենքի նոր ձևափոխված մոդելի ստեղծումը [10,12] թույլ է տալիս անցում կատարել նախկինում կատարված պաշտոնական վիճակագրական վերլուծություններից այս բնական երևույթի, ֆիզիկական իմաստի առաջացմանը: դրա զարգացմանը: , Հետցնցման գործընթացի ուսումնասիրության գիտական հետաքրքրությունը բացատրվում է նրանով, որ այն հնարավորություն է տալիս ուսումնասիրելու, թե ինչպես են հրաբխային գործընթացները հայտնվում բրածո գոտում, դրանց բնորոշ տարածա-ժամանակային օրինաչափությունները, ինչպես նաև որոշելու ֆիզիոլոգիական և երկրաջերմային վիճակը սեյսմիկ ակտիվ խզվածք: հատկությունները և դրանց տեղական տարասեռությունը [2,8,15]: 2. Մեթոդական մոտեցումներ և արդյունքների վերլուծություն: Նման հետազոտությունները շատ կարևոր են սեյսմիկ ակտիվ և սեյսմիկ վտանգավոր կովկասյան տարածաշրջանի համար, քանի որ մինչ օրս ամենաուժեղ երկրաշարժերից մեկը Սպիտակի (1988 թ. Դեկտեմբերի 7, M = 7.0) և Ռաչայի (1991 թ. Ապրիլի 29, Մ = 7.0) երկրաշարժեր [4, 5]: Սույն աշխատանքի խնդիրն է գնահատել Կովկասում ուժեղ երկրաշարժերի հետցնցումների հիմնական բնութագրերը: Օմորի-Ուցու օրենքը, որը սեյսմոլոգիայի ամենահիմնավորված օրենքներից մեկն է, ցույց է տալիս, որ հետցնցումների մարումը մեկ միավորի համար կատարվում է փուլ առ փուլ օրենքով `հետևյալ փոփոխված տարբերակով [10]: Այս արտահայտության մեջ Λ (t) - տրված սահմաններում հետցնցման հաճախականությունն է, t0 - հիմնական ցնցման պահը, K, p, c - արժեքները հետցնցման գործընթացը բնութագրող հիմնական պարամետրերն են: Աստիճանաբար ընդունված օրենքները հիմնականում բնութագրվում են մի շարք կարևոր երեւույթներով, որոնք տեղի են ունենում բարդ համակարգերում բարդ անցումների ժամանակ, որոնք բնութագրվում են որպես որոշիչ քաոս: Կովկասում ուժեղ երկրաշարժերի հիմնական երկրաշարժի նախնական տվյալները, որին հաջորդեցին հետցնցումները, հավաքագրվել և համակարգվել են աշխարհի (NEIC, CMT), տարածաշրջանային (EMSC), հանրապետական (NSSP) սեյսմոլոգիական կենտրոնների տվյալների բազայից, հեղինակների տարբեր կատալոգներից [ 16,17,18], կազմել է M> 5.5 17 երկրաշարժերի համակցված էլեկտրոնային կատալոգ `դրանց հետցնցումների հիմնական հիմնական պարամետրերով: Կազմվել է այդ երկրաշարժերի էպիկենտրոնների տարածական բաշխման քարտեզ (Նկար 1): Նկ. 1 Կովկասի տարածաշրջան 1966-2012 Ուժեղ (M> 5.5) երկրաշարժերի էպիկենտրոնների բաշխման քարտեզ -II կարգի մեղքով կոտրվածքներ, մեխանիզմի 5-հետցնցումային ստերեոգրաֆիկ պատկեր: Էպիկենտրոնային քարտեզը ցույց է տալիս Կովկասի տարածաշրջանում սեյսմիկ ակտիվ խզվածքների այն հատվածները, որոնց վրա գտնվում են այդ երկրաշարժերի էպիկենտրոնները, դրանց էպիկենտրոնային մեխանիզմի ստերեոգրաֆիկ պատկերներով: Այս երկրաշարժերի հիմնական պարամետրերի արժեքները տրված են Աղյուսակ 1-ում: Մեր գնահատված և Աղյուսակ 1-ում դինամիկ պարամետրերի քանակական արժեքները `անջատված լարման (Δσ), մատակարարված սեյսմիկ էներգիայի (Es), սեյսմիկ մոմի (M0) և երկրաչափական խզվածքի երկրաչափության չափերը (L, W), որոնք կարևոր են լրացվում են հետերկրաշարժյան ուսումնասիրության ուսումնասիրությունները և Նկար 1 1 ohmic օջախի մեխանիզմի ստերեոգրաֆիկ պատկերները և աղյուսակ 1 Scaly սեյսմիկ մոմենտների (M0) քանակական մեծությունները վերցված են Հարվարդի համալսարանի էլեկտրոնային կատալոգից [18]: Էպիկենտրոնի երկրաչափական մեծությունը գնահատվել է ըստ Ռիզնիչենկոյի առաջարկած երկրաշարժի M ուժգնության և էպիկենտրոնի երկրաչափության (L, W) կախվածության: Առաքված սեյսմիկ էներգիան հաշվարկվել է lgES = K = 4 + 1,8 · Ms (Ջ) կլոր բանաձևով, և յուրաքանչյուր երկրաշարժի համար անջատված սթրեսները գնահատվել են Kanamori- ի կողմից առաջարկված կախվածության միջոցով [11]: M0- ը սեյսմիկ պահն է, S- ը պատռված մակերեսի տարածքն է: որտեղ առաք σ- ն առաքված լարումն է: Հետցնցման գործընթացի հիմնական բնութագրերը հետցնցումների ուժգնությունն են, հետցնցման դաշտի տարածքը, գրանցված հետցնցումների քանակը, հետցնցման ամենաուժեղ ուժգնությունը, հետցնցման ընթացքում մատակարարված սեյսմիկ էներգիայի գումարը, երկրաշարժի մեծությունը էներգիա; [3] Հետճնցման (T) և հետցնցման դաշտի (D) մակերեսի մեծությունը որոշելու համար օգտագործվել է Knopov- ի «spatio-window» մեթոդը, որը հիմնված է հետևյալ չափանիշների վրա [7,9]: որտեղ t0- ը օջախի ժամանակն է, g-g0 | -Նկատվող հետցնցման դիտարկված «հիմնական ցնցման» միջև հեռավորությունը 1.45 sM0,410W1,29sM0,4410L Ուժեղ երկրաշարժերի հիմնական պարամետրերն Աղյուսակ 1 Սեյսմիկ պահ օջախի էներգիա: Պարամետր. Es (Ջ) L (կմ) Վ (կմ) (դին · սմ) Անջատիչ լարում Δσ (բար) Երկրաշարժի անունը Օր / ամիս / տարի Ժ / րոպե / Աշխարհագրական կոորդինատներ ւ: o: r: o: Խ: Մեծությունը: k: Վարթո 12: 22 11 Դաղստան 18. 12 24 Թուրքիա 9. 20 12 Չալդիրան 12. 22 16 Նորման 4 12 37 Կրասնավոդսկ 00: 05 49 Փարվանա 08. 44 05 Սպիտակ 07: 41 00 Ռաչա 09: 12 59 Բարիսախո 23: 09 49 Արդեբիլ 12: 57 24 Կիզիլյուրսկ 05. 07-ը 17 Բաքու Բինգյոլ 18. 09 1500 թ. 26 47 Վան 16. 16 15 atակատալա 04. 40 27 Ահար 12: 23 18 |. M0- ը հիմնական ցնցման մեծությունն է, T- ը հետցնցման գործընթացի ողջ ժամանակահատվածն է, D- ը հետցնցման ամբողջ դաշտի առավելագույն տարածական հեռավորությունն է, իսկ T և D արժեքները կախված են մեծությունից հետո վերլուծական կապերից: հիմնական ցնցման [9]: D մակերեսային տարածքի վերլուծական կախվածությունը հետցնցման դաշտից: Բացի այդ, էպիկենտրոնի դաշտի իրական տարածքը հաշվարկվել է Mapinfo Professional ծրագրային ապահովման փաթեթի միջոցով: Առաքված կուտակային սեյսմիկ էներգիան որոշվում է ամփոփ ցնցումներից ազատված սեյսմիկ էներգիաների ամփոփմամբ, որը զուգորդվում է խոշոր երկրաշարժերին հասցված սեյսմիկ էներգիայի հետ: Բազմապատկելով առանձնացված հետցնցումների քանակը և դրանց էներգետիկ դասերը, որոշվեցին կրկնվող գծապատկերների լանջի անկյան γ գործակիցները: Վերոնշյալ հետցնցումները նկարագրող բնութագրերի քանակական արժեքները տրված են Աղյուսակ 2-ում: Ուժեղ երկրաշարժերի հետցնցումների հիմնական բնութագրերի քանակական արժեքները Աղյուսակ 2 p ա տ: s: ժ: Քանակ: ց: ժ: D (km2) T (օր) ՝ կախված տեղեկամատյանից ժ: ց: ժ: 3. Եզրակացություն: Մեր կողմից գնահատված հետցնցման գործընթացի հիմնական բնութագրերը հիմք կհանդիսանան հետազոտության հաջորդ փուլի համար `Կովկասի տարածաշրջանում 17 ուժեղ երկրաշարժերի հետցնցումային գործընթացների համապարփակ վերլուծություն իրականացնելու համար` հիմնական օրինաչափությունները և բնութագրական առանձնահատկությունները բացահայտելու համար: ԳՐԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆ Ուրալի ապստամբության երկրաֆիզիկայի գիտական դպրոց: սբ գիտություն материалов. 7. Լուռ պարոն Մ., Դմիտրիևա ՕԵ Հետցնցումների նույնացում: ակնարկներ և նորություններ BXXXXX. դոի 10.1029 / 2011 JB009054: Գեոֆիզ J. Int. 2012. 177. P. 481–490: դոի 10.1111 / ժ.1365-246X.2009.04145.x18. http: ։
| Աշխատանքում դիտարկված և քանակապես գնահատված են Կովկասի տարածաշրջանի 17 ուժեղ երկրաշարժերի (M>5.5) հետցնցումային պրոցեսները նկարագրող հիմնական բնութագրիչները։
Հետցնցումային պրոցեսների տարածաժամանակային վերլուծության համար Օմորիի` մոդիֆիկացված մոդելի կիրառումը հնարավորություն է տալիս բացահայտելու այդ բնական երևույթի առաջացման ու զարգացման ֆիզիկական իմաստը և դրանց հիման վրա ձևավորելու հետցնցումային պրոցեսների դրսևորման հիմնական օրինաչափություններն ու բնութագրական առանձնահատկությունները։
|
ՊԱՏՄՈՒԹՅԱՆ ՈՒՍՈՒՄԱՆ ԿՈԼԵԿՏԻԿ ՀԻՇՈՈՒԹՅԱՆ ՇԵՆՔ ՀԱՅՈ ԵIDEԱՍՊԱՆՈՒԹՅԱՆ ՆԵՐԿԱՅԱՈՒՉՈՒԹՅԱՆ ՍՈIԻՈԼՈԳԻԱԿԱՆ ԱՆԿՐՈՇՈՒՄԸ ՀԱՅԿԱԿԱՆ ՊԱՏՄՈՒԹՅԱՆ ՏԵՍԱԿՆԵՐՈՒՄ Համաշխարհայնացման գործընթացների և միգրացիոն հսկայական հոսքերի պայմաններում ցանկացած ազգի ներկայացուցիչների ազգային ինքնությունը վտանգված է: Ազգերի ուծացման վտանգը առաջացնում է մատաղ սերնդի ազգային ինքնության վերարտադրության գործընթացն օգտագործելու անհրաժեշտությունը: Ըստ ազգային ինքնության կոնստրուկտիվիստական պարադիգմի, ինքնությունը չի ծնվում ազգի յուրաքանչյուր ներկայացուցչի համար, այլ կառուցվում է կյանքի ընթացքում որոշակի գործոնների ազդեցության տակ: Մ. Խոսելով պատմության և հավաքական հիշողության ձևավորման կապի մասին ՝ Հալբվախսը նշում է, որ պատմությունը մի շարք փաստեր է, որոնք կարևոր տեղ են գրավում մարդկանց հիշողության մեջ, բայց խնդիրն այն է, որ պատմությունը սկսում է գրանցվել, երբ այն արդեն անցյալ է, չկան վկաներ: Գրքերում գրված և դպրոցներում դասավանդվող պատմությունը իրադարձությունների ընտրության արդյունք է 1: Պատմություն և պատմության դասավանդումը այստեղ կարևոր դեր է խաղում ՝ կախված նրանից, թե ինչպես են ներկայացվում պատմական իրադարձությունները, ինչ ասպեկտներ են ընդգծվում, ինչ մեկնաբանություն է տրվում վերջինիս: Հ.Մարությանը անդրադառնում է հիշողության դերին ազգային ինքնության կառուցվածքում `նշելով, որ հիշողությունները ստատիկ երեւույթներ չեն, բայց ենթակա են փոփոխությունների, որոնք կարող են պայմանավորված լինել ինչպես ներքին զարգացումներով, այնպես էլ արտաքին ազդեցություններով: Վերջինիս վերաբերյալ նա մեջբերում է Է. Սմիթին: «Հասարակության նոր անդամներին իր անցյալին ներկայացնելը ՝ այդ հասարակության մեջ նրանց ներգրավվածության առումով, այդ հասարակության բաղկացուցիչ մասն է»: Այսպիսով, Իսրայելում, Հայաստանում, Մեքսիկայում և Լեհաստանում ազգային պատմության դասավանդումը պետության ինքնությունը զարգացնելու ընդհանուր ջանքերի հիմնական մասն է: »2 Հավաքական հիշողությունը պետք է կազմակերպի արտաքին ուղիների միջսերնդային հաղորդակցությունը ՝ բանավոր պատմություններից մինչև տպագիր տեքստերի փոխանցում: Հենց վերջիններս են ապահովում հաջորդական փոփոխությունների ամրագրումը 3: Այս կապակցությամբ հոդվածը վերաբերում է Հայոց ցեղասպանության ուսումնասիրությանը հայոց պատմության դասագրքերում ՝ այն համարելով որպես հավաքական հիշողության ձևավորման գործոն: Ընդհանուր առմամբ, հանրակրթության նկատմամբ առանձնահատուկ հետաքրքրություն կա վերջինիս կողմից կատարված գործառույթների շնորհիվ: Լինելով սոցիալականացման առաջնային գործակալներից մեկը ՝ դպրոցը աշակերտին է փոխանցում սոցիալական ընդունելի արժեքային համակարգը. Վարքի մոդելների փոխանցումը, ազգի պատմության և լեզվի ուսուցումը ազդում են անհատի ազգային ինքնության ձևավորման վրա: Դպրոցն իրականացնում է իր ամենակարևոր գործառույթը `տվյալ ազգի սերունդներին փոխանցելով ազգին բնորոշ վարքային մոդելները, մշակութային առանձնահատկությունները` ցույց տալով պետական խորհրդանիշների կարևորությունը, ինչպես նաև տալով գիտելիքներ: Տեսական հարցեր, Երեւան, 2006, էջ 6: ազգի պատմության, կրոնի, ծեսերի, ավանդույթների, մայրենի լեզվի ուսուցման մասին: Վերոնշյալ տարրերը ազգային ինքնության կարևոր բաղադրիչներ են: Ե. Տարբերելով էթնիկ համայնքների գոյության համար անհրաժեշտ չափանիշները ՝ Սմիթն առանձնացնում է պատմական հիշողության և ավանդույթների անհրաժեշտությունը: Դպրոցում է, որ անհատի մեջ արմատավորվում են ազգային ինքնության ամենակարևոր տարրերը: Պատմական հիշողությունը գոյություն ունի միայն հավաքական եղանակով: այն կառուցում է սոցիալական համայնքի ընդհանուր անցյալը, տարածվում է անհատների կյանքի սահմաններից դուրս: Դա նույնիսկ տրանսցենդենտալ է, քանի որ հիշողությունը չի վերանում տվյալ սերնդի ներկայացուցիչների մահից հետո, բայց շարունակում է ապրել նրանց իրավահաջորդների հիշողության մեջ: Այս իմաստով պատմական հիշողությունը դառնում է հավաքական ինքնության, պատմության հասարակական կառուցման ամուր երաշխիք: Պատմական սոցիոլոգիայի մոտեցումները, որոնցից առաջինը պատմական հիշողության կառուցումը համարում է դիտավորյալ վերարտադրության գործընթաց, իսկ երկրորդը ՝ «նույնիսկ եթե ուզում եք մոռանալ, անցյալի ուժն ավելի ուժեղ է» -ի ոչ դիտավորյալ կրկնություն 2, մեկնաբանեք հիշողությունը որպես ընտրովի, գործընթաց, որը կառուցվում է: Վնասվածքային հիշողությունները հատկապես տանում են դեպի անցյալ, մատնանշում են համայնքի վնասները և շեշտադրում են հավաքական ինքնությունը: Եթե կանոնավոր հիշողությունները ժամանակի ընթացքում կորցնում են իրենց հուզական նշանակությունը, ժամանակի ընթացքում տրավմատիկ իրադարձությունները դառնում են ավելի տարածված 3: Հայոց ցեղասպանության դեպքի դիտարկումը հայոց պատմության դասագրքերում այս առումով լրացնում է պատմության դասավանդման միջոցով ազգային ինքնության բաղկացուցիչ մաս կազմող հավաքական հիշողության ձևավորումը ուսումնասիրելու հնարավորությունները: Աշխատանքի շրջանակներում վերլուծվել են ՀՀ հանրակրթական դպրոցների 2013-2014 ուստարում շահագործման հանձնված 5-10-րդ դասարանների հայոց պատմության բոլոր դասագրքերը: Առաջին անգամ աշակերտները ցեղասպանության բովանդակությանը հանդիպեցին իններորդ դասարանում, երբ 1890-ականներին: Արեւմտահայերի կոտորածները որակվում են որպես ցեղասպանություն 4: Նույն շրջանի իրադարձություններն ավելի մանրամասն ներկայացված են ավագ դպրոցում ՝ դրանք մեկնաբանելով որպես արեւմտահայերի ցեղասպանության թուրքական ծրագրի իրականացման սկիզբ: Դրանից առաջ, 6-րդ դասարանում, խոսելով Հայաստանի վարչատարածքային բաժանման մասին, Genocideեղասպանությունը ներկայացվում է որպես նախապայման տարածքի ծավալային փոփոխությունների: «..Բայց ժամանակի ընթացքում, հայերի հայրենիքում օսմանյան թուրքերի կողմից իրականացված ցեղասպանության պատճառով, Հայաստանի մեծ մասը զրկվեց հայերից: Հայերը կորցրել են իրենց նախնիների հողերի մեծ մասը: »5 Ընդհանուր առմամբ, դասագրքերում Genocideեղասպանության վերաբերյալ հոդվածները վերաբերում են բուն իրադարձության նկարագրությանը (essenceեղասպանության էությունը, իրականացման փուլերը, հետևանքները և այլն) կամ followingեղասպանությանը հաջորդող քայլերի նկարագրությունը (միջազգային խնդրի ներկայացում , տարբեր պետությունների դիրքորոշումը onեղասպանության, սփյուռքի ճանաչման վերաբերյալ): , Հայոց ցեղասպանությունը նկարագրող հոդվածը ներկայացված է Առաջին համաշխարհային պատերազմի Կովկասյան ճակատի շրջանակներում `« Հայոց ցեղասպանություն »խորագրի ներքո 6: Givenեղասպանության սահմանումը տրվում է `ներկայացնելով ազգային կամ կրոնական համայնքի ամբողջական կամ մասնակի բնաջնջման համար ձեռնարկված գործողությունները: Դրանք ներառում են. Ա) խմբի կամ համայնքի անդամների սպանությունը. բ) մարմնական լուրջ վնաս հասցնելը կամ հոգեկան խանգարումը. գ) երեխաների տեղափոխումը մարդկային մի խմբից մյուսը: Ավագ դպրոցում տրվում է սահմանման առավել ամբողջական և համապարփակ տարբերակ `ավելացնելով վերոհիշյալ գործողությունների շարքը. Դ) խմբի համար այսպիսի կենսապայմաններ 3 Տե՛ս նույն տեղում: 8-րդ դասարան, հանրակրթական դպրոցի դասագիրք, Երեւան, 2013, էջ 93: 5 Մելքոնյան Ա., Մովսիսյան Ա., Դանիելյան Ե., Հայոց պատմություն: 6-րդ դասարան, հանրակրթական դպրոցի դասագիրք, Երեւան, 2013, էջ 15: 6 Մելքոնյան Ա., Սիմոնյան Ա., Նազարյան Ա., Մուրադյան Հ., Հայոց պատմություն: 8-րդ դասարան, էջ 122: 7 Նույն տեղում, Պ. խմբի ստեղծում, որն ուղղված է այդ խմբի մասնակի կամ ամբողջական ոչնչացմանը. ե) 1 ներարգանդային խումբը կանխելու միջոցառումներ: Հոդվածում թուրքերը ներկայացվում են որպես թշնամի ՝ ներկայացնելով Genocideեղասպանությունը որպես համաթուրքական պետական ծրագիր: Անդրադառնալով Հայոց ցեղասպանության երիտթուրքական ծրագրին `հատկապես ընդգծվում է հետևյալ գաղափարը. Մեծ Եղեռնի փուլերը նկարագրելիս ուշադրություն է դարձվում երկու հիմնական փուլերին `հայ երիտասարդության վերացմանը, հայության ազգային, քաղաքական և հոգատար առաջնորդներին` ամփոփելով. «.. Այսպիսով, Հայոց ցեղասպանությունն իրականում սկսվեց 1914 թ. Հոկտեմբերի վերջին շարունակվեց մինչև 1916 թ. Ամառ »: Ընդգծվում է Մեծ եղեռնի հետևանքները. Հայերի տեղահանում, հայկական սփյուռքի ձևավորում, նյութական կորուստ, հազարավոր պատմամշակութային արժեքների ոչնչացում: Ազգային ինքնության ձևավորման տեսանկյունից ուշադրության է արժանի հետևյալ գաղափարը. «Վերջապես, ցեղասպանությունն իր հետքն է թողել հայության բոլոր սերունդների կյանքի գործունեության, բնավորության, ազգային նկարագրի և աշխարհայացքի ձևավորման վրա»: Մինչ օրս դատապարտել Turkanch- ը և ճանաչել Հայոց ցեղասպանությունը: Եվ Հայոց ցեղասպանությունը վերապրած հայերի սերունդները, ընդհանուր առմամբ, բոլոր հայերը շարունակում են պայքարել ոչ միայն ճանաչման, այլև արժանի հատուցման և ամբողջ հայրենիքի վերականգնման համազգային նպատակի համար: »3 Յուրաքանչյուր թեմային հաջորդող «Հարցեր և առաջադրանքներ» բաժնից բացի, այս թեման պարունակում է նաև «Քննարկման հարց» բաժինը, որը ենթադրում է քննարկում Թուրքիայի կողմից Հայոց ցեղասպանության ճանաչման նշանակության վերաբերյալ: Հարկ է նշել, որ Genocideեղասպանության վերաբերյալ հաջորդ հոդվածները, որոնք հետևում են Հայոց ցեղասպանության մասին հիմնական հոդվածին, վերաբերում են երկրից դուրս տեղի ունեցող իրադարձություններին. Հայոց ցեղասպանության միջազգային արձագանքները, գաղութների առաջացումը, հայապահպանությունը, հայկական ինքնության պահպանումը սփյուռքը, սփյուռքահայերի հետագա պայքարը միջազգային ճանաչման համար: Սփյուռքի կապերի կատարելագործում և ամրապնդում, Հայոց ցեղասպանության ճանաչման գործընթաց: Եվ միայն Ազգային զարթոնքի համատեքստում է անդրադարձ կատարվում insideեղասպանության խնդրին հայրենիքի ներսում: Այստեղ հատկանշական է, որ խոսելով ազգային զարթոնքի, ազգային պահպանման մասին, մենք տեսնում ենք հետեւյալ միտքը. «1965 թվականը նշելու էր Հայոց ցեղասպանության 50-րդ տարելիցը: Յ Zarարոբյանը 1964 թ. Նա հանձնարարեց մշակել միջոցառումների ծրագիր `նշելու այս տարեդարձը: «Ստացված առաջարկությունների հիման վրա Հայաստանի ղեկավարությունը 50-ամյակի կապակցությամբ ընդարձակ նամակ է ուղարկում Մոսկվա` խնդրելով թույլատրել այն իրականացնել »: Փաստորեն, թուրքերի վարած քաղաքականությունը ներկայացնելիս, ազգային զարթոնքի համատեքստում, խոսվում է ԽՍՀՄ կազմում գտնվելու ընթացքում կենտրոնական մարմնից կախվածության մասին: 1960-1980թթ. Ճարտարապետության մասին խոսելիս նշվում է պատմության հայտնի իրադարձությունները հավերժացնող հուշարձանների կառուցման մասին և փակցված է նկար `« Genocideիծեռնակաբերդում եղեռնի հուշահամալիրը »4: Եթե ուշադրություն դարձնենք theեղասպանությունը ներկայացնելու տեսողական միջոցներին, հարակից գրառումները զուգորդվում են «Նյու Յորքում ՄԱԿ-ի կենտրոնակայանում», «Chամանակագրության ճանապարհին», «Դանիել Վարուժան», «Քուրդ զինված ավազակ», «Գրիգոր ohոհրապ» »,« Հայերի բռնի տեղ »,« Կոմիտաս »,« Հայ որբեր »անունները կրող նկարներով: Բացի այդ, ներկայացված է մի քարտեզ, որում առանձին նշագրերով առկա են 1. 1915 թ. Հայերի տեղահանման ուղիները, 2. Հայ մտավորականության և հասարակական գործիչների աքսորի ուղիները և նահատակության վայրերը 1915 թ. Ապրիլի 24-ից , 3. բռնի տեղահանված հայերի համակենտրոնացումը և ոչնչացումը 1 Մելքոնյան Ա., Չոբանյան Պ., Սիմոնյան Ա. Եվ ուրիշներ, Հայոց պատմություն: 11-րդ դասարան, ընդհանուր բնական գիտությունների և մաթեմատիկայի հոսքերի դասագիրք, Երևան, 2010, էջ 132: Նույն մեկնաբանությունը կա մարդասիրական հոսքի դասագրքում. Տե՛ս Մելքոնյան Ա., Բարխուդարյան Վ., Հարությունյան Գ. Եվ ուրիշներ, Հայոց պատմություն: 11-րդ դասարան, հումանիտար հոսք, Երեւան, 2010, էջ: 263 (հումանիտար, բնական գիտությունների և մաթեմատիկայի դասագրքերում առկա միանման հղումների պատճառով, այսուհետ դրանցից միայն մեկը կտրվի): 2 Մելքոնյան Ա., Սիմոնյան Ա., Նազարյան Ա., Մուրադյան Հ., Հայոց պատմություն: 8-րդ դասարան, էջ 122: 3 Նույն տեղում, հայոց պատմություն: 8-րդ դասարան, էջ 127: 4 Գորգյան Ե., Խաչատրյան Կ., Վիրաբյան Ա., Հայոց պատմություն: 9-րդ դասարան, միջնակարգ դպրոցի դասագիրք, Երեւան, 2013, էջ 139: Հիմնական ճամբարներ (շրջանակների չափը համամասնական է բռնի տեղահանված հայերի թվին), 4. Նահանգների սահմանները 1914 թ., 5. Այն շրջանները, որտեղ հայ բնակչությունը փրկվել է Հայոց ցեղասպանությունից ինքնապաշտպանության պատճառով գործողություններ 1. Նկարագրելով Հայոց ցեղասպանության միջազգային ճանաչմանն ուղղված քայլերը, այլ պետությունների դերը ակնհայտ է դառնում, մասնավորապես. Ա) Առաջին համաշխարհային պատերազմի ավարտից անմիջապես հետո Անտանտի երկրները պահանջեցին, որ Թուրքիայի նոր կառավարությունը հայց ներկայացնի Երիտասարդների դեմ Թուրքեր Ռուսական կողմի նախաձեռնությամբ 1915 թվականի մայիսի 11-ին Մեծ Բրիտանիան, Ռուսաստանը և Ֆրանսիան բողոքի հայտարարություն տարածեցին `կապված հայկական ջարդերի հետ: բ) 1916 թ. փետրվարին ԱՄՆ կառավարությունը իր բողոքն արտահայտեց հայերի նկատմամբ բռնության դեմ 3: գ) ճանաչել և դատապարտել է Հայոց ցեղասպանությունը շուրջ 25 երկրների կողմից (Ուրուգվայ, Ռուսաստան, Կանադա, Կիպրոս, Հունաստան, Լիբանան, Արգենտինա և այլն): Բելգիան օրենք է ընդունել, որով դատապարտում է Հայոց ցեղասպանությունը ժխտողներին: 2007 Նման օրենք ընդունվեց Արգենտինայում: 2012 թվական: Ֆրանսիայի Սենատը նույնպես ընդունեց Հայոց ցեղասպանության ժխտումը քրեականացնող օրենք, որը սակայն մերժվեց Սահմանադրական խորհրդի կողմից 4: դ) Հայոց ցեղասպանության միջազգային ճանաչումը կենսական նշանակություն ունեցավ Հայաստանի նորանկախ Հանրապետության համար: 1991 թ. Դեկտեմբերի 10-ին Հայաստանը միացավ ՄԱԿ-ի Conventionեղասպանության հանցագործությունը կանխելու և պատժելու մասին կոնվենցիային: համագումարին: Դրանով Հայաստանի Հանրապետությունը հաստատեց, որ հանցագործությունը ոչ միայն հայ ժողովրդի ողբերգությունն է, այլև մարդկության դեմ կատարված ծանրագույն հանցագործությունը 5: ե) Կայսերական Գերմանիան և Ավստրո-Հունգարիան գործնական քայլեր չեն ձեռնարկել իրենց դաշնակցի կողմից իրականացված ցեղասպանությունը կանխելու կամ կասեցնելու համար: Հատկապես ազդեցիկ կարող էր լինել Գերմանիայի միջամտությունը, բայց պետական-քաղաքական շրջանակները, բացառությամբ մի քանի բացառությունների, սատարում էին երիտթուրքերին կամ անտարբերություն ընդունում: Գերմանական միջամտության բացակայությունը նույնիսկ այս պարագայում ենթադրում է այդ միջամտության անհրաժեշտության նշում: Mentioningեղասպանության միջազգային ճանաչման գործում Սփյուռքի ներդրման մասին հիշատակելիս Genocideեղասպանությունը ներկայացվում է որպես Սփյուռքի առաջացման նախապայման: 1965 Սփյուռքի բոլոր համայնքներում հարյուր հազարավոր հայեր իրենց բողոքի ձայնը բարձրացրեցին և պահանջեցին 7: Նա նաև նշում է, որ անհրաժեշտ է, որ երեք կողմերը միասին աշխատեն սփյուռքահայության խնդիրները միջազգային ասպարեզում համատեղ ներկայացնելու և actionեղասպանության ճանաչման համատեղ գործողությունների ծրագիր մշակելու համար: Ներկա փուլում theեղասպանությանը վերաբերող հոդվածներն ունեն մեկ հիմնական ուղղություն `Հայոց ցեղասպանության ճանաչման գործընթացը, որը ներկայացվում է որպես Հայաստանի Հանրապետության արտաքին քաղաքականության կարևոր ուղղություններից մեկը` 20-րդ և վերջին 21-րդ դարի սկիզբը: 12-րդ դասարանի դասագրքում, երբ խոսվում է Հայաստանի անկախության հռչակագրի մասին, ընդգծվում է Հայոց ցեղասպանության և տարածքների անբաժանելիության մասին հոդվածի առկայությունը: Այլ պետությունների կողմից ճանաչման գործընթացի կարևորությունն արտացոլվում է հետևյալով. «.. Սկզբնապես Հայոց ցեղասպանությունը ճանաչեցին այն երկրները, որտեղ հայկական համայնքներ կային: Ներկայումս ճանաչումը տեղի է ունենում համայնքի բացակայության պայմաններում»: 8 Հրանտ Դինքի սպանությունը համարվում է առանցքային կետ թուրքական հասարակության վրա միջազգային ազդեցության տեսանկյունից, որից հետո, սակայն, Թուրքիայի դիրքը չի փոխվել: Այն շարունակում է իր արտաքին քաղաքական ուղղությունների շարքում դնել placeեղասպանության միջազգային ճանաչման դեմ պայքարը 9: 1 Մելքոնյան Ա., Սիմոնյան Ա., Նազարյան Ա., Մուրադյան Հ., Հայոց պատմություն: 8-րդ դասարան, էջ 122-127: 2 Մելքոնյան Ա., Չոբանյան Պ., Սիմոնյան Ա. Եվ ուրիշներ, Հայոց պատմություն: 11-րդ դասարան, բնական և մաթեմատիկական հոսքերի ընդհանուր և դասագիրք, էջ 127: 3 Տե՛ս նույն տեղում: 4 Գորգյան Ե., Խաչատրյան Կ., Վիրաբյան Ա., Հայոց պատմություն: 9-րդ դասարան, էջ 161: 5 Տե՛ս նույն տեղում: 6 Մելքոնյան Ա., Չոբանյան Պ., Սիմոնյան Ա. Եվ ուրիշներ, Հայոց պատմություն: 11-րդ դասարան, բնական և մաթեմատիկական հոսքերի ընդհանուր և դասագիրք, էջ 128: 7 Մելքոնյան Ա., Հովսեփյան Յ., Գորգյան Ե. Եվ ուրիշներ, Հայոց պատմության 12-րդ դասարան, բնական գիտությունների և մաթեմատիկայի հոսքերի ընդհանուր դասագիրք, Երևան, 2011, էջ 88: 8 Նույն տեղում, էջ 66: 9 Նույն տեղում, էջ 66: Հետագայում Genocideեղասպանություն եզրույթը շեշտվում է Սումգայիթի ջարդերի համատեքստում ՝ կատարվածը որակելով որպես ցեղասպանություն: «..Ադրբեջանի իշխանությունները, օգտագործելով կենտրոնական իշխանությունների թույլտվությունը, ցանկանալով կասեցնել հայ ժողովրդի ազատագրական շարժումը, կազմակերպեցին Սումգայիթի հայերի ցեղասպանությունը»: Հետաքրքիր է, որ հայապահպանության հարցը քննարկելիս ՝ արտերկրում բնակվող հայերի ուծացման վտանգների համատեքստում մեջբերվում է. Հայկական կրթությունը, գիտությունը, տպագրությունը, մամուլը ժամանակակից ժամանակներում, հատկապես առաջին փուլում, հիմնականում զարգացել են Հայաստանից դուրս: Գաղութներում ստեղծված մշակույթը զգալիորեն նպաստել է Հայաստանում ազգային մշակույթի զարգացմանը, քանի որ այն ծառայել է ազգային ինքնության պահպանմանը ինչպես հայրենիքում, այնպես էլ գաղութներում: Մեր օրերում նույնպես հայկական սփյուռքի, սփյուռքի առջև ծառացած խնդիրները բախվում են հայրենիքի ազգային պահպանման, գոյատևման և հզորացման խնդիրներին: » Տեքստը ուղեկցվում է «Հայոց բողոքի երթ Լիբանանում` ուղղված Հայոց ցեղասպանության զոհերի հիշատակի 91-րդ տարելիցին »նկարով 2: Այսպիսով, Հայոց պատմության դասագրքերում կան հոդվածներ եղասպանության ներկայացման վերաբերյալ: Առաջինը վերաբերում է փաստացի theեղասպանության նկարագրությանը, ներկայացնում է Genocideեղասպանության էությունը, հետևանքները, փուլերը և այլն: Երկրորդ ուղղությունը ամբողջովին կապված է theեղասպանության ճանաչման հետ, մասնավորապես `դրա արտաքին հնարավորությունների հետ` Սփյուռքի դերը, խնդրի միջազգային ասպարեզ մտնելը, այլ պետությունների դիրքը և այլն: Հատկանշական է, որ երկու դեպքում էլ հայերը ներկայացվում են զոհի դերում: Եթե բուն գործը քննարկելիս օբյեկտիվորեն պարզ է, թե ինչ պետք է ներկայացնել, ապա երկրորդ դեպքում ամբողջությամբ ընդգծվում է կախվածությունը այլ պետություններից, նրանց դիրքի կարևորությունը: Ընդհանրապես ներկայացվում է Armeniansեղասպանությունից հետո այս ուղղությամբ հայերի գործունեությունը ՝ նրանց բոլոր հույսերը կապելով արտաքին ուժերի հետ: Արտաքին ուժերը լինեն այլ ուժեր, թե հայկական սփյուռքը, թե այդ ուժերում ապրող համայնքների ներկայացուցիչները, արտաքին կողմնորոշման նշումը ուժեղացնում է զոհի կերպարի արտահայտումը, համապատասխանաբար, ազդում է ազգային կամքի վրա: Այնուամենայնիվ, պետք է ընդգծել, որ զոհի հոգեկան վիճակի արմատավորումը ուղեկցվում է թշնամու կերպարի ձևավորմամբ, ինչը հատկապես արտահայտվում է «մենք» և «նրանց» ազգային հիմքերի բաժանման ժամանակ: «Մենք» -ի ազգային ինքն ընկալման միասնությունը մեծանում է «նրանք» -ի գոյության պայմաններում 3: Վերջին դրույթը սերտորեն կապված է ազգային կամքի ուժի և հետևաբար, այս բոլոր բաղադրիչների փոխկապակցվածության հետ `պատմության դասավանդման դերի վերաբերյալ: Բացի այդ, նշում է կոլեկտիվ հիշողության մեծ տեսաբան Մ. Հալբվախսը: «Իմ կյանքի ընթացքում ազգային խումբը, որին ես պատկանում եմ, դարձել է մի շարք իրադարձությունների թատերաբեմ, որի մասին ես խոսում եմ, երբ դրանց մասին իմացել եմ թերթերից կամ լսել եմ ժողովրդից: նրանք իրենց տեղն ունեն ազգի պատմության մեջ: Ես ինքս վկա չեմ: Երբ ես մտածում եմ դրանց մասին, ես պետք է վստահեմ ուրիշների հիշողություններին, որոնք չեն ուժեղացնում իմ հիշողությունը, բայց դառնում են տեղեկատվության միակ աղբյուրը: »4 Այն, ինչ կմատուցվի սերունդներին, կարևոր է նրանց հիշողության ձևավորման և ազգային ինքն ընկալման տեսանկյունից: 1 Գորգյան Ե., Խաչատրյան Կ., Վիրաբյան Ա., Հայոց պատմություն: 9-րդ դասարան, էջ 141: 2 Մելքոնյան Ա., Սիմոնյան Ա., Նազարյան Ա., Մուրադյան Հ., Հայոց պատմություն: 8-րդ դասարան, էջ 178: Օֆելյա ԳրիգորյանՊԱՏՄՈՒԹՅԱՆ ՈՒՍՈՒՄԱՆ ԱՇԽԱՏԱՆՔՈՒՄ Հավաքական հիշողություն կառուցելը: ՀԱՅՈ OCԵIDEԱՍՊԱՆՈՒԹՅԱՆ ՆԵՐԿԱՅԱՈՒԻՉԻ ՍՈԻՈԼՈԳԻԱԿԱՆ ԸՆԹԱՔԸ ՀԱՅԿԱԿԱՆ ՊԱՏՄՈՒԹՅԱՆ ՏԵXԱԿԱԼԵՐՈՒՄ Բանալի բառեր. ։
| Հոդվածում տեսամեթոդաբանական անդրադարձ է կատարվում կոլեկտիվ հիշողության ձևավորման և դրանում պատմության ուսուցման դերին։
Այն ամփոփ ներկայացնում է պատմության դասագրքերում Հայոց ցեղասպանության ներկայացման յուրահատկությունները՝ դիտարկելով կոլեկտիվ հիշողության կառուցման համատեքստում։
Հիմնական հարցադրումն այն է, թե ինչ ենք ուզում, որ աշակերտները հիշեն և ինչ ձևով ենք ներկայացնում պատմությունը նրանց։
Արդյունքը հանգեցնում է ազգային ինքնաընկալման և ազգային կամքի ձևավորմանը՝ վերջիններս կարևորելով ազգի հզորության տեսանկյունից։
|
ՍՓՅՈՒՌՔԸ, ՈՐՊԵՍ ԷԹՆՈՍՈIԻՈԼՈԳԻԱՅԻ ՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻՐՈՒԹՅԱՆ ՆՊԱՏԱԿԸ Հայեցակարգային-իմաստային փոփոխություններ: Հայեցակարգերը իմաստավորվում են այլ հասկացությունների հետ կապված, երբեմն նույնիսկ նուրբ տարբերություններով, այսինքն ՝ ոչ մի հասկացություն ինքնուրույն իմաստ չունի: Այնուամենայնիվ, հարկ է նշել, որ հայեցակարգի իմաստները ժամանակի ընթացքում փոխվում են ՝ կախված այլ հարակից հասկացությունների առաջացումից կամ գիտական շրջանակներից դուրս գալուց: Այս իմաստով կարող է օգտագործվել հայեցակարգի վերաիմաստավորումը, ինչը ենթադրում է գիտական կարգի ուշադրության կենտրոնացումը հայեցակարգի հին իմաստներից «նոր» հայեցակարգի նոր իմաստների տեղափոխում: Ըստ այդմ, վերաիմաստավորման միջոցով հասկացությունների օգտագործման հաճախականությունը կարող է և՛ աճել, և՛ նվազել ՝ հանգեցնելով գաղափարի գիտական դիսկուրսից հեռացմանը: «Սփյուռք» հասկացության ներկայիս դիսկուրսը տեղի է ունենում նման եղանակով: Այսօր սփյուռքագետները նշում են, որ «Սփյուռք» հասկացության իմաստային հիմքը լրիվ է, ինչը ենթադրում է ոչ միայն «Սփյուռք» հասկացության իմաստային հիմքի ավելացում, այլև փոփոխություն: 1960-ականների համեմատ, երբ «սփյուռք» հասկացությունը հասկացվում էր «անդրազգայինիզմ», «գլոբալիզացիա», «միգրացիա», «էթնիկ պատկանելություն», «աքսոր», «հետգաղութային» և «ազգ» տերմինների առնչությամբ, 1980-ականները «Պատկանելություն» և «քաղաքացիություն» հասկացությունները հայեցակարգի հայեցակարգային հիմքում են: Սա նշանակում է, որ ժամանակի ընթացքում «Սփյուռք» հասկացությունը ծավալային առումով վերաբերում է ավելի մեծ թվով սոցիալական ձևերի, քան իր տոհմաբանական փուլում: Մինչեւ 1960-ականները: Այլ հասկացություններով բնութագրվող սոցիալական ուժերը սկսեցին միավորվել մեկ այլ ընդհանուր հայեցակարգում `« Սփյուռք »: Նման վերափոխումը հնարավոր դարձավ նախ և առաջ դիսկուրսիվ քաղաքականության շնորհիվ, ինչպիսին է ֆենոմենի գերխոսակցական բնույթը 1: «Սփյուռք» եզրույթի օգտագործման հաճախության փոփոխությունը պետք է դիտարկել ոչ միայն զուտ իմաստային վերլուծության, այլև աշխարհում տեղի ունեցող փոփոխությունների տեսանկյունից: Հին մոտեցումները միգրացիոն, ուծացման, մեթոդական ազգայնական-տելեոլոգիական էին: Նրանց հիմնաքարային դրույթները ներկայացված են ստորև: Ներն Միգրանտները խզում են կապերը իրենց հայրենիքի հետ. Միգրացիայի հետագծերը համընդհանուր ուղղվածություն ունեն. Միգրացիան հաստատ բերում է ձուլման 2: 1 Տե՛ս Tölöyan K., Rethinking Diaspora (s). «Պետությունից զուրկ իշխանությունը անդրազգային պահին», Վեսլեյան համալսարան, սփյուռք 5, № 1, 1996, էջ: 5 Նոր մոտեցումները չեն պարունակում նման դրույթներ: Ներկայումս սփյուռքագիտությամբ զբաղվողները շրջանցում են հին ավանդույթները, փորձում են կառուցել իրենց տեսակետները ՝ համեմատած աշխարհում տեղի ունեցող զարգացումների հետ: Այս նոր զարգացումներն իրենց ազդեցությունն են թողնում մեր մտածողության, ընկալումների, ինչպես նաև սոցիալական կարգի և գիտական դիսկուրսների վրա: Նշենք, որ առաջանում են այնպիսի հարցեր, որոնք վերաբերում են նոր աշխարհակարգին, միգրացիոն քաղաքականությանը: Կարո՞ղ ենք խոսել մեծ սահմանային անցումների մասին, միևնույն ժամանակ հաշվի առնելով, որ պետությունները ավելի շատ են կորցրել, քան կորցրել են ՝ մշակելով, մշակելով հատուկ քաղաքականություն քաղաքացիության, անձնագրերի, վիզաների, տեխնոլոգիաների, տվյալների բազաների, կենսաչափական սարքավորումների և այլնի համար: Մյուս կողմից, հարկ է նշել, որ միգրացիոն քաղաքականությունը փոփոխություններ է կրել: Սա առաջին հերթին վերաբերում է այն փաստին, որ աղքատները, ովքեր աշխատանք են փնտրում աշխարհի զարգացած երկրներում կամ փախստականները, այժմ բախվում են շատ ավելի լուրջ խնդիրների, պետության կողմից սահմանված կանոնների համաձայն, քան նախկինում 1: Ըստ այդմ, նրանք ներկայումս ավելի քիչ հնարավորություններ ունեն ավելի զարգացած կամ անվտանգ երկրներ տեղափոխվելու համար: Սփյուռքում իմաստային փոփոխությունները սկսվեցին հիմնականում այն տեսակետից, որ այն դրական է դիտվում արևմտյան, քաղաքական և սոցիալական շրջանակներում: Այդ իմաստով Ռ.Փանոսյանն առաջարկում է ուշադրություն դարձնել «սփյուռքին»: Չնայած այն գոյություն չունի գրական հայերենում, այնուամենայնիվ շեշտը դնում է ոչ պետական ինքնությանը պատկանելության վրա: «Սփյուռքից լինել նշանակում է ունենալ հետաքրքիր հետաքրքրության, ցանկալի ինքնություն` կապված մի քանի կենտրոնների մշակույթների հետ »2: Կարելի է ընդգծել, որ նոր մոտեցումներում հայրենիքի գաղափարը կենտրոնական տեղ չի զբաղեցնում Սփյուռքի հայեցակարգում, ուստի վերադարձի իրականություն չկա: Բազմաթիվ ինքնություններ ընդգծվում են այս մոտեցումներում: Սփյուռք Բնութագրերը, տեսակները գործառույթներ Սփյուռքի գիտնականների շրջանում սփյուռքի նշանակության նշանակալի չափանիշների շուրջ քննարկումները շարունակվում են մինչ օրս: Այս քննարկումների կենտրոնում կան հարցեր, ինչպիսիք են. Ի՞նչն է ձևավորում Սփյուռքը, ինչպե՞ս պետք է դասակարգվի Սփյուռքը, ինչո՞վ է Սփյուռքը տարբերվում սոցիալական այլ ձևերից: Ահա որոշ սահմանումներ, որոնք թույլ են տալիս քննարկումներ անցկացնել Սփյուռքի ՝ որպես հայեցակարգի վերաբերյալ: Գ Շեֆերի խոսքով ՝ «Սփյուռքը մի խումբ է, որն այժմ ապրում է իր հայրենիքից դուրս, բայց շարունակում է կապեր պահպանել իր հայրենակիցների հետ»: Մեկ այլ մոտեցում է ներկայացնում Դ. Այն ատելությունը, որը Սփյուռքը սահմանում է որպես «իրավիճակ, պայման, երբ ցրված մարդիկ ապրում են մեկ այլ քաղաքական կազմակերպությունում, որը, չնայած ցրվածությանը, շարունակում է պահպանել միասնությունը» 4: Այնուամենայնիվ, Սփյուռքի բնորոշումը պետք է ներառի հստակ չափանիշներ, որոնք սահմանում են հասկացության շրջանակը և տարբերությունը: 1 Տե՛ս Hirst P., Thompson G., Globalization in Question, Քեմբրիջ, 1999: 2 Փանոսյան Ռ., Հայրենիք-Սփյուռք հարաբերությունների տեսական հայեցակարգ: Հետազոտություններ, դիտողություններ, առաջարկություններ, «Սփյուռքի ուսումնասիրություններ. Տեսության և պատմության հիմնախնդիրները», Երևան, 2012, էջ 33: 3 Շեֆեր Գ., Սփյուռքի քաղաքականություն: Արտասահմանում, Նյու Յորք, 2003, էջ. 1.4 Schnapper D., Ազգ-պետությունից դեպի անդրազգային աշխարհ: Սփյուռքի իմաստի և օգտակարության մասին, որպես բջջային այլ «թափառող» տեսակների, ինչպիսիք են էթնիկ խմբերը, միգրանտները, քոչվորները և այլն: Սահմանումը պետք է ընդգծի հայեցակարգի վերլուծական շրջանակը: Ըստ Վ. Սաֆրանի Սփյուռքի բնորոշման հիմնական բնութագրիչներն են. Հայրենիքից ցրվելը ևս երկու երկրներ, որպես վերջնական վերադարձի վայր ՝ Հայրենիքը կամ կապերը պահպանող տարածք 1: Սրանք այն առանձնահատկություններն են, որոնք շեշտում են Սփյուռքի էթնոհամայնքային գիտակցությունը: Գ Chaliand և Sh.-P. Rageu- ն հիմնականում հիմնված է Վ. Ffաֆրոնի առանձնացրած հատկությունների վրա, սակայն դրանք շեշտում են ցրման բռնի էությունը, հավաքական հիշողության մեջ նրա անբռնազբոսությունը, կողմնորոշումը դեպի հայրենի հավաքական ինքնություն 2 սերունդների համար: Մինչդեռ Ռ. Քոհենի սահմանումը թույլ է տալիս մեզ հասկանալ սփյուռքի ցրման դրդապատճառները: Այս առումով ցրումը կարող է լինել բռնի, տրավմատիկ կամ աշխատանքային, առևտրային նկրտումների արդյունք: Ռ. Քոհենը նշում է, որ հիմնականում սփյուռքյան համայնքները բարդ հարաբերություններ ունեն իրենց հյուրընկալ հասարակություններում, բայց դա չի բացառում, որ հյուրընկալ հասարակությունից կախված, նրանք կարող են ունենալ այլ, բայց բավականին նորմալ կյանքի ձև 3: Բաթլերի մոտեցման հիմքում ընկած է այն գաղափարը, որ Սփյուռքը պետք է ցրվի երկու կամավոր երկրներում, որպեսզի գոնե երկու սերունդ գոյություն ունենա: Սահմանումները կարևորում և առանձնացնում են սփյուռքի ուժեղ հատկությունները. Ցրվածություն, կողմնորոշում դեպի հայրենիք, օտարում հյուրընկալող հասարակություններում, խմբային խմբի ինքնության իրազեկում հավաքական հիշողության, պատմության, առասպելների միջոցով Վերջին երեք բնութագրերը R. Դրանք խմբավորվել են Brubaker- ի կողմից «սահմանների պաշտպանություն» հասկացության ներքո, որն առաջին հերթին վերաբերում է քնի պահպանմանը 5: Կարելի է նշել, որ Սաֆրոնը և Բաթլերը և Քոենը գտնում են, որ նկարագրողների ցանկացած ցուցակ ինքնին խնդրահարույց է, քանի որ չկա մի հասարակություն, որտեղ կարելի է ակնկալել, որ այդ բոլոր չափանիշները գոյություն ունենան: Կան նաև Սփյուռքի մշակութային-հետմոդեռնիստական մոտեցումներ, որոնք ուղղված են մշակույթի, ինքնության, գիտակցության, սուբյեկտիվության ուսումնասիրությանը, ինչպես նաև Սփյուռքի սահմանների վերացմանը: Մշակութային հետազոտություններում, հետմոդեռնային մոտեցումներում հայրենիքի հետ սփյուռքի կապերի կարևորությունը կորչում է 6: 1 Safran W., Սփյուռքները ժամանակակից հասարակություններում. Հայրենիքի և վերադարձի առասպելը, Սփյուռք 1, № 1, 1991, էջ: 83.2 Տե՛ս Chaliand G, Rageau J., The Penguin Atlas of Diasporas, New York, 1995: 3 Տե՛ս Cohen R., Global Diasporas. Ներածություն, Լոնդոն, 1997, էջ 26, 180: 4 Տե՛ս Butler K., Defining Diaspora, Refining a Discourse, Diaspora 10, № 2, 2001, էջ 192-193: 5 Տե՛ս Brubaker R., p. 6 Տե՛ս Cohen R., էջ 128-129: Այս մոտեցումների տեսաբանները, որպես P. Verbs, Սփյուռքը դիտարկվում է որպես «անդրազգային սոցիալական տերություն», որը մարտահրավեր է նետում ազգային պետության և սահմանների հեգեմոնությանը: Այս տեսաբանները քննարկում և ընդգծում են երկակի կամ մասնատված գիտակցությունը, բազմակի պատկանելությունները, բազմակի ինքնությունները: Վերլուծելով Սփյուռքը, այս տեսաբանները սկսում են դիտարկել նույնականացման նոր ձևերի մշակումը 1: Սփյուռքը չի նշանակում ցրված մարդիկ, որոնց ինքնությունը պահպանվում է հայրենիքի հետ հարաբերություններ ունենալով, որտեղ նրանք ամեն գնով պետք է վերադառնան: Սա «էթնիկության» միատարր, իմպերիալիստական, բայց հնացած ձու է: Սփյուռքը պետք է սահմանվի `հիմնվելով անհամաչափության, բազմազանության, ինքնության գաղափարի, հիբրիդության մասին դատողությունների վրա, որոնք միշտ վերարտադրվում են փոխակերպումների և տարբերությունների միջոցով 2: Մշակութային-պոստմոդեռնիստական մոտեցումները վերաբերում են հայրենիքի խնդիրներին: «Սփյուռք» հասկացության քննարկումը հետմոդեռնային մոտեցումներում հիմնված է «ֆիքսված արմատների» քննադատության վրա ՝ տան առաջնահերթությունն առաջարկելով հայրենիքի նկատմամբ 3: Պոստմոդեռնիստական մոտեցման կողմնակիցների համար հայրենիքը ներկայացվում է որպես պետություն սերտ կապերի տեսակների էթնիկական կատեգորիաների հետ, որոնք անհնար է միավորվել սփյուռքին բնորոշ մշակույթի հետ: Ավելին, Ս.Հոլլը կարծում է, որ նույնիսկ եթե համայնքները կապված են ֆիզիկապես գոյություն ունեցող պատմական հայրենիքի հետ, դա ճշգրիտ արտացոլում չէ և չի կարող լինել: Հայրենիքը Սփյուռքում մտացածին է, երեւակայական աղբյուրը տարբեր հույզերի աղբյուր է 4: Մշակութային մ postmodernist մոտեցումների քննադատողները հիմնված են անձնական փորձի վրա: Խ. Ըստ Տոլոլյանի մոտեցման ՝ Սփյուռքն առաջանում է հիմնականում անհատական գիտակցության և սուբյեկտիվության վերլուծության արդյունքում: Այդ առումով նա նշում է. «Սփյուռքը պարզապես պատահական իրողություն է հայրենիքի սահմաններից դուրս ապրող անհատների հանրագումարի արդյունքում, որոնցից յուրաքանչյուրն ունի հիբրիդային սուբյեկտիվություն, որը զուրկ է հավաքական պրակտիկայից, որը կարևորեր նրանց տարբերությունները հայրենիքի հետ մնացած կապերից»: Ռ.Կոենը կողմ է հիբրիդային ինքնությունների հնարավորությանը, բայց նշում է, որ հիբրիդային ինքնությունները կենդանի, ցուցադրված փորձ են: Հիմնվելով այն փաստի վրա, որ հիբրիդային ինքնությունները կամ մշակույթները նյութապես և կազմակերպականորեն արտահայտված են, սակայն անհրաժեշտություն կա ավելի խորը հասկանալու դերասանների փոխհարաբերությունները, կոլեկտիվ պրակտիկան և դրանց զարգացման գործընթացում դրանցով պայմանավորված գործընթացները: Սփյուռքի բնորոշումներից զատ, սփյուռքագետներն առաջարկում են սփյուռքի տիպաբանություններ `ըստ միգրացիայի պատճառների, նրանց դերերի, ինչպես նաև գոյության ժամանակաշրջանների: Հավանաբար, Ռ. Ամենատարածվածն է Քոենի առաջարկած մոտեցումը, համաձայն որի Սփյուռքը 1 Տե՛ս Evans Braziel J., Mannur A., Տեսականորեն Սփյուռք: A Reader, Malden, 2003, էջ 5: 2 Տե՛ս Ս. Դահլիճ, Մշակութային ինքնություն և սփյուռք, ինքնության մեջ: Համայնք, մշակույթի տարբերություն, Լոուրենս և Վիշարտ, 1990, էջ. 235 թ. 3 Տե՛ս Անանդ Դ., «Սփյուռքի» ժամանակակից ուսումնասիրություն: Տիբեթական տարբերակը, Սփյուռք 12, № 2, 2000, էջ: 220 4 Տե՛ս Clifford J., Diasporas, Cultural Anthropology, Vol. 9, № 3, Հետագա շեղումներ: Դեպի ապագա ազգագրություններ, 1994, էջ. 305 թ. 5 Տե՛ս Tölöyan Kh., P. 30: 6 Տե՛ս Cohen R., p. 150 Դրանք կարող են տարբերակվել որպես զոհ, աշխատանքային, առևտրային, կայսերական-մշակութային: Այս մոտեցումը հիմնված է միգրացիայի պատճառների վրա: Սփյուռքը (ինչպես հրեաները, հայերը, աֆրիկացիները, պաղեստինցիները) առաջացավ պատմական «սպիային իրադարձությունների» արդյունքում, երբ առաջնային միգրացիան տրավմատիկ էր պարտադրված: Աշխատող սփյուռքները (ինչպիսիք են հնդիկները, ճապոնացիները, չինացիները) «հավաքագրվում» են միգրանտներից ՝ որպես աշխատանքային ռեսուրսներ: Առևտրային սփյուռքը (ինչպես չինական և լիբանանյան) առևտրային ցանցերի ընդլայնման արդյունք է: Կայսերական սփյուռքները ստեղծվել են ռազմական-գաղութային վերաբնակեցումների արդյունքում: Ռ. Քոենը բացատրում է մշակութային սփյուռքը նոր ինքնությունների և սուբյեկտիվությունների կառուցման տեսանկյունից 1: Նա, հիմնվելով Ս. Հիմնվելով Հոլիի «հիբրիդություն» հասկացության վրա, մշակութային սփյուռքները ներկայացվում են որպես «նոր, դինամիկ, խառը մշակութային ձևեր», որոնք տարբերվում են Javelin- ի երկու «գերիշխող» մշակույթներից: Չնայած նա մշակութային սփյուռքը դասակարգման միավոր է դարձրել, դրանք, այնուամենայնիվ, դիտում է որպես «իրականություն կերտողներ»: Նա կարևորում է սփյուռքի հետմոդեռնիստական դիսկուրսում առկա հնարավոր բացերը, թե ով և ով ինչպես են հիմքում ընկած հիբրիդային մշակույթների զարգացման վրա ՝ հղում անելով գործակալների գործընթացներին, կոլեկտիվ պրակտիկային և գործընթացներին: Պետք է հիշել, որ միգրացիան միաժամանակ կարող է ունենալ մի քանի պատճառ: Հետևաբար, միգրացիայի հիման վրա դասակարգված սփյուռքները կարող են ունենալ կրկնակի և բազմակի ձվեր, որոնք ժամանակի ընթացքում կարող են փոխվել: Schaefer, Van Hir սը Ռայսը սփյուռքը դասակարգում է ըստ ժամանակի 3: Ըստ նրանց, այս նոր դասակարգումն ավելի ճշգրիտ է նկարագրում ժամանակակից Սփյուռքը: Շեֆերը վերաբերում է դասական կամ պատմական, ժամանակակից, նորաստեղծ (սկզբնավոր) և թաքնված կամ քնած (քնած) սփյուռքներին: Նա գտնում է, որ դասական կամ պատմական սփյուռքները ժամանակի հետ են վերադառնում միջնադար: Սփյուռքները, որոնք առաջացել են 17-րդ դարում, կոչվում են ժամանակակից: սկսելով. Նորաստեղծ (սկսնակ) սփյուռքները, որոնք դեռ ձևավորվում են, քնած վիճակում գտնվողներն են, որոնց անդամները ամբողջովին ձուլվում են ընդունող հասարակություններին և հետաքրքրություն չեն ցուցաբերում մոբիլիզացման կամ գործելու մեջ: Այնուամենայնիվ, այստեղ հնարավոր է վերածնունդ, իբր ի պատասխան հայրենիքում կամ հարևան սփյուռքի համայնքում տեղի ունեցող փոփոխություններին (հիմնականում տրավմատիկ իրադարձություններ): Շեֆերի դասակարգումը թույլ է տալիս պատմական հետազոտություն իրականացնել ՝ առանց կտրվելու առկա ձիերից: «Նոր» սփյուռքի վերաբերյալ իր ուսումնասիրություններում Վան Հիրը անդրադառնում է ոչ միայն սփյուռքի առաջացմանը, այլև սփյուռքի կազմալուծմանը կամ լուծարմանը: Սփյուռքի կազմաքանդման կամ կազմալուծմանն անդրադառնալիս մենք համարում ենք արտագաղթի գործընթացները, որոնց արդյունքում Սփյուռքի մեծ զանգվածներ 1 Տե՛ս Cohen R., էջ 28-128: Առաջին հերթին դա ենթադրում է հայրենիքի և գոնե հյուրընկալ հասարակություններից մեկի մշակույթները: 3 Տե՛ս Sheffer G., Reis M., տեսական սփյուռք: Հեռանկարներ «Դասական» և «”ամանակակից» սփյուռքի վերաբերյալ, միջազգային միգրացիա 42, № 2, 2004; վան Լսիր Ն., Նոր սփյուռքներ: Massանգվածային Ելքը: Միգրանտների համայնքների ցրումը և վերախմբավորումը, Սիեթլ, 1998: Նրանք վերադառնում են իրենց հայրենիք կամ տեղափոխվում են այլ վայր 1: Իր մոտեցումը Հիրը կառուցում է `հիմնվելով այն դատողության վրա, որ Սփյուռքը դինամիկ է, ոչ թե կանխորոշված: Շեֆերի և Վան Հիրի մոտեցումները գնահատվում են սփյուռքի առաջացման գործում գործակալների կողմից հաշվի առնելով: Ռայսը դասակարգում է երեք հիմնական պատմական ուղիների հիման վրա, որոնք ազդեցություն են ունեցել սփյուռքի գործընթացների վրա: Նա առանձնացնում է դասական ժամանակաշրջանը, որը հիմնականում կապված է հին սփյուռքի հետ, մի նոր ժամանակաշրջան, որն ընդգրկում է 1500-1945թթ. Theամանակահատվածը (սա վերաբերում է գաղութացման գործընթացի արդյունքում ձևավորված Սփյուռքին) վերջին ժամանակաշրջանն է ՝ ընդգրկելով Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ավարտից մինչև մեր օրերը 2: Սփյուռքի կողմից իրականացվող գործառույթները կարող են հիմք հանդիսանալ վերջիններիս դասակարգման համար: Հակառակ գործընթաց գոյություն ունի. Սփյուռքի դասակարգումից մինչև դրանց գործառույթների քննարկումներ: Սակայն դա չի նշանակում, որ Սփյուռքի համար ընդհանուր գործառույթներ չկան: Սփյուռքի ամենակարևոր գործառույթը մի կողմից ենթադրում է էթնիկական մշակույթների պահպանում, զարգացում և ամրապնդում, իսկ մյուս կողմից `հայրենիքի հետ մշակութային կապերի մշտական պահպանում: Սփյուռքի շատ կազմակերպությունների համար այս գործառույթը սփյուռքյան կազմակերպությունների օրակարգի հիմքում է: Հայկական սփյուռքի համար օգտագործվում է այս գործառույթը, որը հատկապես հետաքրքիր է դառնում ինքնության խնդիրներ քննարկելիս: Չնայած առկա աշխարհաքաղաքական զարգացումներին, գլոբալիզացիայի գործընթացները, այնուամենայնիվ, Հայաստանի Հանրապետության կողմից իրականացվող սփյուռքի քաղաքականության «հայապահպանության» բաղադրիչը ենթադրում է ինքնության յուրահատուկ տեսակի պարտադրում էթնիկ խմբերի ներկայացուցիչներից դուրս հայրենիք Այլ կերպ ասած, մշակութային կապերը պահպանելու և զարգացնելու համատեքստում քննվում են հայ լինելու և հայ մնալու հարցերը: Այդ դեպքում անտեսվում են պետական ինքնությունից տարբերվող ընտրովի, բանակցային ինքնություն ձեւավորելու հնարավորությունները, որոնք կարող են խնդրահարույց թվալ: Սփյուռքի հաջորդ գործառույթը կապված է էթնիկ խմբի սոցիալական իրավունքների պաշտպանության հետ: Նախորդ դարերից Սփյուռքում ստեղծվել են տարբեր կազմակերպություններ, որոնք ուղղված են որոշակի սոցիալական գործառույթների իրականացմանը: Այս կազմակերպություններից շատերն այժմ մեծ ուշադրություն են դարձնում զբաղվածության, քաղաքական մասնակցության և միգրացիայի խնդիրներին: Սփյուռքի սոցիալական գործառույթները վերաբերում են ինչպես հյուրընկալ հասարակության մեջ սեփական էթնոմշակութային միջավայրի ձևավորմանը, այնպես էլ ընդունող հասարակության հետ բարիդրացիական հարաբերությունների հաստատմանը: Այս գործառույթներն են, որ որոշում են վստահելի և ոչ հուսալի հարաբերությունների ձևավորումը, տարածումը և ամրապնդումը `էթնիկական խմբի« գերիշխող էթնոսի »կարծրատիպերը մակնշելով: Տնտեսությունը հատուկ տեղ է գրավում Սփյուռքի գործառույթների շարքում: Պետք է նշել, որ այս գործառույթը կատարվում է ոչ թե 1 Տե՛ս van Hear N., էջ 49-50: 2 Տե՛ս Sheffer G., Reis M., p. 41 բոլոր սփյուռքները: Սա երկկողմանի գործընթաց է: Նախևառաջ, դա վերաբերում է արտաքին էթնիկական տարածքներում ազգային տնտեսական տարբերակման արտահայտություններին, և երկրորդ, Սփյուռքի տնտեսական գործառույթը կապված է ընդունող հասարակություններում տնտեսության որոշակի հատված գրավելու, ինչպես նաև որոշակի ոլորտներում ներդրումներ կատարելու հետ: տնտեսությունը հայրենիքում: Ստացվում է, որ Սփյուռքն իրականացնում է կապիտալի շրջանառության գործառույթ ինչպես հայրենիքում, այնպես էլ արտերկրում: Տնտեսության որոշակի հատվածի զբաղեցումը ենթադրում է լինել կոլեկտիվ մակարդակի կոնկրետ տնտեսական գործունեության տնտեսական սուբյեկտ: Այստեղ մենք կարող ենք վկայակոչել ազգային հատուկ ապրանքների կամ ծառայությունների արտադրանքի հետ կապված տնտեսական գործունեություն: Հարկ է նշել, որ կան դեպքեր, երբ Սփյուռքի ներկայացուցիչները գործունեության որոշակի ոլորտներում զբաղեցնում են առաջատար, երբեմն էլ մենաշնորհային դիրք: Նման արտոնյալ դիրքերում էին գտնվում նաև Արևելյան Եվրոպայի հայ համայնքները, որոնք զբաղվում էին կաշվե և մետաղական իրերի առևտրով: Կան սփյուռքներ, որոնք ունակ են քաղաքական գործառույթներ իրականացնել: Վերջիններս հիմնականում լոբբիստական գործունեություն են իրականացնում ՝ նպատակ ունենալով լրացուցիչ իրավունքներ և հնարավորություններ ձեռք բերել էթնիկ համայնքի անդամների համար: Երկրորդ, Սփյուռքը կարող է ընդդիմություն լինել ինչպես հայրենիքի, այնպես էլ հյուրընկալող պետության տեսակետից ՝ հիմնելով համապատասխան ինստիտուտներ և կազմակերպություններ: Երրորդ ՝ Սփյուռքը կարող է իր ազդեցությունն ունենալ միջազգային հարաբերությունների վրա: Չնայած սփյուռքը չի կարող իրավաբանական անձ լինել այս հարաբերություններում, բանակցությունների և որոշումների կայացման գործընթացներում, այնուամենայնիվ, իր հաստատության ներկայացուցիչների հետ համատեղ գործունեության օրակարգը, որը, որպես ռեսուրս, կարող է նաև ազդեցություն ունենալ միջազգային հարաբերությունների վրա ՝ քաղաքականություն մշակելը: Այս իմաստով, հրեաների պատմությունը պատմության մեջ դեռ եզակի է նրանով, որ համաշխարհային բեմում կարելի է ասել, որ Իսրայելը որպես պետություն Եվրոպայում հրեական սփյուռքի Միացյալ Նահանգներում երկարաժամկետ նպատակային ջանքերի արդյունք է: Սփյուռքի ուսումնասիրությունները ներառում են նաև վերջինիս կործանարար գործառույթների վերլուծություններ: Չնայած դրանք ուղղակիորեն կապված չեն Սփյուռքի գործունեության հետ, բայց սխալ կլինի հերքել էթնիկ հանցագործությունները: Սփյուռքի կործանարար գործառույթների մոտեցումները փորձում են ցույց տալ վերը նկարագրվածի գոյությունը `երբեմն միակողմանի ներկայացնելով իրականությունը: Սա ենթադրում է, որ նման վերլուծությունները ներկայացված են մեթոդաբանական ազգայնականության տեսանկյունից, քանի որ դրանք չեն համարում ազգային-ազատագրական պայքարի տեսությունների մոտեցումների տակ եղած ֆենոմենը: Վերջին գաղափարները, վերլուծությունները և իրենց էթնիկական, ինքնության և քաղաքականության ճշգրտման հիմքը հիմք են հանդիսանում ընդունող հասարակությունների համար, որոնց ականատես ենք այսօր: Այսպիսով, ուսումնասիրելով սփյուռքագիտության ժամանակակից մոտեցումների իմաստային փոփոխությունները, դրանք պայմանավորող գործոնները հանգեցնում են այն եզրակացության, որ ժամանակի ընթացքում հետազոտական օբյեկտի և՛ նրբանկատ, և՛ հայեցակարգային խորքային փոփոխություններ են տեղի ունեցել: Այս փոփոխությունների վրա ազդել են տարբեր գիտական ուղղություններով արտադրված և շրջանառվող գիտական գիտելիքները, ինչպես նաև ֆենոմենի գերխոսակցական բնույթը, հատկապես ոչ գիտական շրջանակներում: Այս հոդվածում մենք փորձեցինք տեսականորեն վերլուծել Սփյուռքի `որպես էթնոսոցիոլոգիայի հետազոտական օբյեկտի առանձնահատկությունները` օգտագործելով պատմական-համեմատական մեթոդը: Տեսական քննարկումները հիմնված են այն նախադրյալի վրա, որ Սփյուռքը բազմամակարդակ, բարդ իրողություն է, որը պետք է նկարագրել ՝ հասկանալու համար, փորձելու տարբերակել այն չափանիշները, որոնցով այն կտարբերվի սոցիալական այլ ձևերից, ընդգծելու հստակ վերլուծական շրջանակ Մյուս կողմից, միջոցառման բազմամակարդակ բնույթը հասկանալու համար առանձնացվեցին և քննարկվեցին սփյուռքի տեսակները և գործառույթները: Հակոբ Մատջոսյան Սփյուռքը որպես էթնոսոցիոլոգիայի ուսումնասիրությունների առարկա Հիմնաբառեր. Սփյուռք, գաղթ, ցրվածություն, հայրենիք-կենտրոն, ընդունող երկիր, պատկանելություն, հիբրիդ ինքնություն, սփյուռք: ։
| Հոդվածը նվիրված է սփյուռքի` որպես սոցիոլոգիական արդի ուղղության հետազոտության օբյեկտի վերլուծությանը։
Այստեղ ներկայացված են «սփյուռք» հասկացության իմաստաբանական առանձնահատկությունները, հարաբերակցությունն այլ հասկացությունների հետ, ինչպես նաև փոփոխությունները ժամանակի ընթացքում։
Սփյուռքն իրենից ներկայացնում է բազմաշերտ և բազմամակարդակ երևույթ, ուստի հոդվածում տեղ են գտել նաև սփյուռքի հիմնական բնութագրիչների, չափանիշների, տեսակների և գործառույթների մասին վերլուծություններ։
Հոդվածում փորձ է արված վերլուծելու սփյուռքային (հիբրիդ) ինքնությունների ձևավորման գործընթացը որպես հետազոտության առարկա։
|
ՇԻՐԱԿԻ ՄԱՐZԻ ՀԱՆԳՍՏԻ ՆԵՐԿԱՅԱՈՒՄ. URԲՈՍԱՇՐՈՒԹՅԱՆ REԱՐԳԱՄԱՆ ՆԱԽԱՊԱՅՄԱՆ Հայաստանի Հանրապետության բազմաբնույթ բնական պայմանները Մշակութային, պատմական և ճարտարապետական հուշարձանները բարենպաստ նախադրյալներ են ստեղծում զբոսաշրջության զարգացման համար: Հաշվի առնելով, որ ՀՀ կառավարությունը զբոսաշրջությունն ու հանգստի գործունեությունը հայտարարեց տնտեսության զարգացման գերակա ճյուղ: Այս առումով շատ կարևոր է ՀՀ մարզերի դինամիկ զարգացումը, ինչը կնպաստի հանրապետության ամբողջ տարածքում զբոսաշրջության ամբողջական, հավասարակշռված շուկայի ստեղծմանը, համայնքների զարգացմանը և զբոսաշրջիկների ապակենտրոնացմանը: Շիրակի մարզը գտնվում է Հայաստանի հյուսիս-արևմտյան մասում, արևմուտքում սահմանակից է Թուրքիայի և հյուսիսում `Վրաստանի հետ: Շրջկենտրոնն է Գյումրի քաղաքը: Շիրակի մարզը զբոսաշրջության տեսանկյունից Հայաստանի Հանրապետությունում համեմատաբար քիչ հայտնի մարզերից է: Եթե տարեկան ՀՀ է այցելում 600-700 հազար մարդ: զբոսաշրջիկներ, ապա նրանցից շատ քչերն են այցելում Շիրակ: Շիրակի մարզն աչքի է ընկնում իր ուրույն բնությամբ, հարուստ մշակույթով, ավանդույթներով և սովորույթներով, բնական և ճարտարապետական հուշարձաններով, որոնք հնարավորություն են տալիս զարգացնել զբոսաշրջության տարբեր ճյուղեր: Երբեմն, չիմանալով տարածքի հնարավորությունների մասին, զբոսաշրջիկները չեն այցելում տվյալ մարզ, ինչը կանգնեցնում է տարածաշրջանի զարգացումը: Այս առումով անհրաժեշտ է ուսումնասիրել Շիրակի մարզի ռեկրեացիոն ռեսուրսները զբոսաշրջության զարգացման համար, ինչը թույլ կտա տարածաշրջանում հանգստի կազմակերպման հնարավորությունները ներկայացնել սպառողին `զբոսաշրջիկին: Recամանցային գործունեությունն այժմ դարձել է պոտենցիալ սոցիալ-տնտեսական գործոն. դրա կազմակերպումը բարդ է: Որպես զվարճանքի գործունեության օբյեկտ `ներառել բնական պայմաններ Շիրակի մարզի և պատմամշակութային հուշարձանների համար, որոնք միասին բարդ նախադրյալներ են ստեղծում հանգստի կազմակերպման համար: Աշխատանքն իրականացվել է հանգստի ռեսուրսների դասակարգման հետևյալ խմբերի հետ. Բնական հանգստի հուշարձաններ Շիրակի մարզի տարածքի երկրաբանական, երկրաֆորֆոլոգիական, հիդրոլոգիական, ինչպես նաև կլիմայական առանձնահատկությունները նպաստել են բազմաթիվ բնական հուշարձանների ձևավորմանը, որոնք ըստ իրենց ռեկրեացիոն նշանակության բաժանվել են լանդշաֆտային-գեղատեսիլ-գիտական-երկրաբանական օբյեկտների: Լանդշաֆտային ռեսուրսների ռեսուրսները ծառայում են մակերեսային ձիերի, եզակի լանդշաֆտների և հազվագյուտ տեսարանների ցուցադրմանը: Նման պաշարներն առանձնանում են հատկապես Արագածի գագաթնակետային շրջանը, Ախուրյանի հովիտը, ajաջուռի լեռնանցքը, Աշոցքի գոգավորությունը և այլն: Շիրակի մարզի հարավում տեղակայված Արագած հրաբխային լեռնազանգվածը եզակի բնական հուշարձան է, որի գագաթին պահպանվել է սառցադաշտ կրկեսը: Հնարավոր է, որ լեռնազանգվածի ցածրադիր վայրերն այս աստիճան արդեն օգտագործվել են որպես հանգստի գոտի: Քանի որ 2000 մ-ից բարձր զանգվածի բնական լանդշաֆտները քիչ են փոխվել մարդու կողմից, դրանք ունեն բազմազան և հետաքրքիր լանդշաֆտ: Արագածի լեռնաշխարհի այս հատվածում ամառ-ձմեռ հանգստի հնարավորությունները մեծ են, հատկապես արշավային, լեռնադահուկային սպորտի և էկոտուրիզմի զարգացման համար, քանի որ կայուն ծածկույթ է ստեղծվում 2000 մ-ից մինչև 3000 մ բարձրությունների վրա: , Արագածի հանգստի օբյեկտները բարձրլեռնային լճերն են, որոնցից ամենահայտնին ամենամեծ Կարի լիճն է, 3190 մ բարձրության վրա, որը շրջապատված է լեռնային գեղեցիկ մարգագետիններով: Շիրակի մարզում եզակի բնական հուշարձանը Ախուրյանի հովիտն է, որը արեւմուտքից սահմանակից է Շիրակի սարահարթին: Գիտական-ճանաչողական զբոսաշրջության տեսանկյունից, այստեղ կան հետաքրքիր էնդեմիկ հազվագյուտ հազվագյուտ բույսեր, որոնք գրանցված են ՀՀ Կարմիր գրքում. 73]: Ախուրյանի միջին հոսքում գետի հովիտը լայն է, ավելի նպատակահարմար է այն օգտագործել որպես լանդշաֆտ-գեղատեսիլ օբյեկտ: Ախուրյանի ձախ ափից գեղեցիկ տեսարան է բացվում գետի հովտում, վերջինս ավելի հետաքրքիր դարձավ Ախուրյանի ջրամբարի կառուցումից հետո: Հետին պլանում տեսարանն ավարտում է Ախուրյան գետի ափին գտնվող Տիգնիս ամրոցը: Նաև շատ դիտարժան է. Ախուրյանի միջին հոսանքի տարածքը, որտեղ մեծ արժեք ունի Անիի գեղեցիկ համայնապատկերը դեպի հակառակ ափը: Ախուրյան գետի մերձակայքում գտնվող հանքային աղբյուրները որոշակի ռեկրեացիոն ներուժ ունեն: Այստեղ կա հանքային ջրերի 2 աղբյուր. Աշոցքի խ Ախուրյան: Այս ջրերը լավ ուսումնասիրված են, ունեն բուժական նշանակություն և, հետևաբար, կարող են օգտագործվել բալնեոլոգիական նպատակներով [2, p. 331]: Ajաջուռի լեռնանցքը հանգստի բնական տարածք է, 1952 մ: Այն առանձնանում է կլիմայական և օրգանական աշխարհի իր մեծ բազմազանությամբ, ինչը կարող է նպաստել Շիրակի մարզում հեռանկարային հանգստի զբոսաշրջության զարգացմանը: Ajաջուռի լեռնանցքում կան արհեստական անտառներ ՝ 1100 հա տարածքով, որտեղ գերիշխող տեսակ է Crimeanրիմի սովորական սոճին [3, p. 73]: Աշոցքի գոգավորությունը հանգստի մեծ ներուժով առանձնանում է Շիրակի մարզում: Այստեղ եզակի է Գորշաբերդի կիրճը, որտեղ կան գեղեցիկ լանդշաֆտներ ՝ մասնատված լանջերով և յուրօրինակ բուսականությամբ: Այս տարածքը Շիրակի մարզում բնական անտառի այն միավորն է, որտեղ պահպանվում է դողացող կաղամբի անտառը: Արփի լիճը գտնվում է Աշոցքի սարահարթում: Արփի լիճը Սանաա լճից հետո երկրի ամենամեծ լողավազանն է: Այն տեղակայված է 2020 թ. Բարձրության վրա: Դրա հայելին զբաղեցնում է ավելի քան 20 կմ 2 տարածք, ջրի ծավալը ՝ 90 միլիոն մ 3: Ախուրյան գետը սկիզբ է առնում լճից: Waterուրն օգտագործվում է ոռոգման և էներգետիկ նպատակներով: 2009 թ.-ին Արփի լճի շրջակայքում ստեղծվեց ազգային պարկ, որն ընդգրկում է Եղնախաղ լեռնաշղթայի արևելյան լանջերը և Javավախքի լեռնաշղթայի հարավ-արևմտյան լանջերը և Վերին Ախուրյանի գոգավորությունը: Ազգային պարկը զբաղեցնում է շուրջ 25,000 հա տարածք: Ազգային պարկում տեղակայված են 670 տեսակի բույսեր (խոլորձներ, շուշաններ, իրիսներ, կակաչներ, շուշաններ), որոնցից 25-ը ներառված են ՀՀ Կարմիր գրքում, ինչպես նաև ողնաշարավոր կենդանիների 255 տեսակ, այդ թվում `IUCN Կարմիրում գրանցված ավելի քան 10-ը: Listուցակ տեսակների համար (ջրասամույր, ջրաքիս, Դարսկի օձ, տափաստանային բազե և այլն): Աշխարհում ապրում է աշխարհի ամենամեծ հայկական գաղութը, այն Հայաստանում գանգուր մազերի սիրամարգի միակ բնակավայրն է, աշխարհում «Դարսկի» օձի միակ բնակավայրը [5, p. 10]: Ազգային պարկում գրանցվել է ավելի քան 140 թռչնատեսակ, որոնցից 80-85-ը բնադրում են այնտեղ: Այս տեսակներից յոթը գլոբալ պահպանության խնդիր ունեն, ներառյալ սիրամարգը, մարգարիտը և մոխրագույն կռունկը: Աշոցքի սարահարթն ունի ձմեռային հանգստի զարգացման բոլոր հնարավորությունները: Այստեղ բավարար տեղումներ են ընկնում (600 մմ), ձմռանը ձյան կայուն ծածկ է ձևավորվում, որը տևում է մինչև չորս ամիս: Այլ կերպ ասած, ձյան ծածկը, որը լեռնադահուկային սպորտի զարգացման հավանական գործոն է, երաշխավորված է ցանկացած հնարավոր զարգացման դեպքում: Բացի այդ, Ամասիայում ձմռանը ուժեղ քամի չկա, ինչն իր հերթին նպաստում է ձմեռային հանգստի կազմակերպմանը: Շիրակի մարզը հարուստ է գիտաերկրաբանական հուշարձաններով: Երկրաբանական-գեոմորֆոլոգիական հուշարձանների ցանկում ներառված են այն օբյեկտները, որոնք արտացոլում են Շիրակի երկրաբանական կառուցվածքը պատմության զարգացման մեջ: Այս խումբը ներառում է երկրաբանական պեղումներ, տարբեր հանքեր, քարանձավներ: Երեւան-Գյումրի մայրուղու ձախ կողմում ՝ Լանջիկ և Մարալիկ բնակավայրերի արանքում, հսկա «կրիա» է (նկար 1): «Կրիան» ունի մոտ 3 մետր երկարություն, գտնվում է բլրի վրա և գտնվում է մայրուղուց դուրս: Հուշարձանը տարբեր խտության բազալտի երկու խոշոր բեկորների «ընտրովի» քամու հարվածի արդյունք է [1, p. 15]: Շիրակի մարզում ՝ Հառիճավանք համալիրի մոտակայքում, գտնվում է մարդկային եզակի ձեռագործ բնական հուշարձան ՝ «Rockոճվող աշտարակ» (նկար 2): Մայր մոնոլիտից առանձնացված ամուր տուֆ ժայռի վրա կառուցվել է փոքրիկ մատուռ: Theայռը հեռացավ մոնոլիտից մի քանի մետր հեռավորության վրա ՝ հենվելով 100 անկյան տակ: Մատուռը վերապրեց երկրաշարժերը և համարվում է Հայաստանի Հանրապետության եզակի բնական հուշարձաններից մեկը: Գծապատկեր 1. «Կրիա» երկրաբանական հուշարձան Նկար 2. «ingոճվող աշտարակ» Գեղեցիկ Թռչկանջրվեժը զբոսաշրջիկներ գրավելու մեծ ներուժ ունի, չնայած այն գտնվում է Շիրակի և Լոռու մարզերի սահմանին, Փամբակ գետի ձախ վտակի վրա, Չիչխան: գետ Չիչխան գետը սկիզբ է առնում Շիրակի լեռնաշղթայի հյուսիսարևելյան լանջերից 2250 մ բարձրության վրա: Միջին հոսքում խորը նեղ կիրճ մտնելուց առաջ առաջանում է Թռչկան ջրվեժը, որը հայտնի է նաև որպես Չիչխան ջրվեժ կամ Թռչկան ջուր: Տեղացիները ջրվեժն անվանում են «Չրան»: Գտնվում է Լոռու մարզի Շիրակամուտ գյուղից մոտ 10 կմ հյուսիս-արևմուտք: Այն Հայաստանում ամենաբարձր և ամենաընդարձակ ջրվեժն է `իր 23,5 մ բարձրությամբ և վայրկյանում ջրի միջին սպառումով` մոտ 1,5 տոննա: Այս հանգստյան-ջրաբանական հուշարձանի ճանապարհը անցնում է Շիրակի մարզի Թորոսգյուղ, Բաշգյուղ, Փոքր Սարիար գյուղերով; Շիրակի մարզից կարելի է կազմակերպել զբոսաշրջիկների հետաքրքիր երթուղիներ Մարդածին հանգստի հուշարձաններ Eraամանակակից դարաշրջանում հնարավոր է բարձրացնել մարդու խնամքի, կրթության և ճանաչողության մակարդակը, որին նպաստում են տարածքի հանգստի պոտենցիալի կարևոր բաղադրիչները ՝ պատմական, մշակութային, հնագիտական, ճարտարապետական հուշարձանները: Այս առումով Շիրակը շատ կարեւոր է, քանի որ այստեղ պահպանվել են շուրջ 2000 պատմաճարտարապետական-հնագիտական հուշարձաններ: Նրանցից շատերը տեղակայված են բարենպաստ լանդշաֆտային տարածքներում, ինչը նպաստում է այդ տարածքներում պատմական արգելոցների կազմակերպմանը: Հնագիտական և հնագիտական հուշարձանները ներառում են այն տարածքները, որտեղ հայտնաբերվել են բրածո մնացորդներ: Դրանցից կարելի է առանձնացնել Հոռոմի մոտակայքում գտնվող բնակավայրը, Բենիամինի, Մեծ Սեպասարի մերձակա տարածքները, Գյումրիի արևմտյան կողմում, Ախուրյան գետի մոտ, ajաջուռ գետի ավազանում, որտեղ բրածո կենդանիների (փիղ, եղջերու, ռնգեղջյուր) բրածոներ: և ծառեր են պեղվել: Հոռոմի պարզունակ բնակավայրը գտնվում է Հոռոմի «Վարդաքար գյուղերի» միջեւ: Սա ցիկլոպյան կառույցով ամրոց էր, որտեղից հնագիտական նյութերը վերագրվում են մ.թ.ա. 3-րդ հազարամյակ, 12-11-րդ դարեր: Շիրակի մարզի հայտնի պատմամշակութային հուշարձաններից են `Մարմաշենի վանական համալիրը (10-րդ դար), Հառիճավանքը (7-րդ դար), Երերույքի տաճարը (5-րդ դարի վերջ), Լմբատավանքը (6-7-րդ դարեր) և այլն, որոնք գրավիչ են: , ընկնում են իրենց գեղեցկությամբ և ճարտարապետական ոճով: Մարզի զբոսաշրջային հետաքրքիր վայրերից մեկը կարելի է համարել Հացիկ գյուղում տեղակայված «akակքարը», որը մեծ ժայռ է ու անցք ունի: Հեթանոս մարդիկ դեռ հավատում էին, որ այդ քարի միջով անցնողները հավերժական երջանկություն կստանան: Հայտնի է նաեւ Սառնաղբյուր գյուղը, որը, բացի մի շարք եկեղեցիներից, ավելի շատ գրավում է «Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ» ուխտատեղիով: Դա մեծ քարանձավ է, որի ներսում կա առատ բնական աղբյուր, որը ժողովուրդը համարում է բուժիչ: Քաղաքային և ճարտարապետական հուշարձանները հանրապետության երկրորդ քաղաքում `Գյումրիում, հանգստի ռեսուրսների ամբողջական համալիր են կազմում: Այն ներառում է ինչպես հին (200 և ավելի հին), այնպես էլ նոր շենքեր: Դրանցից որոշներն առավել հայտնի են Գյումրիի որոշ թաղամասերում (օրինակ ՝ «Սլաբոդկա» կամ Գյումրի, որն աչքի է ընկնում իր եզակի ճարտարապետական կառույցներով ՝ ավարտելով «Կումայրի» արգելոց-թանգարանը), «Աստվածածին» կամ «Յոթվերք», «Ամենափրկիչ» "," Սուրբ Նշան "և այլ եկեղեցիներ, Ավ. Իսահակյան, Հովհ. Շիրազի, Ձիթողցյանների և այլնի տուն-թանգարանները, ինչպես նաև քաղաքապետարանի նորակառույց շենքը, բազմաթիվ արձաններ, որոնք գեղեցիկ ճարտարապետական հուշարձաններ են: Այս ամենը լուրջ նախադրյալներ է ստեղծում Գյումրին միջազգային տուրիզմի այն վայրերից մեկը դարձնելու համար, որտեղ նորը օրեցօր զարգանում է հինով `երբեք չկորցնելով քաղաքի կերպարը, ինչպես ինքնատիպությունը: Վերոնշյալ հանգստյան բնական արհեստական հուշարձանները հզոր նախապայման են Շիրակի մարզում միջազգային զբոսաշրջության ճանաչողական ձևերի զարգացման համար: Մարզում մշակութային ճանաչողական տուրիզմը նպատակ ունի համատեղել սպորտը և ավելի կոնկրետ հետիոտնային տուրիզմը, քանի որ տպավորիչ մշակութային հուշարձանների մեծ մասը գտնվում են անմատչելի կամ լեռնային վայրերում, որտեղ զբոսնելն ավելի հետաքրքիր է: Գրականություն 1. Ավանեսյան Ա., Մալխասյան Ե., Նազարեթյան Ս., Հայաստանի երկրաբանական լեզվի հուշարձաններ, Երեւան, 2000: 2. Գրիգորյան Ա., Հանգիստ Shira Շիրակի մարզի ռեկրեացիոն ներուժը, Հանրապետական գիտական նստաշրջանի նյութեր, հատոր 2, Գյումրի, 2009, էջ 330-332: 3. Մարտիրոսյան Լ., Reամանցային աշխարհագրություն, Վանաձոր, 2014: 4. Մարտիրոսյան Լ., Արագածի զանգվածի ռեկրեացիոն ռեսուրսները և դրանց գնահատումը, GSPI գիտական տեղեկագիր, № 1, հատոր Ա, Գյումրի, 2013, էջ 125-132: 5. Հայաստանի հատուկ պահպանվող տարածքներ և անտառներ, FFԿՀ Հայաստան, Երևան, 2012: 6. Շիրակի մարզպետարանի պաշտոնական կայք www.shirak.gov.am: 7. «Արփի լիճ» ազգային պարկի ստեղծում », WFF- Հայաստանի պաշտոնական կայք http: //wwf.panda.org/hy/about_wwf/our_work/projects_armenia/lake_arpi_national_park _armenia /: Do Avetisyan ՇԻՐԱԿԻ ՀԱՆԳԻՍՏ, tourismԲՈՍԱՇՐՈՒԹՅԱՆ ՆԱԽԱԴՐԻԱԼ ՊՈՆՏԻԼԻԱ Բանալի բառեր, ժամանց և հանգիստ ռեսուրս, ճանաչողական քայլվածք, համայնապատկերային լանդշաֆտ, հուշարձան, զբոսանք- geghagitakanzbosashrjutyun, լեռնադահուկային սպորտ, էնդեմիկ և հազվագյուտ բույսեր ուկենդանիներ, բնական հուշարձաններ, հնագիտական հուշարձաններ, ուխտագնացություն: ։
| Այսօր ռեկրեացիոն ռեսուրսների ճիշտ ներկայացումը և մատուցումը մեծ նախադրյալ է տվյալ շրջանում զբոսաշրջության զարգացման համար։
Շիրակի մարզն աչքի է ընկնում ռեկրեացիոն մեծ ներուժով, որը ներկայումս օգտագործվում է ընդամենը 5-10%-ով։
Աշխատանքի նպատակն է ներկայացնել Շիրակի մարզի ռեկրեացիոն ռեսուրսները և դրանց հնարավոր օգտագործման տարբերակները զբոսաշրջության հեռանկարային զարգացման համար։
Մարզի ռելիեֆը, կլիման և պատմամշակութային հարուստ ժառանգությունը թույլ են տալիս զարգացնել լեռնային, առողջավերականգնողական, ճանաչողական և էկոլոգիական զբոսաշրջությունը, սակայն այս ռեսուրսները բավականաչափ ուսումնասիրված չեն ռեկրեացիոն տեսանկյունից և պահանջվում են ֆինանսական ներդրումներ և որակավորված կադրեր դրանց արդյունավետ յուրացման համար։
|
Հայաստանի Հանրապետությունը հարուստ է մշակութային եւ բնական հուշարձաններվ, որոնցից շատերը դարերի ընթացքում ձուլվել են միմյանց եւ առաջացրել իրենց ձեւի մեջ եզակի հուշարձաններ. օրինակ՝ տասնյակ վանական համալիրները, եկեղեցիները, կամուրջները, ժայռապատկերները եւ դրանց շրջապատող բնական միջավայրը. այս ամենը մեծ հետաքրքրություն է առաջացնում բազմաթիվ զբոսաշրջիկների շրջանում։
Հայաստանի Հանրապետության զբոսաշրջային ռեսուրսի ծավալի գնահատումը բարդ գործընթաց է, քանի որ հաշվի է պետք առնել ոչ միայն ներկայիս զբոսաշրջայինստանդարտ ուղղությունները, այլ նաեւ այն ուղղությունները, որոնք ավելի քիչ կամ 434ԶԲՈՍԱՇՐՋՈՒԹՅՈՒՆ ընդհանրապես չեն այցելվում զբոսաշրջիկների կողմից։
Շատ զբոսաշրջային ուղղություններ, որոնք քիչ են առաջարկվում կամ չեն առաջարկվում զբոսաշրջիկին, ամենայնիվ չեն զիջում իրենց ճարտարապետական եզակիությամբ, գրավչությամբ, պատմական եւ մշակութային հետաքրքրաշարժությամբ այն ուղղություններին, որոնք ներկայումս մեծ ճանաչում են վայելում։
Թեման արդիական է, քանի որ զբոսաշրջավայրերի ուսումնասիրումը՝ ի դեմս Գեղամա լեռնավահանի, կնպաստի ՀՀ զբոսաշրջային գրավչության բարձրացմանը։
Զբոսաշրջիկների համար մեծ գրավչություն են ապահովում նաեւ ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ժառանգության ցուցակում գրանցված օբյեկտները, եւ այն օբյեկտները,որոնք հայտնվում են վերոնշյալ ցուցակում, ավելի ճանաչված եւ հետաքրքրաշարժ են դառնում զբոսաշրջիկի համար։
Այս ցուցակում ներկայումս կարող ենք տեսնել Հայաստանի Հանրապետության տարածքում գտնվող հետեւյալ օբյեկտները՝ Հաղպատ եւ Սանահին վանական համալիրները, Էջմիածնի մայր տաճարը, Զվարթնոցը, Գեղարդավանքը, վերին Ազատի դաշտը եւ ուրիշ ոչ նյութական մշակութային արժեքներ։
Հարկ է նշել նաեւ, որ ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ժառանգության ցանկում ընդգրկված մշակութային արժեքները/վայրերը պատկանում են աշխարհի բոլոր ժողովուրդներին` անկախ դրանց գտնվելու վայրից։
Այդ ցանկում ընդգրկված են մարդկության համար առավել մեծ արժեք ներկայացնող հուշարձանները եւ հուշահամալիրները։
Համաշխարհային ժառանգության ցանկի ամենակարեւոր նպատակն է պահպանել եւ հայտնի դարձնել յուրահատուկ օբյեկտները, եւ այդ նպատակով կան գնահատման հատուկ չափանիշներ։
Դրանք տասն են, որոնցից վեցը մշակութային հուշարձանների համար են, իսկ չորսը՝ բնական։
Չնայած Հայաստանի Հանրապետությունը ունի յուրօրինակ կլիմա, բնական լանդշաֆտներ եւ բնական հուշարձաններ, այնուամենայնիվ, դրանցից ոչ մեկը գրանցված չէ Համաշխարհային ժառանգության ցանկում, եւ դա ամենայնիվ չի նշանակում, որ դրանք չեն համապատասխանում հատուկ գնահատման չափանիշներին։
Հարկ ենք համարում նշել նաեւ, որ առաջադրվող օբյեկտը պետք է համապատասխանի առնվազն մեկ չափանիշի [3]։
Հայաստանի Հանրապետության տարածքում կան բազմաթիվ բնական հուշարձաններ եւ լանդ435ԶԲՈՍԱՇՐՋՈՒԹՅՈՒՆ շաֆտներ, որոնք համապատասխանում են ոչ միայն մեկ, այլեւ մի քանի չափորոշիչների։
Դրանց շարքին է պատկանում նաեւ Գեղամա լեռնավահանը, որն ունի բոլոր պահանջվող չափորոշիչները։
Հարկավոր է միայն հստակ սահմանագծել եւ ստեղծել հատուկ պահպանվող տարածք, որը կընդգրկի Գեղամա լեռնավահանի զգալի մասը,ներառյալ դրա վրա գտնվող բնական եւ մշակութային հուշարձանները։
Մեր տարածաշրջանում նմանատիպ բնական օբյեկտի օրինակ է ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ցուցակում ընդգրկված Արեւելյան Կովկասը, որը, հանդիսանալով Մեծ Կովկաս լեռնահամակարգի արեւմտյան հատվածը, լեռնային զբոսաշրջությամբ զբաղվող զբոսաշրջիկների շրջանում մեծ ճանաչելիություն է վայելում։
Այս տարածաշրջանում համապատասխանաբար զարգացել են ենթակառուցվածքներ, որոնք ապահովում են ակտիվ հանգիստ նախընտրողների համար բազմաթիվ ծառայություններ, օրինակ՝ ճոպանուղի, ձիերի վարձակալում, պառապլանային թռիչքներ, օդապարիկներով շրջագայություն, ուղղաթիռներից թռիչքներ, լողավազաններ, կորտեր եւ բազմաթիվ սննդի սպասարկան օբյեկտներ։
Գեղամա լեռնավահանը, հարուստ լինելով մշակութային եւ բնական դիտարժան օբյեկտներով եւ համալիրներով, այսօր արդեն շատ զբոսաշրջիկների այցելության թիրախ է հանդիսանում։
Գեղամա լեռնավահանի՝ Համաշխարհային բնական հուշարձանների ցուցակում գրանցելը միայն կմեծացնի այդ հոսքերի քանակը։
Մյուս տեսանկյունից, այս տարածաշրջանում կստեղծվեն հատուկ ենթակառուցվածքներ, որոնք կապահովեն հուշարձանների անվտանգությունը, մաքրությունը, հասանելիությունը, կկառուցվեն միջազգային ստանդարտներին համապատասխանող քայլարշավային արահետներ։
Բացի այս առավելություններից,կլուծվեն նաեւ այլ խնդիրներ՝ կապված տարածաշրջանի բնակավայրերի հետ. զբոսաշրջային հոսքերի մեծացման շնորհիվ կավելանան գիշերակաց ապահովող օբյեկտները, սննդի հաստատությունները եւ այլն։
Գեղամա լեռների երկարությունը 65 կմ է, լայնությունը՝ 35 կմ, եւ այն գտնվում է Սեւանի եւ Արարատյան գոգավորությունների միջեւ։
Առավելագույն բարձրությունը Աժդահակ գագաթն է՝ 3597մ, որը հանդիսանում է Հայաստանի Հանրապետության բարձրությամբ երրորդ գագաթը։
Բարձր գագաթներն են՝ Մեծ Աժդահակ (3598մ), Սպիտա436ԶԲՈՍԱՇՐՋՈՒԹՅՈՒՆ կասար (3555մ), Գեղասար (3443մ), Ակնասար (3258մ) եւ Սեւկատար (3225մ) եւ այլն [1] ։
Հիմքում կավճի ու պալեոգենի տարասեռ, մակերեւույթում պլիոցենի ու անթրոպոգենի հրաբխային ապարներ են։
Ունի անհամաչափ կառուցվածք։
Արեւելյան լանջերը աստիճանաբար իջնելով՝ ձուլվում են մերձսեւանյան լավային սարավանդներին, իսկ արեւմտյան լանջերն իջնում են Հրազդանի հովիտը՝ առաջացնելով նախալեռնայինգոտի, որի մասն են կազմում Հատիս, Գութանասար, Մենակասար եւ այլ հրաբխային կոները [1]։
Ջրբաժան գոտու միջին բարձրությունը 2800-3000 մ է։
Այն իրենից ներկայացնում է ալիքավոր սարավանդ՝ հրաբխային կոներով, ինչպիսիք են Աժդահակն ու Սեւկատարը, եւ ժայթքման մնացորդային գմբեթներով. օրինակ Սպիտակասարը, Գեղասարը, Գնդասարը եւ այլն։
Հարավային բարձրադիր հատվածը մասնատված է գետահովիտներով ու կիրճերով։
Գեղամա լեռնավահանի հարավարեւմտյան լանջերը ներառված են «Խոսրովի անտառ» արգելոցի մեջ։
Լավային հոսքերը 15-20 կմ ալիքներով տարածվել են Հրազդանի, Ազատի, Արգիճիի գետահովիտներում՝ առաջացնելով բազմանկյուն, սյունաձեւ առանձնացումներ։
Լանջերին կան աղբյուրների ելքեր, որոնցից են Քառասունակնը, Ակունքը, Լիճքը։
Որոշ հրաբխային կոների խառնարաններ վերածվել են լճակների։
Գետահովիտների վերին մասերում մորենների եւ տրոգների ձեւերով պահպանվել են անթրոպոգենի սառցապատումների հետքերը։
Կլիման բարեխառն եւ ցուրտ լեռնային է, ամռանը՝ կարճատեւ, զով, ձմեռը՝ ցուրտ (240-250 օր), տարեկան միջին ջերմաստիճանը նախալեռներում՝ 6-40 C, սարավանդներում՝ 2-00 C, գագաթին՝ 20C, տարեկան տեղումները՝ 500-900 մմ, ձնածածկույթի հզորությունը՝ 30-100 սմ։
Լանջերից սկիզբ են առնում Ազատ, Վեդի, Արգիճի, Գավառագետ, Բախտակ եւ այլ գետեր։
Այստեղ դիտվում է վերընթաց գոտիականություն, որը նույնպես իրենից հետաքրքրություն է ներկայցանում. մինչեւ 2800 մ լեռնատափաստաններ են, ավելի բարձր՝ մերձալպայն եւ ճահճացած մարգագետիններ, իսկ ձյունամերձ գոտում՝ չզարգացած, կմախքային հողեր՝ բարձանման բույսերով։
Արեւմտյան լանջերին կան արեւելյան կաղնու եւ գիհու նոսրանտառներ։
Կենդանիներից հանդիպում են ճագարամուկ, նապաստակ, գայլ, աղվես, արջ, սողուններից՝ մողեսներ, օձեր։
Գեղամա լեռնավահանը կարող է դեստինացիա հանԳեղամա լեռնավահանի գագաթների մասին տեղեկություններ, http։
//wikimapia.org/ 437ԶԲՈՍԱՇՐՋՈՒԹՅՈՒՆ դիսանալ թռչնադիտարկմամբ հետաքրքրվող զբոսաշրջիկների համար, քանի որ այստեղ շատ են թռչունները [4]։
Բազմաթիվ կոնաձեւ լեռնագագաթներից բացի, առանձին ուշադրության են արժանի Գեղամա լեռնավահանի վրա գտնվող խառնարանային լճերը,որոնցից են օրինակ Ակնա լիճը, Վանքի լիճը, Աժդահակի եւ Տառ լեռան խառնարանային լիճերը, Վիշապալիճը եւ այլն։
Խառնարանային լճերը մեծ հետաքրքրություն են առաջացնում եւ բարձրացնում են զբոսաշրջային գրավչությունը, եւ սրանց ճանապարհին, բացի Գեղամա լեռավահանի բնապատկերներից, զբոսաշրջիկները կտեսնեն նաեւ մշակութային հուշարձաններ, որոնց մասին կնշենք ստորեւ։
Գեղամա լեռնավահանի վրա գտնվող Վանքի լճի ափին կան վիշապաքարեր, որոնք իրենցից ներկայացնում են մշակութային յուրօրինակ հուշարձաններ։
Սրանք քարակոթողներ են,եւ շատ մասնագետների կողմից համարվում են խաչքարի նախատիպը։
Հայկական առասպելաբանության մեջ Վիշապներն իրենց ուրույն տեղն ունեն եւ համարվում են նախաստեղծ էակներ։
Նրանք էին սկիզբ տալիս կենարար ջրերին եւ միաժամանակ պահպանում էին այն։
Վիշապները հաճախ նաեւ արգելափակում էին ջրերի հոսանքը՝ փակելով աղբյուրի ակը։
Առասպելաբանական վիշապներին հատկանաշական էր թե՛ դրական, եւ թե՛ բացասական վարքը։
Օրինակ` հայկական ավանդապատումներից մեկում` ցուլ-լեռ Տավրոսը պոզահարում, սպանում է վիշապ-լեռ Զագրոսին, որի վերքերից հոսող կենարար հեղուկից էլ ձեւավորվում են Զաբ գետի ջրերը։
Վիշապաքարերի կոթողային նախատիպը հավանաբար կարելի է փնտրել Գյոբեկլի Թեփեյի հնավայրում [5]։
Մարդու կողմից կերտված մշակությաին հուշարձաններից, վիշապաքարերից բացի, Գեղամա լեռնավահանի վրա կան նաեւ ժայռապատկերներ, որոնք էլ ավելի մեծ հետաքրքրություն են վայելում։
Պահպանվել են բազմաթիվ ժայռապատկերներ, որոնցից ամենահները թվագրվում են Ք.ա. 7-րդ հազարամյակին։
Գեղամա լեռների ժայռապատկերների մեջ աչքի են ընկնում վայրի կենդանիների տարբեր տեսակներ, որոնք հաճախ պատկերված են մեծ կամ փոքր խմբերով։
Հստակ նշմարվում են չորրորդական ժամանակներից պահպանված, այժմարդենմեր տարածաշրջանում գոյություն չունեցող, հաճախ նաեւ վերացած կենդանատեսակներ, ինչպես նաեւ ներկայումս գոյություն ու438ԶԲՈՍԱՇՐՋՈՒԹՅՈՒՆ նեցող կենդանատեսակներ։
Պատկերների մեջ հաճախ հանդիպում ենք՝ մարդու, այծի, օձի, զուբրի, վայրի ցուլի (կամ կովի), առյուծի, հեպարդի, լուսանի, ընձառյուծի, վարազի, կխտարների, ընտելացված ու վայրի ձիերի, աղվեսի ու գայլի, շների շատ տարատեսակների, կովկասյան եղջերուի, իշայծամի,նապաստակիեւ մանր կենդանիների վատ որոշվողմի քանի տեսակների, սողունների զանազան տիպերի, վերջապես՝ բադի, սագի, արագիլի, կարապի, կաքավի պատկերներ։
Այս կենդանիներից շատերը այժմ էլ հանդիպում են Գեղամա լեռներում։
Գեղամա լեռնավահանի վրա է գտնվում նաեւ Հայաստանի Հանրապետության տարածքում գտնվող միակ երկնաքարային խառնարանաձեւ փոսորակը։
Խառնարանները լինում են սարերի վերին հատվածում, հիմնականում կոնի կենտրոնական մասում, իսկ այս խառնարանը իրենից ներկայացնում է հարթ մակերեւույթի վրա առաջացած ոչ շատ մեծ իջվածք։
Շատ մասնագետների կարծիքով այսպիսի փոսորակ կարող էր առաջանալ երկնաքարի ընկնելու դեպքում։
Ըստ ՀՀ ԳԱԱ գիտաշխատող Կարեն Թոխատյանի հաշվարկների, այսպիսի փոսորակ կարող էր առաջանալ 80-300 կգ զանգվածով եւ 10-20կմ/ժ արագությամբ ընկնող մարմնի հարվածից։
Հետաքրքիր է նաեւ այն փաստը, որ կենդանիները շրջանցում են այս հատվածը։
Երկնաքարի ընկնելու տեսարանի դիտարժան պատկեր կա փորագրված Վարդենիսի լեռների՝ Սեւասար կոչվող բարձունքի վրա գտնվող սալաքարի վրա[6]։
Դիտարկումների արդյունքում պարզ է դառնում, որ Գեղամա լեռնավահանը Հայաստանի Հանրապետության համար ակտիվ զբոսաշրջության ահռելի ռեսուրս է հանդիսանում։
Չնայած այն փաստին, որ այսօր արդեն այս քայլարշավային երթուղին ներգնա զբոսաշրջիկների համար ամենատարածված առաջարկների ցուցակում է գտնվում, այն ավելի մեծ ճանաչելիություն, եւ հետեւաբար, ավելի մեծ շահագործում կունենա, եթե ընդգրկվի ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ժառանգության ցուցակի մեջ։
Իհարկե, կարիք չկա ամբողջ լեռնավահանը ներառել, այլ միայն այն հատվածը, որտեղ ավելի շատ են կենտրոնացած դիտարժան բնական եւ մշակութային հուշարձանները։
Զբոսաշրջային ռեսուրսի գրագետ կառավարման արդյունքում շղթայական զարգացումներ կլինեն տարածաշրջանի սպասարկման, տնտեսական, բնաճանաչողության, բնապահպանման ոլորտներում։
439ԶԲՈՍԱՇՐՋՈՒԹՅՈՒՆ Հնավայրի հայտագրումը՝ որպես ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ժառանգության հավակնորդ-օբյեկտ, զանազան այլ տվյալներ է պահանջում։
Մասնավորապես, հույժ կարեւոր է օբյեկտի անձնագրի առկայությունը, որը պետք է պարունակի հետեւյալ պարտադիր տեղեկությունները՝ 1. անվանումը եւ դասակարգումը, 2. տեղադիրքը եւ աշխարհագրական ճշգրիտ կոորդինատները, 3. նկարագրությունը, չափագրությունը եւ վիճակը, 4. սահմանների եւ պահպանական գոտու նկարագրությունը, մակերեսը, քարտեզ-հատակագիծը, 5. տվյալներ սեփականատիրոջ եւ հողօգտագործման մասին, 6. պահպանության եւ օգտագործման ռեժիմի առանձնահատկությունները, 7. տվյալներ պահպանությունն իրականացնող սուբյեկտի մասին։
Առաջարկի դեպքում այսպիսի անձնագրի ստեղծումը էլ ավելի է դժվարանում, քանի որ Գեղամա լեռնավահանը իրենից ներկայացնում է հազարամյակների ընթացքում բնության եւ մարդու մշակութային գործունեության արդյունքում ձեւավորված մի ամբողջական համալիր, որը վստահաբար կարելի է անվանել բնապատմական լանդշաֆտ։
Նախ, անհրաժեշտ է պետական մակարդակում հաստատել բնության հատուկ պահպանվող տարածքի այս կատեգորիան, որն իր հերթին կհանգեցնի որոշակի օրենսդրական փոփոխությունների։
Այդ փոփոխությունները միանգամայն արդարացված կլինեն, քանի որ նմանատիպ հնավայրերը սփռված են Հայաստանի ողջ տարածքով։
Հաշվի առնելով առաջարկվող օբյեկտի համալիր բնույթը՝ կպահանջվի օբյեկտը համապատասխանեցնել Կոնվենցիայով նախատեսված թե՛ բնական, թե՛ մշակութային չափանանիշներին՝ հավակնելով ստանալ «խառը» (mixed) օբյեկտի կարգավիճակ։
Այսպիսով Գեղամա լեռնավահանը համապատասխանում է Կոնվենցիայով սահմանված ոչ միայն մեկ, այլեւ 5 չափորոշիչների [2]. II. Օբյեկտը վկայում է տվյալ ժամանակահատվածում կամ որոշակի մշակութային տարածության մեջ մարդկային արժեքների նշանակալի ազդեցության մասին։
III. Օբյեկտը հանդիսանում է յուրօրինակ կամ բացառիկ այն քաղաքակրթությունների կամ մշակութային սովորույթների համար, որոնք դեռ գոյություն ունեն կամ արդեն անհետացել են։
440ԶԲՈՍԱՇՐՋՈՒԹՅՈՒՆ Օբյեկտը ուղղակիորեն կամ մասամբ կապված է իրադարձությունների կամ գոյություն ունեցող ավանդույթների, գաղափարների, համոզմունքների, գեղարվեստական կամ գրական ստեղծագործությունների հետ եւ ունի համամարդկային նշանակություն։
VII. Օբյեկտն իրենից ներկայացնում է բնական ֆենոմեն կամ բացառապես բնական գեղեցկություն եւ էսթետիկ կարեւորություն ունեցող տարածություն։
VIII. Օբյեկտը հանդիսանում է երկրի պատմության կարեւորագույն փուլերի վառ օրինակ, այդ թվում` անցյալի հետքերի, ռելիեֆի առաջացման հետեւանքով տեղի ունեցող երկրաբանական պրոցեսների խորհրդանիշ, գեոմորֆոլոգիական առանձնահատկությունների խորհրդանիշ։
Այսպիսով, տեսնում ենք, որ Գեղամա լեռնավահանը ունի մեծ հնարավորություն հայտնվելու ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային մշակութային ժառանգության ցուցակում։
Հաշվի առնելով այն փաստը, որ այս տարածաշրջանը մեծ տեմպերով տնտեսական նվաճումներ կգրանցի՝ հարկավոր է նաեւ վերահսկել գործունեությունը։
Համաձայն Կոնվենցիայի սկզբունքների՝ Գեղամա լեռնավահանի կարգավիճակը՝ որպես համաշխարհային ժառանգության օբյեկտ, տվյալ տարածքին կտա հետեւյալ կարեւոր առավելությունները` 1. յուրօրինակ բնական համալիրի ամբողջականության եւ պահպանվածության ապահովման լրացուցիչ երաշխիքներ, 2. տարածքի եւ այն կառավարող հաստատությունների վարկանիշի բարձրացում, 3. ցուցակում ընդգրկված օբյեկտի միջազգային հանրահռչակման ու բնօգտագործման այլընտրանքային տեսակների զարգացման (առաջին հերթին էկոլոգիական զբոսաշրջության տարբեր ուղղությունների) խթանում, 4. համաշխարհային ժառանգության օբյեկտի պահպանմանն ուղղված անհրաժեշտ ֆինանսական միջոցների ներգրավման նախապատվության ապահովում (առաջին հերթին Համաշխարհային ժառանգության հիմնադրամից), 5. յուրօրինակ բնական համալիրի տարրեր հանդիսացող՝ բնական եւ մշակութային օբյեկտների պահպանվածության եւ այլ441ԶԲՈՍԱՇՐՋՈՒԹՅՈՒՆ ընտրանքային բնօգտագործման մշտական վերահսկողություն (մոնիթորինգ)։
Թեմայի հետազոտման արդյունքում հստակ ընդգծվում է, որ Գեղամա լեռնավահանը ունի հսկայական զբոսաշրջային ներուժ, եւ այդ ներուժը ենթարկվում է սիրողական կառավարման։
Գրագետ եւ կանոնակարգված կառավարման միջոցով այս ռեսուրսը նոր հորիզոններ կբացի Հայաստանի Հանրապետության ակտիվ զբոսաշրժության համար, կլուծվեն մի շարք տարածաշրջանային խնդիրներ, քայլարշավային արահետները կծառայեն նաեւ ներքին զբոսաշրջիկներին։
Գեղամա լեռնավահանը կարող է դառնալ բնաճանաչման, պատմության որոշակի ժամանակահատվածի ուսումնասիրման եւ էկոլոգիական խնդիրները ուսումնասիրելու գիտահանրամատչելի տարածք։
| Աշխատանքի նպատակն է Գեղամա լեռնավահանի զբոսաշրջային ռեսուրսի ուսումնասիրության արդյունքում մատնանշել դրա կարեւորությունը Հայաստանի Հանրապետության զբոսաշրջային գրավչության բարձրացման գործընթացում։
Ուսումնասիրությունը ցույց տվեց, որ Գեղամա լեռնավահանի որոշ հատվածներ համապատասխանում են ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ժառանգության չափորոշիչներին, որն իր հերթին խթանող գործոն է հանդիսանում զբոսաշրջային օբյեկտի ճանաչման տեսանկյունից։
Այս ռեսուրսի նպատակային կառավարման արդյունքում տարածաշրջանում կունենանք տնտեսական շղթայական փոփոխություններ, որոնք կնպաստեն Հայաստանի Հանրապետության զբոսաշրջության ոլորտի բարելավման գործընթացին։
|
ԳԱՂԹԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆԸ ՎԵՐԱԲԵՐՈՂ ՄԻ ՔԱՆԻ ԲԱՌԵՐԻ ԵԶՐՈՒԹԱՅԻՆ ԱՐԺԵՔԸ ՀԱՅԵՐԵՆՈՒՄՀայրենիքից, բնօրրանից հեռանալու և այլ վայրերում բնակություն հաստատելու երևույթը՝ կամավոր կամ բռնի, և դրան սերտորեն կապված իրողությունները հայերենում ի հայտ են բերում բառերիընդարձակ մի շարք՝ գաղութ, համայնք, գաղթաշխարհ, սփյուռք, ցրոնք, աքսոր, պանդուխտ, ղարիբ,նժդեհ, տարագիր, տարաբնակ, վտարանդի, փախստական, աստանդական, գաղութաբնակ, դրսեցի ևայլն։
Այս բառերի և նրանցից ածանցմամբ, բառաբարդմամբ կազմված մյուս բառերի մի մասն այսօրգործածվում է իբրև եզրույթ, և հարկ է ուշադրություն դարձնել մի կողմից՝ գիտական գրականությանմեջ դրանց կիրառումներին, նրբիմաստներին, քանի որ եզրույթի առաջնային հատկանիշը մենիմաստությունն է, մյուս կողմից՝ դրանք թարգմանելու հնարավորությանը, որը ևս կարևոր նախապայման է եզրույթի համար։
«Սփյուռք. անդրազգային հետազոտությունների հանդեսի» խմբագիր, սփյուռքի տեսաբան Խաչիկ Թեոլեոլյանը, քննելով հայկական իրականության մեջ դիսկուրսիվ անցումն աքսորից դեպի սփյուռք (from exile to diaspora), համառոտ անդրադառնում է հայերենում գաղթականությանը վերաբերող մի քանի բառերի՝ նշելով, որ դա կարող է նյութ դառնալ առանձին բանասիրականբնույթի հոդվածի1։
Աշխատանքը գրելու միտքը ծագել է այդտեղից, թեև կփորձենք ոչ թե զուտ բանասիրական քննություն կատարել, այլ որոշ դիտարկումներ անել այդ բառերից մի քանիսի եզրութայինարժեքի վերաբերյալ. սփյուռք, գաղթաշխարհ, ցրոնք, գաղթօջախ, համայնք, պանդուխտ, փախստական, գաղթական, վտարանդի, աքսորյալ, տարագիր։
Սփյուռք եզրույթի սահմանումն այսօր մեծապես կապվում է ամերիկյան բազմակրթանքայինսփյուռքյան դիսկուրսի հետ, որտեղ այն ամենաքննարկվող հարցերից է։
Սփյուռքը, որը նախապես կիրառվել է հրեական, ապա նաև՝ հունական և հայկական համապատասխան սոցիալական ձևավորումներն անվանելու համար, 1960-ական թթ․ ի վեր սկսել է զբաղեցնել ավելի լայն իմաստաբանական տիրույթ՝ ընդգրկելով այնպիսի իրողություններ, ինչպիսիք են էթնիկ փոքրամասնությունները, փախստականները, աքսորյալները, տարագիրները և այլն2։
Հետազոտողները ցուցաբերում են ոչ միասնականմոտեցում՝ կամ որևէ խմբի վերաբերյալ եզրույթի կիրառության համար կարևորելով որոշակի բնութագրիչների առկայությունը3, կամ այն անխտիր կիրառելի համարելով հայրենիքից դուրս գտնվողցանկացած խմբի համար՝ անկախ սփռումի պատճառներից, չափից։
Հայության դեպքում հստակ է, որայն հնագույն, «դասական» սփյուռքներից է։
Հայերենում սփռված հայության համար` որպես հավաքականության, սփյուռքից բացի կիրառվում է նաև գաղթաշխարհ բառը։
Սփյուռքը diaspora-ի համարժեքն է։
Նույնն է նաև ծագումը՝ բնիկ հնդեվրոպական sphere-s «ցրել»արմատից4։
Գաղթաշխարհի գաղութ արմատը բնիկ սեմական բառ է, որի պարզ արմատն է gala՝ «բնակիչներին վտարելով երկիրը դատարկել» իմաստով (եբրայերեն` galut «աքսոր տարվելը, աքսորական1 Tölölyan Kh., Elites and Institutions in the Armenian Transnation։
Conference on Transnational Migration։
ComperativePerspectives. Princeton University, 2001, http։
//www.transcomm.ox.ac.uk/working%20papers/WPTC-01-21%20Tololyan.doc.pdf.2 Tölölyan Kh., Rethinking Diaspora(s)։
Stateless Power in the Transnational Moment, Diaspora։
A Journal of Transnational studies,3 Ամենահաճախ հղվող հարացույցն է Վ. Սաֆրանի հարացույցը՝ 1. Խմբի անդամները կամ նրանց նախնիները սփռվել են ելմանկենտրոնից դեպի երկու կամ ավելի օտար (ծայրամասային) շրջաններ, 2. Պահպանել են իրենց իսկական հայրենիքի ֆիզիկականտեղակայման, պատմության և նվաճումների մասին հավաքական հիշողությունը, տեսլականը կամ առասպելը, 2. Համարում են,որ անհնար է ամբողջությամբ ինտեգրվել ընդունող հասարակությունում, ուստի և մասամբ օտարված են զգում, 4. Նախնիներիհայրենիքը համարում են իրենց իսկական, իդեալական հայրենիքը, որտեղ իրենք կամ իրենց սերունդներն ի վերջո պետք է վերադառնան, 5. Հավաքական ուժերը նվիրաբերում են հայրենիքի պահպանությանը կամ վերականգնմանը, անվտանգությանը ևբարգավաճմանը, 6. Շարունակում են անձնապես կամ միջնորդավորված կապված մնալ հայրենիքին, որն էլ պայմանավորում էնրանց համերաշխությունը և էթնոհամայնքային գիտակցությունը։
Տե՛ս Safran W., Diasporas in Modern Societies։
Myths of4 Տե՛ս Ջահուկյան Գ.,Հայերեն ստուգաբանական բառարան, Երևան, 2010, էջ 698։
ներ, գաղթականներ»)1։
Ժամանակակից հայերենում գաղութը (գաղթօջախ, գաղթավայր) «այն երկիրը,երկրամասը ևն, որտեղ գաղթականությունը բնակություն է հաստատել» իմաստից բացի ունի նաև«իմպերիալիստական պետության կողմից բռնատիրված և շահագործվող երկիր», «կալանավորներին`գերիներին պահելու տեղ» և այլ իմաստներ2։
Ժամանակից եբրայերենում diaspora-ն հենց հրեականսփյուռք իմաստով արտահայտվում է galut բառով, որում ակնհայտորեն առկա է բացասական երանգը՝«արտաքսում»3։
Թեև հայկական բառարաններում գաղթաշխարհ բառը կարող է բացատրվել սփյուռք բառով`«օտար երկրներում հաստատված հայկական գաղութները միասին վերցրած, սփյուռք»4, սակայնպատմագիտության մեջ ընդունված է սփռված հայության պատմությունը բաժանել Հայ գաղթաշխարհի և Հայ սփյուռքի (Սփյուռքի)՝ հիմք ընդունելով, որ Ցեղասպանությունից հետո գաղթաշխարհը ձեռքբերեց նոր դիմագիծ, ստանձնեց նոր խնդիրներ, աշխարհայացքային և կազմակերպական առումներովանցում կատարեց դեպի որակապես տարբերվող նոր հարթություն5։
Այսինքն՝ նախաեղեռնյան և հետեղեռնյան իրականություններն անվանվում են համապատասխանաբար՝ գաղթաշխարհ և սփյուռք։
Անգլերենով գրված ուսումնասիրություններում diaspora-ն՝ սփյուռքը, կիրառվում է նաև նախաեղեռնյան իրականության համար, oրինակ՝ Ս. Ասլանյանը Նոր Ջուղայի վաճառականական ցանցն անվանում է առևտրային սփյուռք (trade diaspora)6։
Պատճառն այն չէ, պարզապես, որ անգլերենում չկագաղթաշխարհ բառի համարժեքը7։
Որպես սոցիալական ձևավորում Հայ գաղթաշխարհը տիպիկսփյուռքային երևույթ է՝ սփյուռք բառի այսօրվա ընկալմամբ, ընդ որում՝ բառի կիրառման ամենախըստապահանջ մոտեցմամբ8։
Ուշագրավ է, սակայն, որ սփյուռք բառը, որպես ինքնաբնութագրող բառ՝ սկզբնապես չի գործածվել հայության շրջանում։
Անդրադառնալով այդ հարցին՝ Է. Մելքոնյանը նշում է, որ 1920-ականներիկեսին է պատմական այդ նոր իրականությունն արտերկրի հայկական հրապարակումներում աստիճանաբար սկսում անվանվել սփյուռք՝ համապատասխան հունական diaspora-ին։
Հղելով «Նոր ԲառգիրքՀայկազեան Լեզուի» բառարանին՝ հեղինակը կարևորում է, որ ո՛չ այստեղ, ո՛չ նրանից առաջ՝ հայ միջնադարյան պատմիչների շարադրանքներում, ո՛չ էլ ավելի վաղ բառը չի գործածվել հայերի վերաբերյալ9, և իրողությունը բացատրում է նրանով, որ հայ ազգը չի եղել սփռված. չնայած գաղթերին՝ հայության ճնշող մեծամասնությունը մշտապես ապրել է իր հայրենիքում10։
Նկատենք, որ «Նոր ԲառգիրքՀայկազեան Լեզուի» բառարանը, որը հայ բառարանագրության մեջ կոթողային աշխատություն է ևուղենշային, այս դեպքում հետաքրքական է այն առումով, որ նրա հեղինակները հայրենիքից անջատված, հեռավոր Վենետիկում հաստատված Մխիթարյան միաբաններն էին, ովքեր, փաստորեն, իրենցչեն համարում սփյուռքային։
Ավելի վաղ Հ. Մելիքսեթյանը, փորձելով ճշգրտում կատարել գաղութահայ և սփյուռքահայ բառերիհասկացությունների հարցում, որոնք հավասարապես գործածվում էին հայրենիքից դուրս ապրող հայկական համայնքների վերաբերյալ, նշում է. «Այդ հին և նոր հայկական համայնքներն իրարից տարբերվում են ոչ միայն իրենց ծագումով, այլև հայ իրականության մեջ ունեցած դերով ու բնույթով։
Ուստի,տարաշխարհի ներկա համայնքների համար, մեր կարծիքով, ավելի նպատակահարմար է գործածելսփյուռքահայ բառը։
Հայկական նախկին գաղութներն առաջացել և գոյություն են ունեցել այն ժամա1 Աճառյան Հր., Հայերեն արմատական բառարան, h. 1, Երևան, 1971, էջ 505։
2 Տե՛ս Ժամանակակից հայոց լեզվի բացատրական բառարան, հ. 1, Երևան, 1969, էջ 364։
Տե՛ս նաև Աղայան Է., Արդի հայերենբացատրական բառարան, h. 1, Երևան, 1976, էջ 217։
Գաղութ արմատից կազմված բառեր են՝ գաղթածին, գաղթանիստ,գաղթարան, գաղթակայան, գաղթաշենք, գաղթահայ ևն, անձնանուն՝ Գաղթուհի։
3 Милитарев А., О содержании термина «диаспора» (к разработке дефиниции), Диаспоры, N 1.,1999, с. 29։
4 Աղայան Է., h. 1, էջ 216։
Տե՛ս նաև Ճէրէճեան Գ., Տօնիկեան Փ., Տէր Խաչատուրեան Ա., Հայոց Լեզուի Նոր բառարան, հ. 1,Պէյրութ, 1992, էջ 316։
5 Եղիազարյան Ա., Հայ սփյուռքի պատմության պարբերացումը, Հայագիտության հարցեր, Երևան, 2014, էջ 33։
Տե՛ս նաևՄելիքսեթյան Հ., Հայրենիք-սփյուռք առնչությունները և հայրենադարձությունը (1920-1980թթ.), Երևան, 1985, էջ 3։
Տե՛ս նաևՄելքոնյան Էդ., Սփյուռք, «Հայ Սփյուռք», հանրագիտարան, Երևան, 2003, էջ 9։
6 Aslanian S., Trade diaspora versus Colonial State։
Armenian Merchants, the English East India Company, and the High Court of7 Խ. Թեոլեոլյանը բառի իմաստը հայերենին չտիրապետողներին բացատրելու համար բառացի թարգմանում է՝ galut-word, տե՛սTölölyan Kh., Elites and Institutions in the Armenian Transnation։
Conference on Transnational Migration։
Comperative Perspectives.Princeton University, 2001, http։
//www.transcomm.ox.ac.uk/working%20papers/WPTC-01-21%20Tololyan.doc.pdf։
8 Լևոն Աբրահամյանը նկատում է, որ թերևս սփյուռք և գաղթավայր (գաղթաշխարհ) տարբերակումներից խուսափելու և բոլորերևույթներն ամբողջությամբ ընգրկելու համար է Գ. Բարտակչյանը գերադասում գործածել dispersion բառը diaspora-իփոխարեն։
Տե՛ս Աբրահամյան Լ., Հայաստանը և Հայկական սփյուռքը. տարանջատում և հանդիպում, 21-րդ դար, 1(11), 2006, էջ38։
9 Բառը բացատրվում է Սփռումն. Տարածութիւն ամենայն վայր կամ կողմն. և Ազգ ցրուեալ։
Ապա՝ բերվում են օրինակներ, որոնքվերաբերում են հրեաներին։
Տե՛ս Նոր Բառգիրք Հայկազեան Լեզուի, Երևան, 1979, էջ 765-766։
10 Дятлов В., Мелконян Э., Армяская диаспора։
очерки социокултурной типологии, Ереван, 2009, с. 42. նակ, երբ դեռ հայ ժողովրդի ճնշող մեծամասնությունն ապրում էր իր հայրենիքում։
Մինչդեռ ժամանակակից հայկական սփյուռքը ձևավորվեց թուրքական կառավարության կազմակերպած գենոցիդի հետևանքով, արևմտահայության զանգվածային տեղահանությունից հետո, երբ հայ ժողովրդի պատմական հայրենիքի մի մեծ մասն ուղղակի հայազրկվեց»1։
Սփյուռք բառի՝ որպես ինքնաբնութագրող բառի առաջին կիրառություններից է Երվանդ Օտյանիվեպի խորագրում հունական տարբերակը՝ «Հայ Տիասբորան»2։
Իսկ հետագայում, բառի դիրքերի ամրապնդման և տարածման հարցում մեծ է եղել Բեյրութում 1958թ. Սիմոն Սիմոնյանի հրատարակած«Սփյուռք» շաբաթաթերթի ազդեցությունը (Խ. Թեոլեոլյան)3։
Ակնհայտ է, որ գաղթաշխարհ-սփյուռք առանձնացումը պատմագիտության մեջ վերաբերում էբացառապես նրանց որակական տարբերություններին, այլ ոչ թե տեսական ընդհանրացումներին։
Իսկերբ diasporan-ն կիրառվում է նախաեղեռնյան իրականության համար, նկատի է առնվում այն, որ ժամանակակից սփյուռքի տեսության դիտանկյունից Հայ գաղթաշխարհը միանշանակ սփյուռք է։
Սփռված ժողովրդի մեկ այլ անվանումն է ցրոնքը4, որի բառարանային բացատրությունը հետևյալն է՝ «Ցրուիլը (ժողովուրդի), տարտղնում»5 «1. ցրուիլը ցիրուցան ըլլալը, 2. այն տեղն ուրկէ ցրուումըկսկսի»6։
Ինչպես տեսնում ենք, ցրոնքը չի մատնանշում ցրվելու կոնկրետ հանգամանք, պատճառ և կարող է վերաբերել որևէ ցանկացած ժողովրդի սփռումին և միանգամայն համապատասխան dispersionեզրույթին՝ որպես սփռումի բոլոր տեսակներն ընդգրկող հասկացության։
Խ. Թեոլեոլյանը նկատում է,որ ցրոնքը երանգավորում ունի՝ բարձր ոճի բառաշերտին է պատկանում7։
Իսկ ոճական կամ հուզարտահայտչական զանազան երանգավորումները եզրույթի դեպքում ընդունելի չեն8։
Գուցե առարկելի է, սակայն կարծում ենք՝ սա չի խանգարում dispersion-ցրոնք թարգմանությանը։
Եզրույթի համարպետք է ընտրել չեզոք բառ, իսկ գուցե բառն էլ կորցնի ոճական երանգը, երբ սկսի գործածվել իբրևեզրույթ։
Գաղութ, գաղթօջախ և գաղթավայր բառերին զուգահեռ գիտական գրականության մեջ գործածվում է համայնքը (community)։
Այն, ի տարբերություն առաջինների, պարունակում է ոչ թե հայրենիքիցհեռացած լինելու, այլ անջատականության իմաստը՝ տարբեր հիմունքներով՝ «ցեղային, տոհմային, ազգային, լեզուական, մշակութային, ներքին վարչական, դասակարգային, բայց յատկապէս կրօնական հիմունքով կազմակերպուած անջատ խմբաւորում երկրի բնակիչներուն միջեւ, հասարակութիւն, ժողովուրդ, հանրութիւն»9։
Գաղթօջախը, գաղթավայրը, սկզբում դեռևս մնայուն միավոր չէ և կարող է դադարել գոյություն ունենալուց։
Այն պահից սկսած, երբ գաղթօջախը ստանում է մնայուն բնույթ,ստեղծում ներքին կյանքի կազմակերպման համար անհրաժեշտ կառույցներ և հաստատություններ,վերածվում է համայնքի։
Բավական ընդարձակ է հոմանշային այն շարքը, որը մատնացույց է անում հայրենիքից հեռացածմարդուն՝ գաղթական, աքսորյալ, պանդուխտ, ղարիբ, նժդեհ, վտարանդի, տարագիր, փախստական ևայլն։
Այստեղ աքսորյալ-վտարանդի-տարագիր-աքսորյալ շարքը մատնանշում է ոչ կամավոր, հարկադրված հեռացում սեփական երկրից՝ փոքր-ինչ երանգային տարբերություններով. աքսոր (հունարեն՝εξορία, փոխառվել է միջնորդավորված՝ ասորերենից՝ aksoria, eksoria)՝ «բնակած քաղաքից կամ երկրիցդուրս քշելը` որպես պատիժ»10, վտարանդել (պահլավական vitar՝ վրայից անցնել ձևից)՝ «քշել հեռացնել»11, տարագրել (հնխ. ter-վրայից այն կողմ անցնել)՝ հայրենիքից՝ մշտական բնակավայրից արտաքսել12։
Հարկադրաբար հեռացում է արտահայտում նաև փախստական բառը, որի՝ որպես եզրույթիսահմանումը մանրամասնորեն տրված է ՄԱԿ-ի փաստաթղթերում։
Այն իրավական սահմանում է, որը1 Մելիքսեթյան Հ., էջ 49։
2 Օտյան Ե., Հայ Տիասբորան (ժամանակակից աստանդական կեանքէ), Երևան, 1999։
3 Խաչիկ Թոլոլյան, Սփյուռքները և սփյուռքագիտությունը վերջին տասնամյակում, 24.08.2012, http։
//www.arteria.am/hy/1331123076։
4 Ցրոնք անունը կրել է նաև Մշո դաշտի ամենանշանավոր գյուղերից մեկը։
Առաջին անգամ հիշատակում է Մովսես Խորենացին։
Ըստ ավանդության՝ այստեղ բնակվում էին Նոյի որդի Սեմի կրտսեր զավակ Տարբանի 30 տղաներն ու 15 աղջիկները։
Տարբանիանունով գավառը կոչում է Տարոն, իսկ գյուղը՝ Ցրոնք, քանի որ այստեղ նրա որդիներն իրարից բաժանվում են։
Գյուղը ավերվելէ, և բնակիչների մեծ մասը բնաջնջվել է Մեծ եղեռնի ժամանակ։
Տե՛ս Բարսեղյան. Հ., Հայաստանի և հարակից շրջաններիտեղանունների բառարան, հ. 5, Երևան, 1986-2001, էջ 165։
5 Կռանեան Վրդ. Ա., Բառգիրք հայերէն լեզուի, Պէյրութ, 1998, էջ 469։
6 Ճէրէճեան Գ., Տօնիկեան Փ., Տէր Խաչատուրեան Ա., հ. 1, էջ 1019։
8 Եզեկյան Լ., Հայոց լեզվի ոճագիտություն, Երևան, 2007, էջ 35։
9 Ճէրէճեան Գ., Տօնիկեան Փ. Տէր Խաչատուրեան Ա., հ. 1, էջ 1117։
Համայնքն ունի նաև քաղաքի կամ գյուղի բնակիչներիկազմակերպություն, բնակիչների ընդհանրությունն իբրև հավաքական միավոր և այլ իմաստներ։
Տե՛ս Աղայան Է., հ. 1, էջ 803։
10 Աճառյան Հր., հ. 1, էջ 370։
11 Նույն տեղում, էջ 351։
12 Ժամանակակից հայոց լեզվի բացատրական բառարան, հ. 4, Երևան, 1980, էջ 457։
տրվում է այն տեսանկյունից, թե ում կարելի է ճանաչել փախստական, ում՝ ոչ։
Հակիրճ՝ փախստականը(refugee) անձին և ազատությանը սպառնացող վտանգի կամ իր նկատմամբ կիրառվող ծայրահեղխտրականության պատճառով իր երկրից ֆիզիկապես օտարված անձն է, որը հարկադրված է լքել իրերկիրը և ապաստան փնտրել այլ երկրում1։
Պանդուխտ (իրանական փխ.) ղարիբ (արաբ., պարս.՝ garib) բառերի դեպքում հարկադրանքիիմաստն առկա չէ, եթե հաշվի չառնենք, որ հայրենի երկրում ստեղծված սոցիալ-տնտեսական ծանրպայմանները ևս ինչ-որ իմաստով հարկադրանք են։
Պանդխտությունը, ղարիբությունն ապրուստ վաստակելու նպատակով ժամանակավոր արտագնացությունն է։
Հայերի մեջ տարածվել է օտար նվաճողների, հատկապես օսմանյան սուլթանության տիրապետության ժամանակներից2։
Նժդեհը բառարանների մեծ մասում բացատրվում է պանդուխտ բառով. իմաստային նրբերանգները նշում է Հր. Աճառյանը` «երկուսի տարբերութիւնն այն է, որ նժդեհ շեշտում է օտար երկրի մէջ բնակութիւն, իսկ պանդուխտ օտար տան մէջ բնակութիւն»3։
Օտար տան մեջ բնակություն ասվածը, կարծում ենք, Հր. Աճառյանը բխեցրել է նրանից, որ պանդուխտ բառի ստուգաբանության համար բերված մի քանի տարբերակներից մեկն է պանդոկ բառի հետ կապելը։
Նժդեհի համարժեք որոշ դեպքերում դրվում է նաևվտարանդին, որում, ինչպես նշվեց, առկա է հարկադրանքի իմաստը4։
Գաղութ (galut) բառում առկա իմաստային բացասական երանգի մասին արդեն նշեցինք։
Բառարանների մի մասն ընդգծում է այդ իմաստը՝ «Որևէ աղետի հետևանքով թողնել իր հայրենիքը՝ բնակավայրը, այլ երկիր տեղափոխվել»5, մի մասը՝ ոչ՝ «Հայրենի երկրից հեռանալ և բնակություն հաստատելայլ երկրում»6։
Ակնհայտ է, որ բառում (ինչպես և սեմական արմատում) սկզբնապես կան ողբերգականերանգները, սակայն ժամանակակից հայերենում բառիմաստի ընդլայնում է նկատվում, և գաղթականբառն ընկալվում է բավական չեզոք՝ ընդգրկելով հայրենիքից հեռանալու բոլոր կերպերը։
Սա հիմք էտվել միգրանտի, միգրացիոն ծառայության փոխարեն առաջարկելու գաղթական, գաղթականականկամ գաղթային ծառայություն արտահայտությունները7, ինչը միանգամայն ընդունելի է։
Մի փոքրիկ վերապահություն սակայն. հղված հոդվածում Է. Մելքոնյանը, հաշվի առնելով գաղթական բառի բառարանային բացատրությունը, նշում է, թե որքանով է արդարացի 1915 թ. Ցեղասպանությունից ևբռնագաղթից հետո աշխարհում պարտադրաբար ցրված մարդկանց անվանել գաղթական՝ «Նրանցհիմնական մասը ոչ «թողել» էր իր հայրենիքը որևէ աղետի հետևանքով, և ոչ էլ հայրենիքը թողնելով՝«փախել» էր ուրիշ տեղ։
Նրանք հենց իսկ բռնագաղթվել էին իրենց հայրենիքից թուրքական իշխանությունների կողմից և մինչև օրս էլ զրկված են հայրենիք վերադառնալու հնարավորությունից։
Այլ կերպասած, նրանք գաղթականի առանձին տեսակ են, որը հստակ արտացոլում է վտարանդի տերմինը»8։
Համաձայնելով վտարանդի եզրույթի ճշգրտության հետ, կարծում ենք՝ գաղթականի գործածումը սխալչէ, ոչ միայն նրա իմաստի ընդգրկունության, այլև այն պատճառով, որ նրա բացատրության մեջ«աղետ» ասվածը կարող է վերաբերել նաև ցեղասպանությանը. սփյուռքահայ գրականության մեջ կամսփյուռքահայ մտավորականների խոսքում Ցեղասպանությունը հաճախ անվանվում է հենց Աղետ։
Ամփոփենք.1. Գաղթաշխարհ և սփյուռք եզրույթները համապատասխանում են diaspora եզրույթին՝ այնվերապահությամբ, որ դրանք մատնանշում են միևնույն երևույթի որակապես տարբեր փուլերը։
2. Առաջարկում ենք dispersion եզրույթը թարգմանել ցրոնք՝ հաշվի առնելով, որ այն ունի որոշակիոճական երանգավորում, որը, սակայն, կարող է կորչել բառի որպես եզրույթ գործածվելուընթացքում։
3. Գաղութ, գաղթօջախ, գաղթավայր, համայնք բառերը հավասարապես գործածվում են որպեսհամարժեքներ։
Սրանցից համայնքում է, որ ընդգծված է որոշակի հաստատությունների առկայության, ներքին կազմակերպվածության իմաստը։
1 Մանրամասն տե՛ս Ավագյան Գ., Փախստական հասկացության բովանդակային բնութագիրը, Լրաբեր հասարակականգիտությունների, N 1, 1999, էջ 89-95։
2Պանդուխտ, նժդեհ և ղարիպ բառերը գործածվում են նաև աշխարհում մարդու անցավորության իմաստով. օր` Պանդուխտ եմես առաջի քո, նժդեհ և անցաւոր, որպէս ամենայն հարք իմ (Սաղմ. ԼԸ-13)։
Հայ միջնադարյան գրականության մեջ, հայրեններումևս առկա է այդ մոտիվը՝ Իմ և ձեր է այս աշխարհ, յորում և դուք եք պանդխտեալ… (Հովհաննես Սարկավագ)։
3 Աճառյան Հր., հ. 1, էջ 449։
4 Կռանեան Ա., էջ 336։
5 Ժամանակակից հայոց լեզվի բացատրական բառարան, հ. 1, էջ 364։
Տե՛ս նաև Աճառյան Հ., հ. 1, էջ 505։
6 Աղայան Է., հ. 1, էջ 216։
Տե՛ս նաև Մալխասյանց Ս., Հայերէն բացատրական բառարան, հ. 1, Երևան, 1944, էջ 407։
7 Մելքոնյան Է., Ներգաղթ, հայրենադարձություն դիսկուրսիվ տերմինաբանությունը Հայաստան-Սփյուռք հարաբերություններում, Հայ գաղթականությունը և Հայրենիք-Սփյուռք կապերը 1918-1985թթ., Միջազգային գիտաժողովիզեկուցումներ, Երևան 2011, էջ 4։
8 Մելքոնյան Է., էջ 4։
4. Ժամանակակից հայերենում տեղի է ունեցել գաղթել բառի իմաստային ընդլայնում. այն սկսել էընդգրկել հայրենիքից հեռանալու բոլոր կերպերը, ոչ թե միայն որևէ աղետի հետևանքով հեռանալը։
5. Տարագիր, փախստական, վտարանդի, աքսորյալ բառերը բոլորն էլ մատնանշում են հարկադիր,պանդուխտ, նժդեհ, ղարիպ բառերը կամավոր հեռացում՝ երանգային ինչ-ինչ տարբերություններով։
Հրածին ՎարդանյանԳԱՂԹԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆԸ ՎԵՐԱԲԵՐՈՂ ՄԻ ՔԱՆԻ ԲԱՌԵՐԻ ԵԶՐՈՒԹԱՅԻՆ ԱՐԺԵՔԸ ՀԱՅԵՐԵՆՈՒՄԲանալի բառեր՝ Սփյուռք, ցրոնք, գաղթօջախ, համայնք, գաղթական, աքորական, վտարանդի, փախստական։
| Հայերենում կան գաղթականությունը և դրան սերտորեն կապված իրողություններն անվանող մի շարք բառեր։
Հոդվածում քննարկվում են դրանց նրբիմաստները և եզրութային արժեքները՝ եզրահանգելով, որ diaspora-ն միաժամանակ համապատասխանում է և՛ գաղթաշխահին, և՛ սփյուռքին՝ այն վերապահությամբ, որ դրանք անվանում են միևույն երևույթի որակապես տարբեր փուլերը։
Առաջարկվում է dispersion եզրույթը թարգմանել ցրոնք։
Մատնացույց է արվում գաղթել բառի իմաստային ընդլայնումը, աքսորական-վտարանդի-փախստական, և գաղթօջախ-գաղթավայր-համայնք բառերի երանգային տարբերությունները։
|
Արդյունավետ գործարարի դասակարգման առանձնահատկությունները Մարդու գործունեության բոլոր ոլորտներում մեծ դեր է վերագրվում նրա հաղորդակցական կարողությանը, հետաքրքրություններին, կարիքներին, որոնք ուղեկցում են մարդուն նրա գիտակցական կյանքի ընթացքում: Հետազոտությունը եզրակացնում է, որ օրինաչափության, եզակի հաղորդակցության մասին տեղեկացվածությունը մեծ հնարավորություններ է ընձեռում միջանձնային հաղորդակցության համար: Ստացվում է, որ նորմալ, հաջող հաղորդակցության արդյունքում ձեւավորվում են այնպիսի հարաբերություններ, ինչպիսիք են `նյարդահոգեբանական կայունությունը, կարեկցանքը, արտացոլումը, մարդասիրությունը: Դրանից բխում է, որ ընտրված մասնագիտությունը դրոշմ է դնում անձի հաղորդակցական հմտությունների վրա, խթան է որոշակի կողմնորոշում ունեցող անձանց (այդ թվում ՝ մանկավարժական, իրավապահ մարմինների աշխատակիցներ, բժշկական խնամքի աշխատողներ, ինչպես նաև սոցիալական աշխատողներ) ուսումնասիրելու համար: Եվ վերջին տարիներին հետազոտությունների արդյունքում ի հայտ է եկել գործարարին բնորոշ անձնական հատկությունների հայտնաբերում: Միևնույն ժամանակ, հետազոտությունը թույլ չի տվել ամբողջական կարծիք կազմել գործարարի հոգեբանական զարգացման, հաղորդակցման հմտությունների վերաբերյալ, որոնց մասին շոշափվում է սույն հոդվածում: Կարծում ենք, որ գործարարի բարդ հոգեբանական ձևավորման հաղորդակցման առանձնահատկությունները ընդհանուր գծեր ունեն: Բիզնես անձի հաղորդակցման առանձնահատկությունը կարող է ունենալ տարբեր դասակարգումներ 1: • հաղորդակցման գործիքների իմացություն, հաղորդակցման կանոնների իմացություն, հաղորդակցման հմտություններ և հաղորդակցման հմտություններ: • ունակություն և հաղորդակցման հմտություններ; • Հնարավորություն և մյուսին դիմակայելու ունակություն, 1 Borodina G. В., Психология делового общения. Սովորելու ունակություն: Մ. INFRA-M, 1998, 224 էջ: • Մարդկանց հետ ճիշտ հարաբերությունների հաստատում, նրանց հետաքրքրություն առաջացնելով ինքն իր հանդեպ, զրուցակցին տեղեկացնելով ծրագրերի և գործողությունների մասին, տեսնել իրեն ուրիշի աչքերով, զարգացնել ունկնդրելու ունակություն, իրավիճակին հարմարվել, զգալ ճիշտ, սեփականն ընդունել և ուրիշների հաղորդակցման ունակություն. • Հաղորդակցման հմտություններ ՝ մարդասիրությունից դուրս, ծրագրավորման և կազմակերպչական հմտություններ, ճիշտ հաղորդակցություն, ժամանակին հայտնաբերում, արդյունավետ հաղորդակցման հմտություններ, խոչընդոտների կանխարգելում, հաղորդակցման հմտություններ, հանդուրժողականություն: Վերոհիշյալից բխում է ձեռնարկատիրոջ դերը կառուցվածքում. , վերապատրաստման նախապատրաստում: Հաղորդակցման կազմակերպման (ծրագրավորման) հմտություններ, մարդկանց հետ կապեր պահպանելու ունակություն, հաղորդակցման կանոնների իմացություն և կարգի իմացություն, հաղորդակցության առարկայական մոտեցում, հաղորդակցման քայլի կանխատեսման հմտություններ, - հաղորդակցության հիմքում ընկած գործընթացի հմտություն: Մարդկանց հետ հաղորդակցվելու ունակություն, մարդկանց հետաքրքրությունն իրենց մեջ առաջացնելու ունակություն: Հաղորդակցման գործընթացում ինքնադրսեւորվելու ունակություն, հաղորդակցության իրավիճակը գնահատելու ունակություն, հակասություններ, բացասական իրադարձությունները կանխելու ունակություն, հիասթափության և հանդուրժողականության կանխարգելում, հաղորդակցության մեջ ինքնատիրապետման կապի ճկունություն, ինչպես նաև խնդիրների լուծման մասնագիտական հմտություններ ազդել ուրիշների, անձնական շահի, անձնական շահի ունակության վրա: Հաղորդակցման դասակարգում `կապի որակի բարելավման, հաղորդակցման պատրաստակամության բարելավման, հաղորդակցության սկզբունքների և հաղորդակցության սկզբունքների իմացության, մարդկանց ճանաչելու ունակության, դիմացինի հետ շփվելու, իրավիճակին հարմարվելու ունակության միջոցով, հակադրություններ կանխել Խնդիրների լուծման հմտություններ. ուրիշի վրա ազդելու ունակություն, սեփական շահերը պաշտպանելու ունակություն, իր մտքերն ու գործողությունները դիմացինին հաղորդելու ունակություն: Այլ կարևոր գործոններ են հաղորդակցման կարգը, կազմակերպչական (ծրագրավորման) ունակությունը, հաղորդակցության հետագա քայլերը շտկելը, ժամանակին կանխելու ունակության հաջողության խոչընդոտը պարզելը, բացասական երեւույթները կանխելու ունակությունը, բախումները, ճկունությունը, ազդելու ունակությունը Ժողովուրդ. Հաղորդակցության մեկ այլ հնարավոր դասակարգումը տեղի է ունենում հաղորդակցության գործընթացը, ներառյալ հաղորդակցվելու պատրաստակամությունը, հաղորդակցության կանոնների իմացությունը, մարդկանց ճանաչելու կարողությունը, հաղորդակցության ճկունությունը, հիասթափությունը, հանդուրժողականությունը 2: Գործարար անձի հաղորդակցման առանձնահատկությունները գալիս են երեք հիմնական ուղղություններով: Տարբեր ոլորտներում գործարարների շփումը ցույց է տալիս, որ նրանք ունեն շփման բարդույթ: Դրա հիմնական առանձնահատկությունը սեփական բիզնեսի արդյունավետության օգտին ժամանակին որոշումներ կայացնելու կարողությունն է: Դրան նպաստում է հաղորդակցության կարգավորման գործընթացը, ինչպես նաև նրա կարգավիճակին հասնելու կայունությունը `որոշակի ազդեցություն թողնելով զրուցակցի վրա 3; 4. Բիզնես հաղորդակցության զարգացման առանձնահատկությունները մեծ ազդեցություն ունեն նրա մասնագիտական հաղորդակցության զարգացման վրա, որը տարբերվում է բիզնեսի զարգացումից `առևտուր, ծառայություններ, արդյունաբերական: և այլն - Արդյունաբերական ոլորտում բիզնեսի և կապի ոլորտում գերակշռում է ենթակաների հետ հավասարակշռված զարգացումը, կարգավորումը, որոնք մեծ դեր են խաղում կառավարման մեջ: - հաճախորդների, ենթակա աշխատողների, բիզնեսի աշխատակիցների հետ կապ ապահովող ծառայություն: Շատ կարևոր է հասկանալ և ընդունել հաճախորդի ցանկությունն ու ըմբռնումը, 2-ում: Կ., Պոսոհովա Ս.Թ., Նախնական աշխատանքի հոգեբանություն: Սովորելը Пособие Слб., Узд ինքնակառավարման ուժը, ստեղծագործական բաղադրիչը, հաղորդակցությունը ոչ ավանդական պայմաններում: Այսպիսով, հաջողակ ձեռնարկատիրոջ հաղորդակցման բնութագիրը փոխվում է ՝ կախված այն բիզնեսի տեսակից, որով նրանք զբաղվում են: - Արտադրությամբ զբաղվող գործարարը բացահայտում է ինտելեկտի բազմազանություն, տիրապետում է քաղաքականությանը, գիտությանը, կյանքի պայմաններին: Նրանք բավականին անվստահ են, փորձում են ամեն ինչ վերլուծել իշխանությունների նկատմամբ, նրանց կարծիքով, նրանք թերահավատ են, համբերատար են կարծիքների և անճշտությունների նկատմամբ: Նրանք հանգիստ ընդունում են ուրիշների կարծիքներն ու առաջարկությունները, շատ հեշտությամբ փոխում են իրենց կարծիքը, գործում են ազատորեն, նախընտրում են իրենց մասնակցությունն ամեն ինչում, կայացնում են ինքնուրույն որոշումներ, նպատակասլաց են, պատասխանատվություն են կրում, պատրաստ են զոհաբերել բոլոր հարմարությունները ՝ իրենց անկախությունը պահպանելու համար: Նրանք, ամենայն հավանականությամբ, ունեն կոշտ խառնվածք, բայց միշտ չէ, որ լիովին համոզված են իրենց գրավչության մեջ: Կարողանում է տեղեկատվություն ստանալ և զգուշություն ցուցաբերել: Որոշակի սոցիալական դասերում նրանք ունեն ինքնահաստատված վարք, որոշ դեպքերում ցուցաբերում են հուզական արտահայտություններ, կան ինքնարտահայտման դրսևորումներ: - Առեւտրի ոլորտում գործարարը կարող է չվստահել հաղորդակցությանը, կասկածելի լինել, շրջապատի հետ զգույշ լինել ՝ թերահավատություն արտահայտելով: Նա հազվադեպ է ընկնում ուրիշների ազդեցության տակ, գերակշռություն է ցուցաբերում, ցույց է տալիս բնավորության տատանումներ, հարմարվում է պահին, մատչելի է: Տարբեր ծառայություններ մատուցող ձեռներեցներին բնորոշ է նյարդահոգեբանության բարձր աստիճան (բարձր մակարդակի նյարդահոգեբանական կայունություն և վարքի կառավարում, բարձր համարժեք ինքնագնահատական և իրական գործունեության ըմբռնում), հավասարակշռված հույզեր, հանգստություն, ինքնավստահ, լուրջ ծրագրեր և գործեր իրատեսական, լիովին տեղյակ են իրենց պահանջներին: Նրանք կայուն են պատահականորեն փոխվող տրամադրությունից, մտածում են ամեն ինչի հետ: Նրանք գրագետ շփման մեջ են, քաղաքավարի, զգույշ և բավական համբերատար: Նրանք կարող են բավականին լավ կառավարել իրենց ՝ հարմարվելով իրավիճակներին: Ձեռնարկատիրական գործունեությունն իրականացվում է զտված դիզայնով, ճկուն վարքով, բավականին փոփոխական հայացքներով, խորամանկ, կարող է գրավել ժեստերը, հաղորդակցության մեջ խաբեության հարուստ փորձը: Նրանք փափուկ, բարձրակարգ, քաղաքավարի են, հետևում են իրենց խոսքի սովորույթներին, համարձակ են, էներգիայով լի, ակտիվ, ձգտում են ապրել իրենց համոզմունքներով և կանոններով 4: Նրանք կարող են ագրեսիվորեն պնդել իրենց անկախության իրավունքները ՝ պահանջելով անկախություն ուրիշներից: Նրանք հաղորդակցական են, ունակ են պարզ և անկեղծ հարաբերություններ հաստատել շրջակա միջավայրի հետ: Նրանք կառուցում են փոխադարձ համագործակցություն շրջակա միջավայրի հետ, արագ կողմնորոշվում են զուգընկերոջ հետ շփվելիս ՝ առանց մարդու ինքնաբացահայտումը շփոթելու ինքնաներկայացման հետ ՝ նախընտրելով փոխազդեցության անձնական ձևերը: Ձեռնարկատիրական հաղորդակցության հատկությունների բացահայտումը տեղի է ունենում հոգեբանական առանձնահատկությունների միջոցով, որոնք կապված են գործունեության տվյալ ոլորտի հետ, մասնագիտական մակարդակով: Բիզնեսի հոգեբանների համար մշակվել են հետևյալ խորհուրդները. • Արտադրական ոլորտում աշխատող ձեռնարկատերերի համար շեշտը պետք է դնել գործարարի ինքնավստահության, հաղորդակցության ճկունության, շրջապատին վստահելու ունակության և նրանց ոչ վերբալ արտահայտությունների վրա: • Առևտրային ոլորտում աշխատող ձեռնարկատերերի համար մեծ ուշադրություն պետք է դարձնել շրջակա միջավայրի նկատմամբ վստահության ձեռքբերմանը, անձնական անհանգստության նվազեցմանը և հակամարտությունների իրավիճակներում խնդիրների արդյունավետ լուծմանը: Serviceառայող ձեռներեցների համար նախ և առաջ միջանձնային հարաբերությունների նորմերի հարգումը և շրջակա միջավայրի նկատմամբ բարձր հանդուրժողականությունը: Հասմիկ Մանասյան Արդյունավետ բիզնեսի հաղորդակցության դասակարգման առանձնահատկությունները Հիմնաբառեր. Հաղորդակցություն, կարողություններ, միջանձնային, բիզնես, անձնական հատկություններ, կազմակերպական հակասություններ, արտաքինացում, հոգեբանական, առևտրային, արդյունաբերական: ։
| Հոդվածում վերլուծվում է անձի հաղորդակցման յուրահատկությունները պայմանավորված իր մասնագիտական գործունեությամբ։
Մասնակիորեն` ընդգրկված անձի գործարարության ոլորտում հաղորդակցման առևտրային , սպառման և արտադրման բնագավառները։
Քննարկվում է նաև հաղորդակցման դասակարգման մեջ նրա կանոնների և սկզբունքների իմացությունը, մարդկանց ճանաչելու կարողությունը, հակասությունների և բացասական երևույթներ կանխելու ունակություն, մասնագիտական խնդիրների լուծման հմտություն, ուրիշների վրա ազդելու ունակություն, իր մտքերն ու գործողությունները զրուցակցին հասցնելու ունակություն։
|
ՎԱՆԻ ՈՐՈՇ ԱՌԱՆՁՆԱՀԱՏԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ ՍՏԱՆԱԼ ԵՆ ԸՍՏ «ARՈOCՈՎՐԴԱՎԱՐԱԿԱՆ ԽՈՍՔԻ ՆԱՐԵԿԱSԻ ՄԱՍԻՆ» ՎԱՆԻ ԴԻՎԱՆԵՍԸ տարածվեց Վան ծովի արևելյան և հարավային բնակավայրերում: Բարբառը ուսումնասիրել է Հրաչյա Աճառյանը, ըստ որի բարբառի սահմաններն են հյուսիսից մինչև Դիադին, Բայազետի արևմտյան կողմը, հարավից, Մոկս, Օզմի, Շատախ-Աղբակ, արևելքից մինչև Պարսկաստանի սահման և արևմուտքից մինչև մշո բարբառի սահմանը: Ըստ այդմ ՝ Վանի բարբառը (հատկապես Մոկաց ենթալբառը) հայոց լեզվի հարավային սահմանն է, որից հետո հիմնականում քրդախոս և արաբախոս հայեր: Վանի բարբառը պատկանում է ճյուղին: Արեւելյան սահմանային բարբառներով այն հնչյունների փոփոխությամբ, ձայնավորների, էո, իվ հնչյունների լռեցմամբ, որոնք ղարաբաղյան բարբառի առանձնահատկություններն են, հիշեցնում է հ> խ: Այնուամենայնիվ, այն տարբերվում է արեւելյաններից իր խոնարհությամբ: Արարատյան բարբառի հետ նմանության հիմնական կետերն են բացառիկ մասնիկների կազմը, որը մարդուն վերցնելու դեպքում ուղղակի խնդիրը ձևավորվում է ինչպես հայցվորի, այնպես էլ ողբերգական վանկերի հետ: Այս երկու կետերով Վանիբարի բարբառը «արիական» և «արմթյան» կոչվող բարբառների շարքում է: Այն ունի շատ շեղումներ գրաբարյան բառերի համեմատ, բայց շատ փոփոխված չէ, բոլորի համար հասկանալի է: Հրաչյա Աճառյանի խոսքով ՝ Վանի բարբառն ունի 46 հնչյուն: դրանք դասակարգվում են որպես հետևյալ 1: ա) 9 ձայնավորներ ՝ a, a (qm.), e, h, i, o, eo, u, ub) 3 երկբարբառ ՝ e, o, o (qm.) գյ, դ, ձ, ջ (հնչյուն ), պ, կ, կյ, տ, ծ, ճ (խուլ), փ, ք, քյ, թ, ց, չ (շնչառություն), զ, ժ, յ, ր, ռ, լ, մ, ն, վ, ֆ, հ, հյ, ս, շ, խ, ղ (ըստ Աճառյանի ՝ կարճ բղձ.): Վանի բարբառով շատ գրվածքներ են պահպանվել, օրինակ ՝ Շերենցի «Վան Սազը» և Տեր-Սարգսյանի «Պանդուխտ վանեցին»: Վանի բարբառը ներկայացնում է «Folողովրդական խոսք Նարեկացու մասին» պատմվածքը, այն մեզ է տրամադրել Հայոց լեզվի պատմության ամբիոնի դոցենտ Նորայր Պողոսյանը: Գաղտնիք չէ, որ մեր ազգը մեծ հավատքով ընդունել ու սրբացրել է Նարեկացուն: Դա ակնհայտ է նրանով, որ մինչ 19-րդ դարը: Անընդհատ պատմում էին Նարեկացու մասին ժողովրդական հեքիաթներ: Մենք ուսումնասիրել ենք այս լեգենդը ՝ ուշադրություն դարձնելով բարբառի հնչյունական, իդիոմատիկ և բանավոր առանձնահատկություններին: Ա) Հնչյունական առանձնահատկություններ: Վանի բարբառում բառի սկզբում բաղաձայնը վերածվում է խ-ի, օրինակ ՝ axa> khogh, hasan> khasan, tel> kher (oh, ken), հարավ> karav, ետ> khet1: 1 Տե՛ս Հ. Աճառյան, Վանի բարբառի քննություն, Երևան, 1953: 2 Տե՛ս Լումա (գրական հանդես), գիրք Բ, Թիֆլիս (Վրաստան), 1899: Բառի սկզբում d բաղաձայնը դառնում է t, իսկ բառի կեսին r- ից հետո դառնում է նորմալ, ապա դառնում է նաեւ t, օրինակ ՝ dolvat> teolvat: Նարեկացին խոսեց Սբ. Գորգին Սրբազան աղոթքի ժամանակի հետ: «Ես շատ բան ունեմ ասելու, բայց կան նաև այլ հնչյունական առանձնահատկություններ, օրինակ ՝ ձայնավորների մեջ: Սկզբում ձայնավորը վերածվում է i- ի, օրինակ ՝ Մշակները զարմացավ: Ինկայի ձեռքն ու ոտքը Նարեկացի Բնօրինակում մենք նկատեցինք, որ ձայնավորը դարձել է ե, օրինակ ՝ աղավնի> էնուխ: դիրք. Առաջին դիրքում, նախ g հնչյունները ավելացվում են y- ին (եղջերու> Եղնիկ), իսկ երկրորդ դիրքում ՝ r- ից վերածվում է e- ի, օրինակ ՝ eram> eram: Եվ երկբառ բարբառը վերածվում է u, Օրինակ ՝ հյուր> խուր: Քո վարդապետները եկան, ես ծառայելու եմ Նարեկացուն: Բարբառում y- ի բաղաձայնը վերածվում է i- ի, օրինակ ՝ ուրախություն> ուրախություն, թագավորություն> թագավորություն: Դուք ձեր մարմնով ուրախություն կպատճառեք: Բարբառում այս դիֆթերիան դառնում է ձայնավոր, օրինակ ՝ ker> grb: Մեկ գալոնը կերել են գորգի մեջ: Ամեն ժամ չէր իջնում: Նա մարտ չէր տեսնի: 1 Տե՛ս Հ.Աճառյան, Վանի բարբառի ուսումնասիրություն: Փոփոխություն կա գլխում> գլեոխ: Ձայնի կորուստ կա, օրինակ ՝ ոչխար> ոչխար, սպիտակ> սպիտակ: Գելերը դարձել են հովիվ, որտեղ ոչխարները: Oldերունին տրանսի մեջ ընկավ: Բ) հոգեբանական առանձնահատկությունները: Որոշ ձևաբանական առանձնահատկություններ են, օրինակ, չեզոքնի մեջ պարունակվող բարդ ձևը, որը տեղադրված է նախորդ դիրքում 1, օրինակ ՝ Հոգին սուրբ էր անցյալ ժամանակով, սիրտը չէր հուզվում հոգնակի թվով: Հոգնակիում հոգնակի սեռը կազմվում է ՝ –ը մասնիկին ավելացնելով, օրինակ. Նա տարավ մշակներին: Գրաբարում պատճառական բայերի ածանցի վերջածանցը բարբառում վերածվել է անցողիկ բայերի, որոնք կազմավորվում են երկու ձվով ՝ կարճ և երկար: Կարճը կազմված է վերջավորություններից, իսկ երկարը ՝ ցուցադրված: Այստեղ, բնօրինակից վերցված, օրինակ ՝ հարատից, խոստովանցից, լցված (գրբ. Լնուլ (լրացնել) բայ է, որի հիմքը լրացնելն կամ լրացնելն է), նրանք կանգ առան, օրինակ, Ռես Գորգն էր հարություն առավ ... Ավանդության մեջ նկատվում է, որ Վանի բարբառը պահպանել է Գրաբարի սահմանի ներկա ժամանակը, օրինակ ՝ (ես) գալ, (ես) տալ: Նարեկացին խոսեց Res Gorgin- ի հետ: Դուք աղոթքի ժամին չեք գալու: Ռեսը եկավ Գորգին Խող: Վանի բարբառի բարբառների պես անհետացել են նախադրյալները, հատկապես f նախածանցը, իսկ նախաբանը մնացել է տարբեր կապերի մեջ: Ահա մի գործ նախադրյալով, որը կցվում է բայը տալու համար. Itu = i (նախդիր) + tu (grb.tal բայ է, որը տեղադրված է եզրագծի վրա, անցյալ դերբայ, III դ.): K ճյուղին պատկանող գրեթե բոլոր բարբառներն ունեն վեց վանկ: Վանի բարբառը ունի նաև վեց վանկ և նման է Արարատյան բարբառի վանկին, այն չունի միայն անվերջ վանկ, օրինակ ՝ ուղղակի պահանջ: Հոգնակիի մեջ հոգնակի թիվը դրվում է անփոփոխ դերանունով (en (a) ez.) = Inonqy, y ընկել է հոլովականի մեջ: դրանց ցուցադրական դերանունը (դրա եզակի համարը) տեղադրվում է հոգնակի թվով, ինչպես որ անձնական դերանունը ke (դու) = քո անձնական դերանունը տեղադրվում է սեռ-ողբերգական վանկում, y- ն բաց է թողնվում: Նրանք այնտեղ շատ զարմացան: Նրանք փոխեցին իրենց խմած ջրի քանակը: Գ) Բայական առանձնահատկություններ. Վանի բարբառը փոխառել է մի շարք բառեր, օրինակ ՝ դովլաթ (թուրք. Մեծ ընտանիք), mezar lik (թուրք. Գերեզման), տմմավ 1 Տե՛ս Հ. Աճառյան, Հայոց լեզվի պատմություն, հ. 2, Երեւան, 1951: (Թուրք. Ավարտել, փախչել), նայտ (թուրք. Մռայլ դեմք, տխուր), ռես (թուրք. Առաջնորդ), սուրիյաթ (թուրք. Հավատ), օրոխկել (թուրք. Օրհնել. Օրիգինալում նա ձու է երգում), պեմունաթ Արաբերեն ՝ ապերախտ, անշնորհք): Նաավազար, գեախն, յաման, խերիաթ, կեակավ, կեապանակ, կեարամաթ, ֆարաղատ բառերը փոխառված են: Պետք է շեշտենք, որ Հրաչյա Աճառյանի կողմից Վանի բարբառով քննած բնագրի միջև էական տարբերություն չկա 1: Ավելի ամբողջական պատկերացում կազմելու համար վերջում ներկայացնում ենք պատմվածքից մի հատված. Նրանք եկան Նարեկ սար, հրեշտակ տվեցին Նարեկացուն, եկան Քեո, ես գալու եմ Նարեկացի: Նա վերցրեց Խովուվուի քսակը և դրեց գլխին: Նա գնաց լեռան վրա գտնվող մութ տեղը: Նա եկավ քահանայի առջև և քահանային տարավ իր աջ կողմում: Դիանա Հակոբյան ՎԱՆ ԴԻԱԼԵԿՏԻ ՈՐՈՇ ԱՌԱՆՁՆԱՀԱՏԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ ՝ ԸՍՏ «ARՈOLՈՎՐԴԱԿԱՆ ԽՈՍՔԻ ՆԱՐԵԿԱSԻԻ ՄԱՍԻՆ» ԱՎԱՆԴԱԿԱՆ Բանալի բառեր. ։
| Հոդվածը նվիրված է Վանի բարբառին, որով էլ գրված է «Ժողովրդական խօսք Նարեկացու մասին» ավանդազրույցը։
Քննությունը պարզեց, որ Վանի բարբառը (պատկանալով կը ճյուղին), այնուամենայնիվ, որոշ կետերում համընկնում է Արարատյան բարբառի հետ։
Ավանդազրույցում առկա հատկանիշները գրեթե ամբողջությամբ մատնանշված են Հր. Աճառյանի «Քննություն Վանի բարբառի» աշխատության մեջ։
|
Տեղեկատվական տեխնոլոգիաների օգտագործումը երկրի կառավարման գործընթացում ենթադրում է դրանց օգտագործումը ոչ միայն երկրի գործադիր մարմնում, այլ նաեւ դատական համակարգում «Էլեկտրոնային արդարադատության» (e-Justice) եւ e-court ժամանակակից տեխնոլոգիաների ներդրման եւ կիրառման արդիականության հարցերը պայմանավորված են գիտատեխնիկական առաջընթացի զարգացմամբ, մարդկանց կյանքի բոլոր ոլորտների համակարգչայնացմամբ։
Հատկանշական է ՀՀ դատական համակարգում կիրառել ԱՄՆ-ի փորձը։
ԱՄՆ-ի դատական համակարգը (State Unified Court System)` 94ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ «էլեկտրոնային արդարադատություն», իր մեջ ներառում է դատարանների հասանելիությունը, դատական գործերի վերաբերյալ տեղեկատվության ստացումը, փաստաթղթերի որոնումը, դրանց փոխանցումը եւ ստացումը դատարանից դուրս եւ դրա սահմաններում, գործի կողմերի, փաստաթղթի պահպանման վերաբերյալ եւ դատավարության հետ կապված այլ տեղեկատվության ստացումը [1]։
ԱՄՆ-ի դատական համակարգում գործում է նաեւ «Գործերի կառավարման/Գործերի էլեկտրոնային արխիվ» Management/Electronic Case Files (CM/ECF) եւ «Դատական նյութերին բաց էլեկտրոնային հասանելիության» (Public Access to Court Electronic Records (PACER)) համակարգերը [2]։
CM/ECF համակարգը իրականացնում է հետեւյալ գործառույթները` գործերի կառավարում (СМ) եւ գործերի էլեկտրոնային արխիվացում (ECF)։
Այս երկու ենթահամակարգերը ձեւավորում են ինտեգրացված համակարգ, որն էլ իր հերթին լրացվում է «Դատավարական էլեկտրոնային տվյալների նկատմամբ բաց հասանելիության» տեխնոլոգիայով, որը թույլ է տալիս օգտագործողներին հասանելիություն ձեռք բերել էլեկտրոնային տվյալների նկատմամբ` CM/ECF համակարգի օգտագործմամբ [3], որի միջոցով հեշտ է որոնել եւ գտնել նախադեպային դատական որոշումներ եւ համապատասխան վճիռներ՝ կախված այս կամ այն իրավական նորմի կամ օրենքի, օրենսգրքի դրույթների կիրառման նկատմամբ եւ համապատասխան մեկնաբանությամբ։
Ընդհանուր առմամբ CM/ECF, PACER համակարգերի ներդրումը եւ կիրառումը հենվում է փուլայնության, հասանելիության (ցանկացած շահագրգիռ անձի (ոչ թե միայն դատարանի կամ փաստաբանի) ազատ հասանելիությունը համակարգին, ինչպես նաեւ տեխնոլոգիաների կիրառման պարզությունը), նույնականացման (էլեկտրոնային եւ թղթային կրիչների վրա գտնվող փաստաթղթերը պետք է միանման լինեն), հաշվառման (բոլոր հանգամանքների փաստագրում, որոնք կապված են համակարգի միջոցով փոխանցվող տեղեկատվության հետ), էլեկտրոնային փաստաթղթաշրջանառության ներքին համակարգերի հետ համակցման եւ այլ սկզբունքների վրա։
Եվրոպական երկրների մեծամասնությունում արդարադատության համակարգում տեղեկատվական եւ հեռահաղորդակցման տեխնոլոգիաների կիրառումն ուղղված է իրավական տեղեկատվության օ95ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ պերատիվ ստացման եւ դրա մշակման գծով դատարաններին օգնության տրամադրմանը, օրենքներին, դատական որոշումներին ազատ հասանելիության միջոցով գիտական հետազոտությունների իրականացմանը։
Այսպես` ՀՀ էլեկտրոնային դատական համակարգում առաջարկվում է ներդնել Իռլանդիայում լայն տարածում ստացած Իրավունքի գծով էլեկտրոնային ղեկավարումը (Electronic Benchbook) [4]։
2001թ.-ից սկսած Իռլանդիայի Գերագույն դատարանի որոշումները գտնվում էին էլեկտրոնային կրիչների վրա եւ հասանելի էին նաեւ պաշտոնական կայքում [5]։
Ներկայումս Իռլանդիայի տարածաշրջանային դատարաններում գործում է դատական հայցերի ներկայացման ինտերակտիվ համակարգ, վարվում է դատական որոշումների միասնական տվյալների բազա [6]։
Առաջարկվում է նաեւ` x ստեղծել ՀՀ դատական համակարգի էլեկտրոնային կառավարման գործառույթ «eLis» էլեկտրոնային իրավական գրադարան, որի միջոցով ՀՀ դատական դեպարտամենտը կապահովի երկրի բոլոր դատական հաստատությունների իրավական տվյալների, ակտերի ազատ հասանելիություն [7], x իրականացնել Phenix նախագիծը, որը թույլ է տալիս դատարաններին, դատական իշխանության այլ ինստիտուտներին, իրավական հարաբերությունների սուբյեկտներին, ինչպես նաեւ արդարադատության խորհրդին իրականացնել փաստաթղթերի էլեկտրոնային փոխանակում կամ հարաբերվել միմյանց հետ համացանցային տեխնոլոգիաների միջոցով [8]։
Հատկանշական է 2009-2013թթ. Եվրոպական «Էլեկտրոնային արդարադատության» գործողությունների ծրագիրը (Council/2009/С75/01), որն ուղղված էր Եվրոպական միության անդամ-երկրների միասնական դատական պորտալի ստեղծմանը [9]։
Թուրքիայի դատական համակարգում տեղեկատվական տեխնոլոգիաների ներդրման ոլորտում առավել կարեւոր է համարվում UYAP (ազգային դատական համակարգի ցանց) նախագիծը, որի նպատակն է դատական համակարգի աշխատանքների արագացումը։
Այս նախագծով ստեղծվել է համակարգչային ցանց, որի մեջ ընդգրկվել են բարձրագույն դատական մարմինները, Արդարադատության նախարարության կենտրոնական գրասենյակը, դատական բոլոր ատյաննե96ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ րը, դատախազությունները, դատական բժշկության հաստատությունները, ազատազրկման հաստատությունները, գործադիր ստորաբաժանումները [10]։
Համեմատական ուսումնասիրության արդյունքում պարզվում է, որ ՀՀ դատական էլեկտրոնային համակարգը խիստ զիջում է Թուրքիայի վերոգրյալ ցանցի հնարավորություններին։
Մեր կարծիքով, նպատակահարմար է Եվրասիական տնտեսական միության կոնտեքստում ստեղծել միասնական իրավական պորտալ՝ համապատասխան ազգային ինստիտուտների տվյալների, նրանց որոշումների տեղեկատվական բազայի հիման վրա՝ հետագայում նպատակ ունենալով միասնական եվրոպական իրավական պորտալի ռեսուրսներին միանալը։
Այդ ռեսուրսները կիրառվում են մի քանի ոլորտներում։
Այսպես, «էլեկտրոնային արդարադատության» համակարգը լայնորեն կիրառվում է Մարդու իրավունքների Եվրոպական դատարանի (այսուհետ՝ ՄԻԵԴ) պրակտիկայում, որը կոչված է ապահովել 1950թ. ընդունված Մարդու իրավունքների եւ հիմնական ազատությունների մասին Եվրոպական կոնվենցիայի նորմերի խստագույնս պահպանումը եւ իրականացումը [11]։
ՄԻԵԴ-ը իրականացնում է հասարակական դատական լսումների ինտերակտիվ հեռարձակում, որը թույլ է տալիս բոլոր ցանկացողներին անմիջականորեն ծանոթանալ եւ մասնակցել ՄԻԵԴ-ի աշխատանքներին։
Արդարադատության իրականացման ոլորտում էլեկտրոնային կառավարման ինտենսիվ ներդրման, դատական համակարգի կատարելագործման ոլորտում Եվրոպական տարածաշրջանի պետությունների առաջադեմ փորձի կիրառումը անհրաժեշտ է եւ արդիական ՀՀ-ի համար, քանի որ բարձրացնում է արդարադատության հասանելիությունը եւ դրա որակը, որն, իր հերթին, ՀՀ-ի համար հիմնարար խնդիրներից մեկի` պետությունը բնակչության շահերին ծառայեցնելու օպտիմալ լուծումն է։
Տեղեկատվական իրավունքի աղբյուրների հիմքը տեղեկատվական օրենսդրության նորմատիվ իրավական ակտերն են։
Նորմատիվ իրավական ակտերի նախապատրաստման եւ ընդունման ընթացքում առանձնահատուկ մեծ դեր ունի անհրաժեշտ նորմատիվ իրավական տեղեկատվության ստացումը։
Նորմատիվ իրավական տեղեկատվու97ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ թյան կրողներն են իրավական եւ օրենսդրական ինստիտուտները, պետական կառավարման բոլոր մարմինները [12]։
Ինչպես արդեն նշել ենք, Հայաստանյան դատաիրավական համակարգում արդեն իսկ գործում են www.court.am, www.concourt.am եւ www.datalex.am պորտալները։
Համակարգերը, չնայած նրան, որ մեծ ծավալի տեղեկատվություն են մատուցում առցանց ռեժիմով, սակայն բազմաթիվ բացթողումներ ունեն՝ ներկայացվող տեղեկատվությունը լիարժեք չէ, հիմնականում հասանելի չէ այլ լեզուներով, կան կարեւորագույն համակարգեր, որոնք նշված են, սակայն չեն գործում։
Աշխարհում սահմանադրական վերահսկողության մարմինների էլեկտրոնային ռեսուրսների 57 վեբ-կայքերի վիրտուալ ինտելեկտուալ կապիտալի ինդեքսի (QI Arcaler Scorecard) համեմատական ցուցանիշների աղյուսակում Հայաստանը 2018 թվականին զբաղեցրել է 22րդ հորիզոնականը, այն դեպքում, երբ 2015-2016թթ. Նրա վարկանիշը տատանվել է 15-17 հորիզոնականների միջեւ [13]։
Նշենք, որ Հայաստանի ցուցանիշը (0,07) բավականին ցածր է միջին ցուցանիշից Հատկանշական է նաեւ այն, որ Հայաստանը նախկին Սովետ միության երկրների շարքում 4-րդն է, զիջելով Ռուսաստանի Դաշնությանը, Մոլդովային եւ Ուկրաինային [14]։
Դատական համակարգում գործող www.datalex.am տեղեկատվական կայքի նպատակն է տեղեկատվություն տրամադրել շահագրգիռ կողմերին։
www.datalex.am-ը էլեկտրոնային համակարգ է, որը դատական համակարգում գործողություններ իրականացնելու բազմաթիվ գործիքներ է ներառում եւ ծավալուն տեղեկատվական բազայի կրող է։
Այս համակարգում պարզ ինտերֆեյսի եւ որոնողական համակարգի միջոցով հնարավոր է իրականացնել դատական գործերի որոնում, ծանոթացում, տվյալ դատական գործի հետ կապված լիարժեք տեղեկատվության ստացում, ինչպես նաեւ ծանոթանալ դատական նիստերի ժամանակացույցներին, ՀՀ օրենքներին, ՄԻԵԴ գործերին եւ այլն։
www.datalex.am համակարգը ունի նաեւ շատ կարեւոր գործիքներ, այդ թվում` Վճռաբեկ դատարանի նախադեպային որոշումների շտեմարան, որտեղ անհրաժեշտ տեղեկատվության ստացումը շատ դյուրին է առկա պարզ եւ ընդլայնված որոնման համակարգերի միջոցով։
98ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ Հաջորդ կարեւոր գործիքը նմանատիպ գործերի որոնումն է, որը իրենից ներկայացնում է որոշակի գործոններով իրար նման դատական գործերի ընթացքի եւ դատական որոշումների մասին տեղեկատվության որոնման հնարավորություն։
Համակարգում բազմաթիվ հարմարավետ, պարզ եւ ընդլայնված որոնողական համակարգերի հետ մեկտեղ կա նաեւ այսպես կոչված «Խելացի որոնում» գործիքը, որը մուտքագրված տեքստի հիման վրա ավտոմատ եղանակով անալիզի միջոցով իրականացնում է «խելացի» որոնում, ինչը www.datalex.am-ի առավել ժամանակակից գործիքներից է։
Ժամանակակից գործիքներից է նաեւ Ինֆոգրաֆիկան, որն իրենից ներկայացնում է դատական համակարգի վերաբերյալ որոշակի վերլուծական նյութերի ներկայացում` գրաֆիկական պատկերների միջոցով։
www.datalex.am-ում հնարավոր է նաեւ էլեկտրոնային եղանակով դիմումներ ուղարկել, սակայն այս համակարգը դեռ գտնվում է թեսթավորման փուլում։
Առկա է նաեւ էլեկտրոնային հայցադիմումների համակարգ, օգտակար հղուներ եւ այլն։
www.datalex.am կայք-էջը մշակվել է «Դատաիրավական բարեփոխումներ» ծրագրի շրջանակներում, որի համար միայն Համաշխարհային բանկի կողմից հատկացվել է 1 230 000 ԱՄՆ դոլար [15], սակայն երկար տարիներ այս հանրային տեղեկատվական համակարգում առկա բաժինների մեծ մասը կամ չեն գործել կամ գործել են մասնակի։
Չնայած վերջին մի քանի տարիների ընթացքում համակարգում բազմաթիվ դրական փոփոխություններ են իրականացվել, սակայն դեռեւս կան բաժիններ որոնք դեռ ամբողջությամբ չեն կիրառվում կամ ինչպես նշել ենք թեսթավորման փուլում են։
2010թ. Փորձառու իրավաբանների եւ ծրագրավորողների համատեղ աշխատանքի արդյունքում ստեղծվեց armlaw.am պորտալը [16], որը նպատակ ուներ ապահովել օրինական ուժի մեջ մտած դատական ակտերի հասանելիությունը բոլոր շահագրգիռ կողմերի համար։
Համակարգը հնարավորություն է ընձեռում որոնել եւ գտնել որոշակի հարցերի վերաբերյալ դատարանի մեկնաբանությունը, ինչպես նաեւ այդ մեկնաբանության համար հիմք հանդիսացած փաստերը։
99ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ Համակարգում մշակվել եւ ներդրվել է Հայաստանում նախադեպը չունեցող դատական ակտերի հնգաստիճան ամենամեծ առարկայական դասակարգիչը, որը հնարավորություն է տալիս առանց մեծ ջանքեր գործադրելու գտնել հետաքրքրող ոլորտը եւ կատարել որոնում հենց այդ ոլորտում` ըստ դատական ակտում առկա եւ տվյալ ոլորտին վերաբերող պատճառաբանությունների։
Հարկ է նշել, որ էլեկտրոնային կառավարումը դատաիրավական համակարգում չի կարող համարվել լիարժեք այդ համակարգի աշխատողներին համակարգիչներով զինելով եւ վեբ-կայքեր մշակելով։
Դա թույլ է տալիս միայն ավտոմատացնել ադմինիստրատիվ՝ վարչարարական գործունեության մի մասը։
Էլեկտրոնային կառավարման ներդրումը տվյալ պետական համակարգի վերափոխումն է, որը պահանջում է ռազմավարություն, պլանավորում, քաղաքական կամք, անհրաժեշտ ռեսուրսներ եւ արհեստավարժ մասնագետներ։
«Էլեկտրոնային արդարադատություն» հայեցակարգը պետք է ներառի մի քանի բաղադրիչներ, մասնավորապես՝ y «Էլեկտրոնային գործի» վարում։
«Էլեկտրոնային արդարադատության» տեխնոլոգիաների գործարկման պարտադիր պայման է հանդիսանում գործերի վարումը ինչպես ավանդական թղթային տարբերակով, այնպես էլ էլեկտրոնային տարբերակով (գործին վերաբերող բոլոր փաստաթղթերը սքանավորվում են, թվայնացվում եւ ներառվում բազայում)։
Այս դեպքում անհրաժեշտություն չի առաջանում պահանջել գործեր ստորադաս դատարաններից, ինչպես նաեւ դրամական միջոցներ ծախսել նյութերի կրկնօրինակման համար։
Բացի դրանից՝ գործին վերաբերող նյութերի պահպանումը էլեկտրոնային տարբերակով նպաստում է դրանց առավել վստահելի պահպանմանը։
Սակայն հիմնական խնդրահարույց է անօրինական ճանապարհով տեղեկատվության արտահոսքի հարցը։
Միաժամանակ որոշակի ծախսեր է պետք կատարել ինչպես արխիվներում, այնպես էլ նոր սկսվող գործերի սքանավորման եւ թվայնացման համար։
Համացանցի միջոցով դիմումների եւ բողոքների ներկայացումը դատարանում կրճատում է դատարանին դիմելու ժամկետները եւ դրանց համար կատարվող ծախսերը։
Սակայն այս դեպքում ի հայտ են գալիս փաստաթղթերի եւ ստորագրությունների իսկության ապա100ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ցուցման խնդիրներ, որոնք կարող են լուծվել էլեկտրոնային ստորագրության գործիքի կիրառման միջոցով։
y Գործերի դատական վարույթների գործընթացների փաստագրում դատարանի սրահում տեղադրված թվային տեսախցիկների եւ խոսափողների միջոցով։
Այդ կերպ դատավարության գործընթացում տեղի ունեցող ամեն ինչ տեսագրվում է։
Հատուկ ավտոմատացված սարքավորումների ներդրման դեպքում տեսագրման արդյունքների կեղծումները գործնականում դառնում են անհնար։
Տեսաձայնագրող տեխնոլոգիաների կիրառումը լուծում է ոչ միայն դրանց կիրառմամբ դատական գործընթացների անցկացումը, այլ նաեւ հնարավոր է դառնում խորհրդատվությունների, ժողովների, սեմինարների անցկացումը մեկ կամ մի քանի դատարանների դատավորների եւ դատական համակարգի աշխատողների միջեւ։
Այս համակարգը կարեւոր է նաեւ ներկաների պաշտպանության ծրագրում ընդգրկված դատական նիստի մասնակիցների վկայություն տալու հարցում եւ այլն։
ՀՀ դատական պրակտիկայում վերոգրյալ համակարգերը կիրառվում են մասնակի. չեն օգտագործվում ՀՀ վճռաբեկ դատարանում, արդարադատության խորհրդում։
Եթե գործի վերաբերյալ ամբողջ տեղեկատվությունը դառնա հասանելի բոլորի համար, ապա որոշ դեպքերում կարող են ոտնահարվել մարդկանց անձնական տվյալների գաղտնության պահպանման իրավունքը, կարող է հրապարակվել տնտեսվարող սուբյեկտի առեւտրային գաղտնիքը կամ վարկաբեկվել նրա գործնական հեղինակությունը։
Այդուհանդերձ, այդպիսի նյութերի գաղտնիությունը կարող է երաշխավորվել, օրինակ, տեղեկատվության պաշտպանության ծածկագրման միջոցների օգնությամբ (էլեկտրոնային թվային ստորագրությունը, օգտագործողների բանալիների բացումը, փակումը) կամ անձնական տեղեկատվության «ապահրապարակայնացման» միջոցով։
Էլեկտրոնային դատարան եւ արդարադատություն համակարգերը կհեշտացնեն նաեւ գործի նյութերին ուսանողների եւ գիտական աշխատողների հասանելիության խնդիրը, ինչը բարենպաստ ազդեցություն կունենա նաեւ արդարադատության համակարգի կադրերի պատրաստման եւ վերապատրաստման համար։
y Դատական նիստի վարումը առանց կողմերի ներկայացման։
Սա, միանշանակ, ամենաառաջադեմ, սակայն «էլեկտրոնային 101ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ արդարադատության» տեխնոլոգիաների ներդրման առավել դժվար իրականացվող փուլն է, որը պահանջում է ինչպես անձնակազմի, այնպես էլ դատավարության կողմերի նշանակալի արհեստավարժություն եւ տեխնոլոգիական նյութական բազա։
Անժխտելի առավելություն է հանդիսանում դատավարությունների վրա ազդեցության հնարավորության բացակայությունը, ինչպես նաեւ միջոցների եւ ժամանակի խնայողությունը։
Արդարադատության եւ դատական համակարգի թափանցիկության եւ հրապարակայնության բարձր մակարդակի ձեռքբերումը ՀՀ դատական բարեփոխումների հաջող զարգացման կարեւոր պայմանն ու կոռուպցիոն ռիսկերի նվազեցման գործիքն է։
Տեղեկատվության լիարժեք եւ ժամանակին տրամադրումը հնարավորություն է տալիս հասնել դատական գործունեության որակի բարձրացմանը, բնակչության հետ կապերի ամրացմանը, ինչն էլ նպաստում է վերջինիս դատական իշխանության հանդեպ վստահության վերականգնմանը եւ բարձրացմանը։
Դատարանների եւ դատավորների, ինչպես նաեւ դատարանների նախագահների գործունեության մասին տեղեկատվության հասանելիության հիմնական սկզբունքները պետք է լինեն՝ y դատարանների մասին տեղեկատվության թափանցիկությունը եւ հասանելիությունը՝ բացառությամբ ՀՀ օրենսդրությամբ նախատեսված դեպքերի, y դատարանների գործունեության մասին տեղեկատվության հուսալիության ապահովումը եւ ժամանակին տրամադրումը, y դատարանների գործունեության մասին տեղեկատվության որոնման, ստացման, փոխանցման եւ տարածման ազատության ապահովումը, y դատարանների գործունեության մասին տեղեկատվության տրամադրման ընթացքում դատական գործընթացի մասնակիցների անձնական կյանքի անձեռնմխելիության, անձնական եւ ընտանեկան գաղտնիքի, պատվի եւ գործարար հեղինակության, ընկերության գործարար համբավի պաշտպանության, ինչպես նաեւ իրավունքների եւ օրինական պահանջների պահպանումը, 102ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ y դատարանների գործունեության մասին տեղեկատվության տրամադրման ընթացքում արդարադատության իրականացմանը չմիջամտելը։
Այս սկզբունքների հիման վրա առաջարկվում է մշակել «ՀՀ դատական համակարգի տեղեկատվության հասանելիության մասին» ՀՀ օրենքի նախագիծ, որը կնախատեսի դատական համակարգի եւ դատարանների, դատական ծառայողների, աշխատողների, ինչպես նաեւ դատավորների, աշխատանքի ժամանակի եւ կարգի վերաբերյալ լիարժեք տեղեկատվության ապահովում, դատարանում հայտարարությունների ու գործերի, այդ թվում՝ դրանց քննարկման տեղի եւ ժամանակի, հետաձգման ու կասեցման, դատական ակտերի (որոշումների, դատավճիռների եւ այլնի) ընդհանուր հասանելիության համակարգի ստեղծման մասին հիմնական տեղեկությունների տրամադրումը։
Հասարակությունը պետք է տեղեկատվություն ստանա ոչ միայն դատարանների գործունեության, այլ նաեւ դատավորների ընտրության եւ նշանակման մասին։
Անխոս ՀՀ դատական համակարգում էլեկտրոնային կառավարման ներդրումը զգալիորեն կմեծացնի հասարակության հասանելիությունը արդարադատության համակարգին, կբարելավի դրա որակը, միաժամանակ կկրճատի գործերի վարման ժամկետները, դատական եւ այլ գործընթացների բոլոր մասնակիցների, լրատվամիջոցների ու հասարակության մյուս անդամների համար կապահովի տեղեկատվության ստացման մեծ արագություն։
Միայն այս դեպքում հնարավոր է արձանագրել, որ Հայաստանի Հանրապետությունն իրավական պետություն է։
| Պետական կառավարման համակարգում էլեկտրոնային կառավարումը բնորոշելիս, հաճախ տպավորություն է ստեղծվում, որ խոսքը միայն գործադիր իշխանության մասին է, սակայն այն վերաբերում է ողջ պետական կառավարման համակարգին, այսինքն` նրա 3 ճյուղերին` գործադիր, օրենսդիր եւ, իհարկե, դատական եւ հենց այս երեք ճյուղերում էլեկտրոնային գործիքների ներդրման եւ հավասարաչափ զարգացման համադրության արդյունքում կարող ենք ասել, որ ունենք արդյունավետ գործող, լիարժեք էլեկտրոնային կառավարում։
Սույն հոդվածում փորձ է արվել վերլուծել եւ գնահատել ՀՀ դատական իշխանությունում էլեկտրոնային կառավարման համակարգի ներդրման աստիճանը, գործիքները, մեխանիզմները, ուսումնասիրվել են միջազգային պրակտիկայում արդարադատության ոլորտի էլեկտրոնային գործիքները եւ քննարկվել են դրանց կիրառման հնարավորությունները ՀՀ դատական համակարգում։
|
Իրական բյուրեղները իդեալականից տարբերվում են առաջին հերթիննրանով, որ նրանցում առկա են պինդ նյութի բյուրեղական ցանցի ատոմներիկանոնավոր դասավորության բազմաթիվ խախտումներ։
Ցանցային այդ արատները կապված են ինչպես բյուրեղների աճեցման տեխնիկական պայմանների,այնպես էլ հետագա տեխնոլոգիական գործընթացների հետ։
Սակայն բյուրեղում կառուցվածքային արատներ կարող են առաջանալ նաև նրա վրա տարբերարտաքին ազդեցությունների` տաքացման, պլաստիկ դեֆորմացիայի, իմպլանտացիայի,էլեկտրական և մագնիսական դաշտերի ազդեցության ժամանակ։
Ապացուցված է [1,2], որ բյուրեղական ցանցի մեջ շատ մեծ արագությամբ(էներգիայով) ներթափանցած իոնները §վնասում¦ են ցանցը՝ առաջացնելովցանցային արատներ։
Հայտնի է [3,4], որ ռենտգենադիֆրակցիոն մուարի մեթոդը բավականիննուրբ և ճշգրիտ մեթոդ է գրեթե կատարյալ բյուրեղներում առկա կառուցվածքային խախտումների և արտաքին տարբեր ներգործությունների ենթարկվածկատարյալ բյուրեղներում առաջացած կառուցվածքային արատների հետազոտման համար։
Այսպես, աշխատանք [5]–ում ռենտգենյան ինտերֆերաչափիօգնությամբ փորձնականորեն ցույց է տրված, որ իոնային իմպլանտացիայիժամանակ ճառագայթման հոսքի աստիճանաբար մեծացումը բերում է առաջնային կետային արատների կուտակման, մասնավորապես դիսլոկացիաներիառաջացման։
Աշխատանք [6]–ում երկպատիկ ռենտգենյան ինտերֆերաչափիօգնությամբ փորձնականորեն հետազոտվել են իոններով իմպլանտացված սիլիցիումի բյուրեղի (ինտերֆերաչափի բլոկի) մակերևութային շերտում առաջացած լայնական դեֆորմացիաները։
Փորձի արդյունքների հիման վրա որոշվելեն հարաբերական դեֆորմացիաները և ինտեգրալային լարումները՝ կախվածճառագայթման դոզայից։
Աշխատանք [7]–ում մշակվել է ռենտգենաինտերֆերաչափական հետազոտությունների մեթոդիկա սիլիցիումի բյուրեղների իոնային իմպլանտացիայի ենթարկված մակերևութային շերտերի նանոկառուցվածքի հետազոտության համար, ստացվել են այդ շերտերի §փքվածության¦ գնահատման առնչություններ։
Աշխատանք [8]–ում հատուկ կառուցվածք ունեցողռենտգենյան եռաբլոկ ինտերֆերաչափի օգնությամբ որոշվել են բյուրեղի (ինտերֆերաչափի բլոկի) մեջ իոնների իմպլանտացիայի հետևանքով առաջացածդեֆորմացիոն դաշտերի գնահատման ժամանակ մուարի պատկերների պարբերության հաշվման համար օգտագործվող արտահայտության կիրառմանպայմանները։
Աշխատանք [9]–ում ռենտգենյան եռաբլոկ ինտերֆերաչափի միջոցով նախ ցույց է տրված, որ բյուրեղական թիթեղի (ինտերֆերաչափի բլոկի)վրա կիրառված ջերմաստիճանային գրադիենտը կարող է առաջացնել բյուրեղական ցանցի դիլատացիաներ (միջհարթությունային հեռավորություններիփոփոխություն), այնուհետև կապ է հաստատված մուարի պատկերի պարբերության և ջերմաստիճանի միջև։
Աշխատանք [10]–ում ուսումնասիրված էէլեկտրական դաշտի ազդեցությունը բևեռային բյուրեղների, մասնավորապեսպյեզոէլեկտրիկների և սեգնետոէլեկտրիկների կառուցվածքի վրա։
Աշխատանք11-ում ռենտգենաինտերֆերաչափական մեթոդով ուսումնասիրվել են սիլիցիումի կիսահաղորդչային բյուրեղներում արտաքին հաստատուն մագնիսական դաշտի ազդեցության տակ առաջացած կառուցվածքային խախտումները։
Փորձերի ժամանակ հեղինակներն ստացել են ռենտգենյան տեղագրեր մագնիսական դաշտի ինդուկցիայի վեկտորի մոդուլի տարբեր արժեքների դեպքում ևցույց են տվել, որ ինտերֆերաչափի բլոկի վրա մագնիսական դաշտի ազդեցությունը բերում է մուարի շերտերի պարբերության փոփոխության, այնուհետևփորձնական տվյալների օգնությամբ հաշվել հարաբերական դեֆորմացիանմագնիսական ինդուկցիայի տարբեր արժեքների դեպքում, պարզել, որ ինդուկցիայի 1500 Գաուս արժեքի դեպքում Մուարի պատկերը անհետանում է։
Ելնելով վերոհիշյալից՝ բյուրեղներում արտաքին տարբեր ազդեցությունների առաջացրած կառուցվածքային արատների ռենտգենաինտերֆերաչափական հետազոտությունն ընդհանրապես, իսկ արտաքին հաստատուն մագնիսականդաշտերի առաջացրած լայնական դեֆորմացիաների ուսումնասիրությունըմասնավորապես հանդիսանում է պինդ մարմնի ֆիզիկայի արդի խնդիրներիցմեկը, ինչին էլ նվիրված է այս աշխատանքը։
Քանի որ ռենտգենաինտերֆերաչափական մեթոդը ծայրաստիճան զգայուն է կառուցվածքային խախտումների նկատմամբ և ունի մեծ լուծողունակություն, ուստի այս աշխատանքում մենք նույնպես կիրարկել ենք սիլիցիումիբյուրեղում արտաքին հաստատուն մագնիսական դաշտերի ազդեցության տակառաջացած կառուցվածքային արատների հետազոտման այդ մեթոդը։
Աշխատանքում բերված են սիլիցիումի կիսահաղորդչային բյուրեղներիվրա հաստատուն մագնիսական դաշտերի ազդեցությունների ռենտգենադիֆրակցիոն մուարի մեթոդով կատարված տեսական հետազոտությունների արդյունքները, որտեղ բյուրեղների դեֆորմացիոն դաշտերի տեսական նկարագրության համար օգտագործվել է մեր կողմից առաջարկված նոր ռենտգենյանինտերֆերաչափ։
Նպատակը իրականացվում է կրկնակի (մեկ ինտերֆերաչափը կարող է աշխատել որպես երկու ինտերֆերաչափեր` համապատասխանաբար անդրադարձումներով) ինտերֆերաչափերի օգնությամբ(նկ.1), քանզի կիսահաղորդչային բյուրեղներում կառուցվածքային արատներիհետազոտությունն այդպիսի ինտերֆերաչափերով հնարավորություն կտաբյուրեղում դեֆորմացիոն դաշտերի ավելի ամբողջական պատկերի ստացմանհամար։
Այդ նպատակով էլ աշխատանքում բերված է բյուրեղներում դեֆորմացիոն դաշտերի հետազոտությունների տեսական արդյունքները կրկնակի ինտերֆերաչափի (նկ.1) դեպքում։
ևԱշխատանքում պարզաբանված են արտաքին հաստատուն մագնիսականդաշտի ազդեցության տակ ռենտգենյան ինտերֆերաչափի բլոկ-բյուրեղումմիջհարթությունային հեռավորության փոփոխության (դիլատացիա) և դիսլոկացիաների շարժման մեխանիզմները, հետևաբար և Մուարի պատկերի փոփոխման պատճառները, ինչի հիման վրա էլ ընտրվել է -ից -ի անցումը-ն ջերմային ընդարձակման գործակիցն է, T-ն ջերմաստիճանը, (որտեղ -ն մագնիսական դաշտի ինդուկցիայի վեկտորի մոդուլն է), քանզի համանմանություն կա ջերմաստիճանային գրադիենտի և մագնիսական դաշտի`բյուրեղի վրա թողած ազդեցությունների միջև. մագնիսական դաշտը բյուրեղում առաջացնում է այնպիսի լարված վիճակ, ինչ որ ջերմային ընդարձակմանժամանակ։
Առաջին անգամ հաշվի է առնվել մագնիսական թափանցելիությանփոփոխությունը մագնիսական դաշտի և նրան ուղղահայաց ուղղություններով։
Կապ է հաստատվել վերջինիս, մագնիսական դաշտի ինդուկցիայի վեկտորիմոդուլի, բյուրեղի դեֆորմացիոն դաշտի հարաբերական դեֆորմացիաների ևինտեգրալային լարումների բաղադրիչների ու Մուարի պարբերության միջև։
Հայտնի է [12], որ իմպլանտացիայի ժամանակ բյուրեղում առաջանում էլարված վիճակ, որի ուսումնասիրությունը կարելի է կատարել ճիշտ այնպես,ինչպես ջերմային ընդարձակման դեպքում, այսինքն՝ համանմանություն կա`ջերմային ընդարձակման և իմպլանտացիայի ժամանակ ծագած լարումների022220 BB-ով, որտեղ -ն փոխարինել միջև։
Նման համանմանություն առաջարկվել է Պրուսսինի [13] կողմից, երբկատարվել է դիֆուզիոն լեգերացման ճանապարհով բյուրեղում առաջացածլարումների ուսումնասիրություն։
Այդպիսի համանմանություն անցկացնելուժամանակ նա -ն ճառագայթման դոզան է,-ն ընդարձակման ցանցային գործակիցը։
Նման մոտեցմամբ մենք [6] ստացել ենք հարաբերական դեֆորմացիաների և լայնական լարումների բաղադրիչների համար հետևյալ արտահայտությունները` Նկ.1. Բյուրեղագիտական ուղղությունները ևճառագայթների ընթացքը կրկնակի եռաբլոկինտերֆերաչափումորտեղևՅույգի մոդուլի բաղադրիչներն են, իսկ բացատրվում է ինտերֆերաչափի հատուկ կառուցվածքով։
Այն պատրաստվածէ այնպես, որ նրա բլոկների մեծ մակերեսը զուգահեռ է և երկուհամարժեք փոխուղղահայաց բյուրեղագիտական ուղղություններին (նկ.1), և-ը Պուասոնի գործակիցներն են համապատասխանաբար և ուղղությունների համար,- բյուրեղի (ինտերֆերաչափի բլոկի) հաստությունն է,ենթադրվում է, որառաջանում, այսինքն՝ գործ ունենք ների հետ։
ուղղությամբ (բյուրեղի հաստությամբ) լարումներ չեն հարթության մեջ առաջացած լարումԱյս աշխատանքում սիլիցիումի միաբյուրեղից պատրաստված ռենտգենյան ինտերֆերաչափի բլոկում հաստատուն մագնիսական դաշտի ազդեցության տակ առաջացած լարումների և հարաբերական դեֆորմացիայի որոշմանհամար մենք Պրուսսինի [13] համանմանության փոխարեն, որտեղ -ն փոխարինվել է-ն փոխարինվելէգործակիցը համաձայն [14]-ի արտահայտվում է հետևյալբանաձևով` -ով, կիրառել ենք նոր համանմանություն` -ով, որտեղTDD (1) , 11120yxxxtD(2) , 11120xyyytD)3(,111)1(20xyxxxxEt)4(,111)1(20yxyyyyEtyxEEExEyEyxEE011110xyxy0t0ZzxoyT DT ]011[որտեղ -ն մագնիսական թափանցելիությունն է, և-ը հաստատուններ են,որոնք ենթակա են հաշվման ( համապատասխանաբար դաշտի և նրան ուղղահայաց ուղղություններով)։
-ը արտահատում են-ի փոփոխությունը և Այնուհետև, (1) և (2)-ի մեջ-ի փոխարեն տեղադրելով և հաշվիառնելով (5)-ը, կունենաք`իսկ ինտեգրալային լարումների համար`։
Նկատի ունենալով [5], որ, որտեղ և - համապատասխանաբար և բյուրեղագիտական ուղղու ևթյուններով ցանցի հաստատուններն են մինչ մագնիսական դաշտի կիրառելը,-ը նույն հաստատուններն են ինտերֆերաչափի բյուրեղական բլոիսկկի վրա հաստատուն մագնիսական դաշտ կիրառելուց հետո, -անդրադարձնող հարթությունների պարբերության (տվյալ ուղղությամբ ցանցային- զուգահեռ (դիլատահաստատունի) բացարձակ փոփոխությունն է, և ցիոն) մուարի շերտերի պարբերություններն են համապատասխանաբարևանդրադարձումների ժամանակ, հետևաբար (6)-ից և (7)-ից կստանանք`։
Քանի որ ինտերֆերաչափը երկպատիկ է և, ուստի երկու դեպքերի համար համապատասխանաբար կունենանք ևհետևաբար (8)-ից և (9)-ից կունենանք` որտեղից (14)։
Ինչպես երևում է (14)-ից դիլատացիոն մուարի պատկերի պարբերությունը հակադարձ համեմատական է մագնիսական դաշտի ինդուկցիայի վեկտորիմոդուլին։
Արդյունքների վերլուծություն. Վերոհիշյալ տեսական դատողությունների իրավացիությունը հաստատելու համար նախ ներկայացնենք բյուրեղի վրա մագնիսական դաշտի ազդեցության մեխանիզմի ֆիզիկական բացատրությունը։
Այսպես՝ մեր կողմից կատարված փորձերի արդյունքներից հետևում է, որ ինտերֆերաչափի բլոկներից մեկում առկա են կառուցվածքային խախտումներ(նկ.2ա), քանզի մուարի պատկերը իզոփուլային գծերի հանրույթ է և պայմանավորված է հենց այդ խախտումներով։
Եթե ինտերֆերաչափի բլոկներից մեկումառաջանում է որևէ տեսակի նոր արատ (օրինակ՝ դիսլոկացիա), ապա այդարատի շուրջն առաջացած մեխանիկական լարումների դաշտը կբերի անալիզատորի (3-րդ բլոկի) մուտքի մոտ վերադրվող ալիքների միջև փուլերի վերաբաշխման, հետևաբար և Մուարի պատկերի փոփոխության։
ա) մինչև մագնիսական դաշտ կիրառելըբ) դաշտ կիրառելուց հետո ա) Նկ.2 բ) Նկ.2 Ռենտգենյան Մուարի սեկցիոն պատկերը Մյուս կողմից՝ հայտնի է 15,16, որդիսլոկացիայի մերձակայքում ատոմական հարթությունների շարժումը կարողէ տեղի ունենալ կրիտիկական դարսող(складывающее) լարումից փոքր լարմանազդեցության տակ։
Օրինակ՝ համարյակատարյալ բյուրեղներում (ինտերֆերաչափը պատրաստված է հենց այդպիսիմիաբյուրեղից) առաձգականության սահմանի մեծությունը կազմում է սահքիմոդուլի մասը, ուստի մեր կողմից ինտերֆերաչափի վրա կիրառված արտաքին մագնիսական դաշտերը (B=0,075Տլ-0,225Տլ) լրիվ բավարար են,որպեսզի ազդելով ատոմական հարթությունների վրա առաջացնեն միջհարթությունային հեռավորությունների փոփոխություն (դիլատացիա)։
Ավելին,հաստատվել է 17, որ արտաքին մագնիսական դաշտի ազդեցության տակ փոփոխվում է դիսլոկացիաների համակարգի վիճակը. դիսլոկացիաները շարժվում են սահքի հարթության երկայնքով։
Այդպիսի փոքր տեղաշարժերի պատճառով առաջանում է լրացուցիչ հարաբերական դեֆորմացիա, ինչն էլ բերում էՄուարի պատկերի փոփոխության (նկ.2բ)։
(12),1)(1011DxxdBbE(13) ,1)(2022DyydBbE)()1(1011bBdxD)()1(2022bBdyDԱյժմ, օգտվելով վերոհիշյալ տեսական հաշվումներից, կատարենք որոշգնահատումներ։
Այսպես՝ ընդունելով, որ մագնիսական դաշտի ինդուկցիայիվեկտորը ուղղահայաց է անդրադարձնող հարթություններին (փորձերը կատարվում են այդ դեպքի համար) և առանցքը զուգահեռ է բյուրեղագիտական ուղղությանը, իսկ-ը`-ին, (տես նկ.1), ապա համաձայն [18]-ի (սիլիցիումի համար)։
Մյուս կողմից՝ եթե մագնիսական դաշտն ուղղահայաց է անդրադարձնողհարթությանը, ապա, իսկ այն դեպքում, երբ դաշտնուղղահայաց է-ին, ապա։
Օգտվելով վերոհիշյալ փաստերից՝ գնահատենք պարամետրը անդրադարձնող հարթությունների դեպքում։
Ի նկատի ունենալով, որ, և վերցնելով B-ի որևէ կոնկրետ արժեք (ասենք, օրինակ,), իսկ հարաբերական դեֆորմացիայի համար փորձից ստացվածորևէ արժեք (ասենք, օրինակ, ), (12)-ից կհաշվենք -ը(վերը նշված տվյալների դեպքում ստացվում է` )։
Ունենալով-ը՝ կարելի է (12)-ի օգնությամբ հաշվել հարաբերական դեֆորմացիայի համապատասխան բաղադրիչը` –ը ինդուկցիայի վեկտորի մոդուլի որևէ կոնկրետ արժեքի համար։
Այսպես, օրինակ, եթե (12)-ի մեջտեղադրենքիսկ ինդուկցիայի վեկտորի մոդուլի համար վերցնենք – ի համար վերևում ստացված արժեքը ( , ապա հարաբերական դեֆորմացիայի համար կստանանք։
Համանման ձևով կարելի է գնահատել պարամետրը և տեսականորենհաշվել- ը B ինդուկցիայի համապատասխան արժեքի համար (այսդեպքում պետք է օգտվելցիոն պատկերներից)։
հարթություններից ստացված ինտերֆերենԵզրահանգում. Գնահատման արդյունքները ցույց են տալիս, որ հարաբերական դեֆորմացիայի համար ստացված տեսական և փորձարարական արդյունքները բավականին լավ համընկնում են, ինչն էլ երաշխիք է ստեղծումվերը ներկայացված տեսական հաշվումների փորձարարական հետազոտությունների համար։
Ի դեպ, խնդրի փորձարարական հետազոտությունները շարունակվում են, և արդյունքները կհրապարակվեն ավարտից հետո։
x011y110211/10689.1ÙÜyxEEE,262.0011x,0624.0110y,92013.19201291.101d00.200032.202d)011(x0zy)110(y0zx1b)011(ÙÐÝ/1047îÉ075.0B711015.4экxdd1bÙÐÝ/103257.261b1b1ddx1bÙÐÝ/103257.261bîÉ125.0B711037.4ddx2b2ddy)110(Այսպիսով, կարող ենք հաստատել, որ բյուրեղներում տարբեր արտաքինազդեցությունների առաջացրած կառուցվածքային արատների հետազոտությունը ռենտգենաինտերֆերաչափական մեթոդներով խիստ արդյունավետ է։
Այն հնարավորություն է տալիս արտաքին հաստատուն մագնիսական դաշտիազդեցությամբ ոչ բևեռային բյուրեղներում առաջացած կառուցվածքային արատների դեֆորմացիոն դաշտերի մեխանիկական լարումների տեսական հետազոտության համար և հիմք է ստեղծում լուծելու հակադարձ խնդիրը, այն է`ինտերֆերաչափի բյուրեղական բլոկում մեխանիկական լարումների դաշտերիվերականգնում մուարի պատկերների վերծանման օգնությամբ։
Կիրառվածմագնիսական դաշտի ինդուկցիայի փոփոխությունից մուարի պարբերությանփոփոխման կախման փաստը կարելի է օգտագործել ինտերֆերաչափի բյուրեղական բլոկում մեխանիկական լարման փոփոխության հաշվման համար։
Գ ր ա կ ա ն ո ւ թ յ ո ւ ն 3. Иверенова В.И., Ревкевич Г.П. Теория рассеяния рентгеновских лучей. М.։
Изд-во14. Стреттон Дж.А. //Теория электрамагнетизма. М.։
Изд-во ГИТЛ. 1948. 539с.16. Киттель Ч. Введение в физику твердого тела.-М.։
Наука,1978.Տեղեկություններ հեղինակի մասինՀենրիկ Ռուբենի Դրմեյան - տ.գ.դ., պրոֆեսոր, ԳՊՄԻ, Ֆիզիկայի, տեխնոլոգիայի եւ նրանցդասավանդման մեթոդիկաների ամբիոնի վարիչ, e-mail։
| Աշխատանքում բերված են սիլիցիումի կիսահաղորդչային բյուրեղների վրա հաստատուն մագնիսական դաշտերի ազդեցությունների ռենտգենադիֆրակցիոն մուարի մեթոդով կատարված տեսական հետազոտությունների արդյունքները։
Մշակվել է բյուրեղներում դեֆորմացիոն դաշտերի տեսական նկարագրության նոր ռենտգենաինտերֆերաչափական մեթոդ։
Որոշվել են ինտերֆերաչափի բլոկում հաստատուն մագնիսական դաշտի ազդեցության տակ առաջացած լարումներն ու հարաբերական դեֆորմացիաները։
|
Վ. ՈՍԿԱՆՅԱՆԻ «ՇՈՒՍՏԻ ԳԻՐՔ» ՆՈՐ ՎԱՐՉԱՆ ՈՍԿԱՆՅԱՆԸ իր վեպի համար ընտրել է խորհրդանշական վերնագիր ՝ «Շշուկների մատյան», որը գրված է իրատեսական սկզբունքներով և, առավել եւս, ունի վավերագրական համոզմունք: Այս արտահայտությունը, որը հաճախ հանդիպում է վեպի էջերում, խորհրդանշում է մեր ժողովրդի յուրահատուկ արձագանքը պատմության ընթացքում ժամանակից ստացված հարվածներին: Հեղինակի տեսակետը հատկապես կենտրոնացած է ժամանակի ընթացքի վրա, այսպես կոչված, քսաներորդ դարում, որտեղ «Աստված սովորականից ավելի անուշադիր է եղել»: Վեպի էջերում մենք հանդիպում ենք անվանական նմանության բացատրությանը: «Խորքում, շշուկների գիրքը» սկսվում է մեկ այլ գրքից, քանի որ ինչպես մարդիկ ծնվում են մարդկանցից, այնպես էլ գրքերը ծնվում են գրքերից և հետագայում մեծանում են. - Գրիգոր Նարեկացու կողմից հազար տարի առաջ գրված գիրքը կոչվում է Մատյան ողբերգության: , Այն փաստը, որ դա գրքերից մեկում աղոթելու ուղեցույց էր, և ողբը հաճախ համարվում էր ժամանակի միակ բուժումը, այսինքն ՝ ողբը օգտագործվում էր հիվանդությունների դեմ, և երբ այլ տարբերակ չկար, այն դրվում էր հիվանդների գլուխները ՝ որպես բուժման վերջին հույս: Այն փաստը, որ գիրքը կոչվում է «Մատյան ողբերգության», իսկ սա «Շշուկների գիրք» չի նշանակում, որ սուգից շշուկով անցնելու ճանապարհը բուժման միջոց էր: Նշանակում է, որ այդ ժամանակ մարդիկ դեռ չէին կորցրել սգալու ազատությունը, Ն Նարեկացու օրհներգում առ Աստված, Տերը դեռ նրա ձեռքերում էր: Այդ ողբից մինչև այս շշուկները, իմ տառապանքին այլ բան չի փոխարինում, բայց տարբերությունը սգի և լուռ սգի մեջ է: «[1] Դարասկզբին հայերի ողբերգության մասին շատ բան է գրվել, իսկ ջարդերի ու աքսորի պատմություններից ցեղասպանության մասին մի ամբողջ գրականություն է ստեղծվել: Բայց ի՞նչն է «ստիպել» հեղինակին անդրադառնալ հայ ժողովրդական պատմության ամենաարյունալի դեպքերին: Հեղինակը, ինչպես նշվում է վեպում, միշտ մանկության տարիներին միշտ ներկա է եղել իր պապերի, իր հասակակիցների զրույցին, որոնք այնպիսի ջերմությամբ էին խոսում իրենց կորցրած հայրենիքի մասին, կարծես իրենք այնտեղ լինեին: Նկարագրությունը, խառնված կյանքի անողոք ցավի հետ, շատ տեղին է շատ ցավալի հիշողությունների համար, միևնույն ժամանակ շատ վառ ընտանիքի երրորդ սերնդի թոռան համար, որն իր կյանքի ժամանակն անցկացրեց նոր հեռուստատեսության առջև, պատմելով անօթեւան հայերի պատմությունները: պատկերացնելով նրա աչքի առաջ կորած հայրենիքի պատկերը: Նշել, որ միայն նրա հարազատների պատմությունները, ցեղասպանության նկարագրությունները, dդրանից առաջ և հետո տեղի ունեցած իրադարձությունները հեղինակին ուղղորդեցին «Շշուկների գիրքը» գրելիս, ամբողջությամբ չեն սպառվի: Հիմնական դրդապատճառը հայրենասեր հայ մտավորականի ներքին անհաշտ, ըմբոստ վերաբերմունքն է այսօր շարունակվող բացահայտ կեղծիքի դեմ, որը Թուրքիայի կառավարությունն օգտագործում է բառերով, ընդհանրապես ՝ դիվանագիտությամբ, գերտերությունների շահադիտական նկատառումներից ելնելով ՝ նրանց աջակցելու դիրքում: , Կյանքի տրամաբանությունն ինքնին որոշակիորեն բացահայտում է, թե ինչու պետք է Նանսենի անձնագրով հայի տան երրորդ շարքը հանձնել մարդկության մտածող մասի ՝ «Շշուկների մատյան» դատարանին: Հայերը նոր էին հաստատվել օտար երկրներում; անհրաժեշտ էին տարրական կենսապայմաններ: Այս կայացած առաջին սերունդը ընդհանրապես չի ինտեգրվել այդ հասարակության մեջ, և երկրորդ սերունդն արդեն որոշակիորեն դուրս էր մնացել այդ հասարակությունից: Այստեղ դժվար էր երրորդ սերնդի ճակատագիրը, ով տվյալ հասարակության մեջ ինքնադրսեւորվելու ազատություն ունի, նրանք չէին մեղանչի ճշմարտության դեմ ՝ ասելով, որ ոչ բոլորն են ծանոթ իրենց արմատներին: Այստեղ է, որ արյան հիշողությունն իրեն զգում է, երբ արյունը «դրդում է» ազատությանը `հետապնդելու« ուժի »անհրաժեշտությունը [3], քանի որ ազատությունը, որն այս դեպքում Հայոց ցեղասպանության զոհի երրորդ սերունդն է, հին է իր իսկ օրերով: նա պետք է ապրի ոչ միայն իր, այլև իր մեծ հայրիկի կյանքը: «Դուք ծեր եք մեր օրերի պատճառով: Այն, ինչ մենք չենք ապրել, կավելացվի ձեզ: «[4] Արդեն մատնանշվում է ազատության ճանապարհը: Ապրել մեծ պատասխանատվությամբ, իր կյանքով, նախորդների դժբախտությամբ, քանի որ «նա այս երկրի վրա ավելի մեծ պատասխանատվություն ապրեց, քան Հիսուս Քրիստոսը»: Դուք համարձակորեն պետք է ունենաք դա համարձակելու… Եվ եթե չունեք… Օրմին պետք է տեսնել… Հասկանալի է, որ երկրի վրա շատ մարդիկ առանց պատճառի ավելի երկար կապրեն, քան Հիսուսը: Նախորդ սերնդի ուղեցույցի նման հնչող այս բառերը սպառնալիք են, պարտավորեցնող: Իսկապես, ապրելու համար ձեզ հատուկ պատճառներ են պետք: Իր նախնիների առջև պատասխանատվության պատասխանատու զգացումը Վ.Ոսկանյանին դրդեց ուսումնասիրել Թուրքիայի կառավարության կողմից ծրագրված և հետագայում իրականացվող plannedեղասպանության քաղաքականության հաստատումները, ինչպես նաև այդ օրերից մինչ օրս Թուրքիայի իշխանությունների հայտարարությունները, որ Genocideեղասպանություն տեղի չի ունեցել, հայերի տեղահանությունը նրանց պաշտպանելու համար էր: Հեղինակը, ունենալով բավարար ապացույցներ, փաստական-փաստագրական նյութեր, Թուրքիայի իշխանությունների բաց և գաղտնի օրենքների հավաքածու `« Հայկական հարցը »լուծելու համար,« Նեմեսիսի »անդամների մասին նյութեր` գաղտնի ցուցումներ, չի խուսափել դրանք օգտագործել վեպը, արդյունահանեց դրանք որպես փաստացի ապացույցներ, որոնք գրված են չակերտների մեջ: Այս ենթատեքստերը ոչ միայն շեշտում են ասելիքը, այլև վավերականություն են տալիս գեղարվեստական պատմությանը: Վեպն ընդհանուր առմամբ ոչ թե Մեծ Եղեռնի, այլ Եղեռնի մասին է, որը շարունակական երեւույթ է, և այդպիսին կմնա այնքան ժամանակ, քանի դեռ չի դատապարտվել: «Շշուկների մատյան» -ը պատմում է Genocideեղասպանությունից մազապուրծ մնացած հայ ընտանիքի մասին ՝ նկարագրելով օտար երկրում նրանց առօրյան: Հեղինակը գաղափար է տալիս կորցրած հայրենիքի մասին ՝ մեկ ընտանիքի նկարագրությամբ, պատկերացում է տալիս այնպիսի հազարավոր ընտանիքների մասին, որոնք ստիպված էին ապրել, «որովհետև առանց պետության մարդիկ գոյություն ունեին, ինչպես մեր անօթեւանները, բայց առանց պետություն ճանաչող մարդ »[1]: Վեպն ամփոփում է մի քանի պատմություններ, որոնք, իրենց հերթին, առանձին ամբողջական պատմություններ են: Վեպը սկսվում է հեղինակի պապերի ՝ Կարապետ Ոսկանյանի և Սեդրակ Մելիքյանի կյանքի նկարագրությամբ: Նրանք երկուսն էլ տարբեր պատկերացումներ ունեն կյանքի վերաբերյալ, բայց երկուսն էլ նույն աղետներն են տեսել իրենց կյանքում: Երկու աքսորյալները երիտթուրք-սիբիրցի էին, մեկը ՝ գրեթե անզիջող սարսափով: Վերապրելով այս երկու աքսորյալների վախերը ՝ նրանք շարունակում են իրենց կյանքը ՝ իրենց մտքերը տալով իրենց իրավահաջորդներին: Կարապետ Ոսկանյանը, ով իր էությամբ գեղագետ էր, ուզում էր լուսանկարել դատարկ հայելին ՝ առանց դրանում արտացոլվելու, ուզում է, որ մարդիկ չփորձեն փոխել աշխարհը, քանի որ նրանք դա չեն կարող անել, որովհետև պարզապես կխեղեն այն: Իր կյանքում նա միշտ պատասխանատվության զգացում էր սերմանում շրջապատում ՝ փնտրելով «հիանալի պահը», որի գոյության համար նա երբեք չէր կասկածում: Սեդրակ Մելիքյանը «արյան փիլիսոփա» էր, նա տեսնում էր իր ընտանիքի ոչնչացումը, այդ ամենի ականատեսը դառնում էր որպես պատիժ, թե չէ նրա համար «արդար» կլիներ զոհ դառնալ: Նա լսեց դահիճի սպանդը, հիշեց դահիճի անունը, ասաց «ի՞նչ արեցիր քո ցեղի հետ»: Կյանքը ստիպեց նրան վրեժ լուծել յուրօրինակ ձվով ՝ փրկելու իր ցեղի արյունը: Խոսելով իր մորական պապի ՝ Սեդրակ Մելիքյանի մասին ՝ այս անգամ հեղինակը յուրովի է թողնում վեպի վերնագիրը: Նա նշում է, որ մանկության տարիներին իր պապիկի սիրած խաղերից մեկը պարանով ճարմանդներ կապելն էր: «Երբեմն պարանը պատկերացնում էի որպես խիտ պարան, որը կապվում էր զանգի միջոցով, որը կարող էր քամի կամ միայնակ թև թափահարել: Այդ ժամանակ զանգը կարող է հնչել: Ես միշտ պատկերացնում էի զանգը `որպես մրցավազքի ամենահզոր զանգը: Յուրաքանչյուր հանգույց, որը բռունցքի պես սեղմվեց, պետք է որ լինի իմ պապերից մեկը: Պարանն, ըստ էության, սեղմված բռունցքների շարան էր: «[1] Եվ ըստ այդ պարանի հանգույցների, կարելի էր գնալ դեպի ճառագայթներ, որոնցից առաջինը ըմբոստ Մելիքն էր, ով միշտ ընդվզում էր, ամենամոտ հանգույցը, որը հնչում էր քառանիվ ձիու նման: Հանգույցները միմյանց հետևում են նույն սկզբունքով, և վերջինը կարծես թե հեղինակն է ՝ մեծ ընտանիքի վերջին տողը: Հանգույցը շատ հեռու է զանգից; Եթե փորձենք տալ վեպի բանաձեւը, կստանանք հետեւյալը. Գործողությունները կատարվում են առաջին օղակից մինչև վերջին օղակ, որը «Հիմա ի՞նչ պետք է լինի» հարցը: Ուշագրավ է այդ հարցի անսովոր պատասխանը: «Ի՞նչ կա անելու» հարցին ի պատասխան: Վերջին շունչս կտրեմ: «[1] Հարցին ի պատասխան ՝ վեպի հերոսներից յուրաքանչյուրը բերում է իրենից «մնացածը», որի մեջ կարծրացնում են նրա ինքնությունն ու գոյությունը: Բոլոր «պատասխանները» դրվում են տապանի մեջ և թաղվում: Հարցի բազմաթիվ պատասխաններ պարունակող տապանը թաղված է հայկական գերեզմանատան միակ դատարկ դամբարանում: Եվ թաղելիս թվում էր, որ միգուցե աշխարհը, որը ճանաչում էր «պատասխաններ» բերողներին, գերեզմանի պես նեղ էր, իսկ գերեզմանը `նոր աշխարհի պես լայն: «Եվ այսպես, թաղելով մասունքի տապանը, ապացուցվեց, որ մարդկանց նման պատասխանները նույնպես մեռնում են ՝ կյանքը թողնելով առաջ շարժվելով»: [1] Կյանքում, իհարկե, նրանք նույնպես մի օր հարություն կառնեն: «Շշուկների մատյան» վեպում մենք փորձել ենք համատեղել մի քանի գործող մարդկանց ՝ ապրելու, գործելու, կենդանի ձվերի նմանությունները գտնելու գործընթացը, «նրանց« արդարացումը »Քրիստոսից երկար ապրելու համար»: Այդ մարդիկ են Կարապետ Ոսկանյանը, Սեդրակ Մելիքյանը, Սահակ Շեյթանյանը, Միսակ Թորլաքյանը: Հերոսների այս շարքի հիմնական կապող օղակը Քրիստոսի հետո քսաներորդ դարում ճակատագրի նույն հարվածներն է: Genocideեղասպանությունը, իր նախորդ և հետագա դեպքերում, հարվածել է նրանց ամեն հնարավոր «ամենաուժեղ ձվով» ՝ շեղելով նրանց կյանքի բնականոն հունից ՝ ստիպելով նրանց անցնել երկրի յոթ դժոխային բովանդակությամբ և ողջունել նրանց: Վերոհիշյալ հերոսներին միավորում է ոչ միայն նույն ճակատագիրը ՝ ազգությունը, այլ նաև արյան գենետիկ հիշողության համար պատասխանատվության զգացումը, որին մենք կփորձենք նուրբ կերպով անդրադառնալ: Կարապետ Ոսկանյանն ըստ էության նկարիչ է, ով կարծում է, որ պատմության իրական ստեղծողները ոչ թե գեներալներն են, այլ բանաստեղծները, այլևս կարիք չկա ձիերի սմբակների տակ իրական մարտեր փնտրել: Նա համոզված էր իր համոզմունքների մեջ, ինչպես իր ծառն ամբողջ կյանքում փորձում էր փոխել աշխարհը յուրովի, բայց ոչ դեպի լավը, այլ անկայունից դեպի հասարակ: Տեսնելով գեղեցկուհուն պարզության մեջ և «Երբեմն գերմանացի զինվորը կանգնեցնում էր նրան լուսանկարվելու համար, որպեսզի իր ընտանիքին ապացուցեր, որ ինքը դեռ կենդանի է ռուսների դեմ պատերազմում»: Հետո լուսանկարեց ռուսներին, ովքեր ցանկանում էին իրենց ընտանիքներին ապացուցել, որ գերմանացիների դեմ պատերազմում դեռ ողջ են: Հետո նա լուսանկարեց գերմանացիներին, ովքեր ցանկանում էին իրենց ընտանիքներին ապացուցել, որ դեռ պայքարում են ռուսների դեմ: Վերջապես, նա լուսանկարեց տուն վերադառնալիս, ովքեր չունենալով լուսանկար ուղարկելու մարդիկ, ուզում էին համոզել նրանց, որ նրանք դեռ ողջ են: »[1] Կյանքի պատկերն այլ է Սեդրակ Մելիքյանի համար, եթե Կարապետ Ոսկանյանը նկարիչ էր իր համոզմունքներով, ապա Սեդրակ Մելիքյանը մի տեսակ «արյան փիլիսոփա» էր: Նա իր աչքերով տեսավ իր ընտանիքի մեծ մասի կոտորածը, նա ապրում էր «դահճի» շնորհիվ, որը կատարել էր դահիճը: «Հիշել, պատմել, թե ինչ արեցի քո ցեղին»: Մարդը, ով տեսավ այս ամենը, իր կյանքում յուրահատուկ պաշտպանություն ուներ արյան դեմ: Այնուամենայնիվ, պետք է նշել, որ պաշտպանության հիման վրա նա պարտավոր էր շարունակել ապրել, քանի որ արյունը կենդանի է միայն այն ժամանակ, երբ խառնվում է արյան հետ: Genocideեղասպանությունը վաղ տարիքից Սեդրակ Մելիքյանին զրկեց ամեն ինչից, խախտեց հավասարակշռությունը: Նրա ամբողջ կյանքն անցավ սկզբնական հավասարակշռությունը վերականգնելու համար, քանի որ նա ապրում էր դահիճների դեմ և իր արյունը փոխանցում ժառանգներին: «Երբ արյունը հոգնի, այն գավազան կդառնա: Ասել, որ արյունը նման է գավազան ձեր ներսում: Յուրաքանչյուրը հույսը կդնի իր արյան վրա: «[1] Իր կյանքում, որպես վերջին ուղերձ, նա իր ժառանգներին հորդորում է հոգ տանել արյան մասին: «Մի մոռացեք, ձեր արյունը նման է թուրին, որը կփակի երկիրը»: Սեդրակ Մելիքյանը ի վիճակի է հստակեցնել նախնական իրավիճակը, որը «դուրս է եկել իր ճանապարհից»: Այլ իրավիճակ է Սահակ Շեյթանյանի հետ, որը Դեր-orորով անցավ երկրի վրա յոթ դժոխային պարունակությամբ, ողջ մնաց, իր տարիքի համեմատությամբ կատարեց անհամեմատ մեծ արարք ՝ կապ հաստատելու քարավանների հետ որպես սուրհանդակ, որը, եթե հայտնաբերվեր, ճշգրիտ մահ ամենադաժան ձվով: Նա Օսմանյան բանկը գրավելու ժամանակ հայերի տակ հրետանային ռումբեր թաքցրած կանանցից մեկի թոռն էր: Սահակ Շեյթանյանի կերպարը եզակի օղակ է Սեդրակ Մելիքյանի և Միսակ Թորլաքյանի միջև, որոնց համար առաջինի համար ապրելը վրեժի միակ հնարավոր միջոցն էր, իսկ երկրորդի համար `վրեժխնդրությունը կյանքի միակ միջոցը: Շեյթանյանը վեպի ռումինահայ իրականության միակ հերոսն է, ով համարձակվում է առաջին անգամ խոսել օտար միջավայրում զինված ապստամբության մասին ՝ ակնարկելով «Դրոյի զենքերը», սփյուռքի համար խենթ առասպել, ազատագրման եզակի փորձ: հայրենիքը: քանի որ նա բավական խենթ չէ: » Բոլշևիկների համահարթեցման գաղափարի իր տեսակներից մեկը, երբ նա կորցրել էր ապստամբության ցանկացած հույս, պետք է որ իրականում լիներ, թեկուզ միայն հույս տալու համար: Տեղական ժամանակում ապրելու հույս, որն այդ ժամանակ այնքան անհրաժեշտ էր և կենսական: Վեպում «Նեմեսիսի» նվիրյալներից Միսակ Թորլաքյանի կերպարը տարբերվում է, ով վեպում վերոհիշյալ պատկերի գաղափարական ամբողջական դրսեւորումն է: 1921 թ. Հուլիսի 18-ին, Պոլսում, Միսաք Թորլաքյանը սպանեց Տրապիզոնի հայերի ջարդերի կազմակերպիչ Բեհբուդ խան ivanիվանշիրին ՝ կատարելով իր պարտքը անմեղ մարդկանց առջև, ովքեր կրում էին նրա արյունը: Ի տարբերություն Սեդրակ Մելիքյանի, նա վրեժ լուծեց ապրելով ՝ վերականգնելով կյանքի հավասարակշռությունը, Ս. Միսակ Թորլաքյանը, ով այդքան անհրաժեշտ էր, բայց բացակայում էր հավասարակշռված կյանքում, վրեժ լուծեց Միսակ Թորլաքյանից ՝ «արյուն արյան դեմ» սկզբունքով, ինչը տվյալ դեպքում այլևս չէր վերականգնում խախտված հավասարակշռությունը, բայց քսաներորդ դարում արդարությունը բուժելու կարևոր փորձերից մեկն էր: Այստեղ հարկ է նշել, որ արդարությունը դեռ չի վերականգնվել, քանի որ Թուրքիայի իշխանությունները դեռ չեն ճանաչել կամ դատապարտել ցեղասպանությունը: Քանի որ օտար երկրում կյանքը որոշ չափով հավասարակշռված է, հայերը շարունակում են ապրել, ուստի անհրաժեշտ է հայրենիքի սահմաններից դուրս ապրող հայերին «ուղղորդել» ճիշտ ապրելու ուղերձով: «Արյունը բոլոր երակներում նույնն է, եթե թույլ տաք, որ այն ազատ վազի, դահիճի և զոհի միջև տարբերությունը կճանաչվի»: Այսպիսով, եթե վերոհիշյալը փորձենք տալ կառուցվածքապաշտության տեսանկյունից, կստացվի հետևյալը. 1. Աքսիոմատիզացիա - որպես հիմք, որն այլևս ապացույցի կարիք չունի, մենք վերցրեցինք արյունը որպես կյանքի խորհրդանիշ և գենետիկ հիշողություն: 2. Դիսոցացիա - մենք առանձնացրեցինք Կարապետ Ոսկանյանի, Սեդրակ Մելիքյանի, Սահակ Շեյթանյանի, Միսակ Թորլաքյանի կերպարները ՝ իրենց կյանքն ապրելու համար, որոնք իրենց կյանքում միայն տարբեր են: Նրանք բոլորը մեկ նպատակ ունեն ՝ ապրել իրենց արյան էությամբ: 3. Ասոցիացիա - ընդհանուր առմամբ, նրանք ի՞նչ ասոցիացիաներ են ունեցել վեպի հերոսի հետ: 4. Նույնականացում - հերոսների նպատակը նույնն է, դուք տարբեր եք կյանքի պատճառած դժվարությունների պատճառով: 5. Ինտեգրում - ինտեգրումը չափվում է արյան հոսքի ինտենսիվությամբ: Սեդրակ Մելիքյանի համար արյունը դանդաղ է հոսում ՝ որպես կյանքի խորհրդանիշ, Սահակ Շեյթանյանի համար ՝ նա ըմբոստ է, Միսակ Թորլաքյանի համար ՝ ապստամբ: Հարկ է նշել, որ ներկայացված գաղափարներով իրենց բնագավառների հերոսները ամբողջական են, ձեռք բերված և հաջողակ և ընդհանուր առմամբ լրացնող և շարունակող միմյանց: ԳՐԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆ [1] Ոսկանյան Վ., «Շշուկների գիրքը», Երեւան, 2014, էջ 430, 208, 190, 304, 17,448, 457, 109, 57, 419: [2] Տուրգենև Ի. Ս., «Ընտիր երկեր», Երեւան, 1985: [3] Տուրգենև Ի. Ս., «Ընտիր երկեր», Արձակ բանաստեղծություններ, Երեւան, 1985: [4] NECESSITAS, VIS, LIBERTAS (անհրաժեշտություն, ուժ, ազատություն), էջ: 679: Միհրան Հովհաննիսյան, Եղիազարյան Սամվելարյան FLԱOWԿԵԼ Վ. ՈՍԿԱՆՅԱՆԻ «ՇՈՒՍՏԻ ԳԻՐՔ» ՆՈՐՎԱ Հիմնաբառեր. Վարուժան Ոսկանյան, արյան հոսք, «Շշուկների մատյան», կոտորած: ։
| Թեման Վ. Ոսկանյանի «Շշուկների մատյանը» վեպում արյան հոսքն է։
Վեպում պատմվում է հայկական ջարդերի, հայի վրեժխնդրության և ապրելու մեծ կամքի մասին։
Անդրադարձ է կատարվել վեպի կերպարներին, որտեղ գաղափարներով իրենց ոլորտներում կերպարներն ամբողջական են, ստացված և հաջողված, իսկ ամբողջության մեջ վերցրած՝ լրացնում և շարունակում են միմյանց։
|
ՎԱՆԻ ԲԱՐԲԱՌԻ ՈՐՈՇ ԱՌԱՆՁՆԱՀԱՏԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ ԸՍՏ «ԺՈՂՈՎՐԴԱԿԱՆԽՕՍՔ ՆԱՐԵԿԱՑՈՒ ՄԱՍԻՆ» ԱՎԱՆԴԱԶՐՈՒՅՑԻՎանի բարբառը տարածված էր Վանա ծովի արևելյան և հարավային բնակավայրերում։
Բարբառն ուսումնասիրել է Հրաչյա Աճառյանը, ըստ որի` բարբառի սահմաններն են հյուսիսից մինչև Դիադին՝ Բայազետի արևմտյան կողմը, հարավից` Մոկս,Ոզմի, Շատախ և Աղբակ, արևելքից` մինչև Պարսկաստանի սահմանը, իսկ արևմուտքից՝ մինչև Մշո բարբառի սահմանագիծը։
Ըստ այդմ Վանի բարբառը (հատկապեսՄոկաց ենթաբարբառը) հայերեն լեզվի հարավային սահմանագիծն է, որից հետո հիմնականում քրդախոս ու արաբախոս հայերն են։
Վանի բարբառը պատկանում է կը ճյուղին։
Իր արևելյան սահմանակից բարբառների հետ նմանվում է հ>խ հնչյունափոխությամբ, ձայնեղների խլացումով, էօ, իվհնչյուններով, որոնք նաև Ղարաբաղի բարբառի հատկանիշներն են։
Սակայն արևելյան հարևաններից այն տարբերվում է խոնարհման ձևով։
Արարատի բարբառի հետ նմանության գլխավոր կետերն են` բացառականի -իցմասնիկով կազմությունը և, որ անձի առման դեպքում ուղիղ խնդիրը կազմվում էինչպես հայցական, նույնպես և տրական հոլովներով։
Այս երկու կետերով Վանիբարբառը գտնվում է «արևելյան» և «արևմտյան» կոչվող բարբառների միջև։
Գրաբարի բառաձևերի համեմատությամբ ունի բավականին շեղումներ, սակայն չափազանց այլափոխված չէ և հասկանալի է բոլորի համար։
Ըստ Հրաչյա Աճառյանի` Վանի բարբառը ունի 46 հնչյուն. դրանք դասակարգվումեն հետևյալ ձևով1. ա) 9-ը ձայնավոր` ա, ա (քմյ.), է, ը, ի, օ, էօ, ու, իւբ) 3 երկբարբառներ` ե, ո, ո (քմյ.)գ) 34 բաղաձայններ` բ, գ, գյ, դ, ձ, ջ (ձայնեղ), պ, կ, կյ, տ, ծ, ճ (խուլ), փ, ք, քյ, թ, ց, չ(շնչեղ), զ, ժ, յ, ր, ռ, լ, մ, ն, վ, ֆ, հ, հյ, ս, շ, խ, ղ (ըստ Աճառյանի` սեղմ բղձ.)։
Վանի բարբառով պահպանվել են բազմաթիվ գրվածքներ, օրինակ՝ Շերենցի«Վանա սազը» և Տեր-Սարգսյանի «Պանդուխտ վանեցին»։
Վանի բարբառն է ներկայացնում «Ժողովրդական խօսք Նարեկացու մասին» ավանդազրույցը, այն մեզ է տրամադրել Հայոց լեզվի պատմության ամբիոնի դոցենտ Նորայր Պողոսյանը։
Գաղտնիք չէ, որ մեր ազգը Նարեկացուն ընդունել և սրբացրել է մեծ հավատքով։
Դա ակնհայտ է նրանով, որ մինչև 19-րդ դ. շարունակ պատմվել են ժողովրդականզրույցներ Նարեկացու մասին։
Այս ավանդազրույցը2 քննել ենք` ուշադրություն դարձնելով բարբառի հնչյունական, ձևաբանական և բառային առանձնահատկություններին։
Ա) Հնչյունական առանձնահատկություններ։
Վանի բարբառում բառասկզբի հբաղաձայնը վերածվում է խ-ի, օրինակ` հող>խող, հասան>խասան, հեռ>խեռ (ոխ,քեն), հարավ>խարավ, հետ>խէտ1։
1 Տե՛ս Աճառյան Հ., Քննութիւն Վանի բարբառի, Երևան, 1953։
2 Տե՛ս «Լումա» (գրական հանդես), գիրք Բ, Թիֆլիս, 1899։
Բառասկզբում դ բաղաձայնը վերածվում է տ-ի, իսկ բառամիջում սովորաբարգտնվում է ր-ից հետո, հետևաբար նույնպես դառնում է տ, օրինակ` դոլվաթ>տէօլվաթ։
Նարեկացին խօսեց ռէս ԳորգինՀէր չեսի գայ ժամ աղօթքին.-Ես շատ ունիմ տամ տԷօլվաթԲառասկզբում ճ բաղաձայնը մնում է ճ.Առաւ խմցուց վարդապետացԾեր սիւտակ մուրուսին ճահելացավԲառասկզբում կ բաղաձայնը մնում է կ.Երկու վարդապետ կին (գային) կէօ ՍիսՈւրինք բարձրին բռնե քեանց ՄասիսՍրանք թեև ամենավառ օրինաչափություններն են բարբառում, բայց կան նաևայլ հնչունական առանձնահատկություններ, օրինակ` ձայնավորների մեջ։
Բառասկզբում ա ձայնավորը վերածվում ի-ի, օրինակ`Մշակներ զարմանք մնացինԻնկան ձեռք ոտք Նարեկացուն Բնագրում նկատեցինք նաև, որ ա ձայնավորրը դարձել է ե, օրինակ`աղաւնի>եղունիկ.Բառասկզբում միավանկ բառերի ժամանակ ե ձայնավորը վերածվում է է-ի, իսկբազմավանկ բառերի ժամանակ ունի երկու դիրք։
Առաջին դիրքի ժամանակ ղ, ռ,բաղաձայններից առաջ ե-ին սկզբից ավելանում է յ (եղնիկ>յեղնիկ…), իսկ երկրորդդիրքի ` ր- ից առաջ վերածվում է է-ի, օրինակ` երամ> էրամ.Իւ երկբարբառը հնչունափոխվում է ու-ի, օրինակ` հիւր> խուր.Քեոյ վարդապետք էկան քե խուրԾառայ կելնեմ Նարեկացուն։
Բարբառում իւ երկհնչյունը հնչունափոխվել է ի-ի, օրինակ` ուրախութիւն>ուրախութին, արքայություն>արքայութին.Մարմնով կանես ուրախութինՀոգւով կէրթաս արքայութին։
Այ երկբարբաոը բարբառում վերածվում է է ձայնավորի, օրինակ` կէր>գրբ. կայր.,գէլ>գայլ.Մէկ ռէս Գորգ մը կէր մէջ էն գեղինԱմենևին ժամ չէր իջեԽաչակնքեց վերայ սարինԷրկու գէլ եկան առջև ոչխրինՎանի բարբառում ոյ երկհնչյունը վերածվել է եո երկբարբառի, օրինակ՝ լոյս>լեոսՎանք մ՚ ի շինէ վերև գեղինՎեղար գլխուն փիլոն թևինԳիշեր ցորեկ ժամատեղինԼեոս էր սիւռաթ մարթ չէր տեսնայ։
1 Տե՛ս Աճառյան Հ., Քննութիւն Վանի բարբառի։
Հանդիպում է ու>էօ փոփոխություն` գլուխ> գլէօխ.Կա նաև հնչյունի կորուստի, օրինակ` ոչխարին>ոչխրին, սպիտակ>սիւտակ.Գելերն արաց հովիւ ուր ոչխրին։
Ծեր սիւտակ մուրուսնին ճահելացավ։
Բ) Ձևաբանական առանձնահատկություններ։
Ձևաբանական առանձնահատկություններից են, օրինակ՝ ներգոյականի մեջ կապով կազմությունը, որը դրված է առաջադաս դիրքում1, օրինակ՝Հոգին սուրբ էր պէմունաթ,Ոչ մէջ սրտին խեռ կբռներՀոգնակի թվի կազմության մեջ հոգնակի սեռականը կազմվում է հոգնակերտ ներ մասնիկին ավելացնելով -աց, օրինակ՝ Տարին թամամ տասն մէկ էրՀաց տարաւ մշակներաց։
Գրաբարի պատճառական բայերի ուցանել վերջավորությունը բարբառում վերածվել է անցողական բայերի, որոնք կազմվում են երկու ձևով` կարճ և երկար։
Կարճձևը կազմվում է ուցել վերջավորությամբ, իսկ երկար ձևը`ցուցել։
Ահա և բնագրիցդուրս բերված, օրինակ` հարըցուց, խօստովանցուց, լցուցին (գրբ. լնուլ (լցնել) բայն է,որի հիմքն է լից կամ լց), դադրցուցին, օրինակ`Ռէս Գորգն էր, որ յարըցուցՈր յարըցուց խօստովանցուցԷլան չափիւկ ջուր լցուցինԱստուծոյ շնորհքով դադրցուցին.Նարեկացուն օրօղկեցին...Ավանդազրույցում նկատվում է, որ Վանի բարբառը պահպանել է գրաբարի սահմանական եղանակի ներկա ժամանակը, օրինակ` (ի) գայ, (ի) տայ.Նարեկացին խօսեց ռէս ԳորգինՀէր չես ի գայ ժամ աղօթքին.Վաղջանին էկաւ ռէս Գորգին Խող տեղ չէր ի տայ ֆարաղաթՇատ բարբառների նման Վանի բարբառում ևս վերացել են նախդիրները՝ հատկապես զ նախդիրը, իսկ ի նախդիրը մնացել է զանազան կապակցությունների մեջ։
Ահա և ի նախդրով մի դեպք, որը կցված է տալ բային՝ իտու= ի (նախդ.) + տու (գրբ.տալ բայն է, որը դրված է սահմն. եղ., անց. անկտ., III դ.)։
Կը ճյուղին պատկանող գրեթե բոլոր բարբառները ունեն վեց հոլով։
Վանի բարբառը նույնպես ունի վեց հոլով և նման է Արարատի բարբառի հոլովմանը, չունի միայն ներգոյական հոլով, օրինակ՝ ուղղ.-հայց. հոլովով, հոգնակի թվով դրված է ինոնքցուցական դերանունը (էն (ա) եզ. թ.)=ինոնքյ, յ-ն ընկել է սեռ.-տր. հոլովով, հոգնակիթվով դրված է ինոնց ցուցական դերանունը (ինոր եզակի թիվ), ինչպես նաև սեռական-տրական հոլովով դրված է քե (քեզ) = քյե անձնական դերանունը, յ-ն սղվել է։
Ինոնք էնտեղ շատ զարմացանԻնոնց օրօղկած չափկի ջուր փոխեցԳ) Բառային առանձնահատկություններ։
Վանի բարբառը փոխառել է մի շարքբառեր, օրինակ՝ դովլաթ (թրք.` մեծ ընտանիք), մէզար լիք (թրք.` գերեզման), թմմաւ1 Տե՛ս Աճառյան Հ., Հայոց լեզվի պատմություն, հ. 2, Երևան, 1951։
(թրք.` վերջանալ, պրծնել), նաիթ (թրք.` խոժոռ դեմք, տխուր), ռէս (թրք.` առաջնորդ),սիւռիաթ (թրք.` հավատք), օրօխկել (թրք.` օրհնել. բնագրում հանդիպում է նաև օրօղկել ձևը), պէմունաթ (արաբ.` ապերախտ, անշնորհք)։
Փոխառյալ են նաև գավազար,գեախն, իաման, խերիաթ, քեակավ, քեապանակ, քեարամաթ, ֆարաղաթ բառերը։
Պետք է շեշտենք, որ Վանի բարբառի` Հրաչյա Աճառյանի կատարած հետազոտության համեմատ մեր քննած բնագիրը որևէ էական տարբերություն չունի1։
Առավել ամբողջական պատկերացում կազմելու համար վերջում ներկայացնումենք մեկ հատված ավանդազրույցից.Էկան խասան Նարեկ սարին,Հրեշտակ խապար տվաւ Նարեկացուն, Քեոյ վարդապետք էկան քե խուրԾառայ կելնեմ Նարեկացուն։
Վեղար գլխեն էլ վեր իտիրԽովուվու քեապանակ առից թևին,Գնաց խարաւ մէջ ուր սարին,Էկաւ դիմաց ջուխտ վարդապետին,Աջն առեց ջուխտ վարդապետին։
Դիանա Հակոբյան ՎԱՆԻ ԲԱՐԲԱՌԻ ՈՐՈՇ ԱՌԱՆՁՆԱՀԱՏԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ ԸՍՏ «ԺՈՂՈՎՐԴԱԿԱՆ ԽՕՍՔ ՆԱՐԵԿԱՑՈՒ ՄԱՍԻՆ» ԱՎԱՆԴԱԶՐՈՒՅՑԻԲանալի բառեր՝ բարբառ, հոլովում, խոնարհում, հնչյունաբանություն, փոխառություն։
| Հոդվածը նվիրված է Վանի բարբառին, որով էլ գրված է «Ժողովրդական խօսք Նարեկացու մասին» ավանդազրույցը։
Քննությունը պարզեց, որ Վանի բարբառը (պատկանալով կը ճյուղին), այնուամենայնիվ, որոշ կետերում համընկնում է Արարատյան բարբառի հետ։
Ավանդազրույցում առկա հատկանիշները գրեթե ամբողջությամբ մատնանշված են Հր. Աճառյանի «Քննություն Վանի բարբառի» աշխատության մեջ։
|
ՌՈՒՄԻՆԱՀԱՅՈՑ ՄԻՈՒԹՅԱՆ ԳՈՐԾՈՒՆԵՈՒԹՅՈՒՆԸ (1919-2015 ԹԹ.)Հայերն այսօրվա Ռումինիայի տարածքում հաստատվել են դեռևս 10-րդ դարում և հետագայումմեծ դեր խաղացել նրա պատմական իշխանությունների՝ Մոլդովայի, Վալախիայի և Տրանսիլվանիայիքաղաքական, տնտեսական և մշակութային կյանքում։
Հայերի զանգվածային գաղթը դեպի Ռումինիասկսվեց 11-րդ դարում Բագրատունյաց թագավորության անկումից հետո։
Հայ բնակչության գաղթըդեպի Արևելյան Եվրոպա մի շարք աղետների հետևանք էր (պատերազմ, երկրաշարժ, սով), որոնցպարբերաբար դիմակայում էին հայերն իրենց պատմական հայրենիքում (մոնղոլ-թաթարական արշավանքները 13-14-րդ դարերում, Անիի երկրաշարժը և 1319 թ. սովը)։
Ռումինացի ականավոր պատմաբան Նիկոլաե Յորգան նշում է. «1330 թ. Մոլդովայում բավականին շատ հայեր կային։
Մոլդովայիիշխանությունն ստեղծվել է առևտրի միջոցով, և հենց առևտրականները համագործակցեցին՝ ստեղծելու Մոլդովայի իշխանությունը։
Այսպիսով, հայերը Մոլդովայի, այսպես կոչված, հայրերն են»1։
Ռումինիայի մի շարք քաղաքների հայ համայնքների մասին հիմնական հիշատակություններըհանդիպում են սկսած 15-րդ դարից։
Դարերի ընթացքում Ռումինիայի պատմական իշխանություններում հայ համայնքները եղել են ամենաազդեցիկ ազգային փոքրամասնություններից մեկը, սակայն, ինչպես մյուս գրեթե բոլոր քրիստոնյա երկրներում, կանգնած են եղել ձուլման լուրջ վտանգի առջև։
ՄինչևՀայոց ցեղասպանությունը միայն հաշված քաղաքներում էին հայ համայնքները քիչ թե շատ պահպանել իրենց ազգային ինքնությունը։
Հատկանշական է, որ այդ ընթացքում Ռումինիայի բոլոր հայ համայնքներին միավորող կառույց գոյություն չուներ, ինչը կարող էր որոշակի առումով համախմբող դերունենալ և մասնակիորեն կանխել ձուլումը տեղացիների և Ռումինիայի այլ ազգությունների հետ։
Իրավիճակը կտրուկ փոխվում է Ցեղասպանությունից հետո, երբ տասնյակ հազարավոր հայ գաղթականներ Օսմանյան կայսրությունից փախչում են Ռումինիա, որն առաջին երկրներից մեկն էր, որբացեց իր դռները հայ գաղթականների առջև։
Ռումինահայերին միավորող մեկ միասնական մարմինառաջին անգամ ստեղծվեց Ռումինիայի ներքին գործերի նախարարության 1919 թ. հունվարի 25-իթիվ 2124 հրամանով, իսկ կազմակերպությունը կոչվեց Ռումինահայոց միություն (ՌՀՄ)։
ՌՀՄ առաջիննախագահ է դառնում Գրիգորե Տրանկու-Յաշը (1919-1924 թթ.), որին հաջորդեցին Արմենակ Մանիսալյանը (1924-1927 թթ.), Դերենիկ Դանիելյանը (1928-1934 թթ.), Արիս Ֆեսճյանը (1935-1937 թթ.)։
Լևոն Զոհրապը, Լևոն Շահազիզյանը և Արտաշես Գասարճյանը ՌՀՄ վերջին նախագահներն էին մինչև 1948 թ., երբ կոմունիստական ռեժիմի կողմից կազմակերպության գործունեությունը կասեցվեց2։
ՌՀՄ ստեղծումն անհրաժեշտություն էր գաղթականների նման հոսքից հետո՝ հաշվի առնելով այնփաստը, որ նրանց ճնշող մեծամասնությունն ուներ փաստաթղթային և սոցիալական խնդիրներ, իսկամբողջ Ռումինիայով սփռված հայությանն անհրաժեշտ էր համախմբել։
ՌՀՄ-ն կազմվեց ազգայինընկերությունների և մարմինների ներկայացուցիչներից, թաղային խորհուրդների ատենապետերից, հետագայում կազմված թեմական խորհրդի երկու ներկայացուցիչներից, բարեգործական և մշակութայինկազմակերպություններից և այլն։
ՌՀՄ նպատակն էր կապ հաստատել հայ ազգաբնակչության ևկառավարության միջև՝ դյուրացնելու օտարահպատակ հայերի կամ Նանսենյան անձնագիր ունեցողների բնակությունը Ռումինիայում, նպաստել որբերի պաշտպանության գործին, օգնել հայկական եկեղեցիներին և դպրոցներին, աղքատներին և աննեցուկ մարդկանց, ինչպես նաև մշակութային հաստատություններին։
ՌՀՄ-ն ազգանվեր ծառայություն մատուցեց ռումինահայ գաղութին, նեցուկ եղավՆանսենյան անձնագիր ունեցող տասնյակ հազարավոր հայրենակիցներին և շնորհիվ Ռումինիայի կառավարության մոտ ունեցած բարոյական մեծ վարկի՝ կարողացավ գաղթականների համար աշխատանքի իրավունք ստանալու փաստաթղթերը ձեռք բերել3։
Հատկանշական է, որ այդ շուրջ երեք տասնյակ տարիների ընթացքում ՌՀՄ ղեկավարությունը կարողացավ լուծել իր առջև դրված խնդիրների1 Յորգա Ն., Պատմական գրություններ հայերի մասին (ռումիներեն), Բուխարեստ, 1999, էջ 249։
2 Գալփագեան Հ., Ռումանահայ գաղութը, Երուսաղեմ, 1979, էջ 166-167։
3 Գալփագեան Հ., էջ 166-167։
մեծ մասը, իսկ կազմակերպության գործունեությունը 1924-1942 թթ. լուսաբանվում էր Վարդան Մեստուջյանի կողմից ստեղծված Արարատ ամսագրի կողմից։
Ռումինահայ համայնքի կարևոր ձեռքբերումներից էր 1927 թ. Հայկական կենտրոնական գրադարանի բացումը, որի հիմնական առաքելությունն էր պահպանել հին արժեքավոր գրքերը և արվեստինառնչվող տարբեր նյութեր, որոնք սփռված էին ողջ երկրով մեկ1։
1944 թ. մարտին գրադարանը վերածվում է Հայ մշակույթի տան և կոչվում նվիրատուների՝ Հովսեփ և Վիկտորյա Դուդյանների անունով։
Դրա բացմանը ներկա էր Բուխարեստի այդ ժամանակվա քաղաքապետ Իոան Ռըշկանուն (1942-1944թթ.)2։
Ռումինիայում կոմունիստական ռեժիմի հաստատումից հետո հայկական ազգային կյանքն աստիճանաբար մարեց։
Այդուհանդերձ, շարունակվում էին իրականացվել որոշ մշակութային միջոցառումներ, բայց ազգային կազմակերպության բացակայությունը խոչընդոտում էր համախմբված կերպովիրականացնել դրանք։
Այս ամենին գումարվում էր հայ բնակչության զանգվածային արտագաղթը Ռումինիայից դեպի Արևմտյան Եվրոպա, ԱՄՆ, Կանադա և այլ երկրներ, իսկ որոշ մասն էլ հայրենադարձության ծրագրով վերադարձավ Հայաստան։
Հայ բնակչության ձուլումը ռումինացիների և Ռումինիայի այլ ազգությունների հետ ավելի մեծ չափերի հասավ, ինչում մեծ դեր ուներ ազգային դպրոցներիփակումն ու հայոց լեզվով ուսուցման բացակայությունը։
Եթե Հայոց ցեղասպանությունից հետո հայաշատ դարձած Բուխարեստում և Կոնստանցայում քիչ թե շատ պահպանվում էր հայոց լեզվի կիրառությունը, ապա մյուս քաղաքներում, որտեղ հայերը հարուստ պատմություն էին ունեցել և նույնիսկ մասնակցել դրանց մի մասի կառուցմանը, իրավիճակն ավելի օրհասական էր թվում։
Դժվար է ասել, թե ինչկլիներ Ռումինիայի տարբեր քաղաքների հայկական համայնքների հետ, եթե չլիներ 1989 թ. դեկտեմբերյան հեղափոխությունը։
Հավանաբար, ևս մի քանի սերունդ հետո հայկականությունը լրիվ կվերանար այդ քաղաքներում՝ չնայած չպետք է մոռանալ, որ ի տարբերություն մինչև 21-րդ դարն ընկած ժամանակահատվածի՝ հատկապես վերջին մեկ-երկու տասնամյակներում բավականին զարգացան կապիմիջոցները, ամրապնդվեց համացանցի դերն երիտասարդների կյանքում, ինչը, մեծ դեր խաղաց ռումինահայ երիտասարդների համար ավելի ու ավելի շատ ծանոթանալու իրենց մայր հայրենիքի հետ և վերադառնալու իրենց արմատներին։
1989 թ. դեկտեմբերյան հեղափոխությունը և կապի միջոցներիզարգացումը լուրջ և դրական ազդեցություն ունեցան Ռումինիայի ազգային փոքրամասնություններիվրա։
20-րդ դարի վերջում Արևելյան Եվրոպայի մի շարք երկրներում տեղի ունեցած հեղափոխությունները փոխեցին քաղաքական դրությունը մի շարք երկրներում։
Կոմունիստական ռեժիմից ազատվածՌումինիայի ներքաղաքական կյանքը թևակոխեց նոր փուլ, և աստիճանաբար ձևավորվեցին ժողովրդավարական ինստիտուտները, իսկ երկրի արտաքին քաղաքական գլխավոր ուղղությունը դարձավ եվրոպական կառույցներին ինտեգրվելը։
Այս ամենից մեծապես շահեցին ազգային փոքրամասնությունները, որոնք իրավունք ստացան ստեղծել կամ վերստեղծել իրենց ազգային կազմակերպությունները։
1990 թ. ռումինահայ համայնքի բազմաթիվ անդամներ հավաքվում են՝ որոշելու ՌՀՄ նոր ղեկավար կազմը և կազմակերպության առաջնահերթությունները, սակայն ընդհանուր հայտարարի հասնելչի հաջողվում, քանի որ շատերն սկսում են իրար մեղադրել կոմունիստական իշխանությունների հետհամագործակցելու, նրանց գաղտնի գործակալը լինելու մեջ։
Ի վերջո, գրեթե միաձայն որոշում է կայացվում մի կողմ դնել փոխմեղադրանքներն ու անձնական հավակնությունները և ՌՀՄ կառավարումըհանձնել երիտասարդ սերնդին3։
Սա բավականին լուրջ և հաջողված քայլ էր, որի արդյունքում ռումինահայ համայնքը թարմ շունչ ստացավ։
1990 թ. մարտի 11-ին ՌՀՄ առաջին կոնգրեսում 31-ամյա Վարուժան Ոսկանյանն ընտրվեց ՌՀՄ նախագահ (պաշտոնավարում է մինչև օրս), փոխնախագահներդարձան Վարուժան Փամբուկչյանն ու Նշան Բոգդան Կըուշը, իսկ քարտուղար՝ Սեթին Մագանյանը4։
Երկրորդ կոնգրեսը տեղի ունեցավ 1992 թ. հունիսին, որին մասնակցեցին նաև Հունգարիայի, Բուլղարիայի և Մոլդովայի հայ համայնքների ներկայացուցիչները։
Կոնգրեսի արդյունքում ընդունվեց համատեղ հայտարարություն Հայաստանի Հանրապետության և հայկական սփյուռքի հետ ավելի խորը համագործակցության մասին5։
ՌՀՄ հաջորդ կոնգրեսները տեղի ունեցան 1996, 2001, 2006 և 2011 թթ., որոնց ընթացքում ընդունվում էին կազմակերպության գործունեության և ռումինահայ համայնքի վերաբերյալ կարևոր1 Սիրունի Հ., Հայ մշակույթի տուն (ռումիներեն), Բուխարեստ, 1944, էջ 3։
2 Նույնի, Ինքնակենսագրական նոթեր, Երևան, 2006, էջ 243։
3 Հեղինակի հարցազրույցը ՌՀՄ նախագահ Վարուժան Ոսկանյանի հետ, 20154 Ստեփան-Կազազյան Մ., Հայկական համայնքի ժամանակագրությունը 1989-2009 թթ.(ռումիներեն), Ազգայինփոքրամասնությունների ուսումնասիրության ռումինական ինստիտուտ, http։
//ispmn.gov.ro/node/cronologia-minoritii-armene-1989--2009։
5 Հայ համայնքների համաժողով Բուխարեստում, Հայաստանի Հանրապետություն, թիվ 113 (458), 11.06.1992, էջ 1։
որոշումներ։
Վերջին կոնգրեսի արդյունքներով՝ Վ. Փամբուկչյանին զուգահեռ փոխնախագահներընտրվեցին Ռումինիայի մի քանի պատմական շրջանների հայ համայնքների ներկայացուցիչներ. Սիրուն Թերզյանը՝ Մունտենիայից, որը պատմական Վալախիայի մի մասն է, Զարեհ Նազարյանը՝ Մոլդովայից, Խաչիկ Կարապետը՝ Դոբրոջայից, Իոան Էստեգարը՝ Տրանսիլվանիայից։
2015 թ. Նախատեսված է, որ ուժի մեջ պետք է մտնի ՌՀՄ նոր կանոնադրությունը, որի համաձայն ամեն տարի կանցկացվի ՌՀՄ ընդհանուր խորհրդի համաժողովը, որը նաև յուրաքանչյուր չորս տարին մեկ կընտրի ՌՀՄնախագահ։
1989 թ. հեղափոխությունից հետո Ռումինիայի ազգային փոքրամասնությունների ամենամեծձեռքբերումներից մեկը երկրի խորհրդարանում բավականին հեշտացված կարգով մեկական պատգամավոր ունենալու իրավունքն էր։
1990 թ. խորհրդարանական ընտրությունները բացառություն էինկազմում այն առումով, որ նախօրոք Ազգային միասնության ժամանակավոր խորհուրդը (Ռումինիայիղեկավար մարմինը 1990 թ. փետրվար-մայիս ամիսներին) ընդունել էր մի դեկրետ, որով տասներկուազգային փոքրամասնություններ, անկախ ընտրությունների արդյունքներից, մեկական տեղ էինստանալու խորհրդարանում։
Դա էր հիմնական պատճառը, որ 1990 թ. ընտրություններին ՌՀՄ-նստացավ ընդամենը 399 քվե1։
Արդյունքում ՌՀՄ նախագահ Վ. Ոսկանյանը դարձավ Խորհրդարանիպատգամավորների պալատի անդամ (Ռումինիայի օրենսդրական մարմինը բաղկացած է սենատից ևպատգամավորների պալատից)։
Նոր ընդունված սահմանադրության 59.2 հոդվածը վերաբերում էր ազգային փոքրամասնու-թյունների կազմակերպությունների կողմից խորհրդարանական ընտրություններին մասնակցելուն։
Ինչպեսնշվեց, բավականին հեշտացված կարգ սահմանվեց այդ կազմակերպությունների համար մեկականպատգամավոր ունենալու համար։
Սահմանադրության այդ հոդվածով (նոր սահմանադրությամբ՝հոդված 62.2), ինչպես նաև ընտրական օրենսգրքով սահմանված է, որ խորհրդարան կարող էր անցնելայն ազգային փոքրամասնության ներկայացուցիչը, որն ընդհանուր հաշվարկով կստանար մեկ պատգամավորի ընտրության համար քվեարկված ձայների թվի ամենաքիչը 5%-ը։
Իսկ մեկ ազգային փոքրամասնությունը ներկայացնող երկու կազմակերպություններից պատգամավոր կարող էր ընտրվելավելի շատ քվե ստացածը։
Իհարկե, 5%-անոց շեմն (այսինքն՝ անցողիկ թիվը) այնքան փոքր թիվ էրկազմում, որ այն 2004 թ. բարձրացվում է մինչև 10%-ի, բայց դա էլ դեր չի խաղում, քանի որ դեռ չիգրանցվել որևէ դեպք, որ Ռումինիայում պաշտոնապես ճանաչված 19 ազգային փոքրամասնությունների պատգամավորական թեկնածուն չընտրվի։
Նրանցից 18-ը կազմում են Պատգամավորական պալատի ազգային փոքրամասնությունների խումբը, որի ղեկավարը 1992 թ. ի վեր ՌՀՄ ներկայացուցիչնէ (1996 թ. պատգամավորական պալատում Վ. Փամբուկչյանը փոխարինեց Վ. Ոսկանյանին և մինչևայսօր ինքն է ՌՀՄ պատգամավորը և այդ խմբակցության ղեկավարը, իսկ Վ. Ոսկանյանը շարունակեցիր քաղաքական գործունեությունն այլ ուժերի հետ և ընտրվեց սենատոր, 2006-2008 թթ. նշանակվեցէկոնոմիկայի և ֆինանսների, իսկ 2012-2013 թթ.՝ էկոնոմիկայի նախարար)։
Հունգարացիներնընդգրկված չեն այս խմբում, քանի որ կազմում են Ռումինիայի բնակչության շուրջ 6.5%-ը և սեփականկուսակցությունով ներկայացված են խորհրդարանում (աղյուսակ 1-ում ներկայացված են խորհրդարանական ընտրություններին ՌՀՄ օգտին քվեարկված ձայների և ազգային փոքրամասնություններիկազմակերպությունների համար նախատեսված ընտրական շեմի վերաբերյալ տվյալները2)։
Հետաքրքիր է, որ ըստ մարդահամարի պաշտոնական տվյալների՝ Ռումինիայում հայերի թիվը1992 թ. կազմել է 1957, 2002 թ.՝ 1780, իսկ 2011 թ.՝ 13613։
Բնականաբար, նկատելի է այն փաստը,որ ՌՀՄ ստացած քվեների քանակը բոլոր ընտրություններում մի քանի անգամ գերազանցել է անցողիկ շեմը։
ՏարիՔվեներիքանակԱղյուսակ 1.Ընտրական շեմ1 Ստեփան-Կազազյան Մ.։
2 Նույն տեղում։
3 Ռումինիայի ազգային վիճակագրության ինստիտուտի կայքէջ (ռումիներեն), 1992, 2002 և 2011 թթ. մարդահամարների տվյալներն՝ ըստ ազգային պատկանելության, http։
//www.insse.ro/cms/։
Նույնը կարելի է ասել, անշուշտ, քվեների քանակը հայ բնակչության թվի հետ համեմատելիս, ինչըբացատրվում է ինչպես ռումինացիների՝ հայերի և անձամբ ՌՀՄ թեկնածուի հանդեպ ունեցած համակրանքով, այնպես էլ նրանով, որ իրականում հայկական արմատ ունեցողների թիվն անհամեմատ մեծ էպաշտոնական մարդահամարի տվյալներով ներկայացված թվից1։
Ռումինիայի խորհրդարանում ներկայացված ազգային փոքրամասնությունների կազմակերպությունների կարևոր ձեռքբերումներից էր պետական բյուջեով ամրագրված տարեկան աջակցությունը,ինչը պարբերաբար առաջացնում է որոշ ռումինացի քաղաքական գործիչների դժգոհությունը, քանի որՌումինիայի ազգային փոքրամասնություններին տրվելիք և տարեցտարի աճող գումարը մի քանիանգամ գերազանցում է ռումինական սփյուռքին տրվող գումարը (աղյուսակ 2-ում ներկայացված ենվերջին չորս տարիներին պետական բյուջեով ազգային փոքրամասնություններին տրված գումարիչափը ռումինական լեյով (1 եվրո = 4․4 լեյ) և ՌՀՄ մասնաբաժինը.ԸնդհանուրՌՀՄմասնաբաժինԱղյուսակ 2.ՏարիԲնականաբար, ՌՀՄ-ն չի կարող կամայականորենծախսել իրեն տրված գումարը և ծախսված յուրաքանչյուր լեյի դիմաց հաշվետու է կառավարությանը։
ՉհաշվածՌՀՄ անձնակազմի աշխատավարձերը՝ գումարը հիմնականում ծախսվում է բազմաթիվ մշակութային միջոցառումներ կազմակերպելու վրա ինչպես Բուխարեստի մասնաճյուղում, որտեղ գտնվում է նաև ՌՀՄ կենտրոնականգրասենյակը, այնպես էլ մյուս 13 մասնաճյուղերում (Կոնստանցա, Տուլչա, Պիտեշտ, Կլուժ, Գեռլա, Դումբրըվեն, Սուչավա, Բոտոշան, Յաշ, Ռոման, Բակըու,Գալաց, Ֆոկշան)։
գումարՌՀՄ-ն նշում է ՀՀ գրեթե բոլոր տոները, կազմակերպում տարբեր միջոցառումներ, մասնակցումեկեղեցական տոներին։
Ամեն տարի օգոստոսի սկզբին Բուխարեստում կազմակերպվում է «Հայկականփողոց» կոչվող եռօրյա բացօթյա փառատոնը, որին, օրինակ, 2014 թ. մասնակցեցին շուրջ 15000ռումինացիներ և այլազգիներ։
Ամեն տարի պատանիների և երիտասարդների համար կազմակերպվում են ճամբարներ տարբեր քաղաքներում։
Բավականին շատ խրախուսվում է ՀՀ սփյուռքի նախարարության կազմակերպած ծրագրերին (հատկապես՝ «Արի տուն» և «Ամառային դպրոց») մասնակցությունը, իսկ մասնակիցների ճանապարհածախսը ՌՀՄ-ն է կատարում։
Ռումինահայերին հայկականտարբեր հարցերին, մշակույթին ավելի լավ ծանոթացնելու նպատակով Հայաստանից պարբերաբարհրավիրվում են քաղաքական և մշակութային գործիչներ, որոնք մասնակցում են տարբեր միջոցառումների, հանդես գալիս տարբեր դասախոսություններով։
Ամեն տարի ապրիլի 24-ին Բուխարեստի կենտրոնում ՌՀՄ-ն կազմակերպում է Ցեղասպանության ընթացքում զոհվածների հիշատակի արարողություն, ինչպես նաև իրականացնում մի շարք ծրագրեր Ռումինիայում հայ համայնքի ձայնն ավելի լսելիդարձնելու համար՝ մանավանդ, որ այդ երկիրը դեռևս պաշտոնապես չի ճանաչել Հայոց ցեղասպանությունը։
ՌՀՄ-ն և Ռումինիայում ՀՀ դեսպանությունը կազմել են Ցեղասպանության հարյուրամյակիննվիրված միջոցառումների մեծ ցանկ, որն ընդգրկում է տարաբնույթ քաղաքական և մշակութային միջոցառումներ՝ նախատեսված ոչ միայն Բուխարեստում, այլև տարբեր քաղաքերում իրականացնելուհամար։
ՌՀՄ գործունեությունը և ռումինահայ համայնքին վերաբերող բոլոր հարցերը լուսաբանվում ենհեղափոխությունից հետո կրկին հրատարակվող ռումինալեզու Արարատ ամսագրի, ինչպես նաև երկլեզու (հայերեն և ռումիներեն) Նոր կյանք ամսագրի կողմից (երկու ամսագրերի գլխավոր խմբագիրըՄիհայ Ստեփան-Կազազյանն է)։
ՌՀՄ ներկայացուցիչները մասնակցում են համահայկական բնույթ ունեցող միջոցառումներին ինչպես Հայաստանում, այնպես էլ ամբողջ աշխարհում։
Կազմակերպության առաջնահերթություններից էամուր կապ պահպանել հայկական մյուս համայնքների հետ, իսկ ապագայում նաև ինչ-որ ձևաչափովմիասնական ցանց ստեղծել, թեկուզ գոնե տարածաշրջանային մակարդակով։
Դրա համարնախադրյալներ կան, պարզապես անհրաժեշտ է ավելի հաճախ հանդիպել և բանակցել այդ հարցիշուրջ մյուս համայնքների ներկայացուցիչների հետ։
Այս նախագծի իրագործումը հնարավորությունկտա հայկական համայնքներին ավելի համախմբված գործել սփյուռքին վերաբերող բոլոր հարցերում,ինչպես նաև ավելի բարձր մակարդակի հասցնել սփյուռք-ՀՀ կապը։
Հաշվի առնելով պատմական փորձը և ներկա աշխարհաքաղաքական դրությունը՝ կարելի է եզրակացնել, որ հայկական համայնքները միայն համախմբվածության շնորհիվ կարող են նվազեցնել իրենցառջև ծառացած մարտահրավերները։
Ռումինիայում ՌՀՄ-ն կարողացավ լուրջ հաջողություններ արձանագրել այս 25 տարիների ընթացքում, բայց, այնուամենայնիվ, դեռ շատ բան կա անելու։
Հայկական1 Արզումանյան Ա., Ռումինահայ համայնքը 1989 թ. հեղափոխությունից հետո, Բանբեր Երևանի Համալսարանի, թիվ 3 (144),2014, էջ 59։
համայնքների պահպանման հիմնական երաշխիքներից են լեզուն և գրականությունը, որոնց օգտագործումը և տարածվածությունը մեծ խնդիր են հայ համայնքների համար գրեթե բոլոր քրիստոնյաերկրներում։
Համենայն դեպս, հայ գրողների աշխատությունները տվյալ երկրի լեզվով թարգմանել-տարածելով և հայոց լեզուն ճիշտ մոտեցմամբ դասավանդելով՝ կարելի է ունենալ լուրջ հաջողություններ ևսփյուռքի երիտասարդությանն ավելի ու ավելի կապել մայր հայրենիքի հետ։
Արսեն ԱրզումանյանՌՈՒՄԻՆԱՀԱՅՈՑ ՄԻՈՒԹՅԱՆ ԳՈՐԾՈՒՆԵՈՒԹՅՈՒՆԸ (1919-2015 ԹԹ.)Բանալի բառեր՝ Ռումինահայոց միություն, սփյուռք, Ռումինիա, Արարատ ամսագիր, Վարուժան Ոսկանյան։
| Հոդվածն անդրադառնում է Ռումինիայի հայերին միավորող մեկ միասնական մարմի՝ Ռումինահայոց միության պատմության և ներկայի որոշ հիմնական ուրվագծերին։
Ներկայացվում են միության ձևավորման, գործունեության վաղ շրջանի որոշ դրվագներ՝ շեշտադրում կատարելով 1989 թ. դեկտեմբերյան հեղաշրջումից հետո կազմակերպության վերածննդի և ներկայիս նպատակների վրա։
Ուշադրություն է դարձվում նաև Ռումինիայի քաղաքական կյանքում ՌՀՄ դերակատարությանն ու երկրի համապետական ընտրություններում հայկական ներգրավվածությանը։
|
Վերլուծեցինք գրականությունը: Պատմամշակութային աշխատանքներն իրականացվել են բազմաթիվ գիտնականների, այդ թվում ՝ Ն. Ս. Միրոնենկո, Օ.Վ. Սերովան, Յու. Ա. Վեդենին, Լ. Մ. Մարտիրոսյան և այլք: Մեզ համար առավել ընդունելի էր հուշարձանների գնահատականը, որի վերաբերյալ աշխատանքներ հրատարակեցին SV Sotnikova- ն, NA Kumova- ն, NP Rodnikova- ն, L. M.- ը: Մարտիրոսյան և այլք: Շիրակի մարզի պատմամշակութային հուշարձանների քարտեզագրման համար տեղեկատվության աղբյուր են հանդիսացել գրական տարբեր աղբյուրներ: Նախնական տվյալների տարածական կոորդինատները հանելու համար մենք օգտագործեցինք Google Earth ծրագիրը, որտեղ գտնվում էին ուսումնասիրվող տարածքի համար առանձնացված բոլոր պատմամշակութային հուշարձանները: Արդյունքում ցուցակը, որը բաղկացած է հուշարձաններից, պահվում է համապատասխան ելքային ֆայլի ձևաչափով: Քարտեզագրական աշխատանքների մեծ մասը 141 պատմամշակութային գործիչների հետ կատարվել է ArcMAP 10.5 ծրագրային միջավայրում: Որպես առաջին քայլ ՝ կազմվել է ուսումնասիրվող տարածքի քարտեզագրական հիմքը, որն ընդգրկում է Շիրակի մարզի տարածքային սահմանները, ճանապարհային երթևեկության և բնակավայրերի ցուցակը: Պատմական և մշակութային հուշարձանների քարտեզ կազմելու համար վերոնշյալ .kml ֆայլը վերափոխվեց շերտաշերտի, այնուհետև դրանց տարածական կոորդինատների հիման վրա ինքնաբերաբար, պատմամշակութային հուշարձանները տեղակայվեցին Կույտերում (թիվ 11), ամրոցներ (թիվ 26), բնակավայրեր (թիվ 5), քարանձավներ (թիվ 10) - մեկ կամուրջ - Խարկովի կամուրջ Ախուրյանգետի վրա: Տիպաբանության հիման վրա դրանք դասակարգվեցին և ներկայացվեցին համապատասխան խորհրդանիշներով: Հավելված 1-ը ցույց է տալիս առանձնացված պատմամշակութային հուշարձանների անվանումները, սերիական համարները `ըստ կազմված քարտեզի: (թիվ 42), սրբավայրեր: Արդյունքում `Շիրակը և այլն կառուցվել են, որոնց կառույցները` եկեղեցիներ, գերեզմանատներ, Շիրակի մարզի տարածքում պահպանվել են բազմաթիվ պատմամշակութային հուշարձաններ. Ամրոցներ, դամբարաններ, բնակավայրեր, տներ, տնտեսական ուսումնասիրություն, դասակարգում և պահպանում դրանց նպատակը գիտական և զբոսաշրջային, ինչպես նաև կրթական օգտագործման մեջ: Հաշվի առնելով այն փաստը, որ հուշարձանները տարածքի պատմության լուռ վկաներ են: Ըստ դասակարգման Շիրակի մարզի տարածքը «Արարատ» աշխարհի Շիրակի նահանգի արևելյան մասն է: Մարզը հյուսիսից սահմանակից է Չլդիրին, հյուսիս-արևմուտքից ՝ լեռներին, արևմուտքից ՝ Ախուրյան գետին, Եղնաղաղից ՝ արևելք ՝ Javավախքի սարահարթին, հարավից ՝ Արագածի հյուսիսային լանջերին: Գծապատկեր 1. Մարզի տարածքը հարուստ է մարդկության գրեթե բոլոր ժամանակաշրջաններին վերաբերող պատմական հուշարձաններով, ինչը լավ նախադրյալ է զբոսաշրջության այս տիպի զարգացման համար: Հոդվածում ներկայացված նյութը օգտակար կլինի նաև էքսկուրսավարների պատմամշակութային շրջագայություններ կազմակերպելիս: Shiraբոսաշրջության մեջ Շիրակի մարզի համար III հազարամյակի կեսերից (2400-1500թթ.) սկսվում է Միջին բրոնզի դարաշրջանը, երբ ստեղծվեցին հայկական լեռնաշխարհի «հյուսիսային շրջաններում» գունավոր խեցեղենի մշակույթ կրող հնդեվրոպական ցեղեր: Նրանց ստեղծած մշակույթն ընդգրկում է ամբողջ Հայկական լեռնաշխարհը: Այս դարաշրջանի հուշարձանների մասունքային դաշտերը [1, էջ. 32]: Շիրակի մարզի 61 բնակավայրի հարակից տարածքներում պեղվել են դամբարաններ, որոնք թվագրվում են 61 բնակավայրեր: ա III-I (Արթիկ, Աղին, Խարկով, Գուսանագյուղ, Լանջիկ, Լեռնակերտ, Կամո, Կարմրաքար, Հայկավան, Հառիճ, (Ախուրյան), Սարատակ, Սպանդարյան, Քեթի և այլն) կամ QA II-I հազարամյակներ (Մարալիկ, Ազատան, Անիպեմզա, Բանդիվան և այլն) [2]: Դամբարանները հիմնականում տեղակայված էին ամրոցի բնակավայրերի շրջակայքում: Հովիտը, Մարմաշենը, Մուսայելյանը 70% -ը կազմում են Հոռոմը, Հայաստանը հին աշխարհի այն շրջաններից մեկն է, որտեղ ծագել և ձևավորվել են ամրությունների սկզբունքները: Շիրակի մարզի ամբողջ տարածքը պատված է բերդերի ցանցով, որի շրջակայքում հիմնականում բնակավայրեր ու դամբարաններ կան: Դրանք տարածված են ժայռոտ, բարձր, ամրությունների և հարթ դաշտերի վրա, որոնք կառուցված են նրանց միջև [3, p. 28]: ՈԱ IX դարում ստեղծվեց միավորված հայկական պետություն ՝ ընդգրկելով Հայկական լեռնաշխարհի ողջ տարածքը ՝ Վանի թագավորությունը կամ Արարատը ՝ դառնալով Կենտրոնական Ասիայի ամենահզոր պետություններից մեկը: Այս շրջանից ունենք գրություններ, ամրոցներ, պալատներ, տաճարներ, բերդաքաղաքներ և այլն: Վանի արքաները իրենց արշավախմբերի և շինարարական աշխատանքների վերաբերյալ գրավոր գրառումներ են թողել ՝ սեպագիր արձանագրություններ, որոնց շրջանի տարածքում: Արձանագրություններից մեկը հայտնաբերվել է Սպանդարյան (ulուլիջան) գյուղում ՝ Կարկաչուն գետի ափին, ժայռի վրա: Այն թողել է Արգիշտի Առաջինը: Մյուս արձանագրությունը Շիրակի Մարմաշենի ժայռափոր արձանագրություններից է: Անհրաժեշտ միջավայր ստեղծվելուն պես երկու արձանագրություններն էլ կարելի է մատչելի դարձնել զբոսաշրջիկներին: IV-VII դարերից մեզ են հասել հիմնականում մոնումենտալ և կրոնական կառույցները: Շիրակի մարզի Անիպեմզա գյուղի գյուղի եզրին է գտնվում V-VI դարերի Երերույքի տաճարը (Սուրբ Կարապետ), որը վաղ միջնադարյան կառույցներից մեզ ամենամեծն ու ամենաթանկն է: Կիսական է: Եկեղեցի-հարավային պատի վրա պահպանվել է 5-րդ դարի հունարեն արձանագրությունը: Շիրակի մարզի տարածքը հարուստ է նաև միջնադարի զարգացած պատմական հուշարձաններով (IX-XIV դդ.): Համանուն վանքը (X-XIII դդ.) Գտնվում է Շիրակի մարզի Վահրամաբերդ գյուղում: Գրիգոր Մագիստրոսի կողմից հիշատակվում է որպես ամրացված քաղաք: Բերդը կառուցվել է նախաքրիստոնեական բերդի տեղում: Շիրակի մարզի Գուսանագյուղ գյուղում պահպանվել են X-XII դարերի ամրոց-ամրոցի ավերակներ, որոնք գյուղացիներն անվանում են «ulaուլա»: Նման ամրոցները սովորաբար կառուցում էին տեղի կառավարիչները, ինչը վկայում է գյուղի իշխանական տեղ լինելու մասին: Միջնադարում կառուցված քաղաքացիական շենքերի լավագույն օրինակները քարավանատներն են, որոնք կառուցվել են ինչպես ճանապարհներին, այնպես էլ քաղաքներում և վանքերի մոտակայքում: Նման քարավանատան ավերակները պահպանվել են Անիի մերձակայքում, Ախուրյան գետի ձախ ափին, Ներքին rapրափի գյուղում [5, p. «Ներքին rapրափիքարավանատը կառուցվել է Վրաստանից` Հայաստանի հյուսիսային նահանգներից Անի տանող հիմնական ճանապարհի վրա: Այն վերաբերում է քաղաքի ծաղկման ժամանակաշրջանին, հավանաբար X-XI դարերին »[6, p. 38]: Շիրակի մարզի rapրափի գյուղի քարավանատունը տեղափոխվել է Ներքին rapրափի գյուղից: Նկարագրված դասակարգված հուշարձանների զբոսաշրջությունն ապահովելու համար անհրաժեշտ է օգտագործել համեմատական ցուցիչ, որը ցույց կտար դրանց քանակը ըստ տարածքի միավորի: Մենք նպատակահարմար համարեցինք օգտագործել հագեցվածության գործակիցը: Հաշվի առնելով Շիրակի մարզի տարածքի չափը, ենթաշրջանների զբաղեցրած տարածքը, սույն հոդվածում Ե. Առաջարկված Ն. Կորչսկայայի կողմից [8]: Ի տարբերություն Կորչսկայայի, մենք հաշվարկել ենք միավորի տարածքի հագեցվածությունը հետևյալ բանաձևով. Բանաձևը H- հուշարձանների հագեցվածությունն է, K- միավորի տարածքում հուշարձանների քանակը և S- միավորի տարածքի մակերեսը: , Հաշվարկների համար մենք աղյուսակ ենք կազմել (տե՛ս Աղյուսակ 1): պատմական և մշակութային հուշարձաններ Շիրակի մարզում սանդղակ Հուշարձանների կետերը գնահատելիս ցուցանիշ է ձեռք բերվում: Այս դեպքում առավելագույն ցուցանիշը տրվում է Անիի տարածաշրջանին, ինչը վկայում է տարածաշրջանի պատմամշակութային հուշարձանների բազմազանության մասին: Ամփոփելով գիտական հոդվածը ՝ կարելի է անել հետևյալ եզրակացությունները .1. Շիրակի մարզը հարուստ է պատմամշակութային հուշարձաններով, ինչը լավ նախադրյալ է զբոսաշրջության զարգացման համար: 2. Մարզի տարածքում անհավասար է: Նրանց ամենաբարձր խտությունը գտնվում է հարավային ենթաշրջաններում, իսկ ամենացածրը հյուսիսային (Աշոցք) և հյուսիս-արևմուտք (Ամասիա) տարածքներում: հուշարձանները, որոնք գտնվում են 3. Մարզի հուշարձանների մեծ մասը գրեթե չեն օգտագործվում այդ նպատակով անհայտ տուրիստական ընկերությունների կողմից: 4. Անհրաժեշտ ներդրումներ կատարելով, ինչպես նաև տեղեկատվության մատչելիությունը մեծացնելով ՝ Շիրակի մարզը կարող է դառնալ Հայաստանի մշակութային զբոսաշրջության ուղղություններից մեկը: Հետազոտությունն իրականացվել է Համալսարանի կողմից support 02-SCI-2019 գիտական թեմայի շրջանակներում տրամադրված ֆինանսական աջակցության շնորհիվ: ։
| Հետազոտության նպատակն է եղել բացահայտել Շիրակի մարզի տարածքում զբոսաշրջության համար առավել գրավիչ պատմամշակութային հուշարձանների առկայությունը, ինչպես նաև տալ դրանց զբոսաշրջային օգտագործման հնարավորությունները։
Կարևոր խնդիր է հանդիսացել ենթաշրջանների պատմամշակութային հուշարձաններով հագեցվածության գնահատումը, ինչը թույլ կտա ցույց տալ մարզի առավել մեծ զբոսաշրջային հնարավորություններ ունեցող ուղղությունները։
|
Նախաբան Բարդ հայերեն բառերի մեծամասնության մեջ հիմնական իմաստային կենտրոն հանդիսացող մասը վերջին բաղադրիչն է: Հազվագյուտ դեպքերում, երբ կա հակադարձ հարաբերություն. Հունական արժանահավատ, արժանապատիվ, կապիտալ, բարդության բաղադրիչները մասամբ մեկնաբանվում են որպես սովորական հարաբերություններ, մասամբ ՝ որպես ձիեր, որոնք բխում են արժանի հավատքի, արժանի պատվի արտահայտություններից: [5, p. 220; 2, էջ 278]: Վերջինս արտահայտում է մի իմաստ, որը կոնկրետացվում է առաջին բաղադրիչի միջոցով: Ավելին, նախընտրելի բաղադրիչը կարող է լինել անվանական կամ բանավոր: Առաջին դեպքում բարդության բաղադրիչների կապը անվանական արտահայտություն է հիշեցնում վճռորոշ ՝ նշանակելով կախված բաղադրիչներ, երկրորդ դեպքում ՝ էջ 101]: Եկեք նայենք ուղղորդված հետազոտական բառակապակցությանը, որտեղ կախված բաղադրիչներն են խնդիրները և որո՞նք են գերակշռող բաղադրիչներով բարդությունների իմաստային առանձնահատկությունները: Բայական անդամը, որը բարդ է, ունի այնպիսի շարադասական կապ իր ստորադաս բաղադրիչի հետ, ինչպես սովորական բառակապակցություններում: ինչպիսիք չեն կատարվել բառերի միաձուլումների կառուցվածքների համեմատությամբ, ինչը թույլ կտա ճշգրիտ որոշել բառակապակցությունների բաղադրիչների բառակազմությունների միջև քանակական հարաբերությունները: «Հատկապես Grabar- ի համար« Grabar բառարաններ »աշխատությունը կարող է հիանալի նյութ հանդիսանալ նման ուսումնասիրության համար», - ասում է Լ. Հովսեփյանը [4, p. 367]: Ինչպես նշեցինք, բայի միջոցով արտահայտված նախադասության լրացումները բաժանվում են երկու մեծ խմբերի `խնդիրներ և պարագաներ: Գործողության հանգամանքները նախընտրելի է արտահայտել բաղադրիչներով + գործողությունը ընդհանուր ձևանմուշներով: Առարկաների հետ կապված լրացումները խնդիրներն են, հանգամանքների հետ կապված լրացումները ՝ կետեր: տրամադրել հարակից առարկաներ + գործողության հետ կապված Վ. Կոսյանի բարդությունները արդի ՝ ընդհանուր բայական հիմքի և բարդ բառերի օգտագործմամբ, դեռևս անհնար է Բառի անվանական մասը + բայի վրա հիմնված ձև ՝ բարդ բարդություններ, որոնք, ելնելով արտահայտված ընդհանուր բառի իմաստից , Ս. Էլոյանը ներկայացնում է հետևյալ խմբավորումը. Գործողության անվանումը արտահայտող բարդություններ, դերասանի անունն արտահայտող բարդություններ, գործողությունը որպես հատկություն արտահայտող բարդություններ [3, էջ. 333] ՝ արտահայտելով հարաբերությունները շարահյուսական կապի վերածվելուց հետո ՝ խնդրահարույց, դեպք, առարկա: Բայի հիմքի հետ կապված խնդրահարույց առնչություն համարեք դերանունի բայերի բարդությունները ըստ գոյականի մասի ՝ ըստ ձևի: Նշենք, որ ուսումնասիրությունը հիմնված է 5-րդ դարից մեզ փոխանցված մատենագիտական բառապաշարի վրա, որը վերցված է Նոր Հայկազյան բառարանից: Հարաբերությունների խնդրի կապը: Նման հարաբերությունների հետ կապված բարդության դերանունի առաջին մասը արտահայտում է ողբերգական վանկի իմաստը ՝ բացահայտելով հիմնականում սելեստիալին (դ) հասնելու, մոտենալու, գրկելու, հուզելու, կպչելու իմաստները: , igatench (կանանց սիրո կարոտ), նախանձ (նախանձ տղամարդկանց հետ), աշխարհահայ (ով հայ է (նվիրված է Քրիստոսին), իմ խառն աշխարհ), քրիստոնյա (խառնված է մարդկությանը), սատանայից), ( հայելու մեջ նայել), սովոր խավար) և այլն: Հարաբերությունների խնդրի կապը: Նման բարդություններում անվանական բաղադրիչը նշանակում է այն անձի կամ առարկայի մասին, որի նկատմամբ գործում են գործողություններ, ինչպիսիք են աշխարհայացքից մինչև աշխարհի գործեր), աշխարհայացք (համաշխարհային պատմաբան), աստվածաբան (ով խոսում է Աստծո մասին), բարոյագետ (ով խոսում է բարին կամ չարը), երկփեղկված (երկնային (դեպի երկինք և երկնային խորհուրդ), հնագույն: Նման դեպքերում անվանական բացառության իմաստը բացառիկ է: Ասես «գրել» բայի վերջին բաղադրիչը «գրել» բառն է, խոսել «խոսել» բայը և «ասել» «ծածկել բայերը» բայը: Բարդությունների դեպքում անվանական բաղադրիչը նշում է առարկան, այն նյութը, որից կազմված է, կազմված, ևս մեկ այլ առարկա է կազմվում. Լուսատու (լույսից բաղկացած), կավե պատրաստված (կավից), կողային կառուցված (ներկառուցված) ), հողաշեն (էլեկտրոնային ստեղծված), մայրակերտ (մարգարիտափայտից), մարմարաշեն (մարմարից), մոմագործ (իմոմոյից), ոսկե քանդակ (ոսկուց քանդակված), վիմակերտ (քարից պատրաստված), հյուսն (իրականում փայտից պատրաստված) և այլն: Անվանական բաղադրիչը արտահայտում է բացառիկ ենթատեքստ: Այս ձևանմուշում «կառուցել» և «ստեղծել» բայի «կառուցել» բառակապակցված բայերը ունեն ակտիվ բառաստեղծ գործառույթ: Խնդրի կապը միջոցների հետ: Նման դեպքերում անվանական բաղադրիչը նշում է այն առարկան կամ անձը, որով գործողությունը կատարվում է բայի հիման վրա: Հիվանդության բաղադրիչը (մեղքի հիվանդությամբ լցված), աղի բաղադրիչը (աղյուսների արտահայտում) արտահայտում է բնակչության խնդրի կապը: Ինչպիսիք են (խոսելը), աճառը (ծալված աճառ), առագաստը (փակ առագաստը), ասեղնագործությունը (կարծես ասբեստով կարկատված), արյունոտ (արյունով ոռոգվող), ավազոտ (ավազով լցված), բամբրասատը (տավիղը նվագելու համար) գանածեծ (գանիւք ծեծեալ), դարգճակալ (կեալն ու տարեալն պաթագարակաւ), (պալեալ հօքուած), երկաթակուրկաթնասնոյց (մատամ ցուցանող), նետահար (նետիւ հարեալ), փոշելից (փոսշով) - եւ այլն: Գոյականի բարդության մեջ անվանական բաղադրիչը արտահայտում է գործնական վանկը, քանի որ «լնուլ» բայի «լից» և «պատել» բայի վերջին բաղադրիչները նկատելիորեն կենսունակ են: (երկաթով մշակված), զվարթ (կաթով սնուցող), իմաստալից: Ուշադրություն դարձրեք քննարկվող կաղապարին: Նման բարդությունների դեպքում նախընտրելի բաղադրիչը ցույց է տալիս տարանջատում, անջատում, հեռացում, առանձնացում և այլն: Խոհուն / պատկերացրածը (ծնված մտքում), քարաքանդակը (ikare bghgheal), տնանք (տան մեծությունից ընկած), փորող (փորման մեջ), գերի (գերությունից հանելու համար), մանկամիտ (գերիների իմացության մեջ), թափող (ընկած և մերկ տերևներ)), ինքնաբուխ (բղավում է դրանից), գոտիավորված (գոտում լուծարված), գլխատված (թափված իմարդոյ), շուն (վերցված և գողացված շան բերանում) և այլն: Այս ձևանմուշի կողմից ձևավորված բարդությունները հիմնականում արտահայտում են այն անձանց կամ առարկաների առանձնահատկությունը, որոնք զրկվում են իրենց հուզող մեկ այլ առարկայից ՝ չունենալով այն: Քննարկվող ձևանմուշում լայնորեն օգտագործվում են ենթադրյալ «հիմնական» բաղադրիչները. «Ծնել» բայ «բալ» և բխել «ծնել» բայերը: Բաղադրիչը անվանական է (տրվում է թագավորի կողմից), գայլակեր: Կատարել բարդությունների մեջ արտահայտված գործողությունները ՝ հիմնվելով այս օրինակի ձևավորված բարդությունների վրա. Այսահար (այս կեղտոտին հարող), աստված ստեղծող (Աստծո կողմից սարքված), իշխան (գայլի կողմից կերված), կայսր (գրված է կայսր), պատրիարք (սկեսրայրի կողմից) կարտեալ իշամիրամայ), վարդապետախօս (խոսեցեալ ի վարդապետէ), տիրախնամ (ի տեառնէ խնամեալ) և այլն: Ներկայացնենք բարդությունները առանձին իմաստային խմբերում: Ուղղակի խնդրահարույց կապ: Այս ձևանմուշով 1: Բաղադրիչներ, որոնց առաջին բաղադրիչները վերաբերում են վտանգված աշխարհին: խաշնաբոյց (բուծող խաշանց), իշավար (վարորդ օշոյ), ձկնորս (իմ ձուկը կտրելու համար), արծիվ (կտրելու), կոշարաց (արոտավայրերի ցխոզներ), շնասեր (սիրահար զշնություն), աղավնավաճառ, աղավնավաճառ (աղավնավաճառ) գառ (ծնողական գառ), եզան կերակուր (զեզ ուտել), մսագործ (կաթսայում աշխատանքային միս): 2. Բաղադրությունը, որի առաջին բաղադրիչները վերաբերում են բուսական աշխարհին: խաղողակիր (ով դրանից խաղ է բերում), շուշան կրող (ով հովտաշուշան է բերում), մեղվակեր (ուտող-ուտող), մեղվակեր (ով բերում է, այսինքն ՝ բույսեր մշակելու), ցորեն բերող: (որը տալիս է զծորյան), ցորեն (կործանարար ցորեն): 3. Կոմպոզիցիաներ, որոնց առաջին բաղադրիչները արվեստի տարբեր բնագավառներին վերաբերող տարբեր հասկացություններ են. Կոմպոզիտոր (իմ երգը հանում է), թատրոնի սիրահար (որը սիրում է պիես խաղալ), գործիքավորող (երգ է երգում), արձակագիր (գրող) երգի), լեգենդ (ով բերում է), արվեստի սիրահար (ծաղկավաճառ), թմբկահար (հատակի թմբկահար): 4. Բաղադրիչներ, որոնց առաջին բաղադրիչները վերաբերում են հոգևոր-կրոնական ոլորտին: Աստված փնտրող (ով ուզում է աստված գտնել), դրախտաբաց (դրախտի առջև բացված), եկեղեցաշինարար (կապույտ մանյակ եկեղեցի), խորան (խորայայարմարե խորան), հրեշտակակիր (կրող յինկյան հրեշտակ-հրեշտակներ), մեհենաշեն ( մարդասպան)), լատագամատոյցպատուիրանասերպատուիրանս), տարարոսազնին (զնիչ տարարիոս): բերեք (որպես ձեր ձայնը պահպանող) այդ (որս 5. Բաղադրիչները, որոնց առաջին բաղադրիչներն են բնությանն առնչվող բառերը, բնության երևույթները. աստղագուշակ (աստղ գտնող), արևապաշտ (որը պաշտում է արևը որպես Աստծո), կարկտահարություն (որը հոսում է կարկտահարությամբ), օդորակիչ (ինքն իրեն ընդունելը) և այլն: 6. Բաղադրիչները, մարդու հետ կապված նշանակական բառերը, որոնք նշանակում են մարդու մարմնի մասեր ՝ ատամի խոզանակ (գործի դնել), երակների կտրիչ (դրանց 1 ներարկիչ), կրծքավանդակ (կուրծք խփող), ստնտու (տուոգտուսի խտացում) բերել, բերել դուրս 1-ին 7. Բաղադրությունը, որի բաղադրիչներն են ընտանեկան, արյունակցական, բարեկամական կապեր ցույց տվող բառերը: Խնամի (ատելի եղբայր), հայրակեր (խնամատար մայր), երեխա ծխող (իր երեխայի խեղդողը), զարմուհի (երեխային թողնելու համար) և այլն: 8) Բաղադրիչներ, որոնց առաջին բաղադրիչները բառեր են, որոնք նշանակում են սնունդ, ըմպելիք. Կոճապղպեղ (զգինի բերելու համար), յուղբուղխ (որդիից յուղ, յուղ կամ յուղ), մեղր (զղղղմ) (մեղր) (հրեական օկուպացիայի ժամանակներից) ) և այլն 9. Բաղադրություններ, որոնց առաջին բաղադրիչներն են մետաղները, հանքերը նշող բառերը: արծաթ (արծաթ), քար (քար), ոսկի (դրա վրա ոսկիով), պղինձ (պղնձի արդյունահանում), երկաթ (երկաթ) և այլն: Խնդիրների բազմազանություն Ավելացնենք, որ վերոնշյալ ձևանմուշները, բացառությամբ անվանական դիրքի բաղադրիչի, գերակշռող ածական են: Ընտրողի ընտրողի ընտրողների միջև հարաբերությունները հիմնականում պարզ են ՝ ատամնաքույր, արյունռուշտ, արհեստավոր, բանջարեղեն վաճառող, գահակալ, գառ, խաղողագործ, վարսահարդար, դեղագործ, թղթաբան, խաչակիր, հացթուխ, ձնագնաց: Հաճախ բանավոր բաղադրիչները ունեն ածականներ, ինչպիսիք են աստվածաբան, տեսաբան, քնարերգու, քսակակիր, գեղագիր, ապակեգործ, մսագործ, աստղագուշակ, կույս, հոգևորական, ավանդատու, լուսավորող, կաղամբավաճառ, կռապաշտ: Երբեմն կաղապարի ածական կամ գոյական ձևը պայմանավորված է բաղադրիչների շարահյուսական կապի բնույթով: Այսպիսով, ձվի «պինդ» բաղադրիչներից կարելի է նկատել ինչպես ուղիղ խնդրահարույց փոխհարաբերություն, այնպես էլ խնդրահարույց բնակչության համադրություն և էքզիստենցիալ: կռօղ քարանց, կռեալ ի քարանց: Առաջին դեպքում կաղապարը գոյական է, երկրորդ դեպքում `ածական: Եզրակացություն Իրական ուսումնասիրության արդյունքում մենք եկանք այն եզրակացության, որ բայերի հիման վրա կազմված իրական բարդությունների շարքում դրանք լայնորեն օգտագործվում են ՝ արտահայտելով ուղղակի խնդիր-կապ: Արդյունավետության տեսանկյունից առանձնանում են միջոցների-անջատման խնդիր-հարաբերությունները: Ածական բաղադրիչների շարահյուսական կապի բնույթն է ահավոր այլ գոյական բառերի մասերի գերակշռող համեմատությունից, որը որոշում է ածականը ածական է, թե գոյական: կաղապարներ, որոնք պատրաստվում են գործերով: բառերը ։
| Բարդության բաղադրիչների միջեւ կարելի է գտնել նախադասության անդամների միջեւ եղած գրեթե բոլոր շարահյուսական հարաբերությունները։
Մասնավորաբար բայական հիմնաբաղադրիչով իսկական բարդությունները շարահյուսական կապակցությունների վերածելիս արտահայտում են խնդրային, պարագայական եւ ստորոգումային հարաբերություններ։
Ներկա հոդվածում, անդրադառնալով անուն խոսքի մաս+բայահիմք կաղապարով իսկական բարդությունների քննությանը՝ ըստ բաղադրիչների շարահյուսական հարաբերության բնույթի, ներկայացրել ենք բաղադրական հիմքերի խնդրային հարաբերությունը։
|
ՄԱՍՆԱՎՈՐ ՈՒՂՂԻՉ ՀԻՄՆԱՐԿՆԵՐԻ ԱՐԴՅՈՒՆԱՎԵՏՈՒԹՅՈՒՆԸ ԵՎԴՐԱՆՑ ՆԱԽԱՏԵՍՄԱՆ ՆՊԱՏԱԿԱՀԱՐՄԱՐՈՒԹՅՈՒՆԸ ՀՀ-ՈՒՄՍույն աշխատանքի նպատակն է բացահայտել մասնավոր ուղղիչ հիմնարկների էությունը և նպատակահարմարությունը մեր հանրապետությունում։
Այդ նպատակով կանդրադառնանք դրանց առաջացման պատմականպատճառներին, տարբեր երկրների փորձին և ՀՀ քրեակատարողական հիմնարկներում ներկայումս առկա դրությանը և պայմաններին։
Մասնավոր ուղղիչ հիմնարկը ազատազրկման վայր է, որը գործում էտվյալ պետության արդարադատության նախարարության կամ քրեակատարողական ծառայության հետ կնքված պայմանագրի հիման վրա։
Մասնավորուղղիչ հիմնարկները, որոնց ծագումը վերագրվում է դեռևս 16-րդ դարի Անգլիային, մեծ տարածում ստացան ԱՄՆ-ում 1980-ական թվականներին1։
Մասնավորեցումը խոստումնալից գաղափար էր մի շարք առումներով, և հատկապեսայն պայմաններում, երբ պետությունը այս ոլորտում կանգնած էր մեծ խնդիրների առջև և խիստ դժվարությամբ էր ապահովում քրեակատարողական հիմնարկները2։
Չնայած բազմաթիվ քննադատություններին՝ ԱՄՆ-ն ընդլայնեց իրմասնավոր ուղղիչ հիմնարկների համակարգը, իսկ մի շարք այլ երկրներ հետևեցին ԱՄՆ-ի օրինակին և այս կամ այն չափով մասնավորեցրին իրենց ուղղիչհիմնարկները (դրանք հիմնականում այն երկրներն էին, որոնք, ինչպես և ԱՄՆն, խնդիրներ ունեին քրեակատարողական հիմնարկների ծանրաբեռնվածության պատճառով)։
Մասնավոր ուղղիչ հիմնարկներ այժմ գործում են աշխարհի առնվազն 11երկրներում։
Դրանց թվում են Ավստրալիան, Ամերիկայի Միացյալ Նահանգները, Հարավային Աֆրիկան, Նոր Զելանդիան, Շոտլանդիան, Ֆրանսիան, Ճապոնիան, Չիլին, Պերուն, Անգլիան և Ուելսը3։
Չնայած, որ ԱՄՆ-ն առաջինն էմասնավոր ուղղիչ հիմնարկներում պատիժ կրողների քանակով, սակայն այնպիսի երկրներ, ինչպիսիք են Ավստրալիան, Շոտլանդիան, Նոր Զելանդիան, ու1 Տե՛ս Sellers M.P. (1993). The history and politics of private prisons։
A comparative analysis, էջ 47։
2 Տե՛ս "Jail Breaks։
Economic Development Subsidies Given to Private Prisons", October, 2001, էջ 2։
3 Տե՛ս Cody Mason International Growth Trends in Prison Privatization August 2013, էջ 2։
նեն ուղղիչ հիմնարկների մասնավորեցման ավելի բարձր աստիճան։
Վիճակագրական տվյալների համաձայն՝ 2012 թվականի դրությամբ Ավստրալիայիմասնավոր ուղղիչ հիմնարկներում պատիժ կրողների թիվը կազմում էրընդհանուր թվի 19%-ը, Շոտլանդիայում՝ 17%-ը, Անգլիայում և Ուելսում՝ 14%ը, Նոր Զելանդիայում՝ 11%-ը, ԱՄՆ-ում՝ 8%-ը, իսկ Հարավային Աֆրիկայում՝4%-ը4։
Հատկապես մեծ ուշադրության է արժանի ԱՄՆ-ի մասնավոր ուղղիչ հիմնարկների համակարգը։
ԱՄՆ-ում այժմ ազատությունից զրկված է մոտ 2,3 միլիոն մարդ։
Այս ցուցանիշը ռեկորդային է ժամանակակից բոլոր պետությունների մեջ56։
ԱՄՆ-ի քրեակատարողական հիմնարկների համակարգը բաժանվումէ երկու խոշոր ճյուղի՝ 1) պետական հիմնարկներ և 2) մասնավոր հիմնարկներ։
Երկու ճյուղերը գործում և զարգանում են զուգահեռաբար7։
Մասնավոր ուղղիչհիմնարկների տարածումը ԱՄՆ-ում սկսվեց 1980-ական թվականներին։
Գաղափարը առկա էր արդեն մի քանի տասնամյակ և ակտիվորեն քարոզվում էրնախագահներ Ջ․ Բուշի և Ռ․ Ռեյգանի կառավարությունների կողմից։
Սկզբնական շրջանում այն գնահատվում էր որպես անհավանական։
Սակայնտիրող իրադրությունը ստիպեց երկրի իշխանություններին և հասարակությանը մտափոխվել։
Պետությունը, հանցավորության զգալի աճի պայմաններումստիպված էր բանտերում պահել ավելի ու ավելի մեծ թվով ազատությունիցզրկված անձանց։
Գերբնակեցված բանտերը և մեծացող ծախսերը դարձել էին ծանր բեռնահանգային և դաշնային բյուջեների համար։
Պետությունը չէր հասցնում կառուցել նոր բանտեր, իսկ հները այնքան ծանրաբեռնված էին, որ իշխանությունները վախենում էին դատապարտյալների անհնազանդության սպառնալիքից8։
Նշված գործոնների ազդեցությամբ գաղափարը կյանքի կոչվեց և շատարագ մեծ տարածում գտավ։
Մեծ նշանակություն ունեցավ նաև նախագահԲ․ Քլինթոնի ծրագիրը, որն ուղղված էր դաշնային ծառայողների թվի կրճատմանը9։
Տվյալ պետական քաղաքականությունը հանգեցրեց նրան, որ արդարադատության դեպարտամենտը կնքեց պայմանագրեր՝ հատուկ հսկողությաններքո գտնվող դատապարտյալների հսկողությունը մասնավոր ընկերություններին հանձնելու մասին։
Կարճ ժամանակ անց մասնավոր ընկերությունները4 Տե՛ս նույն տեղում, էջ 9։
5 Տե՛ս https։
//www.prisonpolicy.org/reports/pie2016.html։
6 Տե՛ս Trends in U.S. Corrections p. 1. http։
//www.sentencingproject.org/wp-content/uploads/2016/01/Trends-in-US-Corrections.pdf։
7 Տե՛ս Rachel O'Connor The United States Prison System։
A Comparative Analysis May, 2014 էջ 24։
8 Տե՛ս Cody Mason Too Good to be True Private Prisons in America January, 2012, էջ 1,http։
//www.sentencingproject.org/wp-content/uploads/2016/01/Too-Good-to-be-True-Private-Prisonsin-America.pdf, էջ 2-3։
9 Տե՛ս Sellers M.P. (1993). The history and politics of private prisons։
A comparative analysis, էջ 48։
ձեռնամուխ եղան պայմանագրի մեջ փոփոխություններ իրականացնելուն։
Նրանք ուզում էին բանտային ծառայություններ մատուցելու մասին սովորական պայմանագիրը փոխարինել քրեակատարողական հիմնարկների լիարժեքղեկավարման և մասնավորեցման մասին պայմանագրով, ինչը նույնպես շուտով իրագործվեց։
2011 թվականի վերջին ԱՄՆ-ում մասնավոր ընկերություններին էր պատկանում 264 ուղղիչ հիմնարկ10։
Սակայն առաջ էր գալիս միկարևոր հարց․ արդյո՞ք կառավարությունը, իսկ ավելի կոնկրետ՝ արդարադատության դեպարտամենտի բանտային բյուրոն (Federal Bureau of Prisons),իրավունք ուներ կնքելու նման պայմանագիր և իր գործառույթը ուղղակիորենփոխանցելու մասնավոր ընկերություններին։
Այս և մի շարք այլ հարցեր պարզաբանելու նպատակով նախագահի կողմից ստեղծված մասնավորեցմանհանձնաժողովի զեկույցը պնդում էր նման իրավունքի առկայությունը։
Նշվումէր, որ բյուրոյի մոտեցումը պայմանագրերի հարցում եղել է և շարունակում էմնալ ընդունելի, և նման որոշումները գտնվում են միայն նրա իրավասությաններքո11, բացի այդ՝ մատնանշվում էր, որ դա ԱՄՆ-ի կառավարության համարմասնավոր կողմի հետ պայմանագրային համագործակցության առաջին փորձը չէր։
1991 թվականին արդեն 9 նահանգներ ընդունել էին օրենքներ, որոնքթույլատրում էին պայմանագրային հիմունքներով բացել մասնավոր ուղղիչհիմնարկներ։
Այսօր դրանք օրինական են ամբողջ ԱՄՆ-ում, նույնիսկ որոշ նահանգներ, որոնք չունեն մասնավոր ուղղիչ հիմնարկներ, օրենսդրորեն ամրագրել են դրանք հիմնելու հնարավորությունը12։
Չնայած դրան՝ շատերը շարունակում են պնդել, որ եթե Կոնգրեսը ընդունում է մասնավորեցումը, ապապետք է ընդունի համապատասխան օրենք։
Անհրաժեշտ է նաև նշել, որ 2016 թվականի օգոստոսին արդարադատության դեպարտամենտը հանդես եկավ հայտարարությամբ, որում նշվում էրմասնավոր ուղղիչ հիմնարկների հետ պայմանագրերը լուծելու նպատակի մասին13։
Իսկ առայժմ ԱՄՆ-ում մասնավոր ուղղիչ հիմնարկները շարունակվումեն գործել։
Ավստրալիայի առաջին մասնավոր ուղղիչ հիմնարկը հիմնադրվել էր 199010 Տե՛ս Mattera P., Khan, M., & Nathan, S. (2003). Corrections Corporation of America։
A critical lookat its first twenty years։
http։
//grassrootsleadership.org/sites/default/files/uploads/CCAAnniversaryReport.pdf։
11 Տե՛ս Report of the President's commission on Privatization ,Privatization toward more effectivegovernment, March 1988. http։
//pdf.usaid.gov/pdf_docs/PNABB472.pdf։
12 Տե՛ս https։
//www.muckrock.com/news/archives/2016/jan/26/how-are-private-prisons-even-legalpart-i/։
13 Տե՛ս http։
//time.com/4457597/private-prisons-justice-department/։
թվականին14։
2012 թվականի դրությամբ Ավստրալիայի 8 նահանգներից 5ում գործում էին մասնավոր ուղղիչ հիմնարկներ։
Ներկայումս մասնավորեցմանամենաբարձր մակարդակն ունի Վիկտորիա նահանգը, որտեղ այն կազմում է35 տոկոս (մոտավորապես 1500 դատապարտյալ)։
Այնուամենայնիվ, այն կարող է իր տեղը զիջել Քոինսլենդ նահանգին, որտեղ իշխանությունները ծրագրել են շուտով ամբողջովին մասնավորեցնել ուղղիչ հիմնարկների համակարգը։
Չնայած դրան՝ նահանգներից երեքում ընդհանրապես բացակայում է մասնավորեցումը։
Ավստրալիայի 29,500 դատապարտյալների 24 տոկոսը պատիժէ կրում մասնավոր ուղղիչ հիմնարկներում15։
Նորագույն ժամանակներում Մեծ Բրիտանիան առաջինն էր Եվրոպայումհիմնադրել մասնավոր ուղղիչ հիմնարկ։
Շոտլանդիայի առաջին մասնավորուղղիչ հիմնարկը գործում է 1999 թվականից սկսած։
Այն ղեկավարվում էմասնավոր ընկերության կողմից, ինչի հիմքում ընկած է Շոտլանդիայի քրեակատարողական ծառայության հետ կնքված 25-ամյա պայմանագիրը16։
2008թվականին հիմնադրվեց երկրորդ մասնավոր ուղղիչ հիմնարկը։
Այս երկուսումմիասին պատիժ է կրում Շոտլանդիայի 8,200 դատապարտյալներից 1,400-ը17։
Անգլիայում առաջին մասնավոր ուղղիչ հիմնարկը հիմնադրվեց 1992թվականին18։
2000 թվականին երկրում արդեն առկա էր 8 տոկոս, իսկ 2013թվականին՝ 15 տոկոս մասնավորեցում։
Կարևոր է նաև նշել, որ բոլոր պետությունները մրցույթի հիման վրա ընտրում են ընկերություն, որի հետ կնքելու ենմասնավոր ուղղիչ հիմնարկ հիմնելու մասին պայմանագիր։
Նոր Զելանդիայում առաջին մասնավոր ուղղիչ հիմնարկը հիմնադրվեց2000 թվականին և գործեց մինչև 2005 թվականը, երբ Նոր Զելանդիայի պառլամենտը ընդունեց մասնավոր բանտերի գործունեությունը արգելող օրենսդրական ակտ։
Սակայն 2009 թվականին նոր գումարման պառլամենտը փոխեցօրենքը և կրկին թույլատրեց մասնավորեցումը, ինչից հետո 2011 թվականիմայիսին բացվեց առաջին մասնավոր ուղղիչ հիմնարկը, իսկ 2015 թվականին`երկրորդը։
Երկուսում միասին պատիժ է կրում 1,920 մարդ1920։
1997 թվականին Հարավային Աֆրիկայում սկսվեց մասնավորեցման պլանավորումը, իսկ արդեն 1999 թվականին այդ ծրագիրը իրագործվեց միանգա14 Տե՛ս Harding, R.W. (1992). Private prisons in Australia. Canberra, Australia։
Australian Institute ofCriminology, էջ1։
15 Տե՛ս Australian Productivity Commission. (2012). Report on government services 2012. Chapter 8.http։
//www.pc.gov.au/research/ongoing/report-on-government-services/2012/2012։
16 Տե՛ս http։
//posa.org.au/wp-content/uploads/2010/08/Prison-Privatisation-in-Scotland.pdf, էջ 2-4։
17 Տե՛ս Cody Mason International Growth Trends in Prison Privatization August 2013, էջ 5։
20profits.pdf, էջ 3։
19 Տե՛ս http։
//www.mashpedia.com/List_of_correctional_facilities_in_New_Zealand։
20 Տե՛ս http։
//www.mashpedia.com/Department_of_Corrections_(New_Zealand)։
http։
//www.prisonreformtrust.org.uk/portals/0/documents/private%20punishment%20who%Տե՛ս մից երկու ընկերությունների կողմից21։
Մինչև 2004 թվականը այս երկու հիմնարկներում գտնվում էր 5,950 դատապարտյալ, ինչը Հարավային Աֆրիկայիդատապարտյալների միայն 3 տոկոսն էր22։
Հետագա տարիներին ՀարավայինԱֆրիկայում հանցավորության մակարդակը զգալիորեն նվազեց, սակայն այսերկու հիմնարկները այսօր էլ շարունակում են մնալ լեցուն։
Առանձնահատուկ ուշադրության է արժանի Իսրայելում մասնավորեցմանփորձը։
2004 թվականին Իսրայելում ընդունվեց օրենք, որը թույլատրում էրերկրում հիմնադրել մասնավոր ուղղիչ հիմնարկներ։
2005 թվականին Իրավաբանական ակադեմիական համալսարանի մարդու իրավունքների բաժանմունքը տվյալ օրենքի դեմ հայց ներկայացրեց երկրի Գերագույն դատարան։
2009թվականի նոյեմբերին 9 դատավորի կազմով Գերագույն դատարանը որոշումկայացրեց, որով մասնավոր ուղղիչ հիմնարկները ճանաչեց հակասահմանադրական՝ նշելով, որ պետության կողմից ուղղիչ հիմնարկները ղեկավարելուգործառույթը պայմանագրի հիման վրա մասնավոր ընկերությանը տրամադրելը, որի գլխավոր նպատակը շահույթն է, կխախտի դատապարտյալների իրավունքները23։
Գերագույն դատարանի նախագահը պարզաբանեց, որ Իսրայելիիրավական հիմնարար սկզբունքները սահմանում են, որ հարկադրանք կիրառելու և քրեաիրավական նորմերի հիման վրա օրենքը խախտած անձանց ազատությունից զրկելու իրավունքը պետությանը պատկանող ամենակարևորիրավունքներից է։
Հետևաբար, երբ հարկադրանք կիրառելու իրավունքը փոխանցվում է մասնավոր ընկերությանը, մարդու ազատությունները և իրավունքները սահմանափակելու գործընթացը կորցնում է իր օրինականությանհիմնական բովանդակությունը։
Օրինականության էության խաթարումը դատապարտյալների ազատության իրավունքի սահմանափակումը վերածում էնրանց ազատության իրավունքի ոտնահարման։
Չնայած նրան, որ մի շարք երկրներ վստահել են մասնավոր ուղղիչ հիմնարկներին առավել մեծ ծավալներով և նրանց տվել են ավելի շատ լիազորություններ, քան ԱՄՆ-ն, այնուամենայնիվ վերջինս շարունակում է մնալ աշխարհում առաջատարը մասնավոր ուղղիչ հիմնարկներում ազատազրկում կրողանձանց քանակով։
Սա, իհարկե, առավելապես պայմանավորված է ԱՄՆ-իբնակչության մեծ քանակով և հանցավորության բարձր մակարդակով։
Ամփոփելով մեջբերված երկրների օրինակը՝ անհրաժեշտ է ամբողջացնելմասնավոր ուղղիչ հիմնարկների առավելությունները և թերությունները։
Մաս21 Տե՛ս http։
//www.dcs.gov.za/Publications/Annual%20Reports/DCS%20Annual%20Report%201999.pdf։
22 Տե՛ս South Africa Department of Correctional Services. (2004). Annual report for the 2003/2004financial year. http։
//www.dcs.gov.za/Publications/Annual%20Reports/DCS%20Annual%20Report%202004.pdf։
23 Տե՛ս http։
//digitalcommons.law.scu.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1194&context=scujil։
նավորապես, մասնավոր ուղղիչ հիմնարկների կողմնակիցների և հակառակորդների միջև վեճը չի դադարում` սկսած այդպիսի հիմնարկներ ստեղծելուառաջին առաջարկներից։
Կողմնակիցների փաստարկները հիմնականում հանգում են հարցի գործնական կողմին. կատարել ծախսերի հաշվարկ և որոշել մասնավոր ու պետական ուղղիչ հիմնարկների շահավետությունը բավական բարդ է՝ հատկապեսհաշվի առնելով տարբեր երկրների առանձնահատկությունները և ունեցածփորձի տարբեր արդյունքները։
Սակայն, եթե ուսումնասիրենք ԱՄՆ-ի փորձը,ապա կտեսնենք, որ մասնավոր ուղղիչ հիմնարկները ավելի շահավետ են պետության համար։
Իսկ պետականները, հիմնականում ծախսելով մեծ միջոցներ,փաստորեն, չեն ապահովում այն արդյունքները և պայմանները, որոնք ապահովում են մասնավորները։
Դրանք հարմարավետ են և ապահովում են լավպայմաններ դատապարտյալների համար, և դա այն դեպքում, երբ մի շարքերկրների պետական քրեակատարողական հիմնարկները (այդ թվում` ԱՄՆում, Ավստրալիայում) հայտնի են կյանքի համար անբարենպաստ պայմաններով։
Շինությունները ժամանակակից են, ընդարձակ և ավելի դիմացկուն։
Մրցակցության առկայությունը, փաստորեն, նպաստում է դատապարտյալների կյանքի պայմանների զգալի բարելավմանը և դատավճիռների իրականացմանն ուղղված ծախսերի նվազմանը։
Հակառակորդների փաստարկները հիմնվում են օրինականության և բարոյականության սկզբունքների վրա։
Նշվում է, որ արդարադատության իրականացումը մասնավոր ընկերություններին հանձնելն անընդունելի է։
Բացիայդ՝ ժողովրդավարական երկրում հարկադրանքի դիմելու պետության իրավունքը համապատասխանում է արդարության սկզբունքին, իսկ երբ պետությունն իր այդ գործառույթը փոխանցում է շահույթ հետապնդող ընկերություններին, ապա դրա հիմնական բովանդակությունը խաթարվում է։
Հակառակորդները պնդում են նաև, որ գործնականում նույնպես մասնավոր ուղղիչ հիմնարկները ոչ միշտ են լավ տարբերակ դատապարտյալների համար, քանի որորպես շահույթ հետապնդող ընկերություններ ձգտում են խնայել այնքան միջոցներ, որքան կարող են։
Մեր կարծիքով՝ դա միայն մտավախություն է, որը իրական հիմքեր չունի,քանի որ պետությունը կնքում է պայմանագիր մասնավոր ընկերություններիհետ, որում հստակ սահմանվում են մատուցվող «ծառայությունների» շրջանակը, պայմանները, յուրաքանչյուր դատապարտյալի վրա ծախսվող գումարի չափը, պետական հսկողության հնարավորությունը, ինչպես նաև անկախ փորձագետների ներգրավվածությունը ստուգումների և վերահսկողության գործընթացին։
Վերջապես, առկա է վտանգ, որ մասնավորեցումը կարող է բացասաբար ազդել հասարակական կարծիքի վրա։
Այսպես` տնտեսության մի զգալի մասգոյատևում է ի հաշիվ մասնավոր ուղղիչ հիմնարկների, և, օրինակ, քաղաքըկամ նահանգը, որը հույս է դնում մասնավոր բանտի միջոցների վրա, ամեն ինչկանի, որպեսզի այն դատարկ չմնա։
Իրենց հերթին ընկերությունները նույնպեսնպատակ են հետապնդում ապահովելու մարդկանց անխափան հոսքը դեպիիրենց բանտեր, իսկ դրա համար անհրաժեշտ է համոզել հասարակությանըօրենսդրությունը խստացնելու և ավելի մեծ թվով մարդկանց ճաղերից այնկողմ ուղարկելու անհրաժեշտության մեջ։
Իսկ պետությունն էլ իր հերթին վաղթե ուշ օրենսդիր գործունեությունը և դատական պրակտիկան կհարմարեցնիհասարակական կարծիքին։
Սա, անշուշտ, մեծ վտանգ է, որը ավելի շուտ վերաբերում է ԱՄՆ-ին։
Խնդիրն այն է, որ ԱՄՆ-ն ունի շատ խիստ քրեականօրենսդրություն, դրանով պայմանավորված՝ դատապարտյալների ռեկորդայինթիվ, ինչն արդարադատության ամերիկյան համակարգի առանձնահատկությունն է, որտեղ նույնիսկ մի քանի անգամ նույն վարչական խախտումը կրկնելը կարող է պատժվել ազատազրկմամբ։
Փաստորեն՝ պետության առջև ծառացած է խնդիր` նվազեցնելու հանցավորության մակարդակը և դատապարտված անձանց քանակը, ինչին նշված երևույթը կարող է սպառնալ։
Սակայննույնիսկ այս դեպքում ԱՄՆ-ում մասնավոր ուղղիչ հիմնարկների առկայությունը կարելի է համարել առավել արդարացված, քան ցանկացած այլ երկրում,քանի որ դրանց բացակայության պայմաններում քրեակատարողական հիմնարկների և ընդհանրապես արդարադատության առջև ծառացած խնդիրները ավելի լայնամասշտաբ են։
Մասնավոր ուղղիչ հիմնարկներ ղեկավարող ընկերությունները հաճախմեղադրվում են նաև իրենց հիմնարկներում ազատազրկում կրող անձանցշրջանակում թմրամիջոցներ, բռնություն, ագրեսիա տարածելու մեջ։
Օրինակ՝Շոտլանդիայի մասնավոր Ադիվել (Addiewel) բանտը 2011 թվականին ճանաչվեց երկրի վատագույն ուղղիչ հիմնարկ24։
Սակայն հարկ է նկատել, որ նմաներևույթների առկայությունը փաստ է գրեթե բոլոր տեսակի ուղղիչ հիմնարկների համար, և այս առումով մասնավորները չեն զբաղեցնում առաջին տեղը։
Ավելին, այս ցուցանիշները ավելի բարձր են հենց պետական ուղղիչ հիմնարկներում` գրեթե բոլոր երկրներում։
Որպես ապացույց՝ կարելի է փաստել այնհանգամանքը, որ ԱՄՆ-ի դաշնային բանտերը համարվում են աշխարհի վատագույն ուղղիչ հիմնարկներ և նրանցում գրանցված են բռնությունների ամենաշատ դեպքերը։
Պաշտոնական վիճակագրական տվյալների համաձայն՝2013 թվականին ԱՄՆ-ի պետական ուղղիչ հիմնարկներում մահացածներիթվից բնական մահերի թիվը կազմում էր 89 տոկոս։
2008 թվականին դաշ24 Տե՛ս http։
//www.dailyrecord.co.uk/news/scottish-news/scotlands-flasgship-private-prison-the-most1097103։
նային բանտերում պատիժ կրող յուրաքանչյուր 100,000 դատապարտյալիհաշվով գրանցվել էր մահացության 399 դեպք, որից 21-ը՝ ինքնասպանություն, 33-ը` սպանություն և ստացված վնասվածքների արդյունքում մահ2526։
Հետևաբար, այս խնդիրը սխալ է վերագրել մասնավոր ուղղիչ հիմնարկներին։
Այժմ անդրադառնանք ՀՀ քրեակատարողական հիմնարկներին։
ՀՀ քրեակատարողական հիմնարկներում գերբնակեցման և խցերում անհավասարաչափ տեղաբաշխման մասին տեղեկություններ է հաղորդում մարդու իրավունքների պաշտպանի տարեկան զեկույցը։
Զեկույցում փաստվում է, որ 2016թվականին քայլեր են ձեռնարկվել՝ գերբնակեցման խնդիրը լուծելու համար։
Չնայած դրան՝ գերբնակեցումը շարունակում է մնալ մեծ խնդիր։
Մեկ անձինհասանելի բնակելի տարածությունը չապահովելու դեպքեր արձանագրվել են«Նուբարաշեն» քրեակատարողական հիմնարկում, որտեղ 30-35 քառակուսիմետր տարածքում բնակեցված են եղել 10-15 ազատությունից զրկված անձինք։
Վերջիններս ունեցել են նաև մահճակալի և անկողնային պարագաններիխնդիր, ինչի պատճառով երբեմն քնել են հերթափոխով։
Նույն խնդիրները առկա են քրեակատարողական այլ հիմնարկներում։
Անհավասարաչափ տեղաբաշխման դեպքեր են հայտնաբերվել նաև գերբնակեցման խնդիր չունեցողհիմնարկներում27։
Խոշտանգումների և անմարդկային կամ արժանապատվությունը նվաստացնող վերաբերմունքի կամ պատժի կանխարգելման եվրոպական կոմիտեն իր 2-րդ ընդհանուր հաշվետվության մեջ փաստել է, որ ազատազրկման վայրում նախատեսվածից ավելի մեծ թվով անձանց պահելու անհրաժեշտությունը ծայրահեղ վատ է ազդում այնտեղ մատուցվող բոլոր ծառայությունների և իրականացվող միջոցառումների վրա․ զգալիորեն նվազեցնումէ կյանքի ընդհանուր մակարդակը։
Ավելին, ազատազրկման վայրի կամ նրաորևէ մասի գերբնակեցման աստիճանն ինքնին կարող է լինել անմարդկայինկամ նվաստացուցիչ։
Նշենք, որ ՀՀ քրեակատարողական օրենսգրքի 73-րդհոդվածի համաձայն՝ ուղղիչ հիմնարկում մեկ դատապարտյալին հատկացվողբնակելի տարածության չափը չի կարող պակաս լինել չորս քառակուսի մետրից։
Վեր են հանվել նաև ազատությունից զրկված անձանց առողջությանպահպանման իրավունքի հետ կապված մի շարք խնդիրներ։
Միջազգային պահանջներին համապատասխան՝ պետությունը պարտավոր է ապահովել հատուկ կարիքներ ունեցող դատապարտյալների մշտական խնամքը հատուկպատրաստում ունեցող մասնագետների կողմից, սակայն տվյալները փաստում25 Տե՛ս https։
//www.bjs.gov/index.cfm?ty=tp&tid=194։
26 Տե՛ս https։
//www.bjs.gov/index.cfm?ty=pbdetail&iid=5341։
27 Տե՛ս Տարեկան զեկույց Հայաստանի Հանրապետության մարդու իրավունքների պաշտպանի՝որպես կանխարգելման ազգային մեխանիզմի 2016 թվականի գործունեության վերաբերյալ, էջ12։
են, որ ազատությունից զրկված հիվանդ անձանց տրամադրվող խնամքի ծավալները ոչ միշտ են լինում բավարար28։
Արձանագրվել են ոչ բավարար սանիտարահիգիենիկ պայմանների դեպքեր՝ խոնավության բարձր աստիճան, սանհանգույցների անսարքություն, խցերում միջատների առկայություն և այլն29։
Իհարկե, 2016 թվականին կատարվել են վերանորոգման մի շարք աշխատանքներ, սակայն դրանց զգալի մասը կատարվել է ազատությունից զրկվածանձանց անձնական միջոցների հաշվին, ինչը անընդունելի է, քանի որ առաջացնում է կոռուպցիոն ռիսկեր և դատապարտյալների պահման պայմաններիանհավասարություն։
Վեր են հանվել մի շարք գործնական խնդիրներ, որոնքառնչվում են տրամադրվող սննդին30։
Անհրաժեշտ է նաև քրեակատարողական հիմնարկների ծառայողների աշխատանքային պայմանների բարելավում։
Նրանց պետք է տրամադրվեն բավարար պայմաններով աշխատասենյակներ,ներքին կապի միջոցներ, առանձնացված ճաշարան, սանիտարահիգիենիկպայմաններով սանհանգույցներ և այլն31։
Պետության իրավասության ներքոգտնվող անձանց մահվան համար պատասխանատվություն է կրում պետությունը, և այս առումով հարկ է նաև նշել, որ իրավասու մարմինների կողմիցձեռնարկված միջոցառումները` ուղղված ինքնասպանության, ինքնավնասմանև ինքնախեղման դեպքերի կանխարգելմանը ազատությունից զրկված անձանց շրջանում, անբավարար են։
Դրա մասին են վկայում ՀՀ արդարադատության նախարարության վիճակագրական տվյալները, որոնց համաձայն՝ 2011թվականից մինչև 2016 թվականի ավարտը քրեակատարողական հիմնարկներում գրանցվել է ինքնասպանության 26 դեպք, որից 7-ը՝ 2016 թվականի ընթացքում։
2016 թվականի ընթացքում քրեակատարողական հիմնարկներումարձանագրվել է ինքնավնասման 879 դեպք։
ՀՀ մարդու իրավունքների պաշտպանին ուղղված բողոքների ուսումնասիրությամբ, ինչպես նաև դատապարտման վայրեր կատարած մոնիթորինգային այցերի ժամանակ բացահայտվել ենազատությունից զրկված անձանց նկատմամբ բռնության և սպառնալիքներիգործադրման դեպքեր32։
Այս և մի շարք այլ խնդիրները ու թերացումները վկայում են ՀՀ քրեակատարողական հիմնարկներում օրենսդրությանը և միջազգային նորմերին չհամապատասխանող պայմանների առկայության մասին, ինչը անընդունելի է, քանի որ քրեական պատժի նպատակն է վերականգնել սոցիալական արդարությունը, ուղղել պատժի ենթարկված անձին և կանխել28 Տե՛ս նույն տեղում, էջ 16։
29 Տե՛ս նույն տեղում, էջ 19։
30 Տե՛ս նույն տեղում, էջ 31։
31 Տե՛ս նույն տեղում, էջ 51։
32 Տե՛ս Տարեկան զեկույց Հայաստանի Հանրապետության մարդու իրավունքների պաշտպանի՝որպես կանխարգելման ազգային մեխանիզմի 2016 թվականի գործունեության վերաբերյալ, էջ52, 55։
հանցագործությունները, և ոչ մի դեպքում քրեական պատիժը չպետք էուղեկցվի ազատությունից զրկված անձանց իրավունքների խախտումներով,ինչը անխուսափելիորեն տեղի է ունենում, երբ պետությունը չի կատարում այդոլորտում իր առջև դրված պարտականությունները։
Կարծում ենք, մասնավոր ուղղիչ հիմնարկների անհրաժեշտությունը փաստող գլխավոր հիմքը քրեակատարողական հիմնարկների գերբնակեցումն է,ինչպես նաև դրանցում բավարար պայմանների բացակայությունը։
Փաստորեն, եթե պետությունը ինչ-ինչ պատճառներով չի կարողանում ապահովել սեփական օրենսդրությամբ սահմանված պահանջները, ապա տվյալ պետությանկողմից մասնավոր ուղղիչ հիմնարկների ստեղծումը թույլատրելը կարելի է համարել արդարացված (իհարկե, եթե դրանք հիմնադրվեն և գործեն օրինականության շրջանակներում)։
Ընտրությունը պետք է տեղի ունենա մրցութայինկարգով, որի արդյունքում առավել լավ պայմաններ առաջարկած ընկերությանհետ համապատասխան պետական մարմինը կկնքի պայմանագիր, որում մանրամասն կսահմանվեն բոլոր պայմանները։
Իսկ ինչ վերաբերում է այն դժգոհությանը, որ մասնավոր ուղղիչ հիմնարկներին տրվում են չափից շատ լիազորություններ և ինքնուրույնություն, ինչն առաջացնում է չարաշահումներիվտանգ, ապա կարծում ենք, որ, եթե պայմանագրի շրջանակներում հստակորեն սահմանվեն պետական վերահսկողության ձևերն ու երաշխիքները, և պետությունը դրսևորի անհրաժեշտ հետևողականություն, այդպիսի չարաշահումները և խախտումները կբացառվեն։
Միաժամանակ, կարծում ենք, որ առավելնպատակահարմար է ԱՄՆ-ում մասնավոր ուղղիչ հիմնարկների սկզբնականշրջանում գործող համակարգը, այսինքն՝ ոչ թե իրականացնել ամբողջականմասնավորեցում որևէ քրեակատարողական հիմնարկում, այլ մասնավոր ընկերություններին տրամադրել միայն քրեակատարողական ծառայություններ մատուցելու հնարավորություն։
Այդ տեսակ մասնավորեցումը կլինի սահմանափակ, մասնակի և կգործի «Քրեակատարողական ծառայություններ մատուցելու մասին» պայմանագրի հիման վրա։
Այս դեպքում տվյալ քրեակատարողական հիմնարկը կպատկանի ոչ թե որևէ մասնավոր ընկերության (ինչպես ներկայումս է մասնավոր ուղղիչ հիմնարկներ ունեցող երկրներում), այլ կշարունակի լինել պետության իրավասության ներքո, իսկ մասնավոր ընկերությունը կապահովի նրանում մատուցվող ծառայությունների և իրականացվող ծրագրերիկայացումը։
Նման դեպքում ազատությունից զրկված անձինք ապահովվածկլինեն բավարար պայմաններով (սնունդ, սանիտարահիգիենիկ պայմաններ,վերանորոգում, անվտանգություն և այլն), ծառայություններ մատուցող ընկերությունը կիրականացնի իր գործառույթները և դրա դիմաց կստանա օրականյուրաքանչյուր պահվող դատապարտյալի համար նախատեսված վճարները,իսկ պետությունը կձերբազատվի քրեակատարողական ծառայությունների ոլորտում իր գործառույթներից` միաժամանակ ունենալով հնարավորությունակտիվորեն վերահսկելու մասնավոր ուղղիչ հիմնարկների գործունեությունը։
Մասնավորեցումը նման կերպով սահմանափակելու արդյունքում կլուծվի նաևդրանց օրինականության մասին վեճը։
Ինչպես նշվել է, շատերը կարծում են,որ մասնավոր ուղղիչ հիմնարկներ թույլատրելով՝ պետությունը հարկադրանքկիրառելու իր բացառիկ իրավունքը անօրինականորեն հանձնում է մասնավորին։
Մինչդեռ այս դեպքում քրեակատարողական հիմնարկը մնում է պետության իրավասության ներքո, և հարկադրանք կիրառողը փաստորեն կրկին պետությունն է, հետևաբար օրինականության խաթարումը բացառվում է։
Այսպիսով՝ նմանատիպ մասնավոր ուղղիչ հիմնարկները նպատակահարմար կլինեն մեր հանրապետությունում, քանի որ քրեակատարողական հիմնարկների ոլորտում առկա են բազմաթիվ խնդիրներ, իսկ դրանք լուծելու հարցում պետությունը դժվարանում է։
Կարծում ենք` առաջարկված մոտեցումըկարող է լինել արդյունավետ և ամենաձեռնտու տարբերակը նշված խնդիրները հաղթահարելու համար։
Գոհար ԲեգոյանՄԱՍՆԱՎՈՐ ՈՒՂՂԻՉ ՀԻՄՆԱՐԿՆԵՐԻ ԱՐԴՅՈՒՆԱՎԵՏՈՒԹՅՈՒՆԸ ԵՎ ԴՐԱՆՑ ՆԱԽԱՏԵՍՄԱՆ ՆՊԱՏԱԿԱՀԱՐՄԱՐՈՒԹՅՈՒՆԸ ՀՀ-ՈՒՄԲանալի բառեր` մասնավոր ուղղիչ հիմնարկ, մասնավորեցում, բանտերի գերբնակեցում, օձանց իրավունքներԱմփոփագիր։
| Հոդվածի շրջանակներում հեղինակը ուսումնասիրել է մասնավոր ուղղիչ հիմնարկների գործունեությունն արտասահմանյան մի շարք երկրներում, քննարկել է ՀՀ-ում դրանց ներդրման նպատակահարմարության հարցը։
Ուղղիչ հիմնարկների մասնավորեցումը սկսվել է դեռևս 1980-ական թվականներին ԱՄՆ-ում և տարածում գտել աշխարհի տարբեր երկրներում։
Սույն աշխատանքում հեղինակը վեր է հանվել մասնավոր ուղղիչ հիմնարկների արժանիքներն ու թերությունները և եկել այն եզրակացության, որ մասնավոր ուղղիչ հիմնարկները կարող են հաջողությամբ լուծել ՀՀ քրեակատարողական ոլորտում առկա բազմաթիվ խնդիրներ։
|
ԻՐԱՎՈՒՆՔՈՒՄ ԲԱՑԱՌՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ԵՎ ԻՐԱՎԱԿԱՆ ՆՈՐՄԵՐԻՀԱԿԱՍՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ՀԱՐԱԲԵՐԱԿՑՈՒԹՅՈՒՆԸԻրավական նորմի և իրավունքում բացառությունների հարաբերակցությունը. Ներկայումս բավականին բարձր է իրավունքի դերը։
Իրավունքի ազդեցությունըսոցիալական միջավայրի վրա ոչ միայն ներառում է իրավական կարգավորման բացերը, այլ, որն ամենակարևորն է, իրավունքի շրջանակներում հնարավորություն էստեղծում հասարակական հարաբերությունների բազմաթիվ սուբյեկտների անհամասեռ ու բազմակողմանի հետաքրքրությունները բավարարելու համար։
Իրավունքի հիմնական բնութագրիչ գիծը հասարակական բազմաբնույթ հարաբերությունների իրավական կարգավորումն է։
Իրավական նորմը հանրային իշխանության ստեղծած և սանկցավորած, տրամադրող-պարտավորեցնող բնույթ ունեցող,ձևական որոշակի, համապարտադիր վարքագծի կանոն է։
Ոչ մի իրավական նորմ ի վիճակի չէ ամբողջովին կարգավորել կյանքի իրավիճակների բազմազանությունը և ներառել հասարակական հարաբերությունների բոլորսուբյեկտներին, ուստի, որպեսզի խուսափենք հասարակության ամբողջականությանը սպառնացող վտանգներից և սոցիալական կարգավորմանը ճկունություն հաղորդենք, անհրաժեշտություն են իրավունքից բացառությունները։
«Հենց հետաքրքրությունների բազմազանությունը, դրանք լիովին սահմանափակելու անհնարինությունը և համակցության անհրաժեշտությունը պայմանավորում ենբացառությունների հայտնվելը իրավունքից» [1]։
Բացառություն նշանակում է ընդհանուր կարգից՝ կանոնից շեղվող, երևույթ՝ արարք [2]։
Բացառություններ կարող են գոյություն ունենալ կյանքի ցանկացած ոլորտում,հարաբերություններ կարգավորող նորմերում, կանոններում։
«Նորմ-բացառություններն իշխանության՝ սահմանած, համապարտադիր, ձևական որոշակի հրաման են՝ հաստատված կամ սանկցավորված պետության կողմից ևապահովված պետական հարկադրանքով։
Իրավունքն ու բացառությունը հանդես են գալիս որպես միասնական համակարգ, փոխադարձաբար լրացնում են մեկը մյուսին և հարաբերակցվում ինչպես ամբողջը (իրավունք) և մասը (բացառություն)։
Հենց միասնականությամբ էլ բացատրվումէ այն միտքը, որ բացառությունները չեն կարող խախտել իրավունքը» [1]։
Բացառությունների շնորհիվ իրավունքը հասնում է բազմակողմանիության։
Սրանով էլ կարելի է բացատրել իրավունքի ամբողջականությունը, հնարավորությունըհամարժեքորեն արձագանքելու ոչ միանշանակ և կյանքի անընդհատ զարգացող միջադեպերին։
Այսպիսով, բացառությունները, չխախտելով իրավունքը, առաջարկումեն կարգավորման այլընտրանքային տարբերակ՝ նպաստելով իրավունքի գործառույթների արդյունավետ և նպատակային իրականացմանը։
Օրինակ՝ ՀՀ քր. դատ.օր-ի 16-րդ հոդվածում` «Դատական քննության հրապարակայնությունը», սահմանված է՝ «1. Քրեական գործերի դատական քննությունը բոլոր դատարաններում դռնբացէ, բացառությամբ սույն հոդվածի երկրորդ մասով նախատեսված դեպքերի։
2. Դատարանի որոշմամբ դռնփակ դատական քննություն կարող է անցկացվելպետական և ծառայողական գաղտնիքների հետ առնչվող հանցագործություններիգործերով։
Դատարանի նախաձեռնությամբ կամ դատավարության մասնակիցներիմիջնորդությամբ բացառիկ դեպքերում, եթե դա չի վնասի արդարադատության իրականացմանը կամ չի հանգեցնի դատավարության հրապարակայնության սկզբունքիչարդարացված սահմանափակմանը, դատարանի որոշմամբ դռնփակ դատականքննություն կարող է անցկացվել նաև՝1. անձնական և ընտանեկան կյանքին, անձի պատվին և արժանապատվությաննառնչվող հանցագործությունների վերաբերյալ գործերով,2. անձի սեռական ազատության և սեռական անձեռնմխելիության դեմ ուղղվածհանցագործությունների վերաբերյալ գործերով,3. քրեական դատավարությանը մասնակցող անձանց կամ նրանց մերձավորազգականների պաշտպանության անհրաժեշտության դեպքում։
Դատարանը դռնփակ դատական քննություն կարող է անցկացնել նաև ազգայինանվտանգության և հասարակական կարգի պաշտպանության նկատառումներով,ինչպես նաև սույն օրենսգրքով նախատեսված այլ դեպքերում։
Եթե դատարանիորոշմամբ լրատվական գործունեություն իրականացնողին կամ լրագրողին պարտադրվում է բացահայտել տեղեկատվության աղբյուրը, ապա լրատվական գործունեություն իրականացնողի կամ լրագրողի միջնորդությամբ դատական քննություննիրականացվում է դռնփակ։
Բացառությունը նման ենթատեքստում իրավական անհրաժեշտության արտացոլման արդյունք է, որը պայմանավորված է հասարակականհարաբերությունների որոշակի հատվածի կարգավորման պահանջով»։
Այսպիսով, սույն հոդվածով սանհմանված է ընդհանուր կանոն, այն է՝ քրեականգործերի դատական քննությունը բոլոր դատարաններում դռնբաց է, այնուհետևառանձին կետերով նշվում են այն բացառիկ դեպքերը, որոնց ժամանակ դատականնիստերը կարող են անցկացվել դռնփակ, ինչպես նաև նշվում է «սույն օրենսգրքովնախատեսված այլ դեպքերում»։
Սա նշանակում է, որ անընդհատ զարգացող հասարակական հարաբերությունների կարգավորման անհրաժեշտությամբ պայմանավորված, կարող են սահմանվել այլ բացառություններ ևս, որոնք հիմնական նորմին հասարակական հարաբերությունների առավել լայն շրջանակ կարգավորելու հնարավորություն կտան։
Ռուս իրավաբան Սումենկովն իր «Իրավունքում բացառություններ» աշխատության մեջ նշում է, թե «Մյուս կողմից իրավունքից բացառությունների հետ կապվածհարցերը կասկած են առաջացնում իրավունքի ունակությունների նկատմամբ՝ որպեսհամընդհանուր նորմատիվ կարգավորչի։
Ավելին, դա առաջացնում է արդարացիմտավախություն՝ բացառություններով ձախողելու ընդհանուր իրավական նորմերը, և,որպես արդյունք, բացառությունների չարաշահման հավանականություն՝ դրանցիրացման ընթացքում։
Բացառությունները երբեք չպետք է փոխարինեն իրավական նորմերին, քանի որբացառության գերակայությունն անխուսափելիորեն կհանգեցնի իրավական կառույցի ամբողջականության ոչնչացման և իրավական համակարգի քայքայման»։
Այնուհետև արդարացիորեն ավելացնում է, որ «Անտեսելով իրավունքից բացառությունների անհրաժեշտությունը՝ իրավունքը կորցնում է իր համընդհանուր նորմատիվային կարգավորչի որակը։
Իրավունքում բացառությունների գոյության բուն էությունն այն է, որ բացառությունները ոչ թե խաթարում են իրավունքի բնականոն գործընթացը, այլ միասին ուղղված են սոցիալական կապերի կարգավորմանը» [1]։
Պետք է նշել, որ իրավունքից կատարված բացառությունների գերակայությունից, ինչպես նաև դրանց չարաշահումից խուսափելու համար անհրաժեշտ է հավատարիմ մնալ իրավական որոշակիության սկզբունքին, ինչպես նաև, կիրառելով իրավաբանական տեխնիկայի հատուկ միջոցներ, առավելագույնս հստակ և կոնկրետսահմանել այն եզակի, բացառիկ դեպքերը, որոնց արդարացի կարգավորումն ապահովելու նպատակով սահմանվում են ընդհանուր կանոնից շեղումներ՝ բացառություններ։
Իրավական նորմերի կոլիզիաներ։
Միևնույն ժամանակ, հասարակական հարաբերություններ կարգավորելիս իրավական նորմերի միջև կարող են առաջանալկոլիզիաներ։
Կոլիզիա նշանակում է հակադիր շահերի, ձգտումների, հայացքներիբախում, ընդհարում [2]։
Տարբեր նորմեր կարծես «պայքարի» մեջ են մտնում՝ ձգտելովկարգավորել հասարակական նույն հարաբերությունը, այնինչ անհրաժեշտ է ընտրելև կիրառել միևնույն հարաբերություններ կարգավորող իրավական նորմերից որևէմեկը։
Այս հարցը հատուկ է իրավունքի բոլոր ճյուղերին, սակայն խնդիրն առավելդժվարին է քրեական իրավունքի շրջանակներում։
Ինչպես նշում է Մ. Դ. Շարգորոդսկին` «Ըստ քրեական օրենքի ստեղծման օրենսդրական տեխնիկայի կանոններիցմեկի՝ յուրաքանչյուր հոդված պետք է շարադրվի այնպես, որ նախատեսող հանցակազմը ստույգ սահմանազատվի այլ հոդվածներով նախատեսվող հանցակազմերից»[3]։
Այսպիսով, հատկապես քրեական իրավունքում, ինչը պայմանավորված է այսճյուղով կարգավորվող հասարակական հարաբերությունների առանձնահատկությամբ, իրավական նորմերը պետք է լինեն առավել տրամաբանական, համակարգվածև հստակ։
Իրավական կոլիզիան օբյեկտիվ և սուբյեկտիվ գործոններով պայմանավորվածմիևնույն կամ համանման հասարակական հարաբերություններ կարգավորող իրավական նորմերի հակասությունը կամ անհամապատասխանությունն (տարբերությունն) է [4]։
Իրավական նորմի հակասության դեպքում բախվում են արգելող և լիազորող նորմերը, որոնք բացառում են միմյանց [4]։
Օրինակ՝ ՀՀ Սահմանադրության42-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ յուրաքանչյուր ոք ունի տեղեկություններ ու գաղափարներ փնտրելու, ստանալու և տարածելու ազատություն, իսկ ՀՀ Դատականօրենսգրքի՝ «Որակավորման գրավոր քննությունը» վերտառությամբ 115.2-րդ հոդվածի 10-րդ մասի համաձայն՝ «Հոգեբանական թեստի արդյունքներն ունեն միայնխորհրդատվական նշանակություն, ենթակա չեն հրապարակման և տրամադրվում ենմիայն Արդարադատության խորհրդի անդամներին՝ խորհրդում հարցազրույցիանցկացումից հետո մինչև ամփոփիչ քննարկումը։
Հոգեբանական թեստի արդյունքները, դատավորների թեկնածությունների ցուցակը Հանրապետության Նախագահիկողմից հաստատվելուց հետո ենթակա են ոչնչացման»։
Այնուհետև Սահմանադրական դատարանը 20.06.2017 ՍԴՈ-1374 որոշմամբհաստատվեց հետևյալը. «115.2-րդ հոդվածի 10-րդ մասը՝ այն մասով, որով դատավորների թեկնածությունների ցուցակ ընդգրկված հավակնորդների հոգեբանականթեստի արդյունքները, որոնք վերաբերում են նրանց հանրային-իրավական պատասխանատվության ստանձնման որակներին, ենթակա չեն հրապարակման, և այդ ցուցակը Հանրապետության Նախագահի կողմից հաստատվելուց հետո ենթակա էոչնչացման, ճանաչել ՀՀ Սահմանադրության 42-րդ հոդվածի 1-ին մասին, մասնավորապես` տեղեկություններ փնտրելու, ստանալու և տարածելու ազատությունն ամրագրող դրույթին հակասող և անվավեր»։
Այսպիսով ՍԴ-ի սույն որոշմամբ հաստատվում է այս երկու նորմերի միջև առկա հակասությունը։
Կարծում եմ, որ իրավաբանական տեխնիկայի միջոցների կիրառմամբ հնարավոր է այնպես շարադրել, որ ՀՀ Դատական օրենսգրքի 115.2-րդ հոդվածի 10-րդ մասըդիտվեր որպես Սահմանադրության 42-րդ հոդվածի 1-ին մասից կատարված բացառություն, մասնավորապես՝ «Յուրաքանչյուր ոք ունի տեղեկություններ ու գաղափարներ փնտրելու, ստանալու և տարածելու ազատություն, բացառությամբ՝ որակավորման քննության ընթացքում ստացված դատավորների հոգեբանական թեստի արդյունքներից»։
Ուստի իրավական նորմերի կոլիզիոն պատճառ կարող են լինել նաևօրենսդրական տեխնիկայի կանոնները։
Այս առումով էլ մեծապես կարևորվում էիրավաստեղծման ընթացքում դրանց դերն ու նշանակությունը։
Հենց այս դեպքումբացառությունները կարող են հանդես գալ որպես իրավաբանական տեխնիկայիհնարքներ, ծառայել իբրև իրավաբանական հատուկ միջոց, որն ուղղված է իրավաստեղծ գործունեության բարելավմանը, իրավակիրառման օպտիմալացմանը ևիրավունքի արդյունավետ ու նպատակային գործունեության ապահովմանը։
Իսկ անհամապատասխանության դեպքում նորմերը միևնույն բնույթի են, սակայն ունեն տարբեր բովանդակություն, կամ առաջացնում են տարբեր հետևանքներ [4]։
Օրինակ՝ ՀՀ քր. դատ. օր.-ի 141-րդ հոդվածի 12-րդ մասի համաձայն՝ կալանավորվածներին պահելու վայրի վարչակազմի պարտականությունն է կալանքից անմիջապես ազատել անձին, եթե ազատման համար դատարանի նշանակած գրավը լրիվմուծված է։
142-րդ հոդվածի 1-ին մասի 6-րդ կետի համաձայն՝ մեղադրյալը քրեականվարույթն իրականացնող համապատասխան մարմնի որոշման հիման վրա կալանքիցենթակա է ազատման, եթե մուծված է անձին կալանքից ազատելու համար դատարանի նշանակած գրավը։
143-րդ հոդվածի 5-րդ մասի համաձայն՝ գրավը մուծելու մասինապացույցներ ստանալով` քրեական վարույթն իրականացնող մարմինն անմիջապեսհանձնարարում է մեղադրյալին ազատել կալանքից։
Այսպիսով, նշված երեք հոդվածներում անհամապատասխանությունը հետևյալնէ. Օրենսդիրը մի կողմից սահմանել է կալանավորվածներին պահելու վայրի վարչակազմի անմիջական պարտականություն, այն է՝ ազատ արձակել մեղադրյալին, եթեմուծված է դատարանի կողմից նշանակված գրավը, մյուս կողմից սահմանել, որմեղադրյալին կալանքից ազատելու վերաբերյալ որոշում պետք է ընդունի վարույթնիրականացնող մարմինը՝ գրավը մուծելու դեպքում, այնուհետև՝ նման որոշում կայացնելու լիազորությամբ օժտված է նաև քրեակատարողական հիմնարկի ներկայացուցիչը։
Արդյունքում երեք տարբեր կարգավորումներ առաջարկող հոդվածներում անհամապատասխանություն է առաջացել, և գործնականում քրեակատարողական հիմնարկը մեղադրյալին կալանքից չի ազատում, քանի դեռ չկա վարույթն իրականացնողմարմնի որոշումը, անգամ, եթե առկա են մուծված գրավը հավաստող փաստաթղթերը։
Եթե կա անհրաժեշտություն, որ մի դեպքում կալանքից ազատելու իրավասությունտրվի վարույթն իրականացնող մարմնին, մեկ այլ դեպքում՝ կալանավորվածներինպահելու վայրի վարչակազմին, ապա պետք է սահմանել մեկ ընդհանուր կանոն։
Օրինակ՝ մեղադրյալին ազատ արձակելու մասին որոշում կայացնում է վարույթ իրականացնող մարմինը, բացառությամբ այն դեպքերի, երբ օրինակ՝ նշված իրավասությունն անհրաժեշտ է տալ քրեակատարողական հիմնարկի ղեկավարին։
Այսպիսով, հենց այս է իրավունքում բացառությունների և իրավունքում հակասությունների՝ որպես առանձին կատեգորիաների տարանջատման կարևորությունը։
Իրավունքում բացառության և իրավական նորմերի հակասության հարաբերակցությունը. Բացառությունները, չխախտելով ընդհանուր կանոնը, առաջարկումեն կարգավորման մեկ այլ տարբերակ՝ միաժամանակ դուրս չգալով իրավունքի ընդհանուր կարգավորման շրջանակից, իսկ կոլիզիաների դեպքում կա մեկ հարաբերություն, որի կարգավորմանն ուղղված են մեկից ավելի, միմյանցից տարբերվող նորմեր։
Այս երևույթների տարանջատման հիմքում կարևորագույն դեր ունեն օրենսդրականտեխնիկայի միջոցները։
Ի տարբերություն բացառությունների, կոլիզիաներն ինքնինբացասական երևույթներ են. բարդացնում են իրավունքի սուբյեկտների իրավունքների իրացման և պարտականությունների կատարման գործընթացը։
Կոլիզիոն լուծումները նպաստում են նաև իրավական համակարգի զարգացմանը։
Այս երևույթների տարանջատման գործում կարևոր դեր ու նշանակություն ունի«Իրավական ակտերի մասին» ՀՀ օրենքը, որի «ՀՀ իրավական ակտերի ստորադասությունը» վերտառությամբ 24-րդ հոդվածում առավել համակարգված սահմանվածեն մի շարք կոլիզիոն նորմեր, ինչպիսիք են տարբեր իրավաբանական ուժ ունեցող,հավասար իրավաբանական ուժ ունեցող, տարբեր աղբյուրներում ամրագրված իրավական նորմերի բախումները լուծող նորմերը։
Միայն սույն հոդվածի 9-րդ մասը սահմանում է, որ իրավական ակտում հակասություն չի համարվում ընդհանուր նորմիցբացառության սահմանումը։
Այսպիսով, նշված օրենքի 24-րդ հոդվածի 9-րդ մասիհամաձայն բացառությունը չի համարվում կոլիզիա, որովհետև «բացառությամբ» ենթադրվում է ընդհանուր իրավահարաբերության կարգավորումից որոշակի իրավահարաբերության առանձնացում։
Այն չբացառելու դեպքում կկարգավորվի նույն ընդհանուր կանոնով, սակայն այս դեպքում ընդհանուր կանոնը չի ապահովի տվյալ հարաբերության արդարացի ու նպատակային կարգավորումը։
Օրենքը տալիս է այս տարանջատումը, սակայն ինչպե՞ս, ի՞նչ կառուցակարգերի կամ ի՞նչ օրենսդրական տեխնիկայի կանոնների միջոցով տարանջատել այս հասկացություններն, օրենքով նախատեսված չեն։
Խնդիրն ունի ոչ միայն տեսական, այլև գործնական կարևոր նշանակություն,քանզի գործնականում տվյալ հասարակական հարաբերության (ունի իրավականկարգավորման անհրաժեշտություն) արդարացի կարգավորումն ապահովելու համարանհրաժեշտ է նախ և առաջ հասկանալ, թե այդ հարաբերությունը կարգավորող նորմերը որքանով են հստակ, կոնկրետ և տրամաբանական, արդյոք բացառության կարգով են կարգավորված, թե կան հակասություններ։
Սակայն հասարակական հարաբերությունների ցանկացած իրավական կարգավորում, լինի բացառությունների տեսքով, թե՝ կոլիզիոն լուծումների, պետք է բխի մարդու հիմնական իրավունքների, ազատությունների պաշտպանության սկզբունքից։
ԳՐԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆ[1] Суменков С. Ю., Исключения в праве։
Общетеоретический анализ, Саратов, 2016,[2] Աղայան Է., Արդի հայերենի բացատրական բառարան, «Հայաստան» հրատ.,Երևան, 1976, էջ 182, 746։
[4] Դանիելյան Է., Խաչատրյան Մ., Խզմալյան Ա. և այլք, Պետության և իրավունքիտեսություն, ուսումնական ձեռնարկ, գիտական խմբագիր՝ Ա. Ղամբարյան, Մ. Մուրադյան, 2-րդ լրամշակված հրատարակություն, Երևան, Լուսաբաց հրատարակչատուն, 2016, էջ 508-509։
Հունանյան ԱնահիտԻՐԱՎՈՒՆՔՈՒՄ ԲԱՑԱՌՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ԵՎ ԻՐԱՎԱԿԱՆ ՆՈՐՄԵՐԻՀԱԿԱՍՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ՀԱՐԱԲԵՐԱԿՑՈՒԹՅՈՒՆԸԲանալի բառեր՝ իրավական նորմ, իրավունքում բացառություններ, իրավականնորմերի հակասություններ, անհամապատասխանություններ։
| Ի տարբերություն իրավական նորմերի հակասությունների՝ իրավունքում բացառությունները՝ որպես իրավական համակարգում առկա երևույթ, տեսության մեջ ուսումնասիրված և լուսաբանված չեն։
Խոսքն առաջին հերթին վերաբերում է իրավունքի նորմերից կատարված բացառությունների և հակասությունների հարաբերակցության հարցին։
Ուստի աշխատանքը նպատակ ունի պարզաբանելու, թե ինչ է իրավունքում բացառությունը, իրավական նորմերի հակասությունը, այնուհետև ցույց տալու դրանց դերն ու նշանակությունը մեր իրավական համակարգում։
Կարևոր է ուսումնասիրել և վեր հանել նաև ՀՀ իրավական համակարգի՝ այդ հասկացությունների հետ կապված բացերը, առաջարկել համապատասխան լուծման կառուցակարգեր, մասնավորապես՝ կոնկրետ օրինակների միջոցով տարանջատելով իրավունքում բացառություններն ու իրավական նորմերի հակասությունները։
|
Նախաբան։
Կանանց հանցավորությունը ընդհանուր հանցավորության բաղկացուցիչ մասն է, սակայն դրա հետ մեկտեղ բնութագրվում էքանակական և որակական հատուկ ցուցանիշներով, հանցանք կատարածկանանց անձի առանձնահատկություններով, հանցավոր վարքագիծըպայմանավորող առանձին գործոններով։
Կանանց հանցավորությանը անդրադարձել են պրոֆեսորներ Պ. Ն.Տարնովսկայան, Ն. Զելանդը, Է. Ֆերին, Վ. Ա. Սերեբրյակովան, Ա. Հ.Գաբուզյանը, Յու. Մ. Անտոնյանը, Վ. Վ. Լունեևը, Ս. Ա. Շոտկինովը և այլք։
Աշխատանքի նպատակը կանանց հանցավորության առանձնահատկությունների, հանցանք կատարած կնոջ անձի ուսումնասիրումն է, ՀՀ-ում վերջին տարիներին կանանց հանցավորության վիճակի նեկայացումն է։
Կանանց հանցավորությունը բավարար չափով ուսումնասիրված չէհայրենական իրավաբանական գրականությունում. գրեթե չկան կանանցհանցավորությանը նվիրված հետազոտություններ։
Ասվածը վկայում էընտրված թեմայի կարևորության և արդիականության մասին։
«Մեդեյա»ողբերգությունում։
Կանանց հանցավորության մոտիվացիոն-սպեցիֆիկ խնդիրներնառաջին անգամ շոշափել է հին հույն դրամատուրգ Էվրիպիդը (մ.թ.ա. մոտ480-406թթ.)Ստեղծագործությունումնկարագրված է գլխավոր հերոսուհու՝ Մեդեայի հոգում ընթացող պայքարը՝իրենլքած Յասոնի հանդեպ տածած ատելության և մայրականզգացմունքների միջև։
Խանդից խեղդված՝ նա սպանում է Յասոնի կնոջը և իրերեխաներին [1]։
Այս թեմային անդրադարձել է նաև Նար-Դոսը «Թե ի՛նչեղավ, երբ շաքարամանից երկու կտոր շաքար պակասեց» պատմվածքում՝նկարագրելով սկեսուրի և ընտանիքի այլ անդամների կողմից հարսինծեծելու և վերջինիս մահվան հասցնելու դեպք [2]։
Կնոջ կողմից հանցանքիկատարում նկարագրված է նաև Ալեքսանդր Դյումայի «Կոմս ՄոնտեՔրիստո» վեպում, որտեղ թագավորական դատախազ Վիլֆորի կինը՝Էլոիզան, փառամոլությունից կուրացած, թունավորելու միջոցով սպանում էՎիլֆորի մորը, փորձ է կատարում սպանելու նաև դատախազի հորը ևաղջկան [3]։
Համաշխարհային պատմության և գրականության էջերումկարելի է գտնել նաև այլ օրինակներ։
Կանանց հանցավորության, դրա պատճառների, հանցանք կատարած կնոջ անձի գիտական ուսումնասիրությունները և կանանց հանցավորության կանխման միջոցների մշակումն սկսվել է ավելի ուշ՝ XIX դարիսկզբում։
Վիճակագիր Կետլեն, ապրելով գործոնների տեսության՝ որպեսկրիմինալոգիական նոր տեսության ծագման ժամանակաշրջանում ևուսումնասիրելով հանցավորության վիճակագրական օրինաչափությունները, գրում էր, որ «հանցանքներ կատարելու հակումը կախվածության մեջէ գտնվում տարիքից, սեռից, մասնագիտությունց, կրթության մակարդակից,տարվա եղանակից և այլնից» [4]։
Նա մարդու սեռը դիտարկում էր իբրևհանցավորության դետերմինանտներից մեկը։
Բժիշկ-կրիմինոլոգ Տարնովսկայան, որը, ըստ էության, Լոմբրոզոյիհետևորդն էր, մի քանի աշխատություն է նվիրել հանցանք կատարածկանանց առանձին տիպերին։
Նա փաստում էր, որ հանցանք կատարածկինը թե՛ հոգեպես, թե՛ ֆիզիկապես էականորեն տարբերվում է այս կամ այնռասսայի կամ միջավայրի միջին նորմալ կնոջ տիպից [5]։
Կանանց հանցավորության խնդիրներին անդրադարձել է նաևկրիմինոլոգ Զելանդը, որը բարոյականության տեսության ներկայացուցիչ էր։
Կանանց հանցավորությանը գնահատական տալիս նա ելնում էրկանխավարկածից, որ կնոջ կյանքը փակ է և միապաղաղ, ամփոփվածսահմանափակ թվով անձանցորոշակիշփումներով,հետևիրադրություններում կարող է հանգեցնել հանցանքի կատարման ավելիշուտ, քան բազմակերպ և բուռն կյանքը [6]։
Իտալացի կրիմինոլոգ Ֆերրին, հիմնավորելով անթրոպոլոգիական ևսոցիալական գործոնները հաշվի առնելու իր տեսակետը, նշել է, որհանցանքը միայն կենսբանական առանձնահատկությունների հետևանքըչէ, այլ միաժամանակ ինչպես այս առանձնահատկությունների, այնպես էլֆիզիկական և սոցիալական գործոնների հետևանք է [7]։
Ինչպես նշում է պրոֆեսոր Լունեևը, կնոջ բարոյաիրավականվարքագիծը կանխորոշում է անչափահասների և երիտասարդներիվարքագիծը։
Վերջիններիս հանցավորությունը վերածվում է չափահասներիհանցավորության՝ այդպիսով նպաստավոր պայմաններ ստեղծելովերկրում կրիմինոգեն իրադրության համար [8]։
Պրոֆեսոր Արա Գաբուզյանը ևս նշում է, որ անչափահասիսոցիալիզացիայի համար անչափ կարևոր է կնոջ կերպարը։
Այստեսանկյունից ընտանիքի հանցածին ազդեցությունն առաջին հերթինընտանիքի մոր և իգական սեռի մյուս ներկայացուցիչների հանցածինազդեցությունն է, ընդ որում, ոչ թե ուղղակի ազդեցությունը, այլ այնպիսիվերաբերմունքը երեխայի նկատմամբ, որը բացասական հույզեր ևապրումներ է առաջացնում [9]։
Այպիսով, կնոջ հանցավոր կեպարը կարող է նպաստել անչափահասիկողմից հանցանքի կատարմաը։
Սակայն ասվածը միանշանակ չէ, քանի որկնոջ վատ ազդեցությունը կարող է հանցածին լինել, եթե անչափահասըհուզական սերտ կապեր ունի կնոջ հետ։
Իսկ հուզական սերտ կապերիբացակայությանվարքագիծըանչափահասի համար կարող է լինել հակահանցածին, քանի որ վերջինըկփորձի հնարավորինս չնմանվել հակաիրավական վարքագիծ դրսևորողկնոջը։
Ասվածը վերաբերում է նաև ընտանիքի այլ անդամների։
հակաիրավականդեպքումկնոջտեսակարարհանցանքներիԱշխարհում նկատվում է կայուն տենդենց. կանանց կողմիցկատարվածսովորականպայմաններում չի գերազանցում 10-15%։
Եթե աճում է ընդհանուրհանցավորությունը, ապա աճում է նաև կանանց հանցավորությունը,սակայն, որպես կանոն, այն դուրս չի գալիս իր «բաժնեհաս» միջանցքից։
Կանանց հանցավորության փոքր բաժինը կարելի է բացատրել կնոջ առավելբարձր բարոյական մակարդակով, նրա կենսաբանական դերով, գենետիկառանձնահատկություններով [8, էջ 658]։
կշիռըԿանանց հանցավորության մասին խոսելիս անհրաժեշտ է հաշվիառնել նաև ժողովրդագրական ցուցանիշները։
Կանանց հանցավորությունըէհանցավորությունից տարբերվումտղամարդկանցկատարվածարարքների քանակով, հանցավոր վարքագծիբնույթով և դրահետևանքներով, այն դերով, որը կինը կատարում է հանցագործությանժամանակ,կանանցհանգամանքներիհանցավորությանազդեցությամբ և այլնով։
Ասվածը պայմանավորված է հասարակականհարաբերություններում կնոջ պատմականորեն պայմանավորված տեղով,նրա սոցիալական դերերով և հոգեֆիզիոլոգիական առանձնահատկություններով։
ընտանեկան-կենցաղայինընտրությամբ,հանցագործությանզոհիվրաԿանանց հանցավորության մեջ հատուկ տեղ է զբաղեցնում մորկողմից նորածին երեխայի սպանությունը։
Նմանատիպ հանցանքներըկատարում են, որպես կանոն, երիտասարդ կանայք, որոնք չունենընտանիք, ամուսին, բնակարան։
Մորը նորածին երեխայի սպանությանը իթիվս այլնի դրդում են նաև այնպիսի գործոններ, ինչպիսիք են նյութականդժվարությունները, մոր անհաստատակամությունը՝ կենսական նշանակության խնդիրներում,վերաբերմունքըարտաամուսանկան կապերից ծնված երեխայի նկատմամբ, կամ երեխայիհոր արձագանքը երեխայի ծննդին։
բացասականծնողներիԱրտաամուսնական կապերից հղիացած երիտասարդ կանայք երբեմնկատարում են այնպիսի հանցանք, ինչպիսին ապօրինի աբորտն է, որիցհետո մեծ է կնոջ՝ այլևսչհղիանալու հավանականությունը, ինչիհետևանքով կինը կարող է զրկվել ապագայում երեխաներ և ընտանիքունենալու հնարավորությունից։
Երիտասարդ ժամանակի սխալներն իրենցհետքն են թողնում ողջ կյանքի վրա։
Պրոֆեսոր Լունեևը հանցանք կատարած կանանց անձնականառանձնահատկությունները հետազոտելիս ուսումնասիրել է սոցիալժողովրդագրական և սոցիալ-հոգեբանական որոշ գործոնների ազդեցությունը կանանց հանցավորության վրա [8, էջ 661]։
Պրոֆեսորն անդրադարձ էկատարել տարիքի, կրթության, մասնագիտության, ընտանեկան ուսոցիալական դրության ունեցած ազդեցությանը կանանց հանցավորությանվրա։
Տարիքը չի պայմանավորում կանանց կողմից կոնկրետ հանցանքներիկատարումը, սակայն դա այն կարևոր հանգամանքներից է, որի հետկապված են անձի սոցիալական դրսևորումները։
Կանանց հանցավորակտիվության կախվածությունը տարիքից մի փոքր այլ է, քանտղամարդկանցը։
Երիտասարդ կանանց շրջանում իրավախախտների թիվըփոքր է։
Սակայն, ըստ գիտնականի դիտարկման, վերջին տարիներիԱրականհանցավորության մեջ ընթանում է ոչ միայն ֆեմինզացման պրոցես, այլև երիտասարդացման։
ևունեցողներկայացուցիչները առավել հաճախ կատարում ենբռնությամբզուգորդվող հանացագործություններ, իսկ բարձր ինտելեկտ ունեցողները՝շահադիտական հանցագործություններ։
Այսպիսով, հանցագործությանբնույթի վրա իր հետքն է թողնում կրթությունը։
ինտելեկտիգականսեռիցածրԿրիմինալոգիական նշանակություն ունի նաև կնոջ զբաղվածությանտեսակը և աշխատունակությունը նախքան հանցանքի կատարումը. դրանքարտացոլվում են արարքի բնույթի վրա։
հանցավորությունըհիմնականում պայմանավորվածՊրոֆեսորներ Ստեփանովան և Յավչունկովսկայան, համարելով, որկանանցէմոտիվացիայի երկու տեսակով՝ շահադիտական և բռնի, փորձել ենհստակեցնելկրիմինալ մոտիվացիայիհասկացությունը։
Նրանց ուշադրության կենտրոնում շահադիտականմոտիվացիան էր [8]։
Պրոֆեսոր Սերեբրյակովան ևս գտնում էր, որ կանանց՝հանցանք կատարելու գերիշխող դրդապատճառը շահն է [10]։
հանցավորությանկանանցՄեր կարծիքով պրոֆեսորներ Ստեփանովան, Յավչունկովսկայան ևՍերեբրյակովան ծայրահեղական մոտեցում են դրսևորել՝ կանանցհանցավորության սպեցիֆիկ մոտիվացիոն համակարգում գերապատվություն տալով շահին. մեծ թվով այլ հանցանքներ կատարվում կամ կարողեն կատարվել այլ դրդապատճառով։
Պրաֆեսոր Լունեևի կարծիքով էական կրիմինոգեն հանգամանք էընտանիքում և հասարակության մեջ կնոջ նկատմամբ առկա սոցիալականանարդարությունը։
Կանանց մեծամասնությունը չի կարող ունենալ այն,ինչը նախորոշված է բնությամբ՝ ընտանիք և երեխաներ [8, էջ 664, 665]։
Պրոֆեսորի կարծիքով դա պայմանավորված է մի շարք հանգամանքներով.տղամարդիկ ավելի հաճախ են մահանում դժբախտ պատահարների,հանցագործությունների, թունավորումների և վնասվածքների հետևանքով,քան կանայք. կանայք առավել հաճախ, քան տղամարդիկ, չեն ունենումզուգընկեր։
Որքան էլ քարոզվել է սեռերի հավասարությունը, միևնույնն է,կանայք ենթարկվել և այսօր էլ շատ հարցերում ենթարկվում են հալածանքի,դիսկրիմինացիայի և շահագործման։
Պրոֆեսոր Յուրի Անտոնյանը կանանց հանցավորությանը նվիրված իրաշխատություններում առանձնացնում է կանանց հանցավորությանհետևյալ պատճառները. առավել ակտիվ մասնակցությունը հասրակականարտադրությունում, սոցիալական գլխավոր ինստիտուտների՝ առաջինհերթին ընտանիքի թուլացումը, աճած լարվածությունը հասրակությունում,կոնֆկիկտները և թշնամանքը մարդկանց միջև, ինչը կանանց կողմից ավելիսուր է ընկալվում, թմրամոլության, ալկոհոլամոլության, մարմնավաճառության աճը, ինչպես նաև թափառաշրջիկությունը և մուրացկանությունըկանանց շրջանում [11]։
Սակայն հարկ է նկատել, որ սրանք նաև ընդհանուր հանցավորությանպատճառներ են, և «առավել ակտիվ մասնակցությունը հասարակականարտադրությունում» ավելի շուտ դրական գործոն է, քան հանցածին։
Որոշ կրիմինոլոգների կարծիքով՝ դեռահաս աղջիկներին, որոնքհայտնվել են անբարենպաստ պայմաններում և թույլ են տվելհակահասարակական արարքներ, անհրաժեշտ է ցուցաբերել պետական ևհասրակականօգնություն։
Սա անհատական դաստիարակչականմիջոցառումների ամբողջություն է՝ խնամակալության կամ հոգաբարձության սահմանում, մանկատներ, հատուկ դպրոցներ և ուսումնարաններ,դպրոց-ինտերնատներկամ աշխատանքիտեղավորում, բժշկական օգնության ցուցաբերում և այլն։
Այպիսի օգնությանկարիք ունեն հակահասարակական կենսակերպ վարող շատ աղջիկներ,քանի որ նրանց շրջանում մեծ է վեներական, սոմատիկ և հոգեկանհիվանդություններԱռանցհամապատասխան բուժման գործնականորեն անհնար է նրանց նորմալկյանք վերադարձնելը [12]։
տեսակարարունեցողներիուղեգրում,կրթությանկշիռը։
Պրոֆեսոր Լունեևի կարծիքով՝ կանանց հակաիրավական վարքագծիկանխման գործում էական նշանակություն կարող է ունենալ եկեղեցին։
Եկեղեցու օգնությունը պետք է դրսևորվի ոչ այնքան կոնկրետ կանանցնյութական աջակցություն ցույց տալով, որքան հոգևոր աջակցությամբ՝բարոյապես կատարելագործելով, նոր արժեհամակարգ ձևավորելով։
Եկեղեցին, բարություն, սեր և փոխօգնություն քարոզելով, կարող է նպաստելկանանց սոցիալիզացիային [8]։
Armstat.am կայքում (այսուհետ՝ Կայք) ներկայացված են կանանցհանցավորության վերաբերյալ վիճակագրական տվյալներ [13]։
Կայքումառանձին աղյուսակով ներկայացված են հանցանք կատարած անձանցթվաքանակին վերաբերող տվյալներ։
Աղյուսակում առկա տվյալներիվերլուծության արդյունքում պարզէ դառնում հատևյալը. ըստհայտնաբերված հանցագործների թվաքանակի՝ 2018թ., 2017թ. համեմատությամբ, հանցանք կատարած կանանց թիվը աճել է 31-ով։
Այսինքն, ըստգրանցված տվյալների, առկա է կանանց հանցավորության աճ։
Երևանում2018թ. հանցանք կատարած կանանց թվաքանակը, 2017թ. համեմատությամբ, նվազել է 60-ով. մայրաքաղաքում կանանց հանցավորությունընվազել է։
Կայքում առկա են նաև հանցանքներ կատարած և դատապարտվածանձանց կազմի վերաբերյալ տվյալներ [14]։
Ըստ աղյուսակի տվյալների՝2014թ.-ին դատապարտված կանանց թիվը եղել է 161։
2015թ.-ին այս թիվըաճելէ՝ հասնելով 218-ի։
2015թ.-ին, 2014թ.-ի համեմատությամբ,դատապարտվել է 57-ով ավելի կին։
2016թ.-ին դատապարտված կանանցթիվը կազմել է 199. 2015թ-ի համեմատությամբ՝ 19-ով պակաս կին։
2017թ.-ինդատապարտված կանանց թիվը եղել է 181, այսինքն, 2016թ.-իհամեմատությամբ, 18-ով պակաս։
2018թ.-ին դատապարտված կանանցթիվը կազմել է 137. 2017թ.-ի համեմատությամբ՝ 44-ով պակաս։
Ամփոփելովվերը ներկայացված տվյալները՝ պարզ է դառնում, որ 2016թ.-ից մինչև2018թ.-ը գրանցվել է դատապարտված կանանց թվաքանակի նվազում։
Ինչպես արդեն նշվել է, կանանց հանցավորության մեջ հատուկ տեղ էզբաղեցնում մոր կողմից նորածին երեխայի սպանությունը։
Կայքում առկաեն նաև մոր կողմից նորածին երեխայի սպանության հանցակազմիվերաբերյալ վիճակագրական տվյալներ [15, 16]։
Աղյուսակների ուսումնասիրությունից պարզ է դառնում, որ մոր կողմից նորածին երեխայիսպանությունը ՀՀ-ում տարածում չունի. 2017 և 2018 թվականներին այսհանցակազմով քրեական գործ չի հարուցվել։
Կայքում զետեղված են նաև դատապարտված անձանց կազմիվերաբերյալ տվյալներ, որոնք ընդգրկում են 2014թ.-ից 2018թ.-ը ընկածժամանակահատվածը [17]։
Գծապատկերի վերլուծությունից հետևում է, որնշվածթիվըդատապարտված տղամարդկանց թվից պակաս է եղել միջինում 13,3անգամ։
ժամանակահատվածումդատապարտվածկանանցԵզրակացություն։
Կանանցկատարմանպատճառներ և պայմաններ կարող է լինել այն բոլոր կրիմինոգենհանգամանքների ամբողջությունը, որը պայմանավորում է հանցավորությունը առհասարակ։
հանցանքիկողմիցԿանանց կատարած հանցագործությունների պրոֆիլակտիկանընդհանուր հանցավորության կանխման կարևոր և հեռանկարայինբաղկացուցիչ մասնշրջանումհանցավորության կանխման աշխատանքներ չի կարելի անցկացնելմեկուսացվածհասարակությունում տարվողաշխատանքների կազմակերպման, որը կտարածվեր հանցավոր վարքագիծէ։
Միևնույն ժամանակ կանանցկերպով, առանցդրսևորած տարբեր սուբյեկտների վրա։
Միայն այս պայմաններում կարելիկլինի կանանց հանցավորության նվազման հույս ունենալ։
Սակայն հարկ է նկատել, որ կանանց հանցավորությունը և դրականխումը ունեն կարևոր նշանակություն և բավականաչափ սպեցիֆիկ են։
Կանանց հանցավորության կանխմանը կարող են նպաստել իրականդիրսկրիմինացիոն գործոնների հետևողական վերացումը՝ միջազգայինփաստաթղթերին համապատասխան. նորմալ պայմանների ստեղծումը(նյութական,ևն)ամուսնացած և միայնակ կանանց՝ հատկապես միայնակ մայրերի համար,դեռահաս աղջիկների հետ պարբերաբար տարվող կրթական ևդաստիարակչական աշխատանքները, կանանց շրջանում հարբեցողության,թմրամոլության, թունամոլության և մարմնավաճառության մակարդակիիջեցումը և էլիմինացիան՝ բացառումը։
բնակարանային, աշխատանքայինկենցաղային,հիմնարկից,ապաքրեակատարողականՀատկապես կարևոր է կնոջ աշխատանքի հարցը։
Եթե կինը դուրս էեկելհեղինակավորաշխատանքում տեղավորվելը շատ դժվար կլինի, իսկ հասանելիաշխատանքը միգուցե անհետաքրքիր լինի և բավականություն չպատճառի։
Այս ամենի հետևանքով կինը կարող է վերադառնալ իրեն հայտնիհակաիրավական գործունեությանը։
Այս առումով որոշակի նշանակությունկարող է ունենալ պետության միջամտությունը՝ հանցանք կատարածկանանց աշխատանքի ընդունած սուբյեկտներին որոշ արտոնություններտրամադրելով։
Կանանց հակաիրավական վարքագծի կանխման գործում էականնշանակություն կարող է ունենալ եկեղեցին։
Եկեղեցու օգնությունը պետք էդրսևորվի հոգևոր աջակցությամբ՝ բարոյապես կատարելագործելով, նորարժեհամակարգ ձևավորելով։
Եկեղեցին, բարություն, սեր և փոխօգնությունքարոզելով, կարող է նպաստել կանանց սոցիալիզացիային։
Հոդվածը ներկայացվել է ՇՊՀ-ի 29.09.2020թ.-ի ուսանողականգիտաժողովին։
| Սույն աշխատանքը նվիրված է կանանց հանցավորությանը։
Աշխատանքում գիտնականների տեսակետներ, ներկայացված և վերլուծված են ՀՀ-ում կանանց հանցավորությանը վերաբերող վիճակագրական տվյալներ։
Աշխատանքում արված են կանանց կողմից հանցագործությունների կատարումը կանխելու, հանցանք կատարած կանանց վերասոցիալականցման և հասարակությունում ինտեգրման վերաբերյալ առաջարկներ։
|
ԲԱՐՁՐ Էլեկտրոնային ճառագայթների հիվանդության դեղաքանակի ուժի ազդեցությունը մարդու քրոնիկական միելոիդային լիկիմիայում Լազերային ճառագայթով էլեկտրոնային ճառագայթը բնութագրվում է վայրկյանում անցողիկ իկ ծայրահեղ կարճ իմպուլսներով, ինչը ստեղծում է ռադիոբիոլոգիական արդյունավետությունը բարձրացնելու եզակի հնարավորություն [1]: Տարբեր հեղինակների կողմից իրականացվել են «invitro» և «invivo» արագացուցիչների կենսաբանական ազդեցությունների ուսումնասիրություններ: Լազերային արագացված պրոտոնների և էլեկտրոնների ազդեցությունը ԴՆԹ-ի վնասման և բջիջների կենսունակության վրա ուսումնասիրվել է մարդու նորմալ in vitro ուռուցքային բջիջներում: Ակնկալվում է, որ կոպիտ հատիկներով արտանետվող ճառագայթումը ապագայում կարող է ունենալ կլինիկական կիրառություն: Կենսաբանական օբյեկտների վրա ճառագայթման ազդեցության կարեւոր ասպեկտներից մեկը ճառագայթման դոզայի ազդեցությունն է: Variousածր, բարձր էներգիայի դոզաներում մարդու իոններով ճառագայթահարված ճառագայթման մեջ տարբեր գեների արտահայտման մեջ փոփոխություններ են նկատվել: Մասնավորապես, ճառագայթման բարձր դոզաներում փոփոխվել է գեների արտահայտությունը, որոնք պատասխանատու են B- բջիջներով միջնորդավորված անձեռնմխելիության, բջիջների բնական մարդասպանի գործունեության և բջջային-բջջային ազդանշանի առաջացման համար: Ինչպես և սպասվում էր, ճառագայթահարման բոլոր դոզաներում p53 գենի արտահայտման աճ կար: Չափից մեծ դոզան առաջացնում է մելանոմայի բջիջների կենսունակության ավելի ցայտուն անկում, քան ցածր դոզան, ընդ որում `դա հանգեցնում է բջջային ապոպտոզի` մեծացնելով ԴՆԹ-ի վնասման մակարդակը [4]: Այնուամենայնիվ, ըստ այլ հեղինակների, ճառագայթման տարբեր չափաբաժինները էական ազդեցություն չեն թողնում բջջային կենսունակության կամ ԴՆԹ-ի վնասի վերականգնման վրա մարդու գլիոբլաստոմայում U87-MG և T98G [5], պարանոցի քաղցկեղ SiHa, թոքային քաղցկեղ H460, քաղցր կրծողների թոքերի քաղցկեղ [6]: , Հզորության ազդեցությունը ճառագայթային բջիջների կենսունակության վրա ԴՆԹ-ի վնասների վերականգնման վրա հայտնաբերվել է ռենտգեն ճառագայթահարված գլիոմա բջիջներում: Radiationառագայթահարման դոզայի և դոզայի էներգիայի ազդեցության բացակայությունը, ինչպես նաև հետազոտության անոմալ քաղցկեղի բջիջների զգայունությունը խիստ անհրաժեշտ են ճառագայթային կենսաբանության մեջ բարձր արագությամբ էլեկտրոնային ճառագայթների օգտագործմանը նպաստելու համար, մասնավորապես քաղցկեղի բուժման ոլորտում: Այս ուսումնասիրության նպատակն էր հետաքննել դոզայի հզորության ազդեցությունը K-562 (մարդու քրոնիկ միելոիդային լեյկոզ) բջիջների վրա, ճառագայթահարված AREAL գծային արագացուցիչի գերարագ էլեկտրոնային ճառագայթով ՝ օգտագործելով ԴՆԹ գիսաստղի մեթոդը: Ուսումնասիրության և մեթոդների օբյեկտ: Ուսումնասիրության օբյեկտը K-562 լեյկոզն էր (բջիջներ): ԴՆԹ-ի վնասը գնահատվել է ուլտրաէլեկտրոնային ճառագայթով ճառագայթահարված բջիջներում և ԴՆԹ գիսաստղի վերականգնմամբ: (Մարդու քրոնիկ միելոիդ) Բջջային կուլտուրա: K-562 բջիջները մշակվել են RPMI-1640 միջավայրում, որին ավելացվել է 10% սաղմնային շիճուկ, 2 մմ L-glutamine, 100 IU / ml պենիցիլին, 100 μg / ml streptomycin: Բջջային մշակույթների ճառագայթում: Բջիջները ճառագայթում էին ծայրահեղ կարճ էլեկտրոնային ճառագայթներով, որոնք լազերով ծածկված էին «ԱՐԵԱԼ» գծային արագացուցիչով: Irառագայթումից առաջ 2 մլ բջջային կախոցը տեղադրվել է 0,5 × 105 բջիջ / մլ էպենդորֆների մեջ հորիզոնականորեն փոխանցված փնջից 1 սմ հեռավորության վրա: Բջիջները ճառագայթահարվել են 0 և 8 գ չափաբաժիններով ՝ 3,6 և 36 գ / րոպե դեղաչափով: ԴՆԹ գիսաստղերի մեթոդը: ԴՆԹ-ի գիսաստղի հիմնական մեթոդը [8] կատարվել է ՝ ԴՆԹ-ի վնասը գնահատելու վերականգնումը 8 գնահատելու համար, ճառագայթումից անմիջապես հետո 24 ժամ անց: ԴՆԹ-ի առաջնային վնասի գնահատման համար ընտրվել է 0 ժամ, իսկ ԴՆԹ-ի վնասի վերագնահատման համար `24 ժամ: Յուղազերծված ապակին պետք է ծածկված լինի 1% ագարոզով և պահվի 37 ° C ջերմաստիճանում 12-24 ժամ տևողությամբ `կարծրացնելու համար: 20 μl K-562 բջջային կախոցը խառնվել է 0,5% լուծույթի 80 μl ցածր հալման կետի (LMA) հետ: 100 մկգ ագարոզային բջիջների խառնուրդը կաթել են կրող ապակու վրա: Դրանից հետո դրանք դրվեցին + 4 ° C ջերմաստիճանում 10 րոպե ՝ երկրորդ շերտը կարծրացնելու համար: Տեղահանված են լիզին-բուֆերային պայմաններում (2,5 մ NaCl, 100 մմ EDTA, 10 մմ Tris, pH = 10,0 և Triton X ՝ սպիտակուցային և թաղանթային ծածկույթները քայքայելու համար: Նախապատրաստական աշխատանքները այնուհետև տեղադրվեցին հիմնական բուֆերով (300 մմ NaOH և 1 մմ EDTA) լցված էլեկտրոֆորեզի սարքում `30 րոպե 1 ժամ 30 րոպեով` հայտնաբերելու համար հիմնական անշարժ կայքերի ԴՆԹ-ի փաթաթումը: Էլեկտրոֆորեզը կատարվել է 25 Վ և 300 մԱ լարման դեպքում 20 րոպե: Էլեկտրոֆորեզից հետո պատրաստուկները 15 րոպե մշակվել են չեզոք բուֆերով (0.4 M Tris, pH = 7.5) և ներկվել 20 μg / ml էթիդիում բրոմիդի լուծույթով: Յուրաքանչյուր տարբերակում վերլուծվել է 180 բջիջ: Ձիթապտղի պոչի պահի (OTM) պարամետրն օգտագործվել է ԴՆԹ-ի վնասը որոշելու համար, որը հավասար է գիսաստղի ԴՆԹ-ի պարունակության տոկոսի արտադրանքին `պոչի երկարության արտադրանքին: Գիսաստղի պատկերները կլուծվեն CometIV ծրագրակազմի միջոցով: Ստացված տվյալները վիճակագրվել են ՝ օգտագործելով «Statgraphics 2.1» ծրագիրը ՝ օգտագործելով «Mann-Withney (U)» ոչ պարամետրային թեստը: Հետազոտության արդյունքները. AREAL արագացուցիչի ԴՆԹ-ի վնասը 8 գ, 3,6 և 36 գ / րոպե էլեկտրոնային ճառագայթով ԴՆԹ-ն վնասում է դրանց վերականգնումը K-562 բջիջներում ներկայացված է աղյուսակ 1-ում: Գիսաստղերի պատկերները ներկայացված են Նկար 1-ում և 2-ում: ԴՆԹ գիսաստղի մեթոդի ընտրությունը պայմանավորված է ռադիոբիոլոգիայում դրա լայն կիրառմամբ: Դեղաքանակ: ա, GrDose հզորություն, Gr / min 0h24h0h24h Աղյուսակ 1. Բարձր (36 գր / րոպե) և ցածր դոզան (3,6 գր / րոպե) բարձր դոզան էլեկտրաճառագայթային ճառագայթահարված K-562 բջիջներ ԴՆԹ-ի վնասման արագությամբ (OTM, միջին սխալ ստանդարտ սխալ) Եվառագայթահարումից 0 և 24 ժամ անց * p <0,05 էական տարբերություն `համեմատած համապատասխան կարգավորիչի հետ: #p <0,05 Էական տարբերություն ՝ 0 ժամ ճառագայթումից հետո տվյալների համեմատ: Նկար 1. Գիսաստղի պատկերները չճառագայթահարված K-562 բջիջներում: ԴՆԹ-ի վնասի ավելացում ինչպես ցածր (3.6 Գ / րոպե), այնպես էլ բարձր (36 Գ / րոպե) դոզաներում: -Ածր էներգիայի դոզաները հանգեցնում են ԴՆԹ-ի վնասման նույն մակարդակին: 24 ժամ ցածր դոզան ճառագայթումից հետո ԴՆԹ-ի վնասվածքների քանակը զգալիորեն կրճատվել է `ճառագայթահարումից անմիջապես հետո դիտարկված մակարդակի համեմատ, գրեթե դա չի տարբերվում պատասխան թեստից: Այսպիսով, ԴՆԹ-ի վնասվածքի մեծ մասը կարող է ամբողջությամբ վերականգնվել ճառագայթահարումից հետո: Irառագայթումից քսանչորս ժամ անց OTM մակարդակը զգալիորեն իջնում է բարձր դոզան ճառագայթահարված բջիջներում, բայց մնում է բարձր ՝ համեմատելով համապատասխան կարգավորիչի հետ: Այսպիսով, բարձր դոզանման ճառագայթման դեպքում ԴՆԹ-ի վնասը մասամբ վերականգնվում է: Մկների բջիջներում լիմֆոցիտներում ճառագայթահարմամբ ԴՆԹ-ի վնասի վերականգնում ճառագայթահարումից 24 ժամ անց [10], Saccharomyces cerevisiae խմորիչ բջիջներում ՝ ճառագայթումից 4 ժամ անց [11]: Այնուամենայնիվ, ճառագայթման դոզայի ազդեցությունը ԴՆԹ-ի վերականգնման վրա այս հեղինակները չեն ուսումնասիրել: Չնայած ցածր դոզան բարձր դոզաները հանգեցնում են ԴՆԹ-ի վնասման նույն մակարդակին, ԴՆԹ-ի վերականգնումն ավելի ամբողջական է `ցածր էներգիայի ճառագայթմամբ: Ստացված տվյալները բացատրելու համար իրականացվել է ԴՆԹ-ի վնասների բաշխման վերլուծություն բջիջների կողմից (աղյուսակ 2), ինչպես նկարագրում է ԴՆԹ-ի կոմպոտ մեթոդը [12]: Արդյունքների համաձայն, ցածր էներգիայի ճառագայթման դեպքում գերակշռում են 20-30 և 30-40 ՕՏՄ սահմաններում ԴՆԹ-ի վնաս ունեցող բջիջները: Բարձր ինտենսիվ ճառագայթման դեպքում գերակշռում են 40-50 ՕՏՄ սահմաններում ԴՆԹ-ի վնասման մակարդակ ունեցող բջիջները: Կան նաև ավելի քան 50 OTM բջիջներ: Բջիջների պոպուլյացիայի տարասեռությունը 30-40 Ա է: Այսպիսով, չնայած ճառագայթման տակ ԴՆԹ-ի վնասման միջին մակարդակը նույնն է ՝ 3.6 գ / րոպե և 36 գ / րոպե, ԴՆԹ վնասի բաշխումը զգալիորեն տարբերվում է: 3.6 գ / րոպե ճառագայթում գերակշռում են ԴՆԹ-ի ցածր և միջին մակարդակի վնաս ունեցող բջիջները, իսկ 36 գ / րոպե ճառագայթման դեպքում գերակշռում են ԴՆԹ-ի բարձր մակարդակի վնաս ունեցող բջիջները: Այսպիսով, բարձր դոզաներով ճառագայթահարված բջիջներում ԴՆԹ-ի վնասման ավելի բարձր մակարդակները հանգեցնում են ԴՆԹ-ի վերականգնման նվազեցմանը: OTM մակարդակ 3.6 Գ / րոպե 36 Գ / րոպե Բջիջների ընդհանուր բջջային համարը% Բջիջների բջիջների ընդհանուր քանակը 50% -ից բարձր Աղյուսակ 2.8 գ Բարձր դոզան ցածր դոզան ճառագայթում ԴՆԹ-ի վնասների բաշխում ուժեղ K-562 բջիջներով բջիջներում (հիմքում ընկած D բջիջներ 180 բջիջ) AREAL գծային արագացուցիչի կողմից ԴՆԹ վնասի եպ վերականգնման ուսումնասիրությունը `օգտագործելով գերարագ էլեկտրոնային ճառագայթահարված K-562 բջիջներ` օգտագործելով ԴՆԹ գիսաստղի մեթոդը, վկայում է այն մասին, որ համեմատաբար 8 Գ դոզայով ճառագայթահարված բջիջները համեմատվել են ԴՆԹ վնասի վերլուծության հետ: Բարձր (36 Գ / րոպե) և ցածր (3.6 Գ) ճառագայթային վնասվածքների միջին մակարդակները զգալիորեն տարբերվում են: Այնուամենայնիվ, ըստ բջիջներում ԴՆԹ-ի վնասների բաշխման, դոզայի ավելացումը մեծացնում է ԴՆԹ-ի վնասման տարբեր մակարդակ ունեցող բջիջների հարաբերակցությունը ավելի վնասված բջիջների վրա `նվազեցնելով նրանց վերականգնման ունակությունը: Այսպիսով, ըստ ստացված տվյալների, ճառագայթման դոզայի բարձրացումը հանգեցնում է ուռուցքային բջիջների ռեպրեսիայի ճնշմանը ՝ բարձրացնելով ճառագայթման հակաուռուցքային ներուժը: ԳՐԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆ [1] Գոդուել Յ., Լազերային շարժիչով մասնիկների արագացում դեպի ռադիոբիոլոգիա և բժշկություն, Springer: Nikolyan SonaGERARAGE ELECTRONIC RADIATION DOSAGE Effect Effect in Human Chronical MYELOID LEUKEMIA բջիջներում D, հիմնաբառեր. Գերարագ դ ։
| Ուսումնասիրվել է դոզայի հզորության էֆեկտը՝ գերարագ էլեկտրոնային փնջով ճառագայթված K-562 (մարդու քրոնիկ միելոիդ լեյկեմիա) բջիջներում՝ կիրառելով ԴՆԹ-կոմետների մեթոդը։
Ցածր (36 Գր/ր) հզորությամբ ճառագայթմամբ մակածված ԴՆԹ-ի վնասվածքները դրսևորում են՝ ըստ բջիջների բաշխման արտահայտված տարբերություններ։
Բարձր հզորությամբ դոզայով ճառագայթման ժամանակ գերակշռում են ԴՆԹ-ի ավելի բարձր վնասվածությամբ բջիջները, որով և պայմանավորված է ԴՆԹ-ի վերականգնման ավելի ցածր մակարդակը՝ համեմատած ցածր հզորությամբ դոզայով ճառագայթված բջիջների։
|
Ներածություն Շիրակի լեռնաշղթան տարածվում է Փամբակ-Շան-Սյունիք ակտիվ կոտրվածքների գոտու հյուսիսարևմտյան հատվածում: Փամբակ-Սան-Սյունիք-Ախուրյան կոտրվածքները հատվում են լեռնաշղթայի տեղում `լեռնաշղթան բաժանելով արևմուտք-արևելք երեք հիմնական հատվածների` արևմտյան, կենտրոնական-արևելյան [1]: Տեկտոնական հատակագծում իր դիրքի շնորհիվ Շիրակի լեռնաշղթայի տարածքն առանձնանում է իր գեոդինամիկ-բարձր սեյսմիկ ակտիվությամբ: Աշխատանքի շրջանակներում փորձեցինք վերլուծել լեռնաշղթայի երկրաբանական կառուցվածքը `առանձնացնելու դրա բլոկային կառուցվածքը: Կառուցվածքային-երկրաբանական վերլուծության էությունն այս դեպքում այն է, որ բլոկի կառուցվածքի տարանջատումը հիմնված է բացառապես լեռնաշղթայի լանջերի երկրաբանական վերլուծության վրա: Հետազոտության Մեթոդաբանություն. Հայտնի է, որ կոտրվածքների տեկտոնիկան ամենաակտիվ ռելիեֆի գործոններից մեկն է, որն անընդհատ կապի մեջ է արտաքին գեոդինամիկական գործընթացների հետ: Երիտասարդ լեռնային շրջաններում, որտեղ դեռ ակտիվորեն ընթանում են լեռնային կազմավորման գործընթացները, ռելիեֆի առաջացման առաջնահերթությունը պատկանում է էնդոգեն երկրաբանական գործընթացներին: Նշվածը վերաբերում է Շիրակի լեռնաշղթային, որը վերջին փուլում ձևավորված տիպիկ ծալովի ծալովի միավոր է: Դրա եզակի դիրքը մեծապես ազդել է լեռնաշղթայի զարգացման երկրաբանական առանձնահատկությունների ձևավորման վրա: Լեռնաշղթան սահմանակից է հարավային մասում գտնվող Շիրակի միջլեռնային գրաբեն-գոգավորությանը, արևմուտքում ՝ Ախուրյան գետի կիրճին հարակից, և սահմանակից է Պամբակի և Բազումի լեռնաշղթաներին, համապատասխանաբար, արևելքից հյուսիս-արևելք: [2] Ասվածից պետք է եզրակացնել, որ լեռնաշղթայի հարավային և հյուսիս-արևելյան լանջերը զարգացել են միլիոնավոր տարիներ ՝ բոլորովին այլ երկրաբանական պայմաններում, ինչը, անկասկած, պետք է որ ազդեցություն ունենար լանջերի կտրուկության վրա: Հիմնվելով Շիրակի լեռնաշղթայի լանջերի ձևաբանության վերլուծության վրա (և ընդհանրապես), մենք օգտագործել ենք դրա նախադրյալը դրա բլոկային կառուցվածքի տարանջատման համար, այսինքն `երկրաբանական անցյալի ներկայիս տեկտոնական գործընթացները պետք է ունենան որոշակի արտահայտություն լեռնալանջերի ժամանակակից էկոլոգիայում: Շիրակի լեռնաշղթայի պարագայում այս կարևոր նախապայմանը պայմանավորված են տեղանքի կլիմայական պայմաններով: Ինչպես հայտնի է հին աշխարհագրական հետազոտություններից, վերջին տեկտոնական փուլից մինչև այժմ ուսումնասիրված տարածքում կլիմայի փոփոխությունը հակված է աստիճանական չորացման: Դա հանգեցնում է լանջերի պրոցեսների ինտենսիվության նվազմանը, ինչը հիմնականում արտահայտվում է լանջերի հեղեղային լվացմամբ և քանդման գործընթացներով [3]: Դրա վառ վկայությունը Շիրակի լեռնաշղթայի հարավային նախալեռներում տարածված հզոր պռոուլվիալ-դելյուվիալ սանտեխնիկան է: Սա բավարար հիմք է ծառայում Շիրակի լեռնաշղթայի երկրաբանական վերլուծությամբ դրա բլոկային կառուցվածքն առանձնացնելու փորձը հիմնավորելու համար: Հիմնական արդյունքները. Հետազոտությունն իրականացնելու համար օգտագործվել են ուսումնասիրության տարածքի ՝ ASTER_GDEM- ի վերջին արբանյակային հետազոտությունների արդյունքում ձևավորված թվային ռելիեֆի մոդելները: Շիրակի լեռնաշղթայի ռելիեֆի թվային մոդելը, որը պատկերված է GIS միջավայրում (ArcGIS 10), ներկայացված է Նկար 1-ում: Գծապատկեր 1. Շիրակի լեռնաշղթայի ռելիեֆի թվային մոդելը Կատարված հետազոտությունների տրամաբանությունը հիմնված է այն բանի վրա, որ ստացված ռելիեֆի ստացված թվային մոդելը պրոֆիլավորման է ենթարկվել, պրոֆիլները լեռնաշղթան հատում են լայնակի ուղղությամբ , անցնելով բացառապես ջրբաժաններով: Ինչպես երեւում է Նկար 1-ից, ընդհանուր առմամբ կատարվել են 11 կառուցվածքային երկրաբանական հատվածներ, որոնց արդյունքները ներկայացված են Նկար 2-ում: Քանի որ լեռնաշղթայի բլոկային կառուցվածքի ջոկատը հիմնված է լանջերի ձևաբանական առանձնահատկությունների վրա, որոնց հիմնական և բնորոշ քանակական ցուցիչները լանջերի լանջերն են, Շիրակի լեռնաշղթայի լանջերի լանջերի թվային մոդելը կազմվել է ռելիեֆի մոդելի հիմքը: Լանջերի ձևաբանական վերլուծության տվյալներն այս բաժիններով ներկայացված են ստորև բերված աղյուսակներում (Աղյուսակ 1, 2): Գծապատկեր 2. Շիրակի լեռնաշղթայի լանջերի կառուցվածքային-երկայնական խաչմերուկային հատումներ: լեռների հարավային կամ հյուսիսային լանջերին: Միևնույն ժամանակ, նույն հատվածի ներսում, լեռնաշղթայի հյուսիս-հարավ-հարավ-լանջերին, բլոկների հաջորդական արտահայտությունը չի պահպանվել ամենուր: Մասնավորապես, առաջին կարգի բլոկային միավորները, որոնց վերին հիպսոմետրիկ սահմանը անցնում է բացարձակ բարձունքներով մինչև 1750 մ, արտահայտվում են միայն լեռնաշղթայի հարավային լանջերին, այսինքն ՝ Շիրակի միջլեռնային գոգավորության աստիճանական անցման գոտում: Բացի այդ, որոշ դեպքերում բլոկների սահմանները հստակորեն չեն արտահայտվում ռելիեֆով, որի արդյունքում մասնավորապես II և III կարգի բլոկները երբեմն հայտնվում են որպես մեկ բլոկի միավոր, ինչպես երեւում է 2-2 հատվածներից: , 3-3 և 6-6 աղյուսակ 1-ում: Ինչ վերաբերում է III 'բլոկին, ապա, ինչպես երեւում է հատումներից, այն ամեն տեղ չի արտահայտվում: III բլոկը հավանաբար հին հարթեցման մակերեսի առանձին մաս է, որը, ինչպես հայտնի է, վերջին փուլում, ենթարկվելով կոտրվածքների, բարձրացվել է տարբեր բարձունքների վրա: Անդրադառնալով լանջերի արժեքների ընդհանուր նմուշներին, որոնք հիմք են հանդիսացել բլոկների տարանջատման համար, պետք է ընդգծել, որ, ինչպես երեւում է վերևում նշված 1-ին և 2-րդ աղյուսակներից, բլոկների սահմանային տարածքներում, որոնք երկրաբանորեն մասնատված են: նկատվում են կազմավորումներ, թեք լանջեր: որը հաճախ գերազանցում է բլոկների ներսում գտնվող լանջերի միջին լանջերի արժեքներին: Եզրակացություն Այսպիսով, ամփոփելով վերը նշվածը, եզրակացնում ենք, որ Շիրակի լեռնաշղթան երկրաբանական տեսանկյունից բավականին բարդ կառույց է, որը բաժանված է ոչ միայն հայտնի կոտրվածքներով, որոնք անցնում են նրա տարածքը միջօրեական ուղղությամբ, այլ նաև մի շարք արևելք-արևելք ձգվող կոտրվածքներ: Վերջինիս առաջացումը պետք է կապված լինի տեկտոնական զարգացման տարբեր փուլերում լեռնաշղթայի վերելքի հետ: Միևնույն ժամանակ, հարկ է նշել, որ խզվածքային տեկտոնիկան ավելի ինտենսիվ էր լեռնաշղթայի հարավային լանջերին, ինչը արտացոլվեց հարավային լանջերի հիմնականում աստիճանական ձևաբանության մեջ: Լեռնաշղթայի հյուսիսային լանջերի համեմատաբար թույլ խզվածքային տեկտոնիկան բացատրվում է ավելի խոնավ կլիմայական պայմաններով, քան հարավայինը, ինչը առավել կարևոր է բոլորովին այլ տեկտոնական պայմաններով, քանի որ Շիրակի լեռնաշղթան հարավից սահմանակից է Շիրակիգրաբազ Բ- ընկճվածություն Աղյուսակ 1 Շիրակի լեռնաշղթայի Արգելափակման միավորները hipsometrik մակարդակները (բացարձակ բարձրությունը, որը չափվում է մ) BlokKtrvatskKtrvatskKtrvatskKtrvatsk KtrvatskKtrvatskKtrvatskKtrvatskKtrvatskKtrvatsk կտրել HSHVHSHVHSHVHSHVHSHVHSHVHSHVHSHVHSHVHSHVHSHVAghyusak 2 Շիրակի լեռնաշղթայի նյութից շրջանակներում սարալանջերին միջին թեքությունը (մի քանի աստիճանով) Արգելափակել KtrvatskKtrvatsk կտրել կտրել կտրել կտրել կտրել կտրել կտրել KtrvatskKtrvatskHSHVHSHVHSHVHSHVHSHVHSHVHSHVHSHVHSHVHSHVHSHVG U OF ինչու TJ Ինչու N 4. https. ։
| Հոդվածը նվիրված է Շիրակի լեռնաշղթայի՝ որպես տիպիկ ծալքաբեկորավոր տեկտոնական կառուցվածքի կառուցվածքաերկրաձևաբանական վերլուծությանը։
Փորձել ենք կառուցվածքաերկրաձևաբանական պրոֆիլավորման մեթոդների և ժամանակակից ԱՏՀ տեխնոլոգիաների կիրառմամբ վերլուծության ենթարկել լեռնաշղթայի ձևակառուցվածքային առանձնահատկությունները և անջատել բլոկային կառուցվածքը։
|
ՀԱՄԱՊՐՈՑԵՍՈՐԻ ՄՇԱԿՈՒՄԸ ԿՈՏՈՐԱԿՆԵՐԻ ՀԵՏԳՈՐԾՈՂՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ ԿԱՏԱՐԵԼՈՒ ՀԱՄԱՐԹեմայի ընտրության հիմնավորումը։
Սովորաբար կոտորակային թվերի հետ գործողությունները կատարվումեն սահող ստորակետով ֆորմատով։
• Առավելությունները՝ մեծ դիապազոն, գործողությունների կատարմանպարզություն։
• Թերությունները՝ պարբերական կոտորակների ճշգրիտ ներկայացմանանհնարինություն, օրինակ՝ 1/3=0,(3), 1/7=0,(14 257), որի պատճառովհամեմատման գործողությունը ճիշտ չի կատարվում։
Այս խնդիրը կարելի է լուծել ծրագրային եղանակով՝ սահմանելով թվերիկոտորակային տեսքով պահպանման համար հատուկ կառուցվածք և այդկառուցվածքի համար սահմանելով թվաբանական գործողություններ։
Դրամիջոցով կարելի է արդեն գրել ծրագիր, որը հաշվարկները կկատարի ճշգրիտ։
Սակայն այդ տարբերակը չի կարող լինել խնդրի վերջնական լուծում, որովհետև ծրագրային տարբերակով նոր ստրուկտուրա սահմանելու դեպքում անհրաժեշտ է նաև դրա համար վերասահմանել բոլոր թվաբանական պարզագույն գործողությունները։
Դրանք իրենցից կներկայացնեն առանձին մեթոդներ, որոնց կիրառումը կպահանջի ավելի շատ ժամանակ։
Այս աշխատանքում առաջարկում ենք խնդրի լուծում ապարատային իրագործման միջոցով, այսինքն՝ մշակել պրոցեսոր, որը կունենա թվերի կոտորակային ֆորմատով ներկայացնելու և ռեգիստրներում պահպանելու հնարավորություն՝ համապրոցեսոր (co-processor)։
Ինչպես գիտենք՝ յուրաքանչյուր ռացիոնալ x թիվ կարելի է ներկայացնել (m, n) ամբողջ թվերի զույգի միջոցով, որտեղ m-ը հանդիսանում է x=m/n թվիհամարիչն է, իսկ n-ը՝ հայտարար։
Այդ իսկ պատճառով, առաջարկում ենքթվերը ներկայացնել իրենց կոտորակային տեսքով, ստորև ներկայացված ֆորմատի միջոցով, որտեղ առաջին բիթում պահպանվում է թվի նշանը, հաջորդ31 բիթերում պահպանվում է թվի համարիչը, իսկ վերջին 32 բիթերում՝ թվիհայտարարը։
Առաջարկված ֆորմատի և ոչ ամբողջ թվերի ներկայացման համար նախատեսված ներկայումս գոյություն ունեցող սահող ստորակետով ֆորմատիմիջև տարբերությունները, առավելություններն ու թերությունները հասկանալու համար փորձենք համեմատել տվյալ ֆորմատների նույն կարգայնություննունեցող թվերի հնարավորությունները։
Համեմատումը կատարենք 16 բիթիհամար։
Սահող ստորակետի ֆորմատով իրական թվերի ներկայացման ցանկացած ձև թույլ է տալիս ճշգրիտ ներկայացնել թվերի միայն որոշակի մասը։
Մնացած թվերի սխալմունքը որոշվում է R=A-A’ բանաձևով, որտեղ А’-ն A թվիպահպանող արժեքն է։
Օրինակ՝ հաշվարկենք «half-precision» ֆորմատում 0,4 թվի ներկայացմանսխալմունքը։
0,4 թիվը բերենք երկուական համակարգի 2-ով բազմապատկման մեթոդով։
Նույն թիվը կոտորակի տեսքով ներկայացնելու դեպքում սխալմունքը հավասար է 0։
16 բիթանի սահող ստորակետով թվերում համարիչը կարելի է ներկայացնել 10 բիթ-ով, սակայն հայտարարը պետք է լինի 2-ի աստիճան, հակառակ դեպքում պահպանվում է թվի մոտավոր արժեքը։
Չնայած կոտորակային ֆորմատում համարիչին հատկացվում է միայն 8բիթ՝ նրա առավելությունը այն է, որ հայտարարին հատկացվում է 8 բիթ, որըթույլ է տալիս, որպեսզի թվի հայտարարը լինի ցանկացած թիվ 0-ից 255 միջակայքում։
Երկու ֆորմատների թվերի ներկայացման հնարավորություններըկարելի է ներկայացնել հետևյալ աղյուսակի միջոցով՝2𝑘 ։
𝑘 ∈ ℕ, 𝑘 ≤ 8։
𝑦 ∈ ℕ ∩ [0,255]/{2𝑘։
𝑘 ∈ [0,8]}։
𝑦 ∈ ℕ ∩ [256, +∞]/{2𝑘։
𝑘 ∈ [8, +∞]}ՃշգրիտԿոտորակայինՃշգրիտՄոտավոր՝սխալմունքըհամեմատական է թվիմեծության հետ՝Մոտավոր՝սխալմունքըհամեմատական է թվիմեծության հետ՝ՃշգրիտՄոտավոր՝սխալմունքըԱռաջարկված ֆորմատով տվյալների մշակման համար անհրաժեշտ ԹՏՍի նախագծման համար հարկավոր են որոշակի բլոկներ, ինչպիսին է առավելագույն ընդհանուր բաժանարարի բլոկը, որի իրականացման համար կատար վել է նրա սխեմայի նախագծում։
Այն ներկայացված է նկ.1-ում։
Սխեմայիիրականացման համար օգտագործվել է էվկլիդեսի ալգորիթմը։
Նկ.1FSM-ին անցման համար մշակվել է առավելագույն ընդհանուր բաժանարարի ալգորիթմի բլոկ սխեման, որը ներկայացված է նկ. 2-ում, ինչպես նաև«Verilog» լեզվով նկարագրվել է նրա աշխատանքը։
Նկ. 2Անհրաժեշտ բլոկների հիման վրա նախագծվել են առաջարկված ֆորմատով ներկայացված տվյալների մշակման համար նախատեսված գումարման,հանման, բազմապատկման և բաժանման սխեմաներ, կատարվել է սխեմաների «Verilog» լեզվով նկարագրում։
Այս սխեմաները միավորվել են առաջարկված ֆորմատով ներկայացված թվերի մշակման համար նախատեսված ԹՏՍում։
Նկ. 3-ում ներկայացված է ԹՏՍ-ի կառուցվածքը։
Նկ. 3Աղյուսակում ներկայացված են մշակված ԹՏՍ-ում գոյություն ունեցողգործողությունները համապատասխան գործողության կոդերովԳործողության կոդԳործողությունFSM-ին անցման համար մշակվել է ԹՏՍ-ի ալգորիթմի բլոկ սխեման, որըներկայացված է նկ. 4-ում, ինչպես նաև «Verilog» լեզվով նկարագրվել է ԹՏՍ-իաշխատանքը։
Նաև կատարվել է մշակված ԹՏՍ-ի սինթեզում ISE փաթեթի միջոցով։
Ստորև ներկայացված են սինթեզման արդյունքները։
Նկ. 4Ապագայում ֆորմատը կարելի է զարգացնել և ավելացնել չորրորդ դաշտ,որտեղ կպահպանվի թվի ամբողջ մասը. դրանով իսկ կարելի կլինի ավելիլայնացնել ֆորմատի դիապազոնը։
Վերջին տարբերակի համար նախատեսված ԹՏՍ-ի նախագծման ժամանակ հնարավոր է համապրոցեսորի ճարտարապետության երկու մոտեցումներ։
Առաջին մոտեցմամբ թվի ամբողջ մասը մշակվում է հիմնական պրոցեսորի ԹՏՍ-ում, իսկ թվի կոտորակային մասը՝ համապրոցեսորում։
Երկրորդմոտեցմամբ թիվն ամբողջությամբ մշակվում է համապրոցեսորում։
1. Hennessy J., Patterson D. Computer Architecture։
A Quantitative Approach, 5thԳրականությունՀԱՄԱՊՐՈՑԵՍՈՐԻ ՄՇԱԿՈՒՄԸ ԿՈՏՈՐԱԿՆԵՐԻ ՀԵՏ ԳՈՐԾՈՂՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԱնդրանիկ ՄոմջյանԿԱՏԱՐԵԼՈՒ ՀԱՄԱՐԲանալի բառեր՝ համապրոցեսոր, տվյալների ֆորմատԱմփոփում։
| Աշխատանքի նպատակը կոտորակային թվերի ներկայացման ֆորմատի և կոտորակների հետ թվաբանական գործողություններ իրականացնող թվաբանական սարքի մշակումն է։
Առաջարկված գործողությունների կիրառումը թույլ կտա էականորեն բարձրացնել հաշվարկների ճշտությունը՝ սահող ստորակետի ֆորմատով թվերի ներկայացման հետ համեմատած։
Գործողությունների կատարման ժամանակ օգտագործվում է GCD որոշման ալգորիթմը։
Աշխատանքում ներկայացված են մշակված սարքերի կառուցվածքները և նրանց աշխատանքի ալգորիթմները։
Բոլոր սարքերը նկարագրված են «Verilog» լեզվով և սինթեզված «FPGA»-ի հիման վրա «ISE Design Suite 14.2» ծրագրային համակարգի օգնությամբ։
|
ԳԵՐԱՐԱԳ ԷԼԵԿՏՐՈՆԱՅԻՆ ՓՆՋՈՎ ՃԱՌԱԳԱՅԹՄԱՆ ԴՈԶԱՅԻ ՀԶՈՐՈՒԹՅԱՆ ԷՖԵԿՏԸ ՄԱՐԴՈՒ ՔՐՈՆԻԿ ՄԻԵԼՈԻԴ ԼԵՅԿԵՄԻԱՅԻ ԲՋԻՋՆԵՐՈՒՄՎերջին տարիներին զարգացել է լազերով մակածվող էլեկտրոնների արագացման նոր տեխնոլոգիան։
Լազերով մակածվող էլեկտրոնային փունջը առանձնանում էֆեմտո և պիկովայրկյան տևողությամբ գերակարճ իմպուլսներով, ինչը ստեղծում էռադիոկենսաբանական արդունավետության բարձրացման եզակի հնարավորություն[1]։
Տարբեր հեղինակների կողմից իրականացվել են արագացուցիչներով«invitro»և«invivo» մակածված կենսաբանական էֆեկտների հետազոտություններ։
Լազերով արագացված պրոտոնների և էլեկտրոնների ազդեցությունը ԴՆԹ-իվնասվածքների և բջիջների կենսունակության վրա, ուսումնասիրվելէ մարդու «invitro»նորմալ և ուռուցքային բջիջներում։
Ակնկալվում է, որլազերով մակածվածլիցքավորված մասնիկներով ճառագայթումը ապագայում կարող է ունենալկլինիկական կիրառում [2]։
Կենսաբանական օբյեկտների վրա ճառագայթման ազդեցության կարևոր ասպեկտներից է ճառագայթման դոզայի հզորության էֆեկտը։
Իոնիզացնող ճառագայթմանցածր և բարձր հզորությամբ դոզաներով ճառագայթված մարդու արյան բջիջներումդիտվել է տարբեր գեների էքսպրեսիայի փոփոխություն։
Մասնավորապես, ճառագայթման բարձր հզորությամբ դոզաների դեպքում փոխվել է B - բջիջ միջնորդավորված իմունիտետի, բնական բջջասպանների ակտիվության, բջիջ-բջիջազդանշանների ձևավորման համարպատասխանատու գեների էքսպրեսիան։
Ինչպեսև սպասվում էր, ճառագայթման բոլոր դոզաների պայմաններում առկա էր p53 գենի էքսպրեսիայի բարձրացում [3]։
Գերբարձր հզորությամբ դոզան առաջացնում է մելանոմայիբջիջների կենսունակության ավելի արտահայտված նվազում, քան ցածր հզորությամբդոզան, դեռ ավելին, այն հանգեցնում է բջիջների ապոպտոզի և ԴՆԹ-ի վնասվածքների մակարդակի մեծացմանը [4]։
Սակայն այլ հեղինակների տվյալներով ճառագայթման տարբեր հզորությամբ դոզաները չեն դրսևորում նշանակալից ազդեցություն բջիջների կենսունակության կամ ԴՆԹ-ի վնասվածքների վերականգնման վրամարդու գլիոբլաստոմայի U87-MG և T98G[5], պարանոցի քաղցկեղի SiHa,թոքերիկարցինոմային H460, և կրծողների թոքի քաղցկեղի V79 բջջային գծերում [6]։
հզորության ազդեցությանՃառագայթմանբջիջներիկենսունակության և ԴՆԹ-ի վնասվածքների վերականգնման վրա հայտնաբերվել է նաև ռենտգենյան ճառագայթման ենթարկված գլիոմայիբնային բջիջներում [7]։
բացակայությունըՃառագայթման դոզայի և դոզայի հզորության ազդեցությունների, ինչպես նաևնորմալ և քաղցկեղային բջիջների զգայունության վերաբերյալ հետազոտություններըխիստ կարևոր են ռադիացիոն կենսաբանության և մասնավորապես՝ քաղցկեղի բուժման բնագավառներում գերարագ էլեկտրոնային փնջի կիրառումը խթանելու համար։
Աշխատանքի նպատակն է ուսումնասիրել դոզայի հզորության էֆեկտը «AREAL»գծային արագացուցչի գերարագ էլեկտրոնային փնջով ճառագայթված K-562 (մարդուքրոնիկ միելոիդ լեյկեմիա) բջիջներում՝ կիրառելով ԴՆԹ-կոմետների մեթոդը։
Ուսումնասիրության օբյեկտը և մեթոդները։
Հետազոտության օբյեկտ ենհանդիսացել K-562լեյկեմիա) բջիջները։
Գերարագէլեկտրոնային փնջով ճառագայթված բջիջներում գնահատվել են ԴՆԹ-ի վնասվածքները և վերականգնումը ԴՆԹ-կոմետների մեթոդով։
(մարդու քրոնիկ միելոիդԲջիջների կուլտիվացում։
K-562 բջիջները կուլտիվացվել են RPMI-1640 միջավայրում, որին ավելացվել է 10% ցլասաղմնային շիճուկ, 2 Մմ L-գլյուտամին, 100 IU/mlպենիցիլինև 100 մկգ/մլ ստրեպտոմիցին։
Բջջային կուլտուրաների ճառագայթումը։
Բջիջները ճառագայթվել են «AREAL»գծային արագացուցչի միջոցովլազերով մակածված գերկարճ էլեկտրոնայինփնջերով։
Նախքան ճառագայթումը, 2 մլ բջջային սուսպենզիա 0.5 × 105 բջիջ/մլխտությամբ էպենդորֆների մեջ տեղադրվել է հորիզոնական ուղղությամ բարագացուցչից առաքված փնջից 1 սմ հեռավորության վրա։
Բջիջները ճառագայթվել են 0 և 8գր դոզաներով 3.6 և 36 Գր/րոպե դոզայի հզորությամբ։
ԴՆԹ կոմետների մեթոդ։
ԴՆԹ-ի վնասվածքները և վերականգնումը գնահատելուհամար իրականացվել է հիմնային ԴՆԹ-կոմետների մեթոդը [8] ճառա-գայթումիցանմիջապես հետո և 24 ժանց։
0 ժ-ն ընտրվել է ԴՆԹ-ի առաջնային վնասվածքներիգնահատման համար, իսկ24 ժ-ը՝ԴՆԹ-ի վնասվածքների վերա-կանգնումըգնահատելու համար։
Յուղազերծված ապակիները պատվելեն 1 %-անոց ագարոզով և պահվել 37°Cջերմաստիճանային պայմաններում 12-24 ժամ՝ պնդանալու համար։
20 մկլ K-562 բջիջների սուսպոնզիան խառնվել է 80 մկլ հալման ցածր ջերմաստիճան ունեցողագարոզի (LMA) 0.5 % լուծույթի հետ։
100 մկլ բջիջների և ագարոզի խառնուրդըկաթեցվել է առարկայակիր ապակիների վրա։
Այնուհետև տեղադրվել են +4°C ջերմաստիճանային պայմաններում 10 րոպե՝ երկրորդ շերտի պնդանալու համար։
Ապատեղադրվել են լիզիս-բուֆերիմեջ (2.5 M NaCl, 100 mM EDTA, 10 mM Tris, pH=10.0 և Triton X ջերմաստիճանային պայմաններում՝ սպիտակուցների ևթաղանթների քայքայման համար։
Որից հետո, պատրաստուկները տեղադրվել են 1 ժամ հիմնային բուֆերով (300 mM NaOH և 1 mM EDTA) լցված էլեկտրոֆորեզի սարքի մեջ 30րոպե՝ ԴՆԹ-ի ապապարուրման և հիմնային լաբիլ սայթերի հայտնա-բերմանհամար։
Էլեկտրոֆորեզ իրականացվել է 25 Վ լարման և 300 մԱ հոսանքի հզորության պայմաններում 20 րոպե տևողությամբ։
Էլեկտրոֆորեզից հետո պատրաստուկները մշակվել են չեզոքացնող բուֆերով (0.4 Մ Tris, pH=7.5) 15 րոպեի ընթացքում և ներկվել 20 մկգ/մլ էթիդիումի բրոմիդի լուծույթով։
Յուրաքանչյուր տարբերակում վերլուծվել է 180-ական բջիջ։
ԴՆԹ-ի վնասվածքների որոշման համար օգտագործվել է Օլիվիպոչիմոմենտ (Olive Tail Moment, OTM)պարամետրը, որը հավասար է կոմետիպոչում ԴՆԹ-ի տոկոսային պարու-նակությանև պոչի երկարության արտրադրյալին։
Կոմետների պատկերները վեր-լուծվելեն «CometIV software» համակարգչային ծրագրի միջոցով։
Ստացված տվյալներիվիճակագրությունն իրականացվել է «Statgraphics 2.1» ծրագրի միջոցով «Mann-Withney(U)»ոչ պարամետրիկ թեստի կիրառմամբ։
Հետազոտության արդյունքները։
«AREAL» արագացուցչի միջոցով 8 Գր, 3.6 և 36Գր/ր դոզայի հզորությամբ էլեկտրոնային փնջով մակածված ԴՆԹ-ի վնասվածքները ևդրանց վերականգնումը K-562 բջիջներում ներկայացված են աղյուսակ 1-ում։
Կոմետների պատկերները ներկայացված են նկար 1-ում և 2-ում։
ԴՆԹ-կոմետ-ներիմեթոդի ընտրությունը պայմանավորված է ռադիոկենսաբանության մեջ դրա լայնօգտագործմամբ[9]։
Դոզ ա,ԳրԴոզայի հզորություն, Գր/ր0 ժ24 ժ0 ժ24 ժԱղյուսակ 1. Բարձր (36 Գր/ր) և ցածր (3.6 Գր/ր) հզորությամբ դոզայով գերարագէլեկտրոնային փնջով ճառագայթված K-562 բջիջներում ԴՆԹ-ի վնասվածքներիմակարդակը (OTM, միջին±ստանդարտ սխալ) ճառագայթումից 0 և 24 ժամ անց*p<0.05 հավաստի տարբերություն համեմատած համապատասխան ստուգիչի հետ։
#p < 0.05 հավաստի տարբերություն համեմատած 0 ժ ճառագայթումից հետոստացված տվյալների հետ։
Նկար 1. Կոմետների պատկերները չճառագայթված K-562 բջիջներումԱԲՆկար 2. Կոմետների պատկերները 8 Գր դոզայով ցածր (3.6 Գր/ր) (Ա) և բարձր (36 Գր/ր)(Բ) հզորությամբ ճառագայթումից անմիջապես հետո K-562 բջիջներումՃառագայթումից անմիջապես հետո դիտվում է ԴՆԹ-ի վնասվածքների աճ ինչպես ցածր (3.6 Գր/ր), այդպես էլ բարձր (36 Գր/ր) դոզայի հզորության դեպքում։
Ցածր ևբարձր հզորությամբ դոզաները հանգեցնում են ԴՆԹ-ի վնասվածքների նույն մակարդակին։
Ցածր հզորությամբ դոզայով ճառագայթումից 24 ժ հետո ԴՆԹ-իվնասվածքների քանակը նշանակալիորեն նվազել է ճառագայթումից անմիջապեսհետո դիտարկված մակարդակի համեմատ, և այն գրեթե չի տարբերվում համա պատասխան ստուգիչից։
Այսպիսով, ճառագայթումից հետո ԴՆԹ-ի վնասվածքներիմեծ մասը կարող է ամբողջովին վերականգնվել։
Ճառագայթումից 24 ժ հետո OTM-իմակարդակը հավաստի նվազում է նաև բարձր հզորությամբ դոզայով ճառագայթվածբջիջներում, սակայն մնում է բարձր համեմատած համապատասխան ստուգիչի հետ։
Այսպիսով, բարձր հզորությամբ դոզայով ճառագայթման դեպքում ԴՆԹ-ի վնասվածքները մասնակիորեն են վերականգնվում։
ԴՆԹ-ի վնասվածքների վերականգնումըմկներիլիմֆոցիտներում ճառագայթումիցբջիջներում`ճառագայթումից 24 ժամանց [10], «Saccharomyces cerevisiae» խմորասնկային բջիջներում`ճառագայթումից 4 ժամանց [11]։
Սակայն, նշված հեղինակների կողմից ճառագայթմանդոզայի հզորության էֆեկտը ԴՆԹ-ի վերականգնման վրա չի ուսում-նասիրվել։
է ԴՆԹ-կոմետների72 ժամանց[9],նկարագվածկիրառմամբմեթոդիՉնայած բարձր և ցածր հզորությամբ դոզաները հանգեցնում են ԴՆԹ-ի վնասվածքների նույն մակարդակին, ԴՆԹ-ի վերականգնումը ցածր հզորությամբ ճառագայթման դեպքում իրականացվում է ավելի լիարժեք։
Ստացված տվյալները բացատրելու համար կատարվել է ըստ բջիջների ԴՆԹ-ի վնասվածքների բաշխմանվերլուծություն (աղյուսակ 2), քանի որ ԴՆԹ կոմոտների մեթոդը թույլ է տալիսնկարագրել[12]։
Ստացվածարդյունքների համաձայն՝ ցածր հզորությամբ ճառագայթման դեպքում գերակշռումեն 20-30 և 30-40 ОТМ–ի սահմաններում ԴՆԹ-ի վնասվածքներ ունեցող բջիջները։
Բարձրհզորությամբ ճառագայթման դեպքում գերակշռում են բջիջները, որոնց ԴՆԹ-իվնասվածքների մակարդակը գտնվում40-50 ОТМ–իսահմաններում։
Առկա են նաև 50-ից բարձր ОТМ ունեցող բջիջներ։
բջջային պոպուլյացիայիհետերոգենությունը30-40 և էԱյսպիսով, չնայածոր ԴՆԹ-ի վնասվածքների միջին մակարդակը 3.6 Գր/ր և 36Գր/ր ճառագայթման պայմաններում նույնն է, ԴՆԹ-ի վնասվածքների բաշխումնէականորեն տարբերվում է։
3.6 Գր/ր ճառագայթման դեպքում գերակշռում են ԴՆԹ-իվնասվածքների ցածր և միջին մակարդակով բջիջները, իսկ 36 Գր/ր ճառագայթմանդեպքում՝ ԴՆԹ-ի վնասվածքների բարձր մակարդակով բջիջները։
Այսպիսով, բարձրհզորությամբ դոզայով ճառագայթված բջիջներում ԴՆԹ-ի վնասվածության ավելիբարձր մակարդակը հանգեցնում էԴՆԹ-ի վերականգնման նվազման։
ОТМ-իմակարդակը3.6 Գր/ր36 Գր/րԲջիջներիընդհանուրքանակըԲջիջների%ըԲջիջներիընդհանուրքանակըԲջիջների%ը50-իցբարձրԱղյուսակ 2.8 Գր բարձր և ցածր դոզայի հզորությամբ ճառագայթումից անմիջապեսհետո ԴՆԹ-ի վնասվածքների բաշխումը K-562 բջիջներում (հիմնված 180 բջիջներիվերլուծության վրա)հզորությամբդոզաներով մակածված ԴՆԹ-իԵզրակացություն։
ԴՆԹ-ի վնասվածքների և ռեպարացիայի ուսումնասիրությունը «AREAL» գծային արագացուցչով՝ գերարագ էլեկտրոններով ճառագայթված K-562բջիջներում ԴՆԹ-կոմետների մեթոդով, թույլ է տալիս եզրակացնել, որ 8 Գր դո-զայովճառագայթված բջիջներում դիտվում է ԴՆԹ-ի վնասվածքների քանակի հավաստիբարձրացում՝ համեմատած ստուգիչի հետ։
Ճառագայթման բարձր (36 Գր/ր) և ցածր (3.6Գր)վնասվածքների միջինմակարդակները հավաստիչեն տարբերվում։
Սակայն բջիջներում ԴՆԹ-իվնասվածքների բաշխման համաձայն՝ դոզայի հզորության մեծացումն առաջացնում էԴՆԹ-ի տարբեր մակարդակի վնասվածքներով բջիջների հարաբերության շեղումիօգուտ ավելի վնասված բջիջների՝ նվազեցնելով նաև դրանց վերականգման ունակությունը։
Այսպիսով, ստացված տվյալների համաձայն՝ ճառագայթման դոզայիհզորության բարձրացումը հանգեցնում է ուռուցքային բջիջների ռեպարացիայիճնշման՝ մեծացնելով ճառագայթման հակաուռուցքային պոտենցիալը։
ԳՐԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆ[1] Gauduel Y., Laser-Driven Particle Acceleration Towards Radiobiology and Medicine, Springer։
Նիկոլյան ՍոնաԳԵՐԱՐԱԳ ԷԼԵԿՏՐՈՆԱՅԻՆ ՓՆՋՈՎ ՃԱՌԱԳԱՅԹՄԱՆ ԴՈԶԱՅԻ ՀԶՈՐՈՒԹՅԱՆԷՖԵԿՏԸ ՄԱՐԴՈՒ ՔՐՈՆԻԿ ՄԻԵԼՈԻԴ ԼԵՅԿԵՄԻԱՅԻ ԲՋԻՋՆԵՐՈՒՄԲանալի բառեր՝ գերարագ էլեկտրոնային փունջ, դոզայի հզորության էֆեկտ, ԴՆԹ-իվնասվածքներ և վերականգնում, ԴՆԹ-կոմետների մեթոդ։
| Ուսումնասիրվել է դոզայի հզորության էֆեկտը՝ գերարագ էլեկտրոնային փնջով ճառագայթված K-562 (մարդու քրոնիկ միելոիդ լեյկեմիա) բջիջներում՝ կիրառելով ԴՆԹ-կոմետների մեթոդը։
Ցածր (36 Գր/ր) հզորությամբ ճառագայթմամբ մակածված ԴՆԹ-ի վնասվածքները դրսևորում են՝ ըստ բջիջների բաշխման արտահայտված տարբերություններ։
Բարձր հզորությամբ դոզայով ճառագայթման ժամանակ գերակշռում են ԴՆԹ-ի ավելի բարձր վնասվածությամբ բջիջները, որով և պայմանավորված է ԴՆԹ-ի վերականգնման ավելի ցածր մակարդակը՝ համեմատած ցածր հզորությամբ դոզայով ճառագայթված բջիջների։
|
ԻՏԱԼԻԱՅԻ ԵՎ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՊԵՏԱԿԱՆ ԿԱՌԱՎԱՐՄԱՆՁԵՎԵՐԻ ՀԱՄԵՄԱՏԱԿԱՆ ԲՆՈՒԹԱԳԻՐԸԳոյություն ունի պետական կառավարման երկու հիմնական ձև՝ միապետություն և հանրապետություն1։
Հանրապետությունը պետական կառավարման ձև է, որում բարձրագույն պետական իշխանությունը պատկանում է որոշակի ժամկետով ժողովրդի կողմից ընտրված մարմիններին, որոնք պատասխանատու են ընտրողների առջև։
Պատմության նոր դարաշրջանում առաջացան խորհրդարանական և նախագահական հանրապետությունները։
Խորհրդարանական հանրապետությունը «մաքուր» ձևով ավելի քիչ է տարածված, քան նախագահական հանրապետությունը։
Նման կառավարման ձևունեն Ավստրիան, Գերմանիան, Հնդկաստանը, Իռլանդիան, Իտալիան, Պորտուգալիան և այլն։
Խորհրդարանական հանրապետությունում նախագահըսովորաբար ընտրվում է այնպես, որ ժողովրդից չստանա իր մանդատն անմիջականորեն և չկարողանա ընդդիմանալ խորհրդարանին, պատգամավորներին, ովքեր ընտրվում են անմիջապես՝ քաղաքացիների կողմից։
Օգտագործվում են նախագահի ընտրության տարբեր ձևեր. ընտրվում է կամ խորհրդարանում (Թուրքիա, Հունաստան), կա՛մ հատուկ կոլեգիայում։
Օրինակ՝ Գերմանիայում կոլեգիայի կազմի մեջ են մտնում բոլոր պատգամավորները ստորինպալատից, ինչպես նաև նույն թվով պատգամավորներ, որոնք ընտրված են հողերի ներկայացուցչական մարմինների կողմից. այդ կոլեգիան կոչվում է Դաշնային ժողով։
Իտալիայում կոլեգիայի կազմի մեջ մտնում են երկու պալատների անդամները և մարզային խորհրդի պատգամավորները։
Նախագահի ընտրման ձևը խորհրդարանական, նախագահական կամ կիսանախագահական հանրապետությունների տարբերակման համար կարևորագույն չափանիշ չէ։
Կարևորը կառավարության նշանակման կարգն ու դրաքաղաքական պատասխանատվությունն են։
Դրանք տարբերվում են իրարից1 Պետական կառավարման ձևը ցույց է տալիս գերագույն պետական իշխանության կազմակերպման եղանակը, պետական մարմինների ձևավորման կարգը, դրանց փոխգործությունըմիմյանց միջև, բնակչության մասնակցության աստիճանը պետական մարմինների ձևավորմանը(տե՛ս Վաղարշյան Ա., Պետության և իրավունքի տեսություն-1, Դասախոսություններ, Եր., ԵՊՀհրատ., Հեղինակային հրատարակություն, 2016)։
նրանով, թե պետական իշխանության բարձրագույն մարմիններից ով է կազմում կառավարությունը ու ղեկավարում նրա գործունեությունը՝ խորհրդարա՞նը, թե՞ նախագահը, և նրանցից ո՞ւմ առջև է պատասխանատու կառավարությունը։
Եթե հանրապետությունում կառավարությունը կազմավորվում է ընտրություններում հաղթած կուսակցության կողմից կամ ընտրվում է խորհրդարանի կողմից ու հաշվետու, պատասխանատու է նրա առջև (խորհրդարանըկարող է անվստահության քվե հայտնել կառավարությանը), ապա այն խորհրդարանական հանրապետություն է։
Այդպիսին էր, օրինակ, Հայաստանի առաջին հանրապետությունը։
Նման կառավարման ձև ունեն ժամանակակից Իտալիան, Ավստրիան։
Խորհրդարանական հանրապետություններում, ինչպես նախագահականձևում, կառավարությունը նշանակվում է նախագահի կողմից։
Բայց ի տարբերություն նախագահական հանրապետության՝ այդ նշանակումը ձևական ակտէ։
Խորհրդարանական հանրապետությունում պետության ղեկավարը չի համարվում կառավարության ղեկավարը և ազատ չէ վարչապետի ընտրությանհարցում, որը հետո որոշում է կառավարության կազմը և ներկայացնում էխորհրդարանի հաստատմանը։
Նախագահը նշանակում է կառավարությանգլուխ նրան, ով վայելում է խորհրդարանի վստահությունը, հակառակ դեպքում կառավարությունը չի հաստատվի խորհրդարանի կողմից։
Դրա համար էլխորհրդարանական հանրապետությունում վարչապետի պաշտոնը զբաղեցնում է մեծամասնություն կազմող կուսակցության առաջնորդը կամ թեկնածուն՝ առաջադրված միավորված կուսակցությունների կողմից։
Այդպիսով՝ կառավարությունը ձևավորվում է պառլամենտական ընտրություններում հաղթած կուսակցություններից։
Խորհրդարանական հանրապետությունում նախագահը, ըստ սահմանադրության, օժտված չէ լայն լիազորություններով։
Ընդունված է ասել, որ նանման հանրապետությունում չի կառավարում։
Բայց որոշ պետական նշանակության հարցեր նախագահը լուծում է ինքնուրույն (Իտալիայում նա նշանակում է որոշ պաշտոնյաների)։
Այն դեպքերում, երբ պառլամենտում դրությունըփոխվում է այնպես, որ կառավարող կուսակցությունը կորցնում է մեծամասնությունը (օրինակ՝ պատգամավորների տեղափոխությունը ուրիշ կուսակցություններ), նախագահը կարող է ցույց տալ ինքնուրույնությունը նոր կառավարության ձևավորման գործում (Հնդկաստանում)։
Յուրաքանչյուր ակտ՝ ընդունված նախագահի կողմից, մտնում է գործածության մեջ միայն համապատասխան ստորագրումից հետո։
Միայն նախագահի ստորագրությունը բավարարչէ, որպեսզի ակտը ձեռք բերի իրավաբանական ուժ։
Այդ ակտերը պետք է լինեն վավերագրված։
Վավերագրումն իրականացվում է վարչապետի կամ համապատասխան նախարարության կողմից, եթե ակտը վերաբերում է տարած քի կառավարմանը կամ համապատասխան նախարարությանը։
Նախագահըչի հանդիսանում գործադիր իշխանության ղեկավարը։
Նա մասնակցում է նախարարների նշանակմանը, բայց կառավարության կազմի որոշումը կախվածչէ նախագահից։
Օրինակ՝ Իտալիայում նախագահը նշանակում է նախարարներին խորհրդարանի հետ խորհրդակցությունից հետո։
Նախագահը ընդունում է կառավարության հրաժարականը։
Բայց դա չի նշանակում, որ նա բացասական է գանահատում նախարարներին, ներգրավում է նրանց քաղաքական պատասխանատվության մեջ։
Օրինակ՝ Իտալիայի խորհրդարանում, եթետեղի ունենա կոալիցիայի մասնատում, ապա կձևավորվի նոր իշխող խմբակցություն, և սա կհանգեցնի նոր նախարարների նշանակմանը։
Նախագահի մասնակցությունը օրենսդիր իշխանությանը նույնպես ձևական է։
Նախագահը պառլամենտի որոշման նկատմամբ հետաձգող վետոյիիրավունք չունի, իսկ եթե դա ամրագրված է, ապա դրանից չի օգտվում։
Օրինակ՝ այսպիսի դեպք է գրանցվել Չեխիայում2։
Խորհրդարանական հանրապետությունում կառավարությունը կրում էպատասխանատվություն խորհրդարանի առջև։
Եթե խորհրդարանը անվստահության քվե է հայտնում կառավարությանը, ապա վերջինս արձակվում է։
Այսպիսի համակարգում կառավարությունը ամբողջովին կախված է պառլամենտից և կրում է քաղաքական պատասխանատվություն։
Բոլոր մարմիններըկենտրոնական պետական համակարգում կա՛մ կախված են պառլամենտից,կա՛մ պահպանում են քաղաքական չեզոքություն։
Այս համակարգում գերակայություն է ստանում խորհրդարանը։
Իտալական պետության գոյության ընթացքում իրար փոխարինեցին երեքժամանակաշրջաններ՝ սահմանադրական միապետություն, հետո ֆաշիստական ռեժիմը և ի վերջո խորհրդարանական հանրապետություն՝ ստեղծված1947 թ.։
Սահմանադրությունը ամրագրեց խորհրդարանական հանրապետությունը գրեթե իր դասական եղանակով։
2015 թ. սահմանադրական բարեփոխումների հետևանքով որպես ՀՀ կառավարման ձև ամրագրվեց խորհրդարանական հանրապետությունը։
Փորձենք համեմատել Իտալիայի և Հայաստանինախագահների, խորհրդարանների, ինչպես նաև կառավարությունների դերնու լիազորությունները՝ կատարելով հետևություններ։
Նախագահի դերը և լիազորությունները Իտալիայում և Հայաստանում։
Իտալիայում և Հայաստանում հանրապետության նախագահը պետությանգլուխն է։
Ընտրվում է յոթը տարի ժամկետով խորհրդարանի կողմից։
Նախագահը պետք է լինի վերկուսակցական, չեզոք և անկողմնակալ։
Ե՛վ Իտալիայում, և՛ Հայաստանում նախագահը կարող է ուղերձով դիմել խորհրդարանին,2 Տե՛ս Сиклова Й., Люстрация как чешский способ проверки благонадежности /Конституционное право։
Восточноевропейское обозрение, 1996, № 2 (15), с. 28. օրենքով նախատեսված դեպքերում նշանակումներ կատարել պետականպաշտոններում, ներկայացնել հանրապետությունը միջազգային հարաբերություններում, իրականացնել արտաքին և ներքին քաղաքականության ընդհանուր ղեկավարումը, ներում չընդունված շնորհել դատապարտյալներին, հրապարակել խորհրդարանի կողմից օրենքները։
Բացի դրանից՝ կան նաև միշարք այլ նմանություներ։
Նախագահի կարևորագույն լիազորություններից է այն, որ նա կարող էարձակել խորհրդարանը։
Օրինակ՝ Իտալիայում նախագահը կարող է արձակել պառլամենտի պալատները, երբ այն գործում է առանց կառավարությանվավերագրության։
Հայաստանում, չնայած որ պառլամետի արձակումը պետության գլխին վերապահված լիազորություն է, Ազգային ժողովի արձակման հիմքերը սահմանված են այնպիսի հստակությամբ, որը իմաստազուրկ է դարձնումայդ լիազորությունը որևէ մարմնին տրամադրելը։
Ազգային ժողովն արձակվում է ինքնաբերաբար՝ իրավունքի ուժով։
Իտալիայում նախագահի առավել կարևոր լիազորություններից է Նախարարների խորհրդի նախագահի նշանակումը։
Հայաստանում հանրապետության նախագահը նշանակում է վարչապետին, սակայն այս նշանակումը ավելիշատ ձևական բնույթ է կրում, քանի որ նախագահը վարչապետ է նշանակումխորհրդարանի մեծամասնության ներկայացրած ներկայացուցչին։
Ե՛վ Իտալիայում, և՛ Հայաստանում նախագահը զինված ուժերի հրամանատարն է, նախագահում է տարբեր խորհուրդների։
Հայաստանում 2015 թ.սահմանադրական փոփոխություններով նախագահը վարչապետի առաջարկությամբ օրենքով սահմանված դեպքերում և կարգով նշանակում ու ազատում է զինված ուժերի և այլ զորքերի բարձրագույն հրամանատարական կազմը, զինված ուժերի գլխավոր շտաբի պետին, շնորհում է բարձրագույն դիվանագիտական և զինվորական կոչումներ։
Իտալիայում նախագահը ինքը կնքում է միջազգային պայմանագրեր, սակայն Հայաստանում նախագահը կնքում է միջազգային պայմանագրերը ՀՀԿառավարության առաջարկությամբ։
Իտալիայում նախագահը ինքը նշանակում է, հետ կանչում և ընդունում դիվանագիտական ներկայացուցիչներին,իսկ Հայաստանում այս գործընթացը տեղի է ունենում վարչապետի առաջարկությամբ։
Այսպիսով՝ կարելի է եզրակացնել, որ Իտալիայում, ի տարբերություն Հայաստանի, նախագահի դերն ավելի ընդգծված է, և նախագահն այստեղ համեմատաբար ավելի ազատ է, քան Հայաստանում։
Նման եզրակացության հիմքըՀայաստանի 2015 թ. սահմանադրական փոփոխությունների հետևյալ փաստնէ։
Սահմանադրությամբ նախատեսվում է, որ նախագահը մի շարք լիազորություններ իրականացնելու է Կառավարության և վարչապետի առաջարկու թյամբ, իսկ որոշ լիազորություններ կարող են իրականացնել օրենքով սահմանված դեպքերում և կարգով։
Խորհրդարանի դերն ու լիազորությունները Իտալիայում և Հայաստանում։
Բոլոր պետական մարմինների մեջ խորհրդարանն ամենից սերտ է կապված ժողովրդավարության հետ։
Խորհրդարանը ժողովրդի կողմից ընտրվողմիակ պետական մարմինն է, որը համամասնական ընտրակարգի շնորհիվընդգրկում է բոլոր էական քաղաքական հոսանքների ներկայացուցիչներին։
Ազգային ժողովը Հայաստանում և երկպալատանի պառլամենտը Իտալիայումժողովրդի ներկայացուցչական մարմիններն են, որոնք իրականացնում ենօրենսդիր իշխանությունը։
Այս մարմինները վերահսկողություն են իրականացնում գործադիր իշխանության նկատմամբ, ընդունում են պետական բյուջեն ևհաշվետվությունը ծախսերի վերաբերյալ, իրենց դերակատարումն ունեն պետական մարմինների ձևավորման հարցում (հատկապես Կառավարության),կատարում են Սահմանադրությամբ սահմանված այլ գործառույթներ։
Իտալական խորհրդարանի յուրահատկությունն այն է, որ Սահմանադրությամբ է որոշվում պալատների նիստի գումարման ժամանակը (փետրվար ևհոկտեմբեր ամիսների առաջին ոչ տոնական աշխատանքային օրը), սակայն չիհաստատվում այդ մարմնի աշխատանքի ժամկետը։
Այս տեսանկյունից այն հիշեցնում է «մշտական պառլամենտի» , որը նման է մշտական գործող մարմնի։
Եվ պառլամետը ինքն է որոշում իր աշխատանքի ժամանակը և տևողությունը։
Իսկ մեր Ազգային ժողովի հերթական նստաշրջանները գումարվում են տարեկան երկու անգամ՝ հունվարի երրորդ երկուշաբթիից մինչև հունիսի երրորդհինգշաբթի և սեպտեմբերի երկրորդ երկուշաբթիից մինչև դեկտեմբերի երրորդ հինգշաբթին։
Իտալական պառլամենտն ունի ևս մի առանձնահատկություն՝ հնարավորություն ընդունելու օրենքներ պալատի հանձնաժողովի կողմից3։
Խորհրդարանի կարևորագույն գործառույթներից է Կառավարությաննկատմամբ վերահսկողությունը։
Հայաստանում խորհրդարանական վերահսկողության միջոցների մեջ կարևորագույն տեղ է զբաղեցնում վարչապետինանվստահության քվե հայտնելու իրավունքը, սակայն այս իրավունքը օգտագործվում է շատ հազվադեպ։
Յուրաքանչյուր տարվա համար Կառավարությունը պարտավոր է իր ծրագրի կատարման ընթացքի և արդյունքների մասին զեկույց ներկայացնել Ազգային ժողով։
3 Մշտական հանձնաժողովները ձևավորվում են համամասնական հիմքով՝ պալատում քաղաքական կուսակցությունների ներկայացուցիչների կողմից։
Քաղաքական կազմը այդ հանձնաժողովներում համապատասխանում է պալատի քաղաքական կազմին /տե՛ս Конституция Италии(вступительная статья), էջ 254. Կառավարության դերն ու լիազորությունները Իտալիայում և Հայաստանում։
Կառավարությունն այն մարմինն է, որին առաջին հերթին վերապահված է գործադիր իշխանության իրականացումը։
Ե՛վ Իտալիայում, և՛ Հայաստանում կառավարությունը պատասխանատու է խորհրդարանի առջև։
Այսմարմինը գործում է կոլեգիալության սկզբունքի հիման վրա, և ունի իրեն բնորոշ մի շարք գործառույթներ, ինչպես օրինակ՝ մասնակցում է օրենսդրականգործընթացին, ընդունում է ենթաօրենսդրական ակտեր, վարում է արտաքինև ներքին քաղաքականություն և այլն։
Ե՛վ Իտալիայում, և՛ Հայաստանումվարչապետի կամ Նախարարների խորհրդի նախագահի նշանակվելուց հետոկազմվում է կառավարությունը։
Վերջիններս նախագահին են ներկայացնումնախարարների թեկնածուներին, որից հետո էլ նախագահը կատարում է նշանակումները։
Կառավարությունը՝ որպես կոլեգիալ մարմին, ընդունում է որոշումներ,որոնք գերակա են վարչապետի նկատմամբ։
Հակառակ դեպքում կխախտվիՍահմանադրության 146-րդ հոդվածի 2-րդ մասը։
Իհարկե վարչապետը, կախված խորհրդարանում և Կառավարությունում ուժերի հարաբերակցությունից,կարող է ազդել Կառավարության կողմից որոշումներ ընդունելու գործընթացիվրա, հատկապես Կառավարության կազմում փոփոխություններ կատարելուլծակի միջոցով։
Կառավարությունը Իտալիայում ունի լայն գործառույթներ և իր լիազորություններն իրականացնում է ավելի մեծ մասշտաբով, քան պառլամենտականայլ հանրապետություններում։
Կառավարությունը նախագահի իշխանությանթուլացման դեպքում իրականացնում է «նախագահի քաղաքական անվտանգությունը» և իր վրա է վերցնում նախագահին վերապահված մի շարք պարտականություններ։
Այս ամենից կարելի է եզրակացնել, որ ամեն մի պետությունում խորհրդարանը գործում է յուրովի՝ իհարկե, պահպանելով իրեն բնորոշ գործառույթները։
ՀՀ պետական կառավարման համակարգում շատ կարևոր դեր ունի խորհրդարանը, և պետք է ջանքեր թափելու պահպանելու իշխանությունների տարանջատման սկզբունքը, արդյունավետորեն սահմանելուև կիրառելու հակակշիռների, զսպիչների համակարգը, թույլ չտալու դրանց չափից դուրս չարաշահումները։
Էմմա ՕհանյանԻՏԱԼԻԱՅԻ ԵՎ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՊԵՏԱԿԱՆ ԿԱՌԱՎԱՐՄԱՆ ՁԵՎԵՐԻՀԱՄԵՄԱՏԱԿԱՆ ԲՆՈՒԹԱԳԻՐԸԲանալի բառեր՝ կառավարման ձև, խորհրդարանական հանրապետոթյուն, խորհրդարան(պառլամենտ), նախագահ, կառավարությունԱմփոփագիր։
| Խորհրդարանական հանրապետությունը՝ որպես պետության կառավարման ձև, բնականաբար, ունի իր առավելություններն ու թերությունները։
Ամենակարևոր առավելությունն այն է, որ երկրի կառավարման համար կարևորագույն որոշումներ ընդունելու ժամանակ խորհրդարանում առկա բոլոր քաղաքական ուժերը մասնակցում են, և նույնիսկ նվազագույն քվե ստացած և երկրի բնակչության փոքր հատվածը ներկայացնող քաղաքական ուժերը նույնպես հնարավորություն են ստանում մասնակցելու երկրի համար կարևորագույն որոշումներ ընդունելու գործընթացին։
Ե՛վ Իտալիայի, և՛ Հայաստանի կառավարման ձևը խորհրդարանական հանրապետությունն է, սակայն դրանք ունեն նաև էական տարբերություններ։
Իտալիայում այս կառավարման ձևը գործում է շատ ավելի հստակ, իր «մաքուր» ձևով, քան Հայաստանում։
Երևի թե մի կառավարման ձևից մյուսին անցնելը շատ բարդ գործընթաց է։
|
ՀՀ ԶԲՈՍԱՇՐՋՈՒԹՅԱՆ ԻՐԱՎԱԿԱՆ ԿԱՐԳԱՎՈՐՈՒՄԸ ԿԱՅՈՒՆ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ ՀԱՅԵՑԱԿԱՐԳԻ ՏԵՍԱՆԿՅՈՒՆԻՑԶբոսաշրջությունը համաշխարհային տնտեսության ոչ արտադրական ոլորտի ճյուղերից ամենիցդինամիկ զարգացող և մեծ տարածականություն ընդգրկողն է։
Այն զարգացնելու լավագույն տարբերակը զարգացման կայունությունն ապահովելն է, որը հնարավոր է իրագործել առաջին հերթին պետական քաղաքականության միջոցով։
Կայուն զարգացումն ապահովում է ներկա սերունդների պահանջների բավարարումը՝ միաժամանակ չվտանգելով ապագա սերունդների պահանջների բավարարմանհնարավորությունները և ուղեկցվում է հասարակական կյանքի տնտեսական, սոցիալական, բնապահպանական բաղադրիչների ներդաշնակ զարգացմամբ։
ՀՀ զբոսաշրջության իրավական կարգավորումների վերաբերյալ համալիր ուսումնասիրություններև վերլուծություններ կատարված չեն․ կայուն զարգացման հայեցակարգի տեսանկյունից գնահատվածչեն ՀՀ զբոսաշրջության ոլորտը կարգավորող իրավական ակտերը։
Հետևաբար, արդիական է նմանթեմայի ուսումնասիրումը գիտական շրջանակներում։
Աշխատանքի նպատակն է՝ ուսումնասիրել ՀՀ զբոսաշրջության ոլորտին առնչվող իրավական ակտերը և պետական քաղաքականության ծրագրերը («Զբոսաշրջության և զբոսաշրջային գործունեության մասին» ՀՀ օրենք [5], ՀՀ զբոսաշրջության զարգացման հայեցակարգ [2]), ցույց տալ դրանց համապատասխանությունը կայուն զարգացման հայեցակարգին և դրա գաղափարախոսությանը։
Աշխատանքում համեմատական անդրադարձ է կատարվել նաև Զբոսաշրջության համաշխարհային վարքագծի կանոնակարգին։
ՀՀ կառավարությունն զբոսաշրջության ոլորտում պետական քաղաքականության գլխավոր ըսկզբունք է հռչակել վերջինս տնտեսության գերակա ճյուղ դարձնելը [5, հոդված 4]։
Այս նպատակով էլոլորտում առկա խնդիրների արդյունավետ լուծման և ոլորտի զարգացումն ապահովելու համար պետությունն իրականացրել է իրավական կարգավորում` նորմատիվ իրավական ակտերի ընդունման, պետական քաղաքականության ծրագրերի մշակման և դրանց օրինականությունը ապահովելու միջոցով։
Հասարակության զարգացման որոշակի մակարդակում հասարակական հարաբերություններիկարգավորումը իրականացվում է ոչ թե անհատական և նորմատիվ (սոցիալական նորմեր՝ սովորույթներ, ավանդույթներ, բարոյական և կրոնական նորմեր) կարգավորման միջոցով, այլ պետության կողմից իրավունքի նորմեր սահմանելով։
Իրավական նորմերը որոշակի իրադրության համար նախատեսված ընդհանուր բնույթի վարքագծի օրինակելի կանոններ են, որի պահանջները հասցեագրված են յուրաքանչյուրին, ով կհայտնվի տվյալ իրադրության մեջ [7, 18]։
Զբոսաշրջության ոլորտը կարգավորող նորմատիվ իրավական ակտերն իրենց բնույթով ընդհանուր գործողության իրավական ակտեր են, որոնք ներառում են պետության տարածքում որոշակի տեսակի հասարակական հարաբերությունների ամբողջությունը (տվյալ դեպքում մարդկանց ժամանակավոր տեղաշարժը և դրա հետ կապված խնդիրները) և տարածվում են այն անձանց վրա, ովքեր զբաղվում են զբոսաշրջությամբ կամ զբոսաշրջային գործունեություն են ծավալում։
Ըստ այդ նորմատիվիրավական ակտերն ընդունող սուբյեկտների` առանձնացնում ենք զբոսաշրջության ոլորտը կարգավորող հանրային իշխանության մարմինների կողմից ընդունված՝ օրենսդիր իշխանության ակտեր ևգործադիր իշխանության՝ ենթաօրենսդրական ակտեր։
Զբոսաշրջության ոլորտը կարգավորելու նպատակով 2003 թ. դեկտեմբերի 17-ին ընդունվեց ՀՀօրենքը «Զբոսաշրջության և զբոսաշրջային գործունեության մասին», որը կարգավորում է զբոսաշըրջային բնագավառին առնչվող և զբոսաշրջային գործունեության բնագավառում ծագող այն հարաբերությունները, որոնք ի հայտ են գալիս քաղաքացիների հանգստի, շրջագայության, ազատ տեղաշարժման իրավունքների իրականացման գործընթացում [5, հոդված 1]։
«Զբոսաշրջության և զբոսաշրջային գործունեության մասին» ՀՀ օրենքը սահմանում է զբոսաշըրջության ոլորտում կիրառվող հիմնական հասկացություններն ու տերմինները, տալիս դրանց բացատրությունը, սահմանում է պետական քաղաքականության հիմնական սկզբունքները, ոլորտի կարգավոր ման միջոցները, նպատակները, գերակա ուղղությունները։
Կարգավորում է ծառայությունների կազմակերպումը և տրամադրումը, հյուրանոցային և այլ տեղավորման միջոցների որակավորման պայմանները, զբոսաշրջային գործակալների ու գործակալությունների պարտավորությունները, զբոսաշրջիկիիրավունքներն ու պարտականությունները, ինչպես նաև զբոսաշրջիկների անվտանգության ապահովումն զբոսաշրջային գործունեության ընթացքում։
Զբոսաշրջային հետաքրքրություն ներկայացնող պատմամշակութային օբյեկտների և շրջակա միջավայրի պահպանությունն ապահովելու, դրանք մաքուր պահելու, ոչնչացումից ու վնասումից փրկելուհամար «Բնության հատուկ պահպանվող տարածքների մասին [3]», «Պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների ու պատմական միջավայրի պահպանության և օգտագործման մասին [6]» և«Բնապահպանական վերահսկողության մասին [4]» օրենքները սահմանում են պատասխանատվություն օրենքի խախտման դեպքում, սակայն պետք է հետևողականություն դրսևորել և խստացնել կիրառվող տուգանքները, վերահսկողություն սահմանել հայտնի և ամենաշատ այցելվող զբոսաշրջայինօբյեկտներում։
Կայուն զարգացման հայեցակարգը կայունությունը տեսնում է տնտեսական արդյունավետության,բնապահպանական անաղարտության և սոցիալական բարեկեցության հասնելու մեջ։
Ուստի, անհրաժեշտ է, որ զբոսաշրջային ինդուստրիայի կազմակերպման ժամանակ հաշվի առնվեն տնտեսական,էկոլոգիական և սոցիալական տարբեր ցուցանիշներ՝ հատկապես ռացիոնալ բնօգտագործում, բնականև մշակութային հուշարձանների պահպանություն, բնության հատուկ պահպանվող տարածքներինկատմամբ վերահսկողություն, տեղի բնակչության ներգրավվածությունն զբոսաշրջության ոլորտ,զբոսաշրջությունից ստացվող եկամուտների հավասարաչափ բաշխում տարբեր շրջանների միջև ևայլն։
Զբոսաշրջության մասին օրենքը պետք է համալիր բնույթ կրի, իր մեջ ներառելով մի շարք այլոլորտների իրավական կարգավորումներ, որոնք անուղղակի կարող են նպաստել կայուն զբոսաշրջության զարգացմանը։
Զբոսաշրջության և դրա հետ անմիջականորեն առնչվող ոլորտները (հյուրանոցային ոլորտ, մուտքի և ելքի թույլտվություն, էքսկուրսավարների լիցենզավորում) կարգավորելու նպատակով ընդունվելեն համապատասխան ենթաօրենսդրական ակտեր, ինչպես նաև մշակվել և 2007 թ. Կառավարությանկողմից հաստատվել է ՀՀ զբոսաշրջության զարգացման հայեցակարգը։
Այն նպատակ ունի համալիրկերպով ուսումնասիրել և վերլուծել ՀՀ զբոսաշրջային ռեսուրսային բազան, զբոսաշրջության զարգացման միտումներն ու հեռանկարները, սահմանել զբոսաշրջության ոլորտում պետական քաղաքականության ուղղությունները, բացահայտել խնդիրները, մարտահրավերներն ու խոչընդոտները։
Հայեցակարգում անդրադարձ է կատարվել նաև կայուն զարգացմանը, որին հասնելու լավագույն միջոցը բոլոր շահագրգիռ կողմերի՝ պետական կառավարման և տեղական ինքնակառավարման մարմինների, մասնավոր հատվածի և բնակչության ակտիվ ու արդյունավետ համագործակցությունն է։
Ըստ հայեցակարգի՝կայուն զարգացման անհրաժեշտությունը պայմանավորված է այն հանգամանքով, որ Հայաստանումզբոսաշրջային ուղղությունները զարգանում են մեծամասամբ զբոսաշրջային ռեսուրսների հիման վրա,և առանց այդ ռեսուրսների պահպանության և վերարտադրության կայուն զարգացում հնարավոր չէապահովել։
Ուստի, հայեցակարգում փորձ է կատարվել սահմանել այն ցուցանիշները, որոնց օգնությամբ հնարավոր է զբոսաշրջությունը դարձնել կայուն։
Այնուամենայնիվ, հայեցակարգը մշակվածլինելով ավելի վաղ, իր մեջ համալիր կերպով չի ներառում կայուն զարգացումը և նրա գաղափարախոսությունը։
Զբոսաշրջության զարգացման հայեցակարգն ունի որոշ թերի կողմեր, այդ թվում՝ չհամակարգվածև ոչ համալիր տեղեկատվություն ՀՀ զբոսաշրջության զարգացման նախադրյալների և ռեսուրսներիվերաբերյալ, վիճակագրական տվյալների և քանակական ցուցանիշների սակավություն, ինչը պայմանավորված է միասնական վիճակագրական համակարգի բացակայությամբ։
ՀՀ զբոսաշրջության քանակական ցուցանիշները ներկայացված են շատ ընդհանրացված կերպով, ինչն էլ հնարավորություն չիտալիս հասկանալ զբոսաշրջության զարգացման տեմպերն ու կատարել համեմատություններ։
Հայեցակարգում ներկայացված գործողությունների ծրագիրը չի հստակեցնում կատարման հիմքերը և պատասխանատու օղակները, ովքեր իրենց լիազորության շրջանակներում պետք է հետևեն հայեցակարգի առանձին կետերի կատարմանը։
Այն կրում է դեկլարատիվ բնույթ։
Զբոսաշրջության զարգացմանհայեցակարգում քննարկվում են նաև ոլորտի զարգացման մարտահրավերներն ու խոչընդոտները,առանձին խնդիրները, ինչպես նաև իրականացվել է զբոսաշրջային ոլորտի կանխատեսում մինչև 2030թ., սակայն դրանք հետազոտական կամ գիտական հիմանավորում չունեն։
Ուստի, կայուն զարգացմանգաղափարախոսության համատեքստում անհրաժեշտություն է առաջանում զարգացման ծրագրերումփոփոխություններ և լրացումներ կատարել, հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ դինամիկ զարգացող ոլորտի դեպքում գրեթե 10 տարվա վաղեմության տվյալներն արդեն արդիական չեն։
Ի տարբերություն վերջինիս՝ 1999 թ. ընդունված Զբոսաշրջության համաշխարհային վարքագծիկանոնակարգը [1], որն ընդգրկում է 10 հոդված, սահմանում է զբոսաշրջության ուղղությունների,զբոսաշըրջային գործունեության սուբյեկտների և զբոսաշրջիկների համար «խաղի կանոններ» [8. 302]։
Զբոսաշրջության համաշխարհային վարքագծի կանոնակարգը հիմնված է կայուն զարգացմանհայեցակարգի վրա, և խրախուսում է զբոսաշրջային այնպիսի գործունեության ծավալում, որը կնպաստի համաշխարհային և ազգային մշակութային ժառանգության պահպանմանը և ապագա սերունդներին դրանց փոխանցմանը, այնպիսի գործունեություն, որը չխախտի շրջակա բնական միջավայրի հավասարակշռությունը և զարգացման հնարավորությունները` միաժամանակ այդ գործընթացում ապահովելով տեղի բնակչության ներգրավվածությունը։
Զբոսաշրջության համաշխարհային վարքագծի կանոնակարգն անդրադառնում է զբոսաշրջիկների և ճանապարհորդների կողմից շրջակա միջավայրի նկատմամբ պատասխանատվությանը։
Մասնավորապես՝ կանոնակարգի 3-րդ հոդվածի 3-րդ կետն անդրադառնում է զբոսաշրջային դեստինացիայիծանրաբեռնվածությանը, որի լուծման համար նպատակահարմար է համարում համակարգել զբոսաշըրջիկների և այցելուների հոսքերը ժամանակի կտրվածքով։
Նույն հոդվածի 4-րդ կետը սահմանում էզբոսաշրջային այնպիսի տեսակների և ենթակառուցվածքների այնպիսի տիպերի ատեղծում, որոնքկապահովեն բնական ժառանգության պահպանությունը։
ՀՀ զբոսաշրջության ոլորտը կարգավորողօրենքը պետք է անդրադառնա նաև զբոսաշրջիկների կողմից բնական միջավայրի պահպանման հարցերին` հետևելով սույն կանոնակարգի որոշ կետերի։
Զբոսաշրջությունը մարդկային անհատների և խմբերի ինքնակրթության ու ինքնազարգացմանյուրատեսակ միջոց է, ուստի, պետք է միջազգային և ազգային իրավական նորմերով ևս սահմանափակվի մարդկանց շահագործումը, որը ներկայումս լուրջ խնդիր է զբոսաշրջային ոլորտի համար։
Պետական լիազոր մարմնի կողմից զբոսաշրջային գերակա ուղղություններ սահմանելիս ցանկալիէ այդ ցանկում ընդգրկել կրոնական, առողջավերականգնողական, կրթական, մշակութային, գյուղական և էկոլոգիական զբոսաշրջության տեսակները, որոնք առանձնանում են իրենց անվնաս ազդեցությամբ դեպի հասարակությունը և բնական միջավայրը։
Հայաստանում զբոսաշրջային առանձին դեստինացիաներ Կառավարության կողմից հայտարարվել են զբոսաշրջության զարգացման համար գերակա շրջաններ և համապատասխանաբար հեռանկարային զարգացման ծրագրեր են մշակվել։
Առայժմայդպիսի զարգացման ծրագրեր ունեն Ջերմուկ, Ծաղկաձոր, Գորիս քաղաքները և Տաթև քաղաքն իրհարակից գյուղական համայնքներով։
Չնայած դրան, դեռևս այս շրջաններում զբոսաշրջության զարգացման ճանապարհին բազմաթիվ խնդիրներ մնում են չլուծված, և լուծման լավագույն տարբերակներից մեկն էլ կլինի այդ ծրագրերում կայուն զարգացման գաղափարախոսության ներդրումը, ինչպեսնաև այդ սկզբունքների իրագործումը։
Զբոսաշրջիկների և այցելուների իրավունքներն ու պարտականությունները ևս պետք է պատշաճկերպով ամրագրվեն օրենքով, հաշվի առնելով, որ ճանապարհորդության ժամանակ այցելուներն ուզբոսաշրջիկները չպետք է թույլ տան հանցագործություններ կամ այլ վնասող գործողություններ, ինչպես նաև այնպիսի վարքագիծ, որը վիրավորական կարող է համարվել տեղի բնակչության համար։
Զբոսաշրջության համաշխարհային վարքագծի կանոնակարգում այցելուների և զբոսաշրջիկների իրավունքների ու պարտականությունների հստակեցում է կատարվել, մասնավորապես արգելվում է վերջիններիս ներգրավվածությունն ապօրինի զենք–զինամթերքի, թմրանյութերի, ոչնչացման վտանգիտակ գտնվող կենդանիների, հնատիպ իրերի առք ու վաճառքի մեջ [8, 302]։
Վերոնշյալը հաշվի առնելով՝ կարևոր է, նաև երկրների օրենսդրությամբ պատասխանատվության սահմանների հստակեցումը։
Զբոսաշրջության մասին օրենքով պետք է սահմանվի նաև բնակչության բոլոր շերտերի համարզբոսաշրջային-վերականգնողական ծառայությունների հասանելիությունը՝ կաբոտաժային գնի սահմանում` երկրի քաղաքացիների համար ներքին զբոսաշրջությամբ զբաղվելու դեպքում ավելի ցածր գին։
Նման քայլը թույլ կտա ավելացնել ներքին զբոսաշրջիկների այցելությունների թիվը։
Այսպիսով, զբոսաշրջային ոլորտի իրավական կարգավորումն ամբողջությամբ չի ներառում կայունզարգացման հայեցակարգի սկզբունքները և գաղափարախոսությունը, ուստի, զբոսաշրջության կայունզարգացմանը հասնելու համար անհրաժեշտ է մշակել համալիր օրենքի նախագիծ, զբոսաշրջիկների ևայցելուների վարքագծի կանոնակարգ (էթիկայի կոդեքս)։
2012 թ. հոկտեմբերի 19-ին Երևանում կայացած կոնֆերանսի ժամանակ ստորագրվեց Երևանյան հռչակագիրը, որն Զբոսաշրջության համաշխարհային էթիկայի կանոնակարգի կիրառման փորձ էր։
Կայուն զարգացում ապահովելու համար զբոսաշրջության ոլորտի պետական լիազոր մարմինն իրիրավասության սահմաններում պետք է հետևի ընդունված իրավական ակտերի օրինականությանապահովմանը։
Ցանկալի է մշակել զարգացման հայեցակարգեր զբոսաշրջության այն ուղղություններիհամար, որոնք առաձնանում են բնական և հասարակական միջավայրի վրա առավելագույն դրական ազդեցությամբ։
Ուսումնասիրելով՝ կարելի է առաջարկել զբոսաշրջության կայուն զարգացման հասնելու մի քանի ուղղություններ.1. կարգավորել զբոսաշրջության առանձին ուղղություններ։
Մասնավորապես` երկրում էկոտուրիզմի զարգացման լայն հնարավորությունները հաշվի առնելով, ինչպես նաև ընդունելով, որէկոտուրիզմը կայուն զարգացման հայեցակարգի լավագույն դրսևորումն է զբոսաշրջությանմեջ, ընդունել այն կարգավորող օրենքներ` սահմանել բնության հատուկ պահպանվող տարածքներում էկոտուրիզմով զբաղվելու պայմանները, նաև այդ պայմանները խախտելու դեպքում զբոսաշրջիկների և ռեզիդենտների նկատմամբ կիրառվող սանկցիաները,2. զբոսաշրջային առանձին ծառայությունների լիցենզավորում և որակավորում, որն էլ հնարավորություն կտա միջազգային չափանիշներին համապատասխան և էկոլոգիապես անվտանգ ծառայություններ առաջարկել։
Իրավական հարթությամբ կարգավորման անհրաժեշտությունունեն հյուրանոցային, տրանսպորտային, գիդ-էքսկուրսավարների, մուտքի և ելքի թույլտվության և այլ ծառայություններ,3. զբոսաշրջիկների և ճանապարհորդողների, ինչպես նաև զբոսաշրջային գործունեության սուբյեկտների իրավունքների ու պարտականությունների հստակեցում զբոսաշրջային գործունեության ընթացքում, նրանց անվտանգության ապահովմանն ուղղված միջոցառումների մշակում,հանցագործությունների և այլ իրավախախտումների դեպքում պատասխանատվության սահմանում երկրի օրենսդրությամբ,4. ոլորտը վերահսկող պետական լիազոր մարմնի կողմից խրախուսվեն զբոսաշրջության բնագավառի երկարաժամկետ զարգացման ծրագրերը, որոնցում ցանկալի է ներառել նաև կայունզարգացման սկզբունքները,5. ապահովել օրենսդրական այնպիսի կարգավորում, որը կնպաստի էկոլոգիապես անվտանգ,տնտեսապես շահավետ և սոցիալապես արդարացված գործունեությունների աճին։
Այդ թվումինստիտուցիոնալ մակարդակով սահմանել արտոնություններ, ինչպես օրինակ՝ հարկային արտոնություններ տալ գյուղական բնակավայրերի զբոսաշրջային տների գործունեության մասով։
Գրականություն1. «Զբոսաշրջության համաշխարհային վարքագծի կանոնակարգ», ընդունվել է 1999 թ. ՄԱԿ գլխավորԱսամբլեայի կողմից, 1999.2. «ՀՀ զբոսաշրջության զարգացման հայեցակարգ», hաստատվել է ՀՀ Կառավարության 2007 թ. սեպտեմբերի 13-ի N 1126-Ն որոշմամբ, հասանելի է` http։
//www.mineconomy.am/up/files/Turism-consept-196.pdf։
3. ՀՀ օրենք «Բնության հատուկ պահպանվող տարածքների մասին», Երևան, 2006, հասանելի է`http։
//www.parliament.am/legislation.php?sel=show&ID=2781։
4. ՀՀօրենք«Բնապահպանական վերահսկողությանմասին», Երևան, 2005,հասանելիէ`http։
//www.parliament.am/legislation.php?sel=show&ID=2286։
5. ՀՀ օրենք «Զբոսաշրջության և զբոսաշրջային գործունեության մասին», ընդունվել է 17.12.2003։
6. ՀՀ օրենք «Պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների ու պատմական միջավայրիէ`պահպանությանhttp։
//www.parliament.am/legislation.php?sel=show&ID=1641&lang=arm։
հասանելիևօգտագործմանմասին»,Երևան,7. Վաղարշյան Ա., Պետության և իրավունքի տեսություն - 2, Դասախոսություններ, ԵՊՀ, Երևան, 2011։
8. Долженко Г., Основы туризма։
Учебное пособие, Ростов на Дону, 2008.Ամալյա ՆավասարդյանՀՀ ԶԲՈՍԱՇՐՋՈՒԹՅԱՆ ԻՐԱՎԱԿԱՆ ԿԱՐԳԱՎՈՐՈՒՄԸ ԿԱՅՈՒՆ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ ՀԱՅԵՑԱԿԱՐԳԻ ՏԵՍԱՆԿՅՈՒՆԻՑԲանալի բառեր՝ իրավական կարգավորում, օրենք, ենթաօրենսդրական ակտ, զբոսաշրջություն, կայուն զարգացում, տուրիզմի համաշխարհային էթիկայի կոդեքս։
| Զբոսաշրջության ոլորտի զարգացումն ապահովելու համար պետությունն իրականացրել է իրավական կարգավորում՝ օրենքների, կառավարական որոշումների և հայեցակարգերի մշակման ու ընդունման միջոցով։
Կայուն զարգացում ապահովելու համար անհրաժեշտ է նորմատիվ իրավական ակտերով ամրագրել կայուն զարգացման հայեցակարգի սկզբունքները և հետևել դրանց օրինականացմանը։
Միայն պետությունը կամ հասարակությունը չեն կարող հասնել երկրում կայուն զբոսաշրջության զարգացմանը։
Դրա համար անհրաժեշտ է պետության, մասնավոր հատվածի և բնակչության համագործակցությունը, տնտեսության մյուս ճյուղերի զարգացումը և զբոսաշրջության արդյունավետ փոխգործակցությունը դրանց հետ։
Միայն այսքանից հետո կարելի է ասել, որ Հայաստանում զբոսաշրջությունը կարող է կայուն զարգանալ։
|
Գիտ. ղեկավար՝ տ.գ.թ. պրոֆ. Ա. ՍարիբեկյանԷլեկտրոնային կոմերցիան (ԷԿ) արդեն նոր երևույթ չէ։
Բիզնեսիցսպառող (B2C) առցանց վաճառքի առաջին համակարգը գործարկվել էդեռևս 1984 թ. Մեծ Բրիտանիայում, իսկ 1990-ականներին ԷԿ-ն սկսեցտարածվել աշխարհով մեկ։
Չնայած այդ հանգամանքին՝ ԷԿ-ն Հայաստանում դեռևս մեծ տարածում չունի։
2015 թ. իրականացված մարքեթինգային հետազոտության արդյունքները ցույց են տալիս, որ վերջին մեկ տարվա ընթացքում հայաստանյան առցանց խանութներից կամ հարթակներիցգնումներ է կատարել Երևանի բնակչության 4.2 %-ը, իսկ արտասահմանյան առցանց խանութներից՝ 14.2 %-ը 1։
Տրամաբանական է, որ մարզերումայս ցուցանիշները կլինեն էականորեն ավելի ցածր։
Սա ցույց է տալիս ՀՀում էլեկտրոնային կոմերցիայի ներթափանցման ցածր մակարդակը2, ինչըպայմանավորված է մի շարք գործոններով։
Դրանցից են ինտերնետիցօգտվողների թիվը, բնակչության համակարգչային գրագիտությունը, տեղեկացվածության մակարդակը և բնակչության կողմից ԷԿ-ի ընդունումը։
Ինտերնետից օգտվողների թիվը ՀՀ-ում գնալով բարձրանում է։
Եթե2013 թ. ինտերնետ ծառայությունից օգտվում էր Երևանի բնակչության60.5%-ը3 , ապա 2014 թ. ՀՀ-ում ինտերնետ կապից (այդ թվում՝ անլար 3Gև GPRS) օգտվողների թիվը հասել է շուրջ 67%-ի4, ինչը բավականինբարձր ցուցանիշ է։
Ելնելով բերված ցուցանիշներից՝ կարելի է հաշվարկել,որ ինտերնետ ունեցող Երևանի բնակիչների ոչ ավել, քան 7%-ն է օգտվումՀՀ առցանց խանութներից և ոչ ավել, քան 24%-ը՝ արտասահմանյան առցանց խանութներից։
Սա փաստում է այն մասին, որ ինտերնետ հասանելիությունը անհրաժեշտ, բայց ոչ ամենակարևոր գործոնն է ՀՀ-ում ԷԿ-ի զարգացման համար։
Համակարգչային գրագիտության և ԷԿ-ի հնարավորությունների մասին տեղեկացվածության մակարդակը նույնպես ցածր է, սակայն կա աճի միտում։
ՀՀ բնակչության կողմից ԷԿ-ի ընդունման վերաբերյալ որևէ հետազոտություն չի իրականացվել, մինչդեռ դա թույլ կտար հաս1 Երևանցիների միայն 4%-ն է առցանց գնումներ կատարում ՀՀ խանութներից,http։
//www.banks.am/am/news/retail/11590/, մատչելի էր՝ 16.01.2016։
2 Սույն հոդվածում դիտարկվում է միայն բիզնեսից սպառող (B2C) էլեկտրոնային կոմերցիան։
B2B, C2C, G2C, G2B և այլ տարատեսակները չեն դիտարկվում։
https։
//www.isoc.am/publ/penetration_am.pdf մատչելի էր՝ 16.01.2016։
4 Ձեռնարկությունների ինկուբատոր հիմնադրամ, Հայաստանում տեղեկատվական և հեռահաղորդակցությանfile։
///C։
/Users/DG/Desktop/2014-ICT-Industry-Report_arm_final.pdf, մատչելի էր՝ 16.01.2016։
ՀԿ, Ինտերնետիհետազոտություն,«Ինտերնետհանրություն»ներթափանցումըՀայստանում,տեխնոլոգիաներիոլորտի կանալ էլեկտրոնային կոմերցիայի ընդունման վրա ազդող գործոնները ևհամապատասխան քայլեր ձեռնարկել հայաստանյան բնակչության կողմից էլեկտրոնային կոմերցիայի ընդունման արագացման ուղղությամբ։
ԷԿ-ի ընդունումը գնահատելու համար մշակվել և էմպիրիկ ձևով հաստատվել են մի շարք մոդելներ, որոնցից գրեթե բոլորը Տեխնոլոգիայի ընդունման մոդելի՝ ԷԿ-ին հարմարեցված տարբերակներն են։
Առավել հայտնի մոդելներից է Պոլ Պավլոուի կողմից 2003 թ. ներկայացված Սպառողների կողմից էլեկտրոնային կոմերցիայի ընդունման մոդելը1, որում Տեխնոլոգիայի ընդունման մոդելի (ՏԸՄ) հետ համադրվում են վստահությունն ուռիսկը։
Վերջինս հենվում է Ողջամիտ գործողության տեսության (ՈԳՏ) վրաև ներկայացնում այդ տեսության հարմարեցումը տեխնոլոգիական միջավայրին2։
Ըստ Պավլոուի` ԷԿ-ի համար ՏԸՄ-ի կիրառումը պայմանավորված է ԷԿ-ի տեխնոլոգիական բնույթով, իսկ ռիսկի և վստահության գործոնների կիրառումը` ԷԿ-ում առկա անորոշությամբ։
Այսպիսով, տեսականորեն մշակվում և էմպիրիկ ձևով հաստատվում է մի մոդել, ինչը հնարավորություն է տալիս կանխատեսել սպառողների կողմից ԷԿ-ի ընդունումը։
Առցանց գործարքների շուրջ ակնհայտ անորոշություն են առաջացնում սպառողների և վեբ վաճառողների տարածական և ժամանակայինբաժանումը և ինտերնետային ենթակառուցվածքի անկանխատեսելիությունը3։
Դա պայմանավորված է նրանով, որ.1. կա դրամական կորստի վտանգ, քանի որ սպառողները պետք է հենվենէլեկտրոնային տեղեկատվության վրա և այդ կերպ դառնան խոցելի վեբվաճառողի և միջնորդ կառույցների կողմից տրամադրվող ոչ ամբողջականկամ կեղծված տեղեկության նկատմամբ4,2. կա անձնական տվյալների գաղտնիությունը կորցնելու ռիսկ՝ պայմանավորված առցանց գործարքների ժամանակ սպառողներ կողմից վեբ վաճառողներին անձնական տվյալների տրամադրմամբ5։
Այսպիսով, որպես գործարքային ենթակառուցվածք՝ ինտերնետի բացև գլոբալ բնույթը առցանց գործարքների շուրջ ստեղծում է անորոշություն,ինչն էլ ռիսկը և վստահությունը դարձնում է ԷԿ-ի ամենակարևոր տարրերից։
Ստյուարտը, Պավլոուն և Ուարդը պնդում են, որ վստահությունը,թերևս, սպառող-վաճառող գործարքների կարևորագույն բաղադրիչն է6։
1 Pavlou P., Consumer Acceptance of Electronic Commerce։
Integrating Trust and Risk with theBryant and D. Zillmann (eds.), Media Effects։
Advances in Theory and Research. Hillsdale, NJ։
Պավլոուի կողմից ներկայացված էլեկտրոնային կոմերցիայի ընդունման մոդելը ներկայացված է գծապատկեր 1-ում։
Կախյալ փոփոխականները` գործարք կատարելու մտադրությունը և իրական գործարքային վարքագիծը, ներկայացվում են որպես էլեկտրոնային կոմերցիայի ընդունումըորոշող հիմնական կառույցներ։
Հետևելով ՈԳՏ-ի կիրառմանը տեխնոլոգիական միջավայրում, ՏԸՄ-ի փոփոխականները (ընկալվող օգտակարությունը և օգտագործման ընկալվող դյուրինությունը) ներկայացված են որպես էլեկտրոնային կոմերցիայի ընդունման գլխավոր գործոններ։
ՈԳՏ-իհովանու ներքո այս մոդելը ներգրավում է ԷԿ-ի ընդունման լրացուցիչ գործոններ, ինչպիսիք են ռիսկը և վստահությունը։
Բոլոր 4 գործոնները բնութագրվում են, բացատրվում և ցույց է տրվում դրանց կապը գործարքայինմտադրությունների և ԷԿ-ի ընդունման հետ։
Գործարքի կատարումԳործարք կատարելումտադրությունԸնկալվող ռիսկԸնկալվողՕգտագործման ընկալօգտակարությունվող դյուրինությունՎստահությունԳծ. 1. Էլեկտրոնային կոմերցիայի ընդունման մոդելն՝ ըստ ՊավլոուիԷլեկտրոնային կոմերցիայի ընդունումը ընդհանուր ձևով բնորոշվումէ որպես էլեկտրոնային փոխանակման հարաբերություններում սպառողների մասնակցություն։
Այդ իսկ պատճառով առցանց գործարքները կարողեն դիտարկվել որպես ինտերակտիվ մարքեթինգային հաղորդակցությանօրինակներ։
Սպառող-վաճառող փոխանակային հարաբերությունները սովորաբարներառում են մի շարք գործողությունների իրականացում1։
Առաջին քայլըհաճախ վաճառողից դեպի սպառող տվյալների փոխանցումն է, որ տեղի էունենում ինտերնետ որոնման, տեղեկատվության հավաքագրման և ապրանքային ու գնային համեմատությունների միջոցով։
Հաջորդ քայլը1 Pavlou P., Stewart D., Measuring the effects and effectiveness of interactive advertising։
A re սպառողի կողմից անձնական տեղեկությունների փոխանցումն է էլեկտրոնային հասցեի գրանցման, ապրանքային նախընտրությունների և հետադարձ կապի տրամադրման միջոցով։
Այս քայլը սովորաբար ուղեկցվում էավտոմատացված տեղեկատվությամբ։
Վերջին քայլը ենթադրում է անձնական և քարտային տվյալների տրամադրում, ինչպիսիք են կրեդիտ քարտի տվյալները, ապրանքային վերջնական նախընտրությունները և առաքման հասցեն։
Գործարք կատարելու մտադրությունը Զվասը բնորոշում է որպեսսպառողի՝ վեբ վաճառողի հետ առցանց փոխանակային հարաբերությանմեջ մտնելու մտադրություն, ինչպիսիք են գործարար տեղեկություններիկիսումը, գործարար հարաբերությունների պահպանումը և գործարքներիիրականացումը1։
Հիմնվելով առցանց գործարքի գործընթացի նկարագրության վրա` Բիզնեսից Սպառող (B2C) ԷԿ-ի ընդունումը անհրաժեշտություն է առաջացնում, որ սպառողը մտադրություն ունենա օգտագործելուվաճառողի կայքը տեղեկւթյան ստացման և տրամադրման նպատակով,այնուհետև ավարտին հասցնի գործարքը՝ ապրանք կամ ծառայությունգնելով։
Թեև ինտերնետ օգտագործողների թիվը հաստատուն կերպով աճում է, առցանց սպառողների մեծ մասը լքում են գնումների քարտը մինչևգնում կատարելը։
Սա առաջ է բերում լուրջ խնդիր վեբ վաճառողներիհամար, քանի որ նրանց պետք են գնորդներ, ոչ թե որոնում կատարողներ։
Վարքագծային մտադրությունների և գործողությունների միջև առկադրական կապը մանրամասն կերպով ներկայացված է ՈԳՏ-ի և Պլանավորված վարքագծի տեսության կողմից2։
Վստահությունը անորոշություն պարունակող, գրեթե բոլոր, տնտեսական և սոցիալական հարաբերությունների որոշիչ հատկանիշն է։
Գործնականում բոլոր հարաբերությունները պահանջում են վստահության տարր,հատկապես նրանք, որոնք իրականացվում են ԷԿ-ի անորոշ միջավայրում։
Վստահությունը համարվում է սպառող-վաճառող հարաբերություններիկատալիզատոր, քանի որ այն ապահովում է հաջող գործարքներ կատարելու սպասումներ։
Վստահության բացակայությունը համարվում է ԷԿ-ումսպառողների չներգրավվելու հիմնական պատճառներից մեկը3։
Վստահությունը կարելի է բնորոշել որպես հավատ առ այն, որ մյուսկողմը իրեն կդրսևորի պատասխանատու ձևով, և այդ կերպ կբավարարիվստահող կողմի սպասումներն առանց չարաշահելու նրա խոցելի կողմերը4։
1 Zwass V., Structure and macro-level impacts of electronic commerce։
From technologicallogies. CA։
Sage,1998, pp. 289–315.2 Ajzen I., From intentions to actions։
A theory of planned behavior. In J.Kuhl and J. Beckmann(eds.), Action Control։
From Cognition to Behavior. NY։
Springer-Verlag, 1985, pp. 11–39.3 Keen P.G.W., Electronic Commerce Relationships։
Trust by Design. Englewood Cliffs, NJ։
Pren Մքնայթի և իր գործընկերների աշխատանքում1` B2C ԷԿ-ի նկատմամբվստահությունը բնորոշվում է այս մոդելում որպես հավատ, որը թույլ էտալիս սպառողներին իրենց կամքով դառնալ խոցելի վեբ վաճառողի կողմից նրա բնութագրերին ծանոթանալուց հետո։
Այս բնորոշումը պատկերում է ԷԿ-ի նկատմամբ վստահության երկու տարբեր, բայց անբաժանելիերեսները։
Առաջին, դա ներառում է կոնկրետ կողմի (վեբ վաճառողի)նկատմամբ վստահության ավանդական տեսակետը, և երկրորդ, դա ներքուստ ընդգրկում է գործարքի կատարման միջոցի նկատմամբ վստահությունը (ենթակառուցվածքի նկատմամբ վստահություն)։
Քանի որ անորոշության որոշակի մակարդակի առկայությունը հանդիսանում է ռիսկի գոյության նախապայման, այս մոդելում առաջարկված վստահության կոնցեպտուալիզացիան ենթադրում է, որ երբ սպառողներն իրենց կամքովդառնում են խոցելի վեբ վաճառողի կողմից, նրանք հաշվի են առնում և՛վեբ վաճառողի բնութագրերը (վարքագծային անորոշության պատճառով),և՛ նրա հետ կապված տեխնոլոգիական ենթակառուցվածքների բնութագրերը (միջավայրային անորոշության պատճառով)։
Չնայած նրան, որվստահությունը ԷԿ-ում ունի երկու նպատակակետ, վեբ վաճառողներըկարող են էականորեն ազդել ենթակառուցվածքների նկատմամբ վստահության վրա՝ ապահովելով գաղտնագրված գործարքների իրականացում,տեղադրելով տեղեկատվության պաշտպանության համակարգեր և օգտագործելով նույնականացման մեխանիզմներ։
Ընկալվող օգտակարությունը և օգտագործման ընկալվող դյուրինությունը։
Գործնականում առցանց գործարքի գործընթացի յուրաքանչյուր քայլը պահանջում է, որպեսզի սպառողները առնչվեն կայքերի հետ ևօգտագործեն ինտերնետ տեխնոլոգիաներ։
Քանի որ գործարք կատարելումտադրությունը հանգեցնում է տեխնոլոգիայի օգտագործման, այս մոդելըդիտարկում է Տեխնոլոգիայի ընդունման մոդելի փոփոխականները կանխատեսելու համար առցանց գործարքների համար ինտերնետ տեխնոլոգիաներ օգտագործելու սպառողի մտադրությունը։
Ըստ ՏԸՄ-ի երկու արտաքին փոփոխականներ են ազդում ինտերնետ տեխնոլոգիայի ընդունման վրա` ընկալվող օգտակարությունը և օգտագործման ընկալվող դյուրինությունը։
Ըստ Դեվիսի` ընկալվող օգտակարությունը բնորոշվում էորպես չափ, որով սպառողը հավատում է, որ որոշակի տեխնոլոգիայի օգտագործումը հեշտացնում է գործարք կատարելու գործընթացը։
Օգտագործման ընկալվող դյուրինությունը բնորոշվում է որպես չափ, որովսպառողը հավատում է, որ որոշակի տեխնոլոգիայի օգտագործումը կլինիանջանք։
Այս մոդելը ցույց է տալիս, որ ընկալվող օգտակարությունը ազդում է գործարք կատարելու մտադրության վրա ուղղակի ձևով, իսկ օգտագործման ընկալվող դյուրինությունը անուղղակի ձևով` ընկալվողօգտակարության միջոցով։
1 McKnight D.H., Chervany N.L., What trust means in e-commerce customer relationships։
An Ընկալվող ռիսկը։
Առցանց միջավայրի հեռավոր և ոչ անձնականբնույթը և գործարքների համար գլոբալ բաց ենթակառուցվածքի օգտագործմանը հատուկ անորոշությունը ռիսկը դարձրել է ԷԿ-ի անբաժանելիտարր։
Առցանց գործարքների ժամանակ սովորաբար հանդիպում են երկու տիպի անորոշություններ՝ վարքագծային և միջավայրային։
Վարքագծային անորոշությունն առաջանում է, քանի որ վեբ վաճառողն ունիհնարավորություն իրեն պահելու արկածախնդրորեն` օգտվելով ԷԿ-ի հեռավոր և ոչ անձնական բնույթից և կառավարության` բոլոր գործարքներըարդյունավետ կերպով վերահսկելու անկարողությունից։
Միջավայրայինանորոշության գոյությունը մեծապես պայմանավորված է ինտերնետի անկանխատեսելի բնույթով, որը դուրս է վեբ վաճառողի կամ սպառողի ամբողջական վերահսկողությունից։
Այս մոդելում ռիսկը դիտարկվում է մեկամբողջական գործոն առանց վերոնշյալ տարանջատման և բացասաբար էազդում սպառողի առցանց գործարք կատարելու մտադրության վրա։
Պավլոուի հիմնական ներդրումը վարքագծային և միջավայրային անորոշության հետ կապված փոփոխականների ինտեգրումն է Տեխնոլոգիայի ընդունման մոդելի կառույցների (ընկալվող օգտակարությունը և օգտագործման դյուրինությունը) հետ մեկ ներդաշնակ մոդելի մեջ, որը կանխատեսում է ԷԿ-ի ընդունումը։
Աշխատանքը ներկայացնում է մի քանի նորբացահայտումներ, որոնք վերաբերում են որոշակի փոփոխականների։
Առաջին, վստահությունը և ընկալվող ռիսկը հանդես են գալիս գործարքկատարելու մտադրության ուղղակի անտիսեդանտներ, ինչը նշանակում է,որ անորոշության կրճատումը սպառողների կողմից ԷԿ-ի ընդունման կարևորագույն բաղադրիչներից է։
Երկրորդ, չնայած նրան, որ վստահությունը հանդիսանում է գործարք կատարելու մտադրության ուղղակի անտիսեդանտ, այն նաև հանդես է գալիս որպես անուղղակի անտիսեդանտ ընկալվող ռիսկի, ընկալվող օգտակարության և օգտագործման ընկալվող դյուրինության միջոցով։
Այս բացահայտումը հաստատում է վստահությանհրամայական դերը ԷԿ-ում և բացահայտ կերպով ներկայացնում է դրաազդեցությունը։
Երրորդ, ընկալվող օգտակարությունը և օգտագործմանընկալվող դյուրինությունը ունեն էական ազդեցություն գործարք կատարելու մտադրությունների վրա, որ նշանակում է, որ տեխնոլոգիայի ընդունման մոդելը կարող է տարածվել սպառողների առցանց վարքագծի վրաբացատրելու համար B2C ԷԿ-ի ընդունումը։
Վերջապես, գործարքայինմտադրությունները բերում են իրական գործարքային վարքագծի, հաստատելով ՈԳՏ-ն և այս մոդելի գործնական օգտակարությունը։
Այսպիսով, էլեկտրոնային կոմերցիայի ընդունման վրա ազդող հիմնական գործոններն են ընկալվող օգտակարությունը, օգտագործման ընկալվող դյուրինությունը, վստահությունը և ռիսկը։
Այս գործոնների միջև առկա փոխադարձ կապերի և դրանցից յուրաքանչյուրի՝ էլեկտրոնային կոմերցիայի ընդունման վրա ունեցած ազդեցության էմպիրիկ գնահատումը,հենվելով հայաստանյան տվյալների վրա, հնարավորություն կտաստացված արդյունքների հիման վրա մշակել ՀՀ-ում էլեկտրոնային կոմերցիայի ընդունման արագացման մեխանիզմներ։
Դավիթ ԱբգարյանԷԼԵԿՏՐՈՆԱՅԻՆ ԿՈՄԵՐՑԻԱՅԻ ԸՆԴՈՒՆՄԱՆ ՎՐԱ ԱԶԴՈՂ ԳՈՐԾՈՆՆԵՐԸԲանալի բառեր՝ էլեկտրոնային կոմերցիա, վստահություն, ռիսկ, Տեխնոլոգիայի ընդունման մոդել, Ողջամիտ գործողության տեսություն։
| Էլեկտրոնային կոմերցիայի ընդունման վրա ազդող հիմնական գործոններն են ընկալվող օգտակարությունը, օգտագործման ընկալվող դյուրինությունը, վստահությունը և ռիսկը։
Այս գործոնների ազդեցությունը էլեկտրոնային կոմերցիայի ընդունման վրա էմպիրիկ ձևով կարելի է գնահատել Էլեկտրոնային կոմերցիայի ընդունման մոդելի միջոցով, որը հենվում է Տեխնոլոգիայի ընդունման մոդելի վրա՝ հաշվի առնելով նաև էլեկտրոնային կոմերցիային ներհատուկ անորոշությունը։
Բացահայտելով գործոններից յուրաքանչյուրի դերը՝ կարելի է ազդել դրանց վրա՝ արագացնելով էլեկտրոնային կորմերցիայի ընդունման գործընթացը։
|
ՊԱՏՄԱԳՐԱԿԱՆ ՄԵԹՈԴԻ ԿԵՐՊԱՓՈԽՈՒՄԸ ՈՒՇ ԱՆՏԻԿԺԱՄԱՆԱԿԱՇՐՋԱՆՈՒՄ. ԵՎՍԵԲԻՈՍ ԿԵՍԱՐԱՑԻՄուտքՔրիստոնեական առաձնահատուկ պատմական գրույթը իր խորն ազդեցություն է թողել եվրոպական պատմագիտական մտքի զարգացման վրա։
Քրիստոնեական դավանանքի ազդեցությունը տարածվում էր ոչ միայն պատմական զարգացման հղացքի, այլև պատմիչների հետազոտական ոճերի, երևույթների մեկնման, դեպքերի նկարագրման վրա։
Հետազոտողների շրջանում նախկինում լայն տարածում էր գտել այնդրույթը, որ քրիստոնեական պատմագիտական միտքը զգալիորեն զիջում էանտիկ պատմագրական ավանդույթներին։
Հետազոտողները կարծում էին, որքրիստոնյա պատմագիրները կանխամտորեն կեղծում կամ թաքցնում էին իրական փաստերը հանուն քաղաքական նկրտումների կամ կրոնական համակրանքի1։
Ավելին, նախկինում միջնադարյան պատմագրությունը համարվում էր լոկաստվածաբանության ծառան՝ նպատակ ունենալով ոչ թե հետազոտել իրականությունը, այլ փաստարկներ «հրամցնել» բիբլիական գաղափարների հաստատման և ամրապնդման համար2։
Նման պայմաններում, իհարկե, խոսք չէրկարող գնալ տարակարծության կամ պատմական քննադատության մասին։
Մյուսների կարծիքով՝ միջնադարյան ժամանակագիրը ծրագրավորված ընտրում էր գերբնական և անհնարին փաստերը՝ աստվածային նախախնամությունն ապացուցելու համար։
Այդ իսկ պատճառով խնդիր էր առաջանում և միշարք հետազոտողներ հրաժարվում էին միջնադարյան պատմիչներին պատմագիրներ անվանել, իսկ նրանց գրվածքները՝ «Պատմություն»3։
Լավագույնդեպքում նշվում էր պատմագրության ոլորտում քրիստոնյա պատմագիներիկատարած մի քանի նորամուծությունների մասին։
2 Свенцицкая И., Раннее христианство։
страницы истории, М., 1987, с. 175-185. Հետազոտողներն ժամանակին հակված էին միօրինակ վերաբերմունքցուցաբերել ողջ միջնադարյան պատմագրության նկատմամբ։
Նրանք «»մոռանում էին», որ Բյուզանդիայում առկա էր երեք տիպի պատմագրություն։
Եկեղեցական պատմագրության կողքին՝ հավասարաբար ստեղծագործում էին արքունի4 և հերետիկոսական5 պատմագրության ներկայացուցիչները։
Պատմագիտական նման դիսկուրսի տիրույթում հիմնական թիրախը, իհարկե, Եվսեբիոս Կեսարացին6 է՝ եկեղեցական պատմագրության հիմնադիրը։
Եվսեբիոս Կեսարացին որակվում է իբրև քաղաքական պրոպագանդայի գործիք և քաղաքական աստվածաբանության, ինչպես նաև կեսարապապականության հիմնադիր7։
Այդ իսկ պատճառով կփորձենք անդրադարձ կատարել նրա պատմագրության սկզբունքներին և հեղինակային ինքնության հիմնախնդրին։
1. Տեսական հարցադրումները և պատմագրության սկզբունքներըԵվսեբիոս Կեսարացին, ինքնին գիտակցելով իր աշխատանքի նորարարությունը, յուրատեսակ կերպով հակադրվում է անտիկ պատմագիրներին։
Ե4 Բյուզանդական արքունի պատմագրության լավագույն օրինակներից է Աննա Կոմնինայի (10831153 թթ.) «Ալեքսիադա» երկասիրությունը (Анна Комнина, Алексиада, Пер. Я. Н. Любарского,СПб., 1996)։
«Ալեքսիադա»-ում արքայադուստր Աննա Կոմնինան ավետում է իր հոր՝ Ալեքս Կոմնինոսի քաղաքական կենսագրությունը։
Այս երկում հարուստ տեղեկություններ են առկա նաևխաչակրաց առաջին արշավանքի վերաբերյալ։
5 Հերետիկոսկան պատմագրության յուրօրինակ նմուշ է 5-րդ դարի բյուզանդացի փաստաբան ևպատմիչ Զոսիմուսի «Նոր պատմությունը» (Зосим, Новая история, перевод, комментарий, указатели Н. Н. Болгова, Белгород, 2010), որով հեղինակը պատմում է Օգոստոս Օկտավինոսիցմինչև Ալարիքի կողմից Հռոմի նվաճումը (410 թ.) ընկած դեպքերը։
Նա, թշնամաբար տրամադրված լինելով քրիստոնեության դեմ, բավականին բացասաբար է խոսում ԿոնստանտինոսՄեծ և Թեոդոսիուս կայսրերի մասին (Զոսիմուսի հայացքների մասին մանրամասն տե՛ս Рагозина Н. Н., Религиозно-Политическая идеология Зосима, Древний мир։
сборник статьей в честь В.В. Струве, М., 1962, с. 611-617)։
6 Եվսեբիոս Կեսարացին (263-340 թթ.) եղել է Պաղեստինի Կեսարիայի եպիսկոպոսը։
Կոնստանտինոս Մեծի ժամանակակիցն ու գաղափարակից պատմագիրը լինելով՝ Եվսեբիոսը կարողացավավարտուն տեսքի հասցնել պատմության վաղմիջնադարյան ըմբռնումը։
Պատմագիտության համար նշանավոր են հեղինակի «Եկեղեցական պատմություն», «Ժամանակագրություն» և «Կոնստանտինոսի կյանքը» երկերը։
Եվսեբիոս Կեսարացու պատմագրական երկերից և հատկապես«Ժամանակագրությունից» բավականին օգտվել են հայ պատմագիրներ Ագաթանգեղոսը, Մովսես Խորենացին, Թովմա Արծրունին, Ասողիկը, Սամուել Անեցին և շատ ուրիշներ։
Եվսեբիոս Կեսարացու կյանքի և գործունեության մասին մանրամասն տե՛ս Ястребов А., Евсе7 Խոսելով Եվսեբիոս Կեսարացու քաղաքական հայացքների մասին ճապոնացի հետազոտողՍաթոշի Տոդան մերժում է Կեսարացու քաղաքական աստվածաբանության հիմնադրի փաստը՝միաժամանակ պնդելով Կեսարացու գրվածքներում քրիստոնյա Հռոմեական կայսրության գաղափարի բացակայությունը։
Մանրամասն տե՛ս Toda S., On the so-called “Political Theology” of կեղեցական պատմագրության հիմնադիրն իր երկասիրությունում խոսում է Աստծո թագավորության, և նրա ծառաների հանուն արդարության հերոսականպայքարի մասին։
Ի տարբերություն նրա՝ անտիկ պատամագիրները ավելիհակված էին ներկայացնելու պատերազմների և հաղթանակների պատմությունը։
Բացի այդ՝ քրիստոնեական ջատագովական գրականությունը բազմիցսքննադատում էր Հռոմեական կայսրության պրովինցիաներում վարած կոշտքաղաքականությունը8։
Ժամանակին խորհրդային պատմագիտությունը կարծես թիրախավորել էր այս դրույթը։
Մինչդեռ առավել հավանական է, որ այդբողոքը ոչ թե ընդդիմություն էր տիրող վարչակարգի դեմ, այլ տեղի ունեցածարժեքային համակարգի փոփոխությունների արդյունք9։
Այս տեսակետը հաստատվում է նաև նրանով, որ եթե Թուկիդիտեսի համար պատմության էությունը պայքարն էր առ իշխանություն, որն ուղեկցվումէր զանազան պատերազմներով, ապա քրիստնյա պատմագիրների համարպատմությունն ինքնին մարդկության դաստիարակության ուղին էր առ Փրկություն10։
Հետազոտողների մի մասը հակված է կարծելու, որ Եվսեբիոսը նմանհնարքներով փորձում է հակառակվել Հռոմ քաղաքին, քանի որ Կոնստանտինոսի օրոք տեղի էր ունեցել քաղաքական ծանրության կշռային շրջադարձ դեպի արևելք։
Սակայն «Եկեղեցական պատմության» էջերում նման փաստարկներ առկա չեն։
Եվսեբիոսը պահպանում է անտիկ պատմագրության մեջ առկապատմության՝ իբրև կյանքի ուսուցչի գաղափարը, որն էլ փոխանցում է իրբյուզանդացի աշակերտներին11։
Եվսեբիոս Կեսարացուց սկսած՝ քրիստոնյա պատմագիրները իբրև նորարարություն իրենց երկերը սկսում են աղոթքով։
Եվսեբիոսի պատմություննսկսվում է հետևյալ խոսքերով. «… վասն որոյ և զԱստուած ինքնին ճանապարհիս առաջնորդ, և զՏեառն մերոյ զձեռնտու զօրութիւն՝ յօգնականութիւն մեզխնդրեմք»12։
Պատմությունն նույնպես ավարտվում է աղոթքով. «»Եւ արդ հարուցեալ կամակար յօժարութեամբ և մեծաձայն կարդասցուք պաղատանօք,զի՝ ի փարախս այս իւր մինչև՝ ի վախճան ժողովեալ զմեզ և փրկեսցէ, և նովաւ հաստատեսցէ յանհատ և յանկատարած յավիտեանս զխաղաղութիւն՝ ի10 Немировкий А., Рождение Клио։
у истоков исторической мысли. Воронеж, 1986, с. 61.12 Եւսեբիոսի Կեսարեցւոյ, Պատմութիւն եկեղեցւոյ, յեղեալ յասորւոյն ի հայ ի հինգերորդ դարու,հրտ. Աբրահամ Ճարյան, Վենետիկ, 1877, Դպրութիւն առաջին, 1, 3։
Քրիստոս Յիսուս՝ ի փրկիչն մեր, որով փառք նմին Հօր յամենայն յաւիտեանսյաւիտենից. ամէն»13։
Այստեղ Եվսեբիոս պատմագրական ոճն աղերսվում է հունահռոմեականպատմագրությանը։
Աստվածներին դիմելու հնարքն լայնորեն կիրառվում էրհին հունական դասական էնկոմիաներում14 և այլ ելույթներում15։
Քրիստոնեության մուտքով Աստծուն դիմելն ստանում է յուրահատուկ վերաիմաստավորում։
Դեռևս Որոգինեսն պնդում է, որ «կան իրողություններ, որոնք վեր են մերիմացությունից. դրանք չափազանց մեծ են և անըմբռնելի մեր մտքի տկարության և սահմանափակության պատճառով։
Միայն Աստծու բազմազան և միաժամանակ անսահմանափակ շնորհը, որը, ըստ նրա ծրագրի, գալիս հասնում էմեզ Քրիստոսի միջնորդությամբ և Սուրբ հոգու ներգործությամբ, թույլ է տալիս մեզ դրանք ըմբռնել»16։
Այդ իսկ պատճառով մարդն ոչինչ չի կարող անել առանց Աստծո օգնության։
Բացի այդ՝ քրիստոնյաների կյանքում աղոթքն սկսում է մեծ դերակատարություն ունենալ։
Նրանք դիմում են ոչ թե Յուպիտերինկամ անմահ աստվածներին, այլ իրենց ամենակարող Աստծուն։
Աղոթքներովեն սկսվում և ավարտվում նաև նշանավոր աստվածաբան Օգոստինոս Երանելու ստեղծագործությունները17։
Եվսեբիոս Կեսարացու երկերն պատմագրական ավանդույթի տիրույթ եններմուծում նաև մի շարք նորարարություններ՝ կապված քրիստոնյաների աշխարհընկալման կերպափոխման հետ։
Եկեղեցական պատմագրությանն ներհակ են դառնում զգացմունքայնությունը, հոգեկանությունը և անհատականընկալումը։
Այդ ամենն ցայտուն դրսևորվում է դատավարությունների ժամանակ քրիստոնյաների վարքագծի ներկայացման ժամանակ18։
Առաջին քրիստոնյա պատմագիրը իր հերթին նշում է, որ Աստված գլուխ էգոյություն ունեցող երկնային և երկրային կարգերի՝ նրան անվանելով Պանտոկրատոր, իսկ կայսրը երկրային կարգի գլուխն՝ Կոսմոկրատոր։
Այսինքն՝կայսրը Աստծո և Քրիստոսի հովանավորյալն և փոխանորդն է երկրի վրա19։
13 Եւսեբիոսի Կեսարեցւոյ, Պատմութիւն եկեղեցւոյ, Դպրութիւն տասներորդ, 4, 72. 14 Էնկոմիաները (գովք) հին հունական գովեստի երկեր էին՝ ուղղված առանձին անհատներին ևաստվածներին։
Դրանք ասմունքում էին տոների ժամանակ՝ նվագարանների ուղեկցությամբ։
15 Նմանատիպ օրինակ է Գայոս Պլինիուս Սեկունդոսի Տրայանոս կայսրին ուղղված գովքը, որումբազմիցս կիրառվում են զանազն հռետորական հնարքներ։
Гай Плиний Цецилий Секунд,16 Որոգինես, Աղոթքի մասին, Մարդ ոչինչ չի կարող անել առանց Աստծու օգնության,1, Ե., 2007։
17 Օգոստինոս Երանելի, Խոստովանություններ, Գիրք առաջին, I, 1; Գիրք տասներեքերորդ,XXXVIII, 53, Եր., 2008։
18 Եւսեբիոսի Կեսարեցւոյ, Պատմութիւն եկեղեցւոյ, Դպրութիւն հինգերորդ, 1, 11։
19 Եւսեբիոսի Կեսարեցւոյ, Պատմութիւն եկեղեցւոյ, Դպրութիւն իններորդ, 2, 7։
Դրան զուգահեռ կայսերական արքունիքում սրբագործվում էր նաև «»բասիլևս»՝ «թագավոր» տիտղոսը20։
Հենց այս ժամանակ էլ սկսեցին ավանդություններ հյուսվել կայսեր տեսիլքների մասին, որոնց համաձայն՝ նրան երազում երևան էր գալիս արևով ողողված խաչը21։
Եվսեբիոս Կեսարացու հաղորդմամբ՝ դեռևս 306 թվականինկայսրը Աստծո կողմից ընտրվել էր համաշխարհային քրիստոնյա տերությունստեղծելու համար՝ բանակի կողմից Օգոստոս հռչակվելուց շատ առաջ։
Տեսիլքները սրբախոսական հուշարձանների կարևոր մասն են։
Նրանցում արտահայտվում են միջնադարյան մարդու չարի և բարու հավիտենական պայքարիմասին պատկերացումները22։
Տեսիլքները լայն տարածում ունեին նաև միջնադարյան Հայաստանում23։
Փաստորեն՝ Եվսեբիոս Կեսարացու տեսական հարցադրումները և պատմագրության սկզբունքները կրում են անցումային դարաշրջանի խորը հետքը։
Մի կողմից դեռևս առկա են անտիկ պատմագրական ավանդույթները (դիմումառ աստվածներ, պատմության դիդակտիկական օգուտի մասին ենթադրություններ և այլն), իսկ մյուս կողմից մի շարք ավանդական սկզբունքներ վերաարժևորվում են՝ քրիստոնեական աշխարհահայացքի կերպափոխման հետկապված։
Բացի այդ՝ Եվսեբիոսն իր շարադրանքն ներկայացնում է ոչ թե երրորդ, ինչպես ընդունված էր նախկինում, այլ առաջին դեմքով։
Այս և մի շարք այլհնարքներ կիրառվեցին նաև ուշ միջնադարում24։
20 Առաջին անգամ 629 թ. կայսր Հերակլեսը իրեն անվանում է «բասիլևս»` «հռոմեացիներիկայսր» տիտղոսի փոխարեն (Литаврин Г. Г., Политическая теория в Византии с середины VII доначала XII в.- Культура Византии. Вторая половина VII-XII в., М., 1989, с. 61)։
21 Կոնստանտինոս Մեծի տեսիլքի մասին մանրամասն տե՛ս Bremmer J. N., The Vision of22 Տեր-Դավթյան Ք., XI-XV դարերի հայ վարքագրությունը, Եր., 1980, էջ 22։
23 Հայ միջնադարում լայն տարածում են ունեցել Ներսես Ա Մեծ և Սահակ Ա Պարթև հայրապետների տեսիլքները, որոնք Մեթոդիոս Պատարացու քրիստոնեական իրականության մեջ շրջանառված Տեսիլքների վերապատումներն ու տեղայնացված վերաիմաստավորումներն են։
Ըստ Ներսես Ա Մեծի Տեսիլքի՝ հայ Արշակունիների և հայ պարթևների անկումից հետո պարսիկներընվաճելու են Երուսաղեմը և գերեվարելու Խաչափայտը, որը պետք է գերեդարձվի հույների միջոցով։
Սակայն հույների իշխանությունը հետագայում խորտակվելու է «աղեղնավորների» կամ«նետողների» (սելջուկներ) հարվածներից։
Շատ չանցած՝ «նետողները» պարտվելու են «ֆրանկների» (խաչակիրների) զինական ուժի հարվածներից։
Հռոմեական իշխանության հաստատումով վերջ է դրվելու հայոց տառապանքին։
Տեսիլքումարտահայտված են ոչ միայն հայերի՝ հույների հանդեպ հուսախաբությունը, այլև ազատագրական նոր սպասումները։
Նման սպասումներ առկա են նաև Ագաթոնի, Հովհաննես Կոզեռնի, Գրիգոր Տաթեևացու և Թովմա Մեծոփեցու անվան տեսիլքներում։
Քյոսեյան Հ., Տեսիլք, ՔրիստոնյաՀայաստան հանրագիտարան, Եր., 2002, էջ 1004-1006։
24 Պատմագիտության մեջ ընդունված է զուգակշռել Եվսեբիոս Կեսարացու «Եկեղեցական պատմություն» և լյութերական առաջին եկեղեցական պատմության՝ «Մագդեբուրգյան ցենտուրիաներ»-ի միջև։
Թեև «Մագդեբուրգյան ցենտուրիաներում» հասկանալի պատճառներով քննադատ 2. Եվսեբիոս Կեսարացու օբյեկտիվության և հեղինակային ինքնությանհիմնախնդիրըՊատմական աշխատության որակը և արժեքը կախված են ոչ միայն այդաշխատությունում առկա փաստական նյութից, այլև հեղինակի՝ իր առջև դրված նպատակներից և մոտեցումներից։
Անտիկ պատմագրության յուրաքանչյուր հեղինակ հակված էր իր ընթերցողին հավաստել, որ իր աշխատությունը պարունակում է օբյեկտիվ փաստերև վերլուծություններ։
Միաժամանակ նրանց միակ ձգտումը ճշմարտությանբացահայտումն է։
Պատմագետների համար այսօր խնդիրը բարդանում է նաևնրանով, որ պատմության յուրաքանչյուր ճյուղի և նրա աղբյուրների լուսաբանում պահանջում է հատուկ գիտելիքներ25։
Բայց հարց է առաջանում, թե արդյոք անտիկ պատմագիրների օբյեկտիվության «ֆոնի» վրա որքանո՞վ են անաչառ քրիստոնյա պատմագիրները։
Առաջին հայացքից դյուրին թվացող հարցի պատասխանը միանշանակ չէ։
Մասնավորապես գերմանացի հետազոտող Ե. Հովալդը պատմահայր հերոդոտոսին մեղադրում էր «անբարոյականության» մեջ, իսկ նրա «Պատմությունը» գնահատում էր իբրև քրեական վեպի վաղագույն օրինակ26։
Հիպպոլիտոս Տենն էլ Թուկիդիտեսին մեղադրում էր անհոգության և զգացմունքայնության բացակայության մեջ27։
Մյուս կողմից անտիկ պատմագիրները հաճախ խախտում են անաչառության իրենց խոստումները։
Կիկերոնի դասական դարձած պնդումները՝ հեղինակի ճշմարտախոսության և անաչառության մասին, հաճախ էին խախտվումհենց իր և մյուս պատմագիրների կողմից։
Պատմագիր Գայոս ՍալյուստիլոսԿրիսպոսը թեև իր «Կատիլինիայի դավադրությունը» աշխատանքի սկզբումխոսում է անաչառության մասին, սակայն քիչ անց պնդում է, որ մի շարք ժողովուրդների և անհատների փառքը կախված է նրանց մասին ստեղծագործողներից28։
Դա լավագույնս երևում է Կիկերոնի և Կատիլինայի հակադրությանլուսաբանման ժամանակ29։
վում է Եվսեբիոս Կեսարացու պատմագրական մեթոդները, սակայն արդի պատմագետներըփաստարկում են այդ երկու աշխատությունների ոճական նմանությունը։
Մանրամասն տե՛ս25 Тош Дж., Стремление к истине։
Как овладеть мастерством историка, М., 2000, с. 81-83. 26 Ե. Հովալդի հետ համակարծիք է նաև Ս. Լուրյեն։
Лурье С., Геродот, М.-Л., 1947, с. 36-37. Հեղինակային օբյեկտիվության խնդիրը նաև բազմիցս քննարկվել է Հովսեփոս Փլավիոսի ստեղծգործությունների քննության ժամանակ։
Թ. Ռաջջակըփաստում է, որ այս կամ այն իրադարձության լուսաբանումը Հովսեփոս Փլավիոսի կողմից միանշանակ չի կարելի համարել օբյեկտիվ և անաչառ, քանի որպատմիչը դեպքերի մասնակիցն է և անմիջական գործող անձանցից մեկը30։
Նշված և մի շարք այլ օրինակներից ակնհայտ է դառնում, որ անտիկ հեղինակները հաճախ իրենց գաղափարներին և տեսակետներին հարիր փաստերնէին միայն ներկայացնում՝ շատ հաճախ թաքցնելով մի շարք «ոչ հավաստի»փաստեր և փաստարկներ։
Եվսեբիոս Կեսարացու օբյեկտիվության հիմնախնդիրը կարևոր և բավականին բարդ հիմնախնդիր է։
Բոլոր այն հեղինակները, որոնք ինչ-որ չափովանդրադարձել են եկեղեցական պատմագրին, չեն կարողացել խուսափել նրաանաչառությունից խնդրի լուսաբանումից։
Եվսեբիոս Կեսարացու ամենաբծախնդիր քննադատներից Ռ. Գրանտը, ովանգամ առանձին հոդվածով31 փորձել է անդրադառնալ Եվսեբիոսի կաղապարվածության խնդրին, կարծիք է հայտնում առաջին եկեղեցական պատմագրի քաղաքական կախվածության մասին։
Ռ. Գրանտի համար Եվսեբիոսըմիտումնավոր շփոթում է հռոմեական կայսրեր Անտոնինոս Պիոսին, ՄարկոսԱվրելիոսին և Լուցիոս Վերոսին, ովքեր տարբեր ժամանակներում կրել են Անտոնինոս անունը32։
Սակայն այս շփոթմունքը լոկ հնարանք է։
Եվսեբիոս Կեսարացին «բարի» կայսր Մարկոս Ավրելիոսից քրիստոնյաների հալածանքի մեղքը բարդում է «չար» կայսր Լուցիոս Վերոսի ուսերին։
Սակայն նույն ՄարկոսԱվրելիոսը իր հայտնի «Խորհրդածություններում» բազմիցս քննադատում էքրիստոնյաներին։
Ռ. Գրանտը Եվսեբիոս Կեսարացու նման ոճը բացատրում էայն փաստով, որ Կոնստանտինոս Մեծը բավականին ազդված էր Մարկոս Ավրելիոսից33։
Եթե «Եկեղեցական պատմության» էջերում կոնստանտինոսյան կողմնորոշումն այդքան ցայտուն չի երևում, ապա «Կոնստանտինոսի կյանքը» ստեղծագործությունը յուրատեսակ թիրախավորվել է պատմագետների կողմից։
Իհարկե «Կոնստանտինոսի կյանքը» դասական առումով դժվար է համրել պատմագրական երկ, քանի որ վարքագրական երկերը շատ հաճախ հեռու են լինում իրական պատկերի ներկայացումից34։
30 Раджак Т., Иосиф Флавий։
историк и общество, М., 1993, с. 16-17. 34 Քնարիկ Տեր-Դավթյանի հաղորդմամբ վարքագրական-վկայաբանական երկերի կառուցմանսկզբունքները մշակվել են 4-րդ դարում Արևելահռոմեական կայսրության սահմաններում։
Սրբա Նշված երկը մեծ ազդեցություն է թողել ժամանակի քրիստոնեական աշխարհի վրա։
Կոնստանտինոս Մեծը հետագայում Բյուզանդիայում ընկալվել էհենց Եվսեբիոս Կեսարացու բնորոշումներով35։
Կոնստանտինոս Մեծը մի կողմից ներկայացվում է որպես խոշոր ռազմական և հմուտ քաղաքական գործիչ,մյուս կողմից անընդհատ շեշտվում է այն, որ կայսրը իրեն համարում էր Աստծոծառան և իր գործերը իրականացնում էր Աստծո օրհնությամբ և հավանությամբ։
Բացի այդ՝ այս երկով Եվսեբեոս Կեսարացին տալիս է քրիստոնյա կառավարչի օրինակելի կերպարը, որը պետք է ուսուցանելի լիներ սերունդներիհամար36։
Քրիստոնյա պատմագիրը համահունչ է ժամանակի ընդունված պահանջներին։
Գիտական և մշակութային ողջ միտքը ուղղված էր «հելլենական վերածննդին»՝ միաժամանակ հղելով հունական գրականության դասական կերպարներ37։
Հավանաբար Եվսեբիոս Կեսարացու ձեռքի տակ եղել է նաև «Ալեքսանդրի վեպը»38, որի ազդեցությունը հելլենիստական աշխարհում ուղղակիաննկարագրելի էր։
Դեռևս 19-րդ դարում Յ. Բուրքհարդը Եվսեբիոս Կեսարացուն «Կոնստանտինոսի կյանքը» երկի համար մեղադրում է անազնվության մեջ և նրան հախոսական գրական ժանրի մեջ համատեղվում են վարքերը, վկայաբանությունները, ներբողյանները, ինչպես նաև սրբերին նվիրված արարողությունները, եկեղեցական կարգերը և երգեցողությունները։
Վկայաբանությունները երևան են գալիս քրիստոնեական մեծ հալածանքների շրջանում և սկզբնապես կրել են զուտ դատական հետաքննության բնույթ՝ կազմված նահատակությանը նախորդող դեպքերի նկարագրությունից, հարցաքննությունից, դատավճռից և մահապատժից։
Այս տիպի սրբախոսական երկերը չեն ունենում ոչ առաջաբան, ոչ վերջաբան և ընդհանրապես ի հայտ չեն բերում շեղում բուն նյութից։
Աստիճանաբար սրանց կողքին ստեղծվումեն նաև նահատակներին նվիրված ներբողներ, որտեղ արդեն մեծ տեղ է հատկացվում ճարտասանությանը (Տեր-Դավթյան Ք., նշվ. աշխ., էջ 17-18)։
35 Եվսեբիոս Կեսարացու այս երկը բավականին ընդհանրություններ ունի Հին Հունաստանի նշանավոր զորավարներից և պատմագիրներից մեկի՝ Քսենոփոնի Ատտիկայի մեղու անվանվող,«Կյուրոպեդիա» երկասիրության հետ։
«Կյուրոպեդիայի» հեղինակը պատմում է Աքեմենյանտերության հիմնադիր Կյուրոս Մեծի մասին՝ առաջնահերթ համարելով ոչ թե պատմական փաստերի շարադրանքը, այլ իդեալական կառավարչի կերպարի ներկայացումը (երկի հայերեն թարգմանությունը տե՛ս Քսենոփոն, Կյուրոպեդիա, թարգմանությունը և ծանոթագրությունները Ս.Կրկյաշարյանի, Եր., 2000)։
36 Եկեղեցական պատմագիրների կողմից ստեղծված Կոնստանտինոս Մեծի կերպարը, դժվար էմիանշանակ գնահատել։
Եկեղեցական պատմագիրների կողմից գնահատվել են ոչ միայն նրաառաքինի վարքը և բարեպաշտությունը, այլև ընդհանրական եկեղեցու միասնության պահպանումը (Նիկիայի ժողով) և պետականաստեղծ գործունեությունը (Կոնտանդնուպոլսի հիմնումը ևօրենքների հրապարակումը) (Ващева И., Константин Великий։
Вариации образа в христианских4,2013, с. 58)։
38 Պատմութիւն Աղեքսանդրի Մակեդոնացւոյ, Հայկական խմբագրություններ, Աշխատասիրությամբ Հ. Սիմոնյանի, Ե., 1989։
մարում է վատագույն վարքագիր39։
19-րդ հարյուրամյակում նման կարծիքները եզակի չէին։
Եվսեբիոս Կեսարացու բոլոր արարքները փորձ էին արվումմեկնելու իբրև կանխամտածված ծրագրեր՝ ուղղված իրական փաստերի խեղաթյուրմանը։
Նման պնդումներին հակառակ Մ. Մուրետովը բավականինբարձր է գնահատել Եվսեբիոս Կեսարացու պատմագրական և աղբյուրագիտական գործունեությունը40։
Ա. Լեբեդևի կարծիքով՝ Եվսեբիոս Կեսարացին ոչ մի շահ չուներ՝ Կոնստանտինոս Մեծին գովերգելու, քանի որ վերոնշյալ վարքագրական երկը գրվելէ նրա մահվանից հետո41։
Տեղին է հիշել Պրոկոպիոս Կեսարացու «Գաղտնիպատմության» թևավոր դարձած խոսքերը. «… Նախորդ գրքերում հնարավորչէր ճշմարտությունը գրել, քանզի դեռևս կենդանի էին կայացած իրադարձությունների դերակատարները։
Եվ անհնարին բան էր աննկատ մնալ վխտացողլրտեսներից, իսկ բացահայտվելու դեպքում՝ խուսափել ահասարսուռ մահապատժից։
Ես չէի կարող վստահել ամենամերձավոր ազգականներիս անգամ։
Նախորդ գրքերում ես ստիպված էի հաճախ լռության մատնել բազում եղելությունների պատճառները։
Արդ այստեղ անհրաժեշտ է գրի առնել մինչև օրսչասվածը, ինչպես և նշել նախորդ գրքերում հաղորդվածների պատճառները…»42։
Հետազոտողների մեծ մասը շատ հաճախ հաշվի չեն առնում այն կարևորագույն փաստը, որ Եվսեբիոս Կեսարացին և Կոնստանտինոս Մեծը անձնապես բավականին սակավ են հանդիպել43։
Կեսարիայի եպիսկոպոսը առաջինանգամ Կոնստանտինոս Մեծի ուշադրությունը գրավել է Նիկիայի տիեզերական ժողովի ժամանակ։
Հետազոտողների մի մասի կարծիքով Եվսեբիոս Կեսարացին փորձում էր4-րդ դարի եկեղեցական վեճերի ժամանակ կայսերական հովանավորություննօգտագործել իբրև «պատվար»44։
Եկեղեցական վեճերից բացի՝ կայսրությանՄեր կարծիքով՝ Ա. Լեբեդևի նման պնդումը նույնպես չափազանցություն է։
42 Պրոկոպիոս Կեսարացի, Գաղտնի պատմություն, 1, Թարգմանությունը՝ հին հունարենբնագրից, առաջաբանը և ծանոթագրությունները՝ Հ. Բարթիկյանի, Ե., 1987։
43 Թ. Բարնսի կարծիքով՝ Կոնստանտինոս Մեծը և Եվսեբիոս Կեսարացին ունեցել են միայն չորսանձնական հանդիպում։
Barnes T., Constantine and Eusebius, Cambridge, 1981, p. 265-267. 44 Եվսեբիոսի պնդմամբ կայսերական իշխանության առաջնահերթ գործերից մեկը պետք էհանդիսանա քրիստոնեության տարածմանն օժանդակումը։
Կայսրը ոչ միայն իշխանությանգլուխն է, այլև քրիստոնյա աշխարհի երկրային տիրակալը։
Նման շռայլության հետ մեկտեղկայսրը չպետք է մոռանա, որ ինքն հասարակ մահկանացու է և Աստծո զավակը բոլորի նման։
ՆաՏիրոջ առջև պատասխանատու է հպատակների ճակատագրերի համար։
Դրանով բյուզանդական քրիստոնեական կոնցեպցիան պարարտ հող է նախապատրաստում ցարիզմի և ցարի ներհանրութային կյանքում կրոնական խմորումները դեռևս չէին ավարտվել45։
Սոկրատես Սքոլատիկոսը արժեքավոր տեղեկություններ է հաղորդում, որնույնիսկ Հուլիանոս կայսեր ժամանակաշրջանում քրիստոնեության հալածանքների ու հավատքի մարտիրոսների կողքին գործել են նաև հեթանոսական զանգվածներ՝ բազմաթիվ հավատուրացներ ու հեթանոսության ջատագովներ46։
Սակայն քաղաքական կյանքի այս և մի շարք այլ իրադարձություններդուրս են մնում Եվսեբիոս Կեսարացու ուշադրությունից։
Սակայն այս ամենըկանխամտածված քայլ չէ։
Եկեղեցական պատմագրի ուշադրության կենտրոնում են ընդհանրական եկեղեցին և նրան ուղղակի առնչություն ունեցող ամենբան։
Ընդհանուր առմամբ Եվսեբիոս Կեսարացու աշխատություներում բավականին սակավ անճշտությունների և վրիպակների կարելի է հանդիպել։
Նույնիսկ նրա հանդեպ բացասաբար տրամադրված Ռ. Գրանտը ընդամենը երեքփաստական վրիպումներ է հայտնաբերել47։
Այս ամենի հետ մեկտեղ առաձնահատուկ ուշադրության է արժանի նաև Եվսեբիոս Կեսարացու հեղինակային ինքնության հիմնահարցը։
Հին աշխարհում ընդունված չէր, որ հեղինակը խոսիիր անձի մասին կամ իր առջև դրված նպատակների մասին։
Հունահռոմեական պատմագրության զարգացումը կարողացավ անտիկպատմագիրների առջև սահմանել հստակ չափորոշիչներ, որոնց տիրույթումշատ հաճախ հեղինակները ստիպված լռում էին իրենց անձի մասին48։
Վաղբյուզանդական առաջին պատմագիրները, կանգնած լինելով երկու դարաշրջանների հատման սահմանագծին, ավելի բարդ խնդրի առջև էին։
Նրանք,պահպանելով ավանդական գրելաոճերը, պետք է մի շարք նորարարություններ իրականացնեին՝ դարաշրջանի ոգուն համապատասխան։
Բնականաբարայդ անցումը միանգամից իրականացնել հնարավոր չէր։
Ի. Չիչուրովի կարծիքով՝ հեղինակային ինքնության կերպափոխումը սկսվել է Եվսեբիոս Կեսարացուց և իր ավարտին հասել միայն 9-րդ հարյուրամյակում՝ Թեոփանես Խոստովանողի49 ժամանակ50։
գաղափարական բնութագրերի համար (Курбатов Г. Л., Политическая теория в ранней ВизанПервая половина VII в., М., 1984, с. 103-105)։
47 Մանրամասն տե՛ս Grant R., op. cit., p. 259. 49 Թեոփանես Խոստովանողը (760-818 թթ.) իր ընկեր Գեորգիոս Սինկելլոսի խնդրանքով գրել է284-813 թթ. պատմությունը, որն հայտնի է «Ժամանակագրություն» կամ «Բյուզանդականկայսրերի կենսագրությունը» անվամբ։
9-րդ դարի կեսին պատրիարք Մեփոդիոսը գրի առել«Սուրբ Թեոփանես Խոստովանողի վարքը», որում առկա են հարուստ տեղեկություններ Թեոփանես Խոստովանողի կյանքի և գործունեության մասին։
Օգտագործելով բազմաթիվ աղբյուր Եկեղեցական պատմագրության հիմնադիրը իր երկասիրությունը սկսում էբավականին ընդարձակ առաջաբանով, որտեղ նա հակված է ընթերցողին ներակայացնելու իր առջև դրված նպատակները։
Մասնավորապես լավ գիտակցելով իր աշխատանքի նորարությունը և բարդությունը` նա նշում է. «Այլ աստանօր ինքնին բանս ներումն հայցէ ի բարեսեր ընթերցանելեաց, զի ծանր լինել խոստովանիմք արտաքոյ զօրութեան մերոյ՝ զոր խոստացաքս լի անթերի՝ի գլուխ տանել, քանզի նախ մխիմք մեք յայս իբրև ընդ ճանապարհ անկոխ ևանհետ համարձակվելով… Ի հարկէ յայս վաստակ գալ թուիմ, զի ոչ ումեք յեկեղեցական պատմագրաց փոյթ պնդութեան զիրացս կալեալ տեսանեմ. և ակն ունիմ զի որպէս կարևոր պատմութիւնս՝ նոյն և շահաւետ հնախոյզ ուսումնասիրացն լինիցի»51։
Ի հակառակ այս ամենի՝ Կեսարիայի եպիսկոպոսին հետագա սերունդների հետազոտողները հաճախ քննադատում էին՝ նշելով նրա երկասիրությանմիասնական համակարգի բացակայության մասին։
Սակայն այս պնդումը միանշանակ ճիշտ չի կարելի համարել։
Եկեղեցական առաջին պատմագիրը ունիիր առջև դրված հարցեր, որոնց պատասխանները նա փորձում է տալ միշարք նորարարությունների միջոցով։
Ակնհայտ է, որ Եվսեբիոս Կեսարացին ընթերցողներին թողեց ոչ թե անդեմ գրեթե անանուն հեղինակ ունեցող մի երկ, այլ բազմակողմնաի զարգացած անհատի հետազոտության արդյունք։
Այդ հետազոտությունն իրականացնողի կերպարն բացահայտվում է նրա կողմից փաստերի ընտրության, նպատակների լուսաբանման, աշխատության կերպարների նկատմամբ վերաբերմունքի ըմբռնման արդյունքում։
Առաջին եկեղեցական պատմագիրն ամենևին էլ չի թաքցնում իր պատկանելիությունը քրիստոնեական եկեղեցուն և հակակրանք է արտահայտումքրիստոնյաներին հալածողների նկատմամբ52։
Ընդհանուր առմամբ Եվսեբիոս Կեսարացին ոչ թե կործանում, այլ կերպափոխում է անտիկ պատմագրական ավանդույթները՝ դրանց հաղորդելով քրիստոնեական ոգի։
Հետևելով Թուկիդիտեսին և Պոլիբիոսին՝ նա գործածում է միշարք հավաստի փաստաթղթեր, որոնց ենթարկում է հանգամանալից վերլուներ՝ նա լրջորեն քննում է դրանց իսկությունը՝ անհրաժեշտության դեպքում իրականացնելով միշարք կարևոր փաստաթղթերի թարգմանություն։
Թեոփանես Խոստովանողի «Ժամանակագրությունը» հրատարակվել է նաև հայերեն։
Տե՛ս Թեոփանես Խոստովանողի` մեղապարտվանականի և Ագրոսի վանքի վանահոր 528 տարվա ժամանակագրությունը, թարգմանությունը՝ բնագրից, առաջաբանը և ծանոթագրությունները՝ Հ. Բարթիկյանի, Օտար աղբյուրներըՀայաստանի և հայերի մասին, հ. 13, Բյուզանդական աղբյուրներ, Հ. Դ., Ե.,1983։
51 Եւսեբիոսի Կեսարեցւոյ, Պատմութիւն եկեղեցւոյ, Դպրութիւն առաջին։
ծության։
Միաժամանակ եկեղեցական պատմության էջերում տեղ է գտնումնաև հայտնի գրական հնարքներից մեկը՝ ելույթը, սակայն միանշանակ նորհամեմումներով։
ԱմփոփումՆերհակ լինելով անտիկ պատմագրական ավանդույթներին՝ ԵվսեբիոսԿեսարացին շեղվում է ընդունված կանոններից։
Առաջին հերթին փոխվում էհետազոտության առարկան։
Պատերազմների և քաղաքական գործընթացների պատմությանը փոխարինելու է գալիս հոգևոր պատմությունը։
Դրա հետմեկտեղ նա հրաժարվում է գրել միայն իր ապրած ժամանակաշրջանի պատմությունը՝ իբրև պատմության սկիզբ սահմանելով արարչագործությունը։
Միևնույն ժամանակ եկեղեցական առաջին պատմագիրը, հակառակվելով Տակիտոսի հայտնի առանց զայրույթի և կրքի գրելաոճին, բազմիցս խոսում է իր համակրանքների և հակակրանքների մասին։
Մեզ համար ավելի ընդունելի են այն պատմագետների տեսակետները,որոնք, հեռու լինելով ծայրահեղ բնորոշումներից, փորձում են Եվսեբիոս Կեսարացու երկերը դիտարկել հեղինակի ապրած ժամանակի մոտեցումների համաձայն։
Իհարկե, Եվսեբիոս Կեսարացուն չի կարելի է համարել միանգամայնօբյեկտիվ հեղինակ, սակայն անհնար է չընդգծել նրա մատուցած ավանդը միշարք սկզբնաղբյուրների պահպանման գործում։
Եվսեբիոս Կեսարացու քննադատական մեթոդը հակված ենք համարելուպատմագրական մտքի զարգացմանը միտված մեծագույն ներդրումներից մեկը։
Գուրգեն ՄուրադյանՊԱՏՄԱԳՐԱԿԱՆ ՄԵԹՈԴԻ ԿԵՐՊԱՓՈԽՈՒՄԸ ՈՒՇ ԱՆՏԻԿ ԺԱՄԱՆԱԿԱՇՐՋԱՆՈՒՄ.ԵՎՍԵԲԻՈՍ ԿԵՍԱՐԱՑԻԲանալի բառեր՝ եկեղեցական պատմագրություն, ուշ անտիկ ժամանակաշրջան, ԵվսեբիոսԿեսարացի, հեղինակային ինքնությունԱմփոփում։
| Հեղինակը քննարկում է Հռոմեական կայսրության անկման դարաշրջանի պատմագրական մեթոդի կերպափոխման խնդիրը՝ կենտրոնանալով եկեղեցական պատմագրության հիմնադիր Եվսեբիոս Կեսարացու աշխատանքների քննության վրա։
Եվսեբիոս Կեսարացին քաջատեղյակ էր անտիկ պատմագրական մեթոդներին։
Իր երկասիրություններում անտիկ պատմագրական մեթոդների կիրառմամբ՝ նա նոր նոր շունչ և զարգացման հեռանկարներ հաղորդեց վաղմիջնադարյան քրիստոնեական պատմագրությանը։
Նույնիսկ որոշ վրիպումների առկայության պարագայում Եվսեբիոս Կեսարացուն կարելի է համարել բավականին ինքնուրույն հեղինակ։
Նրա ստեղծագործությունների շնորհիվ մեզ են հասել մի շարք հեղինակների երկասիրություններ, որոնց ձեռագրերը մեզ չեն հասել։
|
Մեղվաբուծությունը ՀՀ գյուղատնտեսության զարգացող և շահութաբեր ճյուղերից մեկն է: Հայաստանի չոր կլիման և ծաղիկների տեսակների բազմազանությունը թույլ են տալիս ձեռք բերել բարձրորակ մեղր [1, 2], որը պարունակում է օրգանիզմի համար օգտակար բազմաթիվ քիմիական տարրեր [14, 15]: Որոշ գիտական տվյալներ ենթադրում են, որ մեղրի քիմիական կազմը կարող է տատանվել, ինչը պայմանավորված է, մասնավորապես, արտադրության վայրի երկրաքիմիական բնութագրերով: Գիտական ուսումնասիրությունները ցույց են տվել, որ տարբեր վայրերում արտադրված մեղրը կարող է պարունակել ոչ միայն արժեքավոր սննդանյութեր, այլև մարդու առողջությանը վնասող նյութեր, ներառյալ ծանր մետաղներ [3, 8, 13, 14]: Վերջին տարիներին արտասահմանում և Հայաստանի Հանրապետությունում անցկացված ուսումնասիրությունները պարզել են քաղցկեղածին և ոչ քաղցկեղածին ռիսկերը `կապված նիկելի (Ni) ազդեցության հետ [11, 12, 15]: Սննդամթերքի անվտանգության եվրոպական մարմնի (EFSA) գիտական կարծիքի համաձայն ՝ ներկայումս նիկելի քրոնիկական սննդային ազդեցությունը հանրային առողջության խնդիրն է [7]: Ապացուցված է, որ նիկելի քրոնիկ ազդեցությունը մի շարք վնասակար ազդեցություն ունի մարդու մարսողական, նյարդային և իմունային համակարգի վրա: Բացի այդ, համաձայն Քաղցկեղի հետազոտությունների միջազգային գործակալության (IARC), նիկելի և նիկելի միացությունները պատկանում են մարդկային հավանական քաղցկեղածինների 2B խմբին: Հետեւաբար, սննդի մեջ նույնիսկ փոքր քանակությամբ նիկելը կարող է կողմնակի ազդեցություն ունենալ մարդու առողջության վրա: Այսպիսով, ուսումնասիրության նպատակն էր գնահատել մեղրի օգտագործման միջոցով նիկելի ազդեցության ոչ քաղցկեղածին և քաղցկեղածին ռիսկը: Նյութեր և մեթոդներ Մեղրի նմուշառումն իրականացվել է 2016 թ.-ին `միջազգային ստանդարտների պահանջներին համապատասխան: Ընդհանուր առմամբ, ուսումնասիրվել են ՀՀ 10 տարբեր բնակավայրերից (Նոյեմբերյան, Հանքավան, Աշոցք, Թալին, Ապարան, Գավառ, Արարատ, Աղավնաձոր, Սիսիան, Կապան) նմուշառված բազմաշերտ մեղրի 10 միայնակ նմուշներ: Ընդհանուր նմուշների ներկայացուցչականությունն ապահովելու համար յուրաքանչյուր բնակավայրից ընտրվել է առնվազն 3 մեղվաբուծական տնտեսություն կամ մեղվաբույծ: Մեղրի նմուշներում նիկելի պարունակությունը որոշվել է ատոմային կլանման սպեկտրոմետրի միջոցով: Նիկելի քայքայման գործողությունները և որակի ապահովման ընթացակարգերը մանրամասն ներկայացված են Պիպոյանի հոդվածում: Մեղրի օգտագործումը 18-70 տարեկան տղամարդկանց և կանանց կողմից ուսումնասիրվել է 2017-ին `օգտագործելով դիետայի վերաբերյալ տվյալների հավաքագրման 24-ժամյա հետ կանչման մեթոդ: Մեղրի օգտագործման այս 27 տվյալները մուտքագրվել և վերլուծվել են SPSS վիճակագրական ծրագրի միջոցով (SPSS Ins., Տարբերակ 11): ANOVA- ի վերլուծության համաձայն ՝ թե՛ տղամարդկանց, թե՛ կանանց համար մեղրի միջին օրական օգտագործումը կազմել է 16,2 գ: Նիկելի օրական ընդունումը (EDI), ոչ քաղցկեղածին և քաղցկեղածին ռիսկը գնահատվել են նմուշներում նիկելի պարունակության և մեղրի օգտագործման տվյալների համադրմամբ: Նիկելի ընդունման օրական գնահատում (EDI) Մեղրի օգտագործման միջոցով նիկելի օրական ընդունումը գնահատվել է հետևյալ բանաձևով. Որտեղ C մեղրի նմուշում նիկելի պարունակությունն է (մգ / կգ), իսկ IR- ը `միջին օրական մեղրի ընդունումը (0.00162 կգ / օր) ) , EF - ազդեցության հաճախականություն (365 օր / տարի), ED - ազդեցության տևողություն (տղամարդկանց 63,6 տարի և կանանց համար 69,7 տարի ՝ հաշվի առնելով կյանքի միջին տևողությունը), BW - մարմնի զանգված (տղամարդիկ (70 կգ կանանց և 60 կգ կանանց համար), քաղցկեղածին ռիսկի գնահատման համար AT- ին ենթարկվելու միջին տևողությունը 70 տարի է (25,550 օր): Ոչ քաղցկեղածին ռիսկի գնահատում Թիրախային ռիսկի գործոնը (THQ) հաշվարկվել է նիկելի քրոնիկ ազդեցության պատճառով ոչ քաղցկեղածին ռիսկը գնահատելու համար: Հաշվարկն իրականացվել է այն բանաձևի միջոցով, երբ RfD- ն նիկելի բանավոր հղման դոզան է (0,02 մգ / կգ / օր), որը սահմանել է ԱՄՆ շրջակա միջավայրի պաշտպանության գործակալությունը: Ըստ ընդունված մեթոդաբանության, 1 THQ- ից բարձր արժեքները ցույց են տալիս մարդու առողջության համար հավանական վնասակարությունը, իսկ 1-ից պակաս արժեքները համարվում են ընդունելի: Քաղցկեղի ռիսկի գնահատում Նիկել Քաղցկեղի ռիսկի գնահատում (CR) կատարվել է հետևյալ բանաձևով, որտեղ SF- ն քաղցկեղածինության գործակիցն է, որն օգտագործվում է մարդկության ողջ ընթացքում մետաղների ազդեցության պատճառով քաղցկեղի զարգացման հավանականությունը գնահատելու համար: Աշխատանքի ժամանակ նիկելի քաղցկեղածինության գործակիցը հիմնված էր 1,7 (մգ / կգ / օր) -1 արժեքի վրա: 28 ԱՄՆ շրջակա միջավայրի պահպանության գործակալության առաջարկած մեթոդաբանության համաձայն, CR <10 −6 ընդունելի սահման է, մինչդեռ 10 −6 <CR <10 −4 և CR> 10 − 4 արժեքները ցույց են տալիս պոտենցիալ քաղցկեղածին վտանգ բնակչություն [16]: Արդյունքները և դրանց քննարկումը Մեղրի նմուշներում նիկելի միջին պարունակությունը (աղյուսակ 1) գտնվում է 0.19-0.51 մգ / կգ սահմաններում: Նշենք, որ, համաձայն ԵՄ սննդամթերքի անվտանգության մարմնի գիտական կարծիքի, սննդի մեջ նիկելի թույլատրելի մակարդակը դեռ սահմանված չէ: Այնուամենայնիվ, գիտական գրականության մեջ ներկայացված տվյալների հետ համեմատական վերլուծությունը թույլ է տալիս եզրակացնել, որ ուսումնասիրված մեղրի նմուշներում նիկելի միջին պարունակությունը մոտ 2.4-6.5 անգամ ցածր է տարբեր երկրներում արտադրվող մեղրի նիկելի միջին քանակից (1.24 մգ / կգ): [15] Աղյուսակ 1. Նիկելի պարունակությունը մեղրի նմուշներում N / A Մեղրի արտադրության տեղը Մեղրի մեջ Ni պարունակությունը, մգ / կգ (M ± SD) Նոյեմբերյան Հանքավան Աշոցք Թալին Ապարան Գավառ Արարատ Աղավնաձոր Սիսիան 0,21 ± 0,04 Կապան 0,19 ± 0,02 Նշում. M - Ni միջին պարունակություն, SD - ստանդարտ շեղում: Նիկելը վտանգավոր տարր է և նույնիսկ փոքր քանակությամբ կարող է վնասակար ազդեցություն ունենալ մարդու առողջության վրա: Այդ պատճառով կատարվել է մեղրի օգտագործման արդյունքում նիկելի ազդեցության պատճառով ռիսկի գնահատում: Տղամարդկանց և կանանց համար նիկելի օրական ընդունված ընդունումը (EDI) ներկայացված է Նկար 1-ում և Նկար 2-ում: Նկ. 29 1. Տղամարդկանց համար օրական նիկելի ընդունում Նկ. 2. Կանանց համար օրական գնահատված նիկելի ընդունում. Տղամարդկանց համար օրական գնահատված նիկելի ընդունում (EDI) 4,40E-05-1,18E-04 մգ / կգ / օր է, և կանանց համար `5,13E-05-1,38E- 04 մգ / կգ / օր միջակայքում: Հարկ է նշել, որ ստացված արդյունքները զգալիորեն փոքր են, քան ԵՄ սննդի անվտանգության մարմնի կողմից հաստատված տանելի օրական ընդունումը (2,80E-03 մգ / կգ / օր) [7]: Նիկելի ոչ քաղցկեղածին ռիսկը գնահատելու համար հաշվարկված թիրախային ռիսկի գործակիցները ներկայացված են Նկար 3-ում: Նկար. 30. Նիկելի թիրախային հարաբերակցությունը (THQ) տղամարդկանց և կանանց համար Ստացված արդյունքները (Նկար 3) ցույց են տալիս, որ կանանց համար գնահատված THQ արժեքները (0.0026-0.0069) ավելի բարձր են, քան տղամարդկանց նույն արժեքները (0.0022- 0.0059): Այնուամենայնիվ, պետք է նշել, որ երկու դեպքում էլ THQ արժեքները զգալիորեն ցածր են անվտանգության շեմից (THQ <1): Վերջինս վկայում է մեղրի օգտագործման միջոցով նիկելի ազդեցության հետեւանքով ոչ քաղցկեղածին ռիսկի բացակայության մասին: Քաղցկեղի հետազոտությունների միջազգային գործակալության կողմից նիկելը դասակարգվում է որպես մարդկային հնարավոր քաղցկեղածին: Ուստի գնահատվել է քաղցկեղածին նիկելի (ՌԿ) ռիսկը մեղրի օգտագործման միջոցով: Ստացված արդյունքները ներկայացված են Նկար 4-ում և Նկար 5-ում: Նիկելի քաղցկեղածին ռիսկի արժեքները տղամարդկանց համար կազմում են 6.79E-05-1.82E-04, իսկ կանանց համար `8.68E-05-2.33E-04: Արդյունքները գերազանցում են ԱՄՆ շրջակա միջավայրի պահպանության գործակալության կողմից ընդունված սահմանային արժեքը (CR> 10 −6): Բացի այդ, մեղրի որոշ նմուշների համար ստացված CR> 10 −4 արժեքները (արտադրության վայր ՝ Աշոցք, Հանքավան, Ապարան, Գավառ, Սիսիան) ցույց են տալիս պոտենցիալ քաղցկեղածին ռիսկը բնակչության համար [16]: Նկար. 31. Նիկելի քաղցկեղածին ռիսկը տղամարդկանց համար Նկ. 5. Կանանց համար նիկելի քաղցկեղածին ռիսկը Ընդհանուր առմամբ, արդյունքները ցույց են տալիս, որ մեղրի օգտագործման միջոցով նիկելի օրական ընդունումը չի գերազանցում սահմանված տանելի չափը: Այնուամենայնիվ, ուսումնասիրված մեղրի նմուշներն օգտագործելիս նիկելի քրոնիկ ազդեցության պատճառով կա քաղցկեղածնության վտանգ: Այսպիսով, աշխատանքի արդյունքները շեշտում են հետագա ծավալուն հետազոտությունների անհրաժեշտությունն ու կարևորությունը `բնակչության սննդակարգում նիկելի ռիսկը գնահատելու համար: , ։
| Աշխատանքի նպատակն է՝ գնահատել մեղրի սպառման միջոցով նիկելի ներազդեցությամբ պայմանավորված ոչ քաղցկեղածին եւ քաղցկեղածին ռիսկը։
Ստացված արդյունքները թույլ են տալիս եզրակացնել, որ մեղրի սպառման միջոցով նիկելի օրական ընդունումը չի գերազանցում սահմանված օրական տանելի չափաքանակը։
Այնուամենայնիվ, ուսումնասիրված մեղրի սպառման դեպքում առկա է նիկելի քրոնիկ ներազդեցությամբ պայմանավորված քաղցկեղածին ռիսկ։
|
ՀՀ ՏՆՏԵՍՈՒԹՅՈՒՆԸ ՄԱՔՍԱՅԻՆ ՄԻՈՒԹՅԱՆ ՇՐՋԱՆԱԿՆԵՐՈՒՄՆերկայումս տնտեսական ինտեգրացիայի նեոդասական տեսության շրջանակներում ամենիցհանգամանորեն ուսումնասիրվող եզրույթը մաքսային միությունն (այսուհետ՝ ՄՄ) է։
ՄՄ գլխավորառանձնահատկություններն են. անդամ երկրների նկատմամբ կիրառվող մաքսատուրքերի վերացումը, մնացած աշխարհի նկատմամբ ներմուծման մաքսատուրքերի սահմանումը, մաքսային եկամուտների բաշխումն անդամ երկրների միջև նախապես ձեռք բերված համաձայնության հիման վրա։
Մաքսային միության օրթոդոքսալ տեսությունը վերլուծում է ՄՄ ձևավորման ազդեցությունը ռեսուրսների բաշխման վրա առևտրի ստեղծման և առևտրի շեղման էֆեկտների1 միջոցով։
Առևտրի ստեղծումը բնորոշում է անցումը համեմատաբար ծախսատար հայրենական ապրանքների սպառումից դեպի գործընկեր երկրի համեմատաբար նվազ ծախսատար ապրանքների սպառումը։
Վերոնշյալ փոփոխությունը պետք է դիտարկել երկու տեսանկյունից՝ ապրանքների հայրենական արտադրության կրճատումը` ի հաշիվ գործընկեր երկրից ներմուծված նմանատիպ և համասեռ ապրանքների սպառման ավելացման, գործընկեր երկրից ներմուծվող և հայրենական արտադրությանը փոխարինող ապրանքներիսպառման ծավալների մեծացումը՝ ներմուծման նվազ ծախսատար լինելու շնորհիվ։
Առաջինը հանգեցնում է արտադրության էֆեկտին, ինչը ենթադրում է նախկինում տվյալ երկրումարտադրվող ապրանքների արտադրության իրական ծախքերի կրճատում։
Այլ կերպ ասած՝ երկիրըգործընկեր երկրներից ներմուծվող ապրանքի որոշակի ծավալի ձեռքբերման վրա ավելի քիչ ծախս էկատարում՝ ի համեմատություն սեփական միջոցներով տվյալ ապրանքի նույն ծավալն արտադրելուտարբերակի։
Երկրորդը հանգեցնում է սպառման էֆեկտին, որը ներկայացնում է սպառողի ավելցուկիաճը՝ ի հաշիվ պահանջմունքների բավարարման նվազ ծախսատար տարբերակի ընտրության։
Առևտրի ստեղծման էֆեկտը հաշվարկվում է հետևյալ բանաձևով՝ε = ներմուծման պահանջարկի գնային առագականությունը,T = ներմուծման գների տոկոսային փոփոխությունը՝ պայմանավորված մաքսատուրքերի վերացմամբ,MCU = ՄՄ երկրներից ներմուծվող ապրանքների հարաբերական արժեքը Հայաստանի ընդհանուրներմուծման մեջ։
Առևտրի շեղումը բնորոշում է ՄՄ շրջանակներում ներմուծման աղբյուրի փոփոխությունը, նվազծախսատար արտաքին այլ աղբյուրից անցումը գործընկեր երկրի առավել ծախսատար աղբյուրին։
Այսէֆեկտը ևս պետք է դիտարկել երկու տեսանկյունից՝• ապրանքների ձեռքբերմանն ուղղված ծախսերի՝ նախկինի համեմատ մեծացումը՝ ի հաշիվ ներմուծման արտաքին նվազ ծախսատար աղբյուրների՝ գործընկեր երկր(ներ)ի առավել ծախսատար աղբյուրներով փոխարինման,• վերոնշյալ փոխարինումից բխող սպառողների ավելցուկի կրճատումը։
Առևտրի շեղման էֆեկտը հաշվարկվում է հետևյալ բանաձևով՝MROW = մնացած աշխարհից ներմուծման մակարդակը,s = փոխարինման առաձգականության գործակից։
Մասնակի հավասարակշռության մոդել2։
Գոյություն ունեն միայն 3 երկրներ` A, B և C, և համեմատաբար փոքր A երկիրը B երկրի հետ մաքսային միություն է ձևավորում։
Մաքսատուրքերն առևտրա1 Տե՛ս Robson P., The Economics of International Integration, 4th Revised Edition, New York, 1998, էջ19։
2 Տե՛ս Jovanovic M., The Economics of International Integration, Northampton, 2006, էջ 32- 42։
յին քաղաքականության միակ գործիքն են. գոյություն չունեն ոչ տարիֆային խոչընդոտներ։
Մաքսատուրքերը գանձվում են ad valorem սկզբունքով վերոնշյալ բոլոր երկրներում, ուստի ներմուծված ապրանքի գինը (Pmt ) որևէ երկրի սպառողների համար բաղկացած է ներմուծված ապրանքի գնից (Pm) ևմաքսատուրքից (t).Pmt = Pm (1+t), որտեղ t ≥ 0Առևտուրը հավասարակշռված է, ապրանքների, ծառայությունների և ռեսուրսների շուկաներըկատարելապես մրցակցային են։
Բոլոր ապրանքները և ծառայությունները համասեռ են, և սպառողներն ապրանքների ձեռքբերման վերաբերյալ որոշումներ են կայացնում՝ հիմք ընդունելով գնային տարբերությունները։
Երկիրն արտադրում է այս կամ այն ապրանքը՝ հիմք ընդունելով սեփական ռեսուրսների գների տարբերությունները (հարաբերական առատություն) այլ երկրների համեմատությամբ։
Բացակայում են առևտրային ծախքերը։
Մասնակի հավասարակշռության մոդելը դիտարկում է մեկ ապրանքի շուկա։
Ենթադրենք՝ 3 երկրներն արտադրում են միևնույն ապրանքը, բայց արդյունավետության տարբեր մակարդակներով.նրանց արտադրական ֆունկցիաները տարբերվում են միմյանցից։
C երկիրը միավոր ապրանքի հաշվով նվազագույն ծախք է կատարում, ուստի մեր դիտարկած հիպոթետիկ աշխարհում ազատ առևտրիպայմաններում կվերածվի տվյալ ապրանքի համաշխարհային մատակարարի։
Դիցուք՝ A երկիրը փորձում է պաշտպանել իր պակաս արդյունավետ հայրենական արտադրողներին արտաքին մրցակցությունից։
Մաքսատուրքերը միակ հասանելի սահմանափակումներն են, որոնք երկիրն ազատ առևտրիցտանում են դեպի ավտարկիա։
Մասնագիտացումից ստացվող շահը տվյալ պարագայում «զոհաբերվում է», քանի որ ռեսուրսները դուրս են բերվում այն ոլորտից, որի մասնագիտացման մեջ երկիրը հարաբերական առավելություն ուներ։
Ի հավելումն պոտենցիալ սպառման նվազման՝ մաքսատուրքերըվերաբաշխում են եկամուտը հօգուտ այն գործոնների, որոնք օգտագործվում են արտաքին առևտրիսահմանափակման քաղաքականություն ընտրած երկրի արտադրությունում՝ դրանով իսկ նվազեցնելով վերոհիշյալ ռեսուրսների առավել արդյունավետ օգտագործման հնարավորությունները։
Եթե A երկիրը ցանկանում է պաշտպանել իր ներքին արտադրությունը, ապա պետք է ներմուծման մաքսատուրքնշանակի։
Այս մաքսատուրքը կհանգեցնի A երկիր ներմուծվող ապրանքի գնի բարձրացման, իսկսպառումը կտեղաշարժվի ներմուծումից դեպի ներքին արտադրություն։
Այս պայմաններում A երկիրըկարող է մեծացնել իր ներքին սպառման ծավալները, եթե մաքսային միության մեջ մտնի մոդելումառկա ցանկացած երկրի հետ։
Նկար 1-ում SS-ը ներկայացնում է A երկրի ներքին առաջարկի կորը, նմանապես DD-ն ցույց էտալիս ներքին պահանջարկի կորը։
B երկրի առաջարկի կորը BB-ն է, C երկրինը՝ CC-ն։
B և C երկրներիառաջարկի կորերը կատարյալ առաձգական են, ինչը A-ի` փոքր երկիր լինելու հետևանք է։
Այս երկիրըչի կարող ազդել առևտրի պայմանների վրա, թեպետ մաքսային միությունում այս հանգամանքը կարողէ փոխվել։
Նախքան մաքսատուրք նշանակելը 0C գնի պարագայում A երկրի ներքին պահանջարկը0Q6 է։
Ներքին արտադրողներն արտադրում են 0Q1 քանակություն, մինչդեռ C երկիրն ապահովում էQ1Q6 քանակությունը։
Նկար 1. Մաքսատուրքի և ՄՄ ձևավորման ազդեցությունը A երկրի արտադրության և սպառման վրաԵնթադրենք` A երկիրը սահմանում է ներմուծման մաքսատուրք, և ներմուծվող ապրանքի գինըսպառողների համար 0T է։
Այս դեպքում A երկիրը կարող է ընդլայնել ներքին արտադրությունը 0Q1-ից0Q3 և բավարարել 0Q4-ից 0Q6 ներքին սպառումը։
Կառավարության մաքսային եկամուտները կկազմեն CT X Q3Q4։
Դիցուք` A երկիրը մաքսային միություն է ձևավորում B երկրի հետ։
Հաշվի առնելով, որ C երկրիցներմուծվող ապրանքն արժե 0T (ներառյալ ad valorem ներմուծման մաքսատուրքը), B երկիրը կմատա կարարի A-ի շուկան։
A երկրի անարդյունավետ արտադրությունը կրճատվում է 0Q3-ից 0Q2, սպառումնավելանում է 0Q4-ից 0Q5 (առևտրի ընդլայնում մաքսային միության շրջանակներում), A երկրի կառավարությունը մաքսային եկամուտներ չունի. B երկրից ներմուծվող ապրանքի դիմաց մաքսատուրք չիգանձվում։
Առևտրի ընդլայնումն անխուսափելիորեն հանգեցնում է A երկրում արտադրության ռացիոնալացմանը՝ երկրում առկա ռեսուրսների առավել արդյունավետ բաշխման և օգտագործման միջոցով։
A երկրի սպառողները շահում են, երբ նրանց երկիրը մուտք է գործում մաքսային միություն B երկրիհետ։
Սպառողական ավելցուկն աճում է 1+2+3+4 տիրույթի չափով։
Այնուամենայնիվ, այս իրավիճակըսպառողների համար պակաս ձեռնտու է, քան ազատ առևտրի պայմանները, որտեղ C երկիրն էր մատակարարը։
Այս կորուստը մատնանշվում է 5+6+7+8+9+10 տիրույթներով։
Ներքին արտադրողներըկորցնում են իրենց ավելցուկի մի մասը մաքսային միություն մտնելուց հետո։
Սա ցույց է տրվում 1 տիրույթով։
A երկրի տեսանկյունից 1 տիրույթն ինչպես սպառողական ավելցուկի հավելաճի, այնպես էլարտադրողի ավելցուկի կրճատման չափն է։
A երկրի մաքսային եկամուտները նվազում են 3 տիրույթիչափով՝ ի համեմատություն նախորդ իրավիճակի։
Ուստի A երկրի օգուտը կազմում է 2+4 տիրույթը։
Մաքսային միության ձևավորումը մեծացնում է A երկրի առևտրի և սպառման ծավալները՝ ի համեմատություն նախնական վիճակի (ոչ խտրական սկզբունքով ներմուծման մաքսատուրքի)։
Վերջինիս ժամանակ A երկիրը C-ից ներմուծված ապրանքի քանակության համար վճարում է Q3Q4 X 0C և ստանումէ մաքսային եկամուտներ 3+8 չափով։
Մաքսային միության ձևավորումից հետո 3 տիրույթը վերադարձվում է սպառողներին համեմատաբար ցածր գների տեսքով, մինչդեռ 8 տիրույթը ներկայացնում էՄՄ շրջանակներում գործընկեր երկրի գանձած առավել բարձր գինը՝ ի համեմատություն C երկրի։
3տիրույթի «վերադարձը» սպառողին բնորոշվում է որպես Հիքսի փոխհատուցում, այն է՝ երբ մաքսատուրքերը փոխվում են, փոխհատուցումը գրեթե երբեք ուղղակիորեն չի վճարվում։
Նկատենք, որ A երկիրը դիտարկվող ապրանքի Q3Q4 քանակության համար գործընկեր B երկրին ավելի շատ է վճարում,քան կվճարեր C-ին նախքան ՄՄ ձևավորումը։
Մաքսային միության ձևավորման ամբողջական ազդեցությունը A երկրի բարեկեցության վրա կախված է առևտրի ստեղծման և առևտրի շեղման էֆեկտների հարաբերական մեծություններից. [առևտրի ստեղծման էֆեկտ (2+4) – առևտրի շեղման էֆեկտ(8)]։
Եթե այս մոդելը փորձենք դարձնել ավելի դինամիկ՝ մասշտաբի աճող հատույց կիրառելով, ապա B երկիրը, որը մաքսային միությունում տվյալ ապրանքի մատակարարն է, ավելի մեծ պահանջարկ պետք էբավարարի։
Արտադրությունը կդառնա ավելի արդյունավետ, և գինը կարող է իջնել 0B-ից 0B՛։
Վերջինս իր հերթին մեծացնում է առևտրի ստեղծման և փոքրացնում առևտրի շեղման էֆեկտները։
Ընդհանուր հավասարակշռության մոդել1։
Ընդհանուր հավասարակշռության մոդելը ներառում էբոլոր շուկաները։
Բոլոր ապրանքների գները փոփոխականներ են, և մրցակցային հավասարակշռությունը ենթադրում է, որ բոլոր շուկաները դատարկվում են։
Վերոհիշյալ շուկաները կախված են համապատասխան արտադրության միջոցներից և փոխարինող ապրանքներից, տեղեկատվական տեխնոլոգիաներից, արտադրական գործոնների և ապրանքների շարժունակությունից, եկամտից (որևէ ապրանքի/ծառայության ձեռբքերման ծախսի ավելացումը ենթադրում է մնացած ապրանք(ներ)ի ձեռքբերմանն ուղղված ծախսերի նվազեցում) և այլն։
Մոդելում առկա են 3 երկիր՝ A, B և C, և երկու ապրանք`X և Y։
A երկիրը ներմուծում է X ապրանքը C երկրից (վերջինս հանդիսանում է X ապրանքի ամենացածր գնով ներկրողն ազատ առևտրի պայմաններում)։
Նկար 2-ում A երկիրն առևտուր է անում C երկրի հետ և հասնում անտարբերության II կորին։
Դիցուք՝ A երկիրը սահմանում է ներմուծման մաքսատուրք։
Նոր հարաբերական գինն այժմ AT ուղիղն է։
Ենթադրենք՝ վերոնշյալ ներմուծման մաքսատուրքըբավարար խթան չի հանդիսանում A երկրում ձեռնարկատերերի համար, որպեսզի վերջիններս սկսեն X ապրանքի արտադրություն։
A երկիրն այսպիսով հասնում է I1I1անտարբերության կորին, իսկ հավասարակշռությունըհաստատվում է G կետում։
Եթե կառավարությունը մաքսային եկամուտները «վերադարձնում է» սպառողներինկամ ծախսում է դրանք նույն համամասնությամբ, ինչսպառողները կանեին, ապա հավասարակշռությունըդարձյալ վերադառնում է AC-ի վրա։
Հավասարակշռության կետն այսպիսով K-ն է, որտեղ T2-ը (որը զուգահեռ էAT-ին, ինչը ցույց է տալիս սպառողների փոխհատուցումը(Հիքսի փոխհատուցում)) հատվում է AC առևտրի պայմանների ուղղին։
Առևտրի պայմանների գծի վրա տեղաշարժը պայմանավորված է նրանով, թե տնտեսվարողՆկար 2. Բարեկեցությունն առևտրի շեղմամբզուգակցվող մաքսային միությունում1 Տե՛ս Jovanovic M., 2006, էջ 56- 63։
ների որքան մասն է պատրաստ ներմուծել նշված գներով, որտեղից անմիջականորեն բխում է նրանցվերադարձված մաքսային եկամուտների մեծությունը։
T2-ը նկարված է այնպես, որ K և L կետերըգտնվեն միևնույն անտարբերության կորի վրա։
Մաքսատուրքը փոփոխում է արտադրության կառուցվածքն ու ապրանքների հարաբերական գները։
Հայրենական ապրանքների սպառումը A երկրում մեծանում է, մինչդեռ նվազում են ներմուծումը և արտահանումը։
Այժմ ենթադրենք` A երկիրը ձևավորումէ մաքսային միություն B երկրի հետ առևտրի շեղման էֆեկտով։
Առևտրի նոր պայմանները ներկայացնող գիծը AB-ն է։
Դիցուք՝ K և L կետերը գտնվում են միևնույն I2I2 անտարբերության կորի վրա։
Մաքսային միության ձևավորումն այս դեպքում չի փոխում A երկրի բարեկեցությունը, թեպետ փոխվում էսպառման կառուցվածքը։
Եթե ընդունենք, որ լավագույն վիճակը E կետն է, ապա մաքսային միությանձևավորումը A երկրի համար անցում է մի ենթաօպտիմալ K կետից դեպի համարժեք ենթաօպտիմալ Lկետը։
A երկիրն անտարբեր է այս փոփոխության նկատմամբ։
Եզրակացություն՝ եթե A երկիրը մաքսային միություն ձևավորելու արդյունքում ձեռք է բերում առևտրի պայմաններ, որոնք համեմատաբարփոքր օգտակարություն են ապահովում 0B/0A-ի համեմատությամբ, ապա երկիրը տուժում է։
Հակառակ դեպքում, մաքսային միությունն առևտրի շեղման էֆեկտով հանգեցնում է A երկրի բարեկեցության բարելավմանը։
Ապացուցվեց, որ առևտրի շեղումը միշտ չէ, որ բացասական արդյունքների է հանգեցնում։
Այժմ դիտարկենք այն դեպքը, երբ A երկիրն արտադրում է երկու ապրանքներն էլ։
Այս իրավիճակըհամեմատաբար ավելի մոտ է իրականությանը, քանզի ներմուծման փոխարինումը սեփական արտադրությամբ թույլատրված է մաքսային միության շրջանակներում։
Նկար 3. Արտադրությունը և սպառումը A երկրում մաքսատուրքից առաջ և հետոՆկար 3-ում QQ-ն A երկրի ԱՀՍ-ի կորն է։
Ավտարկիայում A-ն արտադրում է Qa կետում և սպառումCa կետում։
Հարաբերական գինը շոշափում է ինչպես ԱՀՍ, այնպես էլ I անտարբերության կորերը։
Այժմենթադրենք, որ երկիրը բացվում է միջազգային առևտրի համար։
A երկիրը փոքր է, հետևաբար միջազգային հարաբերական գնի վրա ազդել չի կարող (միջազգային հարաբերական գինը տրված մեծությունէ)։
Այժմ A-ն արտադրում է Q1 կետում և սպառում է C1-ում։
A երկիրն արտահանում է Y ապրանքի FGքանակություն և ներմուծում է X ապրանքի JK քանակություն C երկրից։
Դիցուք՝ A երկիրը սահմանումէ ներմուծման մաքսատուրք։
Նոր հարաբերական գնի պայմաններում A-ն կարտադրի Q2 կետում ևկսպառի C2-ում։
Նկատենք, որ ինչպես արտադրությունը, այնպես էլ սպառումը ներկայացնող կետերըմոտենում են ավտարկիայի վիճակին։
Եթե սպառողներն A երկրում փոխհատուցվում են (մաքսատուրքերը «վերադարձվում են»), ապա ներմուծումը մեծանում է որոշակի չափով։
Սա գրաֆիկում ցույց էտրվում RR-ով, որը զուգահեռ է TT-ին (երկու գծերի միջև հեռավորությունը ցույց է տալիս մաքսայինեկամուտների մեծությունը)։
Սպառումն այժմ C3 կետում է։
Դիցուք` A երկիրը մաքսային միություն էձևավորում B երկրի հետ, որը համեմատաբար ավելի անարդյունավետ ներմուծող է (ներմուծվող ապրանքի գինն ավելի բարձր է, քան C երկրում)։
Եթե A երկիրը մաքսային միություն ձևավորելու արդյունքում հասնում է ավելի բարձր անտարբերության կորի, քան I3-ն է, ապա առևտրի շեղման էֆեկտով զուգակցվող մաքսային միության ձևավորումը մեծացնում է երկրի բարեկեցությունը։
Ռեգրեսիոն վերլուծության միջոցով հաշվարկվենք ներմուծման գնային առաձգականությունը։
Կիրառենք LnMt = a0 +a1LnCEt + a5LnRPPt +Ut մոդելը (LnMt – ապրանքների և ծառայությունների ներմուծման լոգարիթմ, LnCEt - տնային տնտեսությունների ծախսերի լոգարիթմ, LnRPPt – հարաբերական գների լոգարիթմ Ln [import price index]/[domestic price index], Ut - շեղում)։
Հիմք ընդունելով 1997-2013 թթ.ի համապատասխան տվյալները1՝ ստացվել են հետևյալ նշանակալի արդյունքները՝որտեղ {-1,455} մեծությունը հենց ներմուծման գնային առաձգականությունն է ։
1 Աղբյուրը՝ www.unece.org։
Այս ամենը հաշվի առնելով՝ հանգում ենք հետևյալ եզրակացություններին՝ որքան փոքր է երրորդ երկր(ներ)ի (տեսական վերլուծության մեջ՝ C երկիր) արտահանման նկատմամբ պահանջարկը և համապատասխանաբար մեծ է ՄՄ շրջանակներում գործընկեր հանդիսացողերկր(ներ)ի (B երկիր) ներմուծման նկատմամբ պահանջարկը, այնքան մեծ է տվյալ երկրի` առևտրիստեղծման էֆեկտի ընդլայնման հաշվին բարեկեցության մակարդակի բարձրացման հավանականությունը։
որքան բարձր են մնացյալ աշխարհի երկրներում առևտրական խոչընդոտները, այնքան մեծ էառևտրի ստեղծման էֆեկտը մաքսային միությունում։
որքան ցածր են C երկրում (մնացյալ աշխարհի երկրներ) A երկրի արտահանման նկատմամբ մաքսատուրքերը, այնքան փոքր կլինի A երկրի արտահանման շեղումը դեպի B երկիր (փոխարինումը Bերկրով)։
Որքան ցածր են մնացյալ աշխարհի երկրների նկատմամբ կիրառվող մաքսատուրքերը Aերկրում, այնքան փոքր է հավանականությունը, որ ՄՄ շրջանակներում գործընկեր երկիրը կփոխարինի ամենաարդյունավետ (նվազ ծախսատար) ներմուծողին, այն է՝ C երկրին։
Եզրահանգում ենք,որ որքան ցածր են տվյալ երկրում մաքսատուրքերը մինչև ՄՄ ձևավորումը, այնքան փոքր ենտնտեսական ինտեգրացիայից ակնկալվող օգուտները։
Հաշվի առնելով, որ ՀՀ-ն Առևտրի համաշխարհային կազմակերպության անդամ է, և մեր երկրում առկա մաքսատուրքերն աշխարհում առավել ցածրերից են, ապա ՄՄ մտնելու արդյունքում փոքր կլինի առևտրի ստեղծման էֆեկտը։
որքան ավելի առաձգական են առաջարկի և պահանջարկի կորերը (E>1), այնքան մեծ են 2 և 4 տիրույթները, որոնք «մարմնավորում» են առևտրի ստեղծումը։
որքան մեծ է ՄՄ կազմող երկրների թիվը, այնքան փոքր է բարեկեցության վրա բացասական անդրադարձող առևտրի շեղման էֆեկտի՝ ի հայտ գալու հավանականությունը։
ՄՄ-ի կողմից նորերկրների ինտեգրման խթանը կպահպանվի այնքան ժամանակ, քանի դեռ ողջ աշխարհը չի վերածվել մեկ միասնական մաքսային միության։
Աշխարհի բոլոր երկրներն ընդգրկող մաքսային միությանդեպքում կգործեր միայն առևտրի ստեղծման էֆեկտը։
ՄՄ ձևավորող երկրների աշխարհագրորեն մոտ լինելը նվազեցնում է տրանսպորտային ծախսերը ևմեծացնում ինտեգրացիայից օգուտները։
որքան նվազ առաձգական է մնացյալ աշխարհի երկրներից ներմուծումը, այնքան այդ երկրներըկտուժեն, փոխարենը կշահեն ՄՄ շրջանակներում գործընկեր երկրները։
տարբեր երկրներում արտադրված ապրանքները մրցակցային են, եթե այս պետություններն ունենարտադրական ծախքերի համանման կառուցվածք միևնույն ապրանքի արտադրության համար։
Այսպիսի երկրների ինտեգրացիան բերում է հնարավոր առավելագույն օգուտները։
Եթե նույներկրներն ունեն միևնույն ապրանքի արտադրության տարբեր արտադրական ծախքեր, ապա ասումեն, որ նրանք ունեն փոխլրացնող տնտեսական կառուցվածք։
Այս պարագայում ինտեգրացիայիցստացվող օգուտները նախորդ դեպքի համեմատությամբ ավելի փոքր կլինեն։
որքան մեծ է տվյալ ճյուղում գործունեություն ծավալող փոքր ֆիրմաների քանակը, այնքան փոքր էմոնոպոլ և օլիգոպոլ «ուժերի» կողմից ցույց տրվող հակաինտեգրացիոն պոտենցիալ դիմադրությանմակարդակը (ինտեգրացիայի գործընթացը ենթադրում է ավելի շատ մրցակցություն ինտեգրվածշուկայում, ինչից, անշուշտ, կտուժեն առանձին ազգային շուկաներում մոնոպոլ կարգավիճակ վայելող ֆիրմաները), որը կարող է խոչընդոտել ինտեգրացիայի գործընթացին։
որքան նվազ զարգացած են ազգային տնտեսությունները նախքան տնտեսական ինտեգրացիան,այնքան մեծ են պլանավորված մասնագիտացումից ակնկալվող բարեկեցության հնարավորությունները։
Արման ԱսրյանՀՀ ՏՆՏԵՍՈՒԹՅՈՒՆԸ ՄԱՔՍԱՅԻՆ ՄԻՈՒԹՅԱՆ ՇՐՋԱՆԱԿՆԵՐՈՒՄԲանալի բառեր՝ Մաքսային միության օրթոդոքսալ տեսություն, առևտրի ստեղծման էֆեկտ, ։
| Սույն աշխատանքը միտված է Մաքսային միությանը ՀՀ-ի անդամակցությունից բխող տնտեսական վերափոխումների կանխատեսմանը և վերլուծմանը։
Մասնակի և ընդհանուր հավասարակշռության մոդելների միջոցով տեսականորեն գնահատվում է ինտեգրման ազդեցությունը ՀՀ-ի (փոքր երկիր) ներմուծման, արտադրության և բարեկեցության վրա։
Նկարագրվում են այն նախապայմանները, որոնց առկայության դեպքում ՄՄ-ին անդամակցությունից ստացվող օգուտները հնարավորինս մեծ կլինեն։
Եզրակացությունները կատարվում են առևտրի ստեղծման և շեղման էֆեկտների հիման վրա։
Ռեգրեսիոն վերլուծության միջոցով հաշվարկվում է ներմուծման գնային առաձգականությունը։
|
ՏԵՂԱԿԱՆ ԻՆՔՆԱԿԱՌԱՎԱՐՄԱՆ ՄԱՐՄԻՆՆԵՐԻ ԱԿՏԻՎԱՑՄԱՆՀՆԱՐԱՎՈՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԲՆԱԿՉՈՒԹՅԱՆՍՈՑԻԱԼԱԿԱՆ ՊԱՇՏՊԱՆՈՒԹՅԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳՈՒՄՏեղական ինքնակառավարման մարմինները ձևավորվում են համայնքի ինքնակառավարումն իրականացնելու և համայնքի անդամներին հուզող ու տեղային նշանակություն ունեցող հարցերի լուծման նպատակով։
«Տեղական ինքնակառավարմանմասին» ՀՀ օրենքում տեղական ինքնակառավարումը սահմանվում է որպես համայնքի՝ օրենքով երաշխավորված իրավունք և կարողություն՝ տեղական ինքնակառավարման մարմինների միջոցով ինքնուրույն գործելու և համայնքի սեփականությունըտնօրինելու համար, ինչն իրականացվում է բնակչության բարեկեցության բարելավման նպատակով։
Հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ այսօր հայաստանյան համայնքների առջև ծառացած հիմնախնդիրների մեծ մասը բնույթով սոցիալական են ևլրջորեն խոչընդոտում են համայնքի բնակչության բարեկեցության մակարդակի բարձրացմանը, սույն հոդվածում ուսումնասիրվում են այն հնարավոր եղանակները, որոնքհնարավորություն կընձեռեն ՀՀ տեղական ինքնակառավարման մարմիններին՝ առավել ակտիվորեն գործելու բնակչության սոցիալական պաշտպանության և սոցիալական բարեկեցության ապահովման ուղղությամբ։
Համայնքի դերն անգնահատելի է յուրաքանչյուր անձի կյանքում։
Անձը ծնվում,սոցիալականացվում և ծավալում է իր կենսագործունեությունը համայնքում։
Համայնքից է մեծապես կախված նաև նրա անդամների ֆիզիկական, հոգեբանական և սոցիալական բարեկեցությունը։
Համայնքը դեռ վաղուց է հայտնվել հետազոտողների ուշադրության կենտրոնում։
Այդ մասին է փաստում այն հանգամանքը, որ 19-րդ դ. սկսած նրա ուսումնասիրման,մեկնաբանման և դասակարգման համար ներկայացվել են բազմաթիվ մոտեցումներ։
Համայնքի վերլուծության և մեկնաբանության ժամանակակից մոտեցումներինանդրադառնալով՝ հարկ է նշել, որ դրանք վաղուց արդեն դադարել են համայնքը դիտել որպես աշխարհագրական կամ վարչատարածքային միավոր։
Համայնքի մեկնաբանության նպատակով ստեղծված մոտեցումներում արձանագրվող փոփոխությունները պայմանավորված են համայնքի գործառնման ու զարգացման նոր միտումներով, գլոբալացման, սոցիալ-տնտեսական ճգնաժամերի, տեխնիկական առաջընթացիազդեցությամբ։
Այսօր համայնքը դիտվում է որպես միջանձնային փոխօգնող փոխհարաբերությունների համակարգ։
Ժամանակակից մոտեցումներով համայնքն ուսումնասիրվում է նրա անդամներին ծառայելու և սոցիալական անհրաժեշտ ծառայություններ մատուցելու հնարավորությունների տեսանկյունից։
Անդամների սոցիալական աջակցման գործընթացներին համայնքի մասնակցությունն իրականացվում է ֆորմալ և ոչ ֆորմալ ցանցերի միջոցով։
Համայնքի բնակիչներին ֆորմալ աջակցության ցուցաբերման պատասխանատվությունը հիմնականումդրվում է տեղական ինքնակառավարման մարմինների վրա։
Ընդհանրապես տեղական ինքնակառավարումը ժամանակակից ցանկացած հասարակության անբաժանելի մասն է։
Հանդիսանալով ժողովրդի կողմից իշխանությանիրացման ձևերից մեկը՝ այն ուղղված է բնակչության անմիջական մասնակցությամբկամ տեղական ինքնակառավարման մարմինների միջոցով տեղական նշանակությանհարցերի լուծմանը՝ ելնելով բնակչության շահերից, պատմական և մշակութայինառանձնահատկություններից։
Քաղաքացու իրավունքներն ու ազատություններնառաջին հերթին իրագործվում են այնտեղ, որտեղ նա բնակվում է՝ իրականացնելովաշխատանքային, քաղաքական և գործունեության այլ ձևեր։
Այդ իսկ պատճառովնրանց գործունեությունը մեծապես կախված է հենց տեղական ինքնակառավարմանմարմինների գործունեությունից1։
Համայնքի կյանքի տարբեր ոլորտներում են իրականացվում բնակիչների սոցիալ-տնտեսական իրավունքներն ու ազատությունները։
Այդ ոլորտներում հաջողությամբ և արդյունավետորեն իրագործելով իրենց գործառույթները՝ տեղական ինքնակառավարման մարմինները նպաստում են քաղաքացիների իրավունքների իրականացմանը և պաշտպանությանը։
Տարբեր հեղինակներ իրենց աշխատություններում անդրադարձել են տեղականինքնակառավարման հիմնարար սկզբունքներին՝ մատնանշելով տեղական ինքնակառավարման և կենտրոնացված կառավարման միջև առկա առանցքային տարբերություններն ու տեղական ինքնակառավարման դերը ժողովրդավարության կերտմանգործընթացներում։
Այդ հեղինակներից Մաասը և Յիլվիսակերը կարևորում են տեղական ինքնակառավարման հետևյալ հիմնարար սկզբունքները2.1. անկախություն, որը ձեռք է բերվում իշխանության բաշխման արդյունքում,2. հավասարություն, երբ տեղական ինքնակառավարման միջոցով համայնքիանդամները համայնքի կառավարման գործընթացներին մասնակցելու հավասար հնարավորություններ են ունենում,3. բարեկեցություն, որը ենթադրում է համայնքի բնակչությանը անհրաժեշտ սոցիալական ծառայությունների տրամադրում, սոցիալական բարիքների բաշխում և սոցիալական բարեկեցության ապահովում։
Վերադառնալով մեր իրականությանը՝ պետք է նշել, որ տեղական ինքնակառավարման մարմինները, ստեղծված լինելով համայնքի ինքնակառավարումն իրականացնելու, տեղական նշանակության հարցերի լուծման և համայնքի առջև ծառացածհիմնախնդիրների հաղթահարման համար, այսօր որևէ շոշափելի ներդրում չեն ունենում համայնքների առջև ծառացած՝ այդքան լուրջ և կարևոր համարվող սոցիալական հիմնախնդիրների լուծման և բնակչության սոցիալական պաշտպանությանապահովման գործընթացներում։
ՀՀ տեղական ինքնակառավարման մարմիններիդերը բնակչության սոցիալական պաշտպանության համակարգում սահմանափակվում է որոշակի ֆինանսական աջակցության ցուցաբերումով կամ որոշ պետական ուտեղային հարկերի համակարգում արտոնություններ սահմանելով, սակայն այդ աջակցությունը համակարգված չէ, չունի մեթոդաբանություն և բավարար չէ համայնքի անդամներին նպատակային աջակցություն ցուցաբերելու համար։
Փաստորեն, իրավական դաշտում առկա բացթողումների, ֆինանսական և կադրային ռեսուրսների սղության պատճառով ՀՀ տեղական ինքնակառավարման մարմինները զգալի դժվարություններ են ունենում համակարգի առջև դրված կարևորագույն խնդիրների իրագործումն ու տեղական ինքնակառավարման սկզբունքների պահպանումն ապահովելուգործընթացներում, քանի որ վերջիններս էական կամ շոշափելի մասնակցություն չենունենում համայնքի բնակիչների սոցիալական հիմնախնդիրների լուծման և սոցիալական կարիքների բավարարման գործում։
Այսօր հայաստանյան համայնքների առջև1 Տե՛ս Օրդյան Է., Տեղական ինքնակառավարման հիմունքներ, Երևան, 2000, էջ 57։
2 Տե՛ս Sullivan H., Local Government Reform in Great Britain, University of the West of England, 2002, էջ 38։
ծառացել են այնպիսի լուրջ հիմնախնդիրներ, ինչպիսիք են ծայրահեղ աղքատության,երիտասարդների շրջանում գործազրկության բարձր ցուցանիշները, սոցիալ-կենցաղային ու բնակարանային անբարենպաստ պայմանները և այլն։
Այս հիմնախնդիրներնառավել սուր են արտահայտվում հատկապես սահմանամերձ և լեռնային բարձրադիրգոտիներում կամ աղետի գոտու համայնքներում։
Ստեղծված իրավիճակում տեղական ինքնակառավարման մարմինների պասիվ դերակատարությունը պայմանավորված է մի քանի գործոններով։
Իրավական դաշտում առկա են որոշակի բացթողումներ, մասնավորապես՝ «Տեղական ինքնակառավարման մասին» ՀՀ օրենքի համաձայն՝ տեղական ինքնակառավարման մարմիններին սոցիալական ծառայություններիբնագավառում վերապահված են միայն կամավոր լիազորություններ և համայնքիտարածքում սոցիալական ծառայությունների գործունեության կազմակերպմանընպաստելուն ուղղված պատվիրակված մի լիազորություն։
Դա նշանակում է, որ բնակչության սոցիալական կարիքներին արձագանքելու հարցում տեղական ինքնակառավարման մարմիններն ունեն կամընտրական մոտեցում ցուցաբերելու իրավունք։
Արդյունքում, համայնքային բյուջեի սղության և տեղական ինքնակառավարման համակարգում համապատասխան մասնագետների բացակայության պայմաններում տեղական ինքնակառավարման մարմինները շրջանցում են իրենց հիմնական պարտավորությունները համայնքի բնակիչների սոցիալական կարիքների բավարարման և անհրաժեշտ սոցիալական ծառայությունների մատուցման գործընթացներում՝ նախընտրելով համայնքի ռեսուրսների զգալի մասն ուղղել պետության կողմից պատվիրակված և պարտադիր համարվող լիազորությունների իրականացմանը։
Հետևաբար,առաջնային կարևորություն ունեցող բազմաթիվ հիմնախնդիրներ դուրս են մնում տեղական ինքնակառավարման մարմինների տեսադաշտից։
Անդրադառնալով բնակչության սոցիալական պաշտպանության համակարգումտեղական ինքնակառավարման մարմինների գործառնման միջազգային փորձին՝ անհրաժեշտ է նշել, որ բազմաթիվ երկրներում, որտեղ հանրային կառավարումն իրականացվում է նաև տեղական ինքնակառավարման միջոցով, տեղական ինքնակառավարման մարմիններին է հանձնվում համայնքի անդամների կարիքներից բխող սոցիալական ծառայությունների կազմակերպման և մատուցման պատասխանատվությունը։
Մեծ Բրիտանիայում, որն ունի տեղական ինքնակառավարման հարուստ փորձ,տեղական ինքնակառավարման մարմիններն օժտված են բնակչությանն անհրաժեշտծառայություններ կազմակերպելու և տրամադրելու բավականին լայն լիազորություններով։
Այս երկիրը, որդեգրելով տեղական ինքնակառավարման անգլո-սաքսոնականմոդելը, ինչը ենթադրում է, որ տեղական ինքնակառավարման և կենտրոնական իշխանության մարմինների միջև փոխհարաբերությունները սահմանվում են «տրվածլիազորությունների շրջանակներում գործելու սկզբունքով», տեղական ինքնակառավարման մարմիններին լայն հնարավորություններ է ընձեռում համայնքի բնակչությանը հենց սոցիալական ծառայությունների տրամադրման ոլորտում1։
Որոշ վիճակագրական տվյալներ նույնիսկ փաստում են, որ Մեծ Բրիտանիայում տեղական ինքնակառավարման մարմինների բյուջեի մեծ մասը (մոտավորապես 80 %-ը), որը ձևավորվում է թե՛ պետական հատկացումների և թե՛ տեղական հարկերի միջոցով, ուղղվում էհամայնքի բնակչության համար կրթական և սոցիալական ծառայությունների կազմակերպմանն ու տրամադրմանը։
Համանման փորձ է որդեգրել նաև ԱՄՆ-ն, որտեղ տեղական ինքնակառավարման մարմինները գործառնում են ամուր ֆինանսական հիմքի վրա, ինչն ապահովումէ նրանց վարչատնտեսական անկախությունը։
Նրանք ունեն զգալի ֆինանսական ռե1 Տե՛ս Elcock H., Local Government։
Policy and Management in Local Authorities, London, Taylor and Francis eLibrary, 2005, էջ 68։
սուրսներ, որոնք ստացվում են սեփական աղբյուրներից, նահանգային և դաշնայինկառավարություններից։
Հետաքրքրական է այն փաստը, որ վերադաս պետականմարմիններից ստացված հատկացումները նախատեսված են առավելապես սոցիալական և տնտեսական ծրագրերի իրականացման համար։
Այսպիսով, արևմտյան երկրներում տեղական ինքնակառավարման մարմիններնապահովում են բնակչության բավարար նվազագույն սոցիալական պաշտպանությունը առողջապահական, կրթամշակութային և այլ ծառայությունների միջոցով1։
Անհրաժեշտ է փաստել, որ բնակչության սոցիալական հիմնախնդիրների լուծմանգործում տեղական ինքնակառավարման մարմինների ակտիվ դերակատարման սկըզբունքը որդեգրել են ոչ միայն զարգացած երկրները, այլև հետխորհրդային այնպիսիպետություններ, ինչպիսիք են Վրաստանն ու Ադրբեջանը։
Վրաստանում, որտեղ տեղական ինքնակառավարման համակարգը ներդրվել է դեռ 1990 թ., տեղական ինքնակառավարման միավորները, լիազորված լինելով գործառույթների բավականինլայն շրջանակներով, ընդհանուր լիազորությունների շարքում ունեն նաև սոցիալական աջակցության ծառայությունների կազմակերպման ու տրամադրման լիազորություն, որը պատվիրակված չէ։
Այնուամենայնիվ, տեղական ինքնակառավարման միավորներին համահարթեցման տրանսֆերներ տրամադրելիս հաշվի է առնվում, թե բյուջետային նախորդ տարվա ընթացքում որքան ֆինանսական միջոցներ են հատկացվել բնակչությանը սոցիալական ծառայություններ տրամադրելու նպատակով2։
Ադրբեջանում, որտեղ տեղական ինքնակառավարման համակարգը ձևավորվել է1995 թ. ընդունված Սահմանադրության հիման վրա, տեղական ինքնակառավարմանմարմիններն ունեն լիազորությունների բավականին ընդգրկուն շարք՝ ներառելովնաև տեղային մակարդակում սոցիալական աջակցության ծառայությունների, սոցիալական և տնտեսական զարգացման ծրագրերի իրականացումը3։
Ինչպես փաստումեն ոլորտի մասնագետները, Ադրբեջանի բնակչության սոցիալական պաշտպանության համակարգում տեղական ինքնակառավարման մարմինների ակտիվ գործառնմանը հիմնականում խոչընդոտում են ոլորտը կանոնակարգող կամ ոլորտին առնչվողիրավական նորմերի միջև առկա հակասություններն ու թերությունները։
Ինչպես կարող ենք տեսնել, ապակենտրոնացման խորացումը և բնակչությանսոցիալական պաշտպանության համակարգում տեղական ինքնակառավարման մարմինների ակտիվ գործառնումն ապահովելու նպատակով համապատասխան միջոցառումները փուլ առ փուլ են նախաձեռնվում և իրականացվում։
Համայնքի բնակչության սոցիալական պաշտպանության համակարգում ՀՀ տեղական ինքնակառավարման մարմինների ակտիվացմանն ուղղված քայլերից մեկըկարող է լինել դրանց վերապահված խնդիրների և գործառույթների իրականացմաննպատակով գործող համայնքային ծառայության ինստիտուտում սոցիալական աշխատողի հաստիքի ներդրումը։
Համաձայն «Համայնքային ծառայության մասին» ՀՀ օրենքի, որն ընդունվել է2004 թ., համայնքային ծառայությունը բնորոշվում է որպես հանրային ծառայությանինքնուրույն տեսակ, որը, հանդիսանալով տեղական ինքնակառավարման մարմինների աշխատակազմում մասնագիտական գործունեության ձև, ուղղված է ՀՀ Սահմանադրությամբ և օրենքներով այդ մարմիններին վերապահված խնդիրների և գործառույթների իրականացմանը։
Համայնքային ծառայությունը հանրային ծառայությանինստիտուտ է, որն իրականացնում է տեղական ինքնակառավարման մարմիններին1 Տե՛ս Բեգլարյան Գ., Թաղապետարանական կառավարման սոցիալական հիմնախնդիրները, Երևան,2004, էջ 34։
2 Տե՛ս “Местное самоуправление в странах Южного Кавказа”, ч. 2, под. ред. В. Мовсисяна, Ереван, 2008, էջ 72։
3 Տե՛ս նույն տեղում, էջ 41։
վերապահված խնդիրներ ու գործառույթներ, ֆինանսավորվում է պետական և համայնքային բյուջեներից ու ծառայում է հանրային շահերին1։
Սոցիալական աշխատողիհաստիքի ներդրումը համայնքային ծառայության ինստիտուտում կարող է էականորեն նպաստել համայնքի բնակչության սոցիալական հիմնախնդիրների լուծմանը ևկարիքների բավարարմանն ուղղված սոցիալական այնպիսի ծառայությունների կազմակերպմանն ու մատուցմանը, որոնք առավել համակարգված և հասցեական կլինեն։
Համայնքային ծառայողների շարքում սոցիալական աշխատողի ներգրավումըկարող է մեծապես նպաստել համայնքի բնակչության սոցիալական պաշտպանությանապահովման գործում տեղական ինքնակառավարման մարմինների դերակատարմանբարձրացմանը՝ ապահովելով իրական նախադրյալներ, որպեսզի համայնքը կայանա։
Ավելին, այսօր մեր երկրում լուրջ բարեփոխումներ են իրականացվում բնակչության սոցիալական պաշտպանության համակարգում։
Մասնավորապես, տեղի է ունենում սոցիալական ծառայությունների ինտեգրում և անցում բնակչությանը համալիրծառայությունների մատուցման սկզբունքին։
Դեռևս պարզ չէ, թե ինտեգրված սոցիալական ծառայությունների կազմակերպման և մատուցման գործում ինչ դեր կունենահամայնքը՝ ի դեմս տեղական ինքնակառավարման մարմինների։
Եթե մենք այսօր քաջգիտակցում ենք, որ տեղական ինքնակառավարման մարմինները դեռևս պատրաստչեն ստանձնելու և արդյունավետորեն իրականացնելու ինտեգրված սոցիալական ծառայությունների կազմակերպման ու մատուցման գործընթացը, ապա պետք է նաև գիտակցենք, որ դրանց մեկուսացումն այդ գործընթացներից նույնպես արդյունավետ չիլինի։
Հետևաբար, տեղական ինքնակառավարման մարմինների և ինտեգրված սոցիալական ծառայությունների միջև համագործակցային հարաբերությունների ստեղծմանն ու զարգացմանը նույնպես կարող է նպաստել համայնքային ծառայության ինստիտուտում սոցիալական աշխատողի հաստիքի ներդրումը։
Տեղական ինքնակառավարումը, հանդիսանալով համայնքի բնակչությանն առավել մոտ կանգնած և բնակչության հիմնախնդիրների լուծման նպատակով ստեղծվածկառույց, հանդես է գալիս որպես աջակցության առաջնային օղակ, որը կարող է հայտնաբերել համայնքի կարիքավոր անդամներին, նպատակային աջակցություն ցուցաբերել նրանց, համակարգված և շարունակական ծառայություններ ստանալու նպատակով ուղղորդել համապատասխան պետական և ոչ պետական կառույցներ։
Այսպիսով, համայնքում սոցիալական աշխատանքի ներդրման ու զարգացմանանհրաժեշտությունը պայմանավորված է հետևյալ հանգամանքներով.1. համայնքի զարգացման, արդյունավետ գործառնման և համայնքի անդամների համար ռեսուրս ծառայելու անհրաժեշտությամբ,2. համայնքի և տեղական ինքնակառավարման մարմինների հանդեպ բնակչության հավատի ու վստահության բարձրացման անհրաժեշտությամբ,3. համայնքի և վերջինիս անդամների կարիքների բացահայտման և այդ կարիքների արդյունավետ ու շարունակական բավարարման նպատակով ծառայությունների մատուցման հնարավորությամբ, որ կարող է ընձեռել համայնքումգործառնող սոցիալական աշխատողը,4. բնակչության սոցիալական պաշտպանության համակարգում տեղական ինքնակառավարման մարմինների՝ որպես սոցիալական պաշտպանության լիիրավ սուբյեկտի գործառնման անհրաժեշտությամբ, 5. տեղական ինքնակառավարման մարմինների և ինտեգրված սոցիալականծառայությունների միջև համագործակցության նախընտրելի մոդելի ձևավորման և կենսագործման անհրաժեշտությամբ։
1 Տե՛ս Օրդյան Է., Համայնքային ծառայության հիմունքներ, Երևան, 2009, էջ 11։
Եվգինե Վարդանյան ՏԵՂԱԿԱՆ ԻՆՔՆԱԿԱՌԱՎԱՐՄԱՆ ՄԱՐՄԻՆՆԵՐԻ ԱԿՏԻՎԱՑՄԱՆՀՆԱՐԱՎՈՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԲՆԱԿՉՈՒԹՅԱՆՍՈՑԻԱԼԱԿԱՆ ՊԱՇՏՊԱՆՈՒԹՅԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳՈՒՄ Բանալի բառեր՝ տեղական ինքնակառավարում, տեղական ինքնակառավարման մարմիններ,բնակչության սոցիալական պաշտպանություն, սոցիալական աշխատանք։
| Տեղական ինքնակառավարման համակարգը ՀՀ-ում ներդրվել է 1996 թ.։
Նպատակ ունենալով համայնքների բնակիչներին աջակցել տարաբնույթ հիմնախնդիրների լուծման և կարիքների բավարարման հարցում՝ տեղական ինքնակառավարման մարմինները որևէ շոշափելի մասնակցություն չեն ունենում հայաստանյան համայնքների առջև ծառացած ու հրատապ համարվող սոցիալական հիմնախնդիրների լուծման գործընթացներում։
Հոդվածում ներկայացված է ՀՀ բնակչության սոցիալական պաշտպանության համակարգում տեղական ինքնակառավարման մարմինների ակտիվ գործառնմանը խոչընդոտող գործոնների վերլուծությունը, ինչպես նաև նկարագրված են այդ գործոնների ու դրանց ազդեցությունների հաղթահարման հնարավոր տարբերակները՝ շեշտադրելով այդ գործընթացներում սոցիալական աշխատանքի մասնագետի դերը։
|
ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՔԱIVԱՔԱԻԱԿԱՆ ԿԱEDՄԱԿԵՐՊՈՒԹՅԱՆ ՀԱԿԱՄԱՐՏՈՒԹՅԱՆ ԻՆՍՏԻՏՈՒՏԻ ՄԱՍԻՆ ԵՐԱՓԱԿԻՉՆԵՐ Հայաստանի Հանրապետության իրավական համակարգում բացակայում է «վեճերի լուծման այլընտրանքային եղանակ» տերմինի բովանդակությունը: Ոչ վաղ անցյալում Հայաստանում կային միջնորդական դատարաններ, որոնք իրենց էությամբ արբիտրաժային դատարաններ էին: Դրանք կարող էին լինել կամ մշտական, կամ վեճը (ժամանակավոր) կարգավորելու նպատակով: Նրանց որոշումներն իրականացվել են կամավոր: Վարույթը սկսելու համար անհրաժեշտ էր միջնորդության համաձայնություն, գործող օրենսդրությունը կարող էին կողմերը ընտրել, ինչպես վարույթի լեզուն էին ընտրել միջնորդները: այն ամենը, ինչը բնորոշ է արբիտրաժին: Ներկայումս Հայաստանում, որպես վեճերի լուծման այլընտրանքային եղանակներ, օգտագործվում են արբիտրաժը, ֆինանսական համակարգի հաշտարարը և միջնորդությունը: Մինչդեռ, կարծում ենք, որ ավելի շատ մեթոդների օգտագործումը արդյունավետ կլինի Հայաստանի Հանրապետությունում, քանի որ այլընտրանքային մեթոդների բազմազանությունը վեճի կողմերին թույլ կտա ընտրել իրենց վեճի լուծման համար առավել ընդունելի, համապատասխան մեթոդը: Քանի որ յուրաքանչյուր մեթոդ ունի առավելություններ և թերություններ, ուստի լայն ընտրությամբ, կողմերը կարող են ընտրել մեթոդներից մեկը ՝ ելնելով իրենց միջև ծագած վեճի հանգամանքներից: Վեճերի լուծման այլընտրանքային մեթոդների օգտագործման ընդլայնումը էապես կնվազեցնի ինչպես դատարանների ծանրաբեռնվածությունը, այնպես էլ կբարձրացնի վեճերի լուծման արդյունավետությունը ՝ այդպիսով նվազեցնելով ընդհանուր առմամբ կոռուպցիոն ռիսկերը 1: 1 Տե՛ս «ՀՀ դատական իշխանությունների հակակոռուպցիոն ռազմավարության ծրագրի նախագիծը հաստատելու մասին» Հայաստանի Հանրապետության դատարանների նախագահների խորհրդի N 92 որոշումը: Հաշտեցումը վեճերի լուծման այլընտրանքային տարբերակներից մեկն է: Համաձայն Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 149.10-րդ հոդվածի (այսուհետ `ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգիրք) հաշտության համաձայնությունը քաղաքացիական, աշխատանքային կամ ընտանեկան օրենսդրության մեջ գտնվող կողմերի միջև գրավոր համաձայնագիր է լուծել առկա կամ հնարավոր վեճերը հաշտության միջոցով: Modernամանակակից ընկալման համաձայն, հաշտեցումը սկսեց զարգանալ 20-րդ դարի երկրորդ կեսից, առաջին հերթին անգլո-սաքսոնական իրավական համակարգ ունեցող երկրներում, ինչպիսիք են ԱՄՆ-ն, Ավստրալիան և Մեծ Բրիտանիան: Հետո այն աստիճանաբար տարածվեց Եվրոպա: Սկզբում հաշտության ինստիտուտը փորձվում էր կիրառել ընտանեկան իրավունքի ոլորտում, բայց հետագայում միջնորդությունը սկսեց կարգավորել տարբեր ոլորտներում իրավահարաբերությունները: 21-րդ դարի սկզբին հաշտության ինստիտուտը դառնում է միջազգային կազմակերպությունների հետաքրքրության առարկա: Արդյունքում, հաշտեցումն ամրագրված է միջազգային իրավունքում մի շարք իրավական ակտերում, ինչպիսիք են `Միջազգային առևտրի հաշտեցման ընթացակարգերի ստանդարտ մոդելը (UNICITRAL), 2004 թ. Հունիսի 2-ին Բրյուսելում ընդունված Վարքական օրենսգիրքը անդամ պետությունների համար: Եվրոպական Միություն. «Արտասահմանյան արբիտրաժային վճիռների ճանաչման և հարկադիր կատարման մասին» Նյու Յորքի 1958 թ. Եվրախորհրդարանի կոնվենցիա, որը ներառում է Եվրոպական Միության 2008/52 / ԵՄ քաղաքացիական և առևտրային հարցերում հաշտության բազմազանության մասին հրահանգ. Այսօր միջնորդության ինստիտուտը գործում է այնպիսի երկրներում, ինչպիսիք են ԱՄՆ-ն, Գերմանիան, Մեծ Բրիտանիան, Չինաստանը, Հնդկաստանը, Ավստրիան և Japanապոնիան: Արտասահմանյան դոկտրինի հաշտեցումը համարվում է վեճերի լուծման այլընտրանքային եղանակ (վեճերի այլընտրանքային լուծում): Վեճի այլընտրանքային լուծում ասելով `մենք նկատի ունենք անպայման վեճերի լուծման ցանկացած մեթոդ` միջոց, որը շրջանցում է պետության կողմից սահմանված դատական-վարչական ընթացակարգերը: Վեճերի լուծման այլընտրանքային մեթոդների արագ զարգացումը բացատրվում է այն փաստով, որ կողմերը ձգտում են հասնել 2 Տե՛ս «Միջնորդության ինստիտուտի պատմություն», Բուրյաթիայի Հանրապետության արբիտրաժային դատարանի պաշտոնական կայք ՝ http: //buryatia.arbitr.ru/proces/mediation/history. լուծել նրանց միջեւ վեճը արագ, փոխշահավետ ձևով `ապահովելով ընթացակարգի գաղտնիությունը: Օտարերկրյա պետություններում իրավական հարաբերությունները կարգավորվում են վեճերի այլընտրանքային լուծման ավելի քան 20 տեսակներով: Դրանք ներառում են փորձաքննության որոշում, բանակցություններ, դյուրացված բանակցություններ կամ դյուրացում, հաշտեցում և շատ այլ մեթոդներ: Ամենատարածվածներն են. • վեճի լուծում վեճի կողմերի կողմից (բանակցություն) • վեճի լուծում անկախ միջնորդի կողմից, ինչը դյուրացնում է կողմերին համաձայնության գալ (միջնորդություն, հաշտություն), • վեճի լուծում `արբիտրի մասնակցությամբ: , ինչը դյուրացնում է կողմերին համաձայնության գալը, բայց անհամաձայնության դեպքում նա իրավունք ունի լուծել վեճը որպես արբիտր ՝ համաձայն արբիտրաժի կանոնների (միջ-արվեստ): Միջնորդությունն ունի համընդհանուր բնույթ: Իրավասության վերաբերյալ կանոններ չկան: Կողմերն ազատ են միջնորդ ընտրելու, միջնորդ ընտրելու ընթացակարգ նախատեսելու, ակտիվորեն մասնակցելու իրենց վեճի լուծմանը: Սովորաբար կողմերը ձգտում են լուծել իրենց վեճերը հաշտեցման միջոցով այն դեպքերում, երբ. • վեճի կողմերի հետագա վեճերը (օրինակ ՝ բիզնեսում նորմալ հարաբերությունների պահպանում ՝ երեխաների իրավունքները ամուսնալուծությունից հետո պաշտպանելու համար); • իրավաբանական կամ ֆիզիկական անձանց միջև վեճ, որը պահանջում է արագ և արդյունավետ լուծում. • վեճի հուզական կողմը ազդում է իրավիճակի վրա: , • անհրաժեշտ է պահպանել ամբողջական գաղտնիությունը, ընթացակարգը պետք է լինի գաղտնի, • անհրաժեշտ է համապարփակ որոշում կայացնել, և իրավական կողմը հարցի միայն մի մասն է և այլն: 3. Արտասահմանյան երկրներում հաշտեցումը հատկապես օգտագործվում է գործարար կապերը կարգավորելու համար: Գործարար մարդկանց համար միջնորդության միջոցով վեճի լուծումը կարող է հաճախ ավելի շահավետ լինել, քանի որ դատարանը 3 Տե՛ս «Միջնորդություն - Հակամարտությունների լուծման փորձ», Միջնորդության միջազգային ինստիտուտի պաշտոնական կայք - http: //www.institute-mediation.com/mediacia/: Վեճի դեպքում հետագայում գրեթե անհնար է շարունակել գործարար կապը մյուս կողմի հետ, մինչդեռ մյուս կողմի հետագա համագործակցությունը կարող է ավելի շահավետ լինել, քան այն հայցը, որը դատարանը կարող է բավարարել: Հաշտության դեպքում կողմերը, փոխզիջման գնալով, պայմանավորվում են իրենց միջեւ առկա վեճի փոխընդունելի լուծման շուրջ: Հաշտեցումն ավելի արագ ընթացակարգ է, քան դատավարությունը: Կողմերի միջեւ վեճը կարող է լուծվել հաշտեցման միջոցով շատ կարճ ժամանակում, նույնիսկ մի քանի ժամվա ընթացքում, իսկ դատավարությունը շատ երկար է տևում: Միևնույն ժամանակ, ՀՀ ԿԿԽ-ն հաշտության առավելագույն ժամկետ է սահմանում `6 ամիս հաշտարար նշանակելու պահից: Կողմերը հաշտության պայմանագրում կարող են սահմանել ևս մեկ առավելագույն ժամկետ, բայց ոչ ավելի, քան 6 ամիս: Իր բնույթով հաշտեցումը ուղղված չէ վեճի լուծմանը, բայց դրա նպատակն է վեճը դադարեցնել: Պաշտպանը չի պահանջում վեճը հարթել, չի պարզում, թե ով է ճիշտ, ով `սխալ: Միջնորդությունը պարզապես բանակցելու մեթոդ է ՝ առանց վեճի իրավական կողմի միջնորդի գնահատման 4: ՀՀ դատական օրենսգրքի 227.2 հոդվածում նշված է, որ հաշտեցման գործընթացն իրականացվում է կամավորության, գաղտնիության, կողմերի հավասարության և միջնորդի անաչառության սկզբունքների հիման վրա: Ի տարբերություն դատավարության, հաշտեցումը հիմնված է կամավորության սկզբունքի վրա: Կամավորությունն արտահայտվում է մի քանի եղանակով. • միջնորդելու ազատություն, • միջնորդ ընտրելու ազատություն, • ցանկացած պահի հաշտեցման գործընթացը դադարեցնելու ազատություն, • հաշտության պայմանագրում պայմաններ դնելու ազատություն: Հաշտության ազատությունն արտահայտվում է նրանով, որ կողմերը կարող են համաձայնության գալ հաշտեցման վերաբերյալ ինչպես վեճից առաջ, այնպես էլ դրանից հետո: Կողմերին հնարավորություն է ընձեռվում դիմելու հաշտեցմանը 4 Տե՛ս Davydenko D., Mediation as a հաշտության կարգ առևտրային վեճերում: ինչպես պայմանագրով պայման սահմանելով, այնպես էլ առանձին պայմանագիր կնքելով: Միացյալ Նահանգներում հաշտեցումը կարող է նախաձեռնել ոչ միայն կողմերը, այլև դատավորը: Վերջինս կարող է գործը հաշտեցման ուղարկել գործի վարույթի ցանկացած փուլում `կողմերի միջև հաշտության համաձայնություն կնքելու նպատակով: Այսինքն ՝ այս դեպքում կողմերի համար հաշտության կիրառումը դառնում է պարտադիր: Եվ սա հարց է առաջացնում: Դա կամավորության սկզբունքի խախտում չէ՞: Մեր կարծիքով, կամավորության սկզբունքի խախտում չկա, քանի դեռ կողմերն իրավունք ունեն ցանկացած պահի դադարեցնել հաշտեցումը, նրանք ազատ են հաշտության պայմանագրում պայմաններ դնելու մեջ: Իտալիայում հաշտեցումը կիրառելի է ցանկացած իրավական հարաբերությունների կարգավորման համար: համարվում է պարտադիր ընթացակարգ: Դատական հայց հարուցող անձը պետք է փորձի հաշտեցման միջոցով հաշտվել մյուս կողմի հետ: Եթե հաշտության արդյունքում հաշտության պայմանագիր չի կնքվել կամ եթե մյուս կողմը հրաժարվել է հաշտեցումից, անհրաժեշտ է դատարան ուղարկել միջնորդի կողմից ստորագրված փաստաթուղթ, որը հաստատում է այն փաստը, որ հայցվորը քայլեր է ձեռնարկել միջնորդելու համար: Անգլիայում դատավորներն իրավունք ունեն կողմերին առաջարկել հաշտություն, եթե որոշակի դեպքում կա հնարավորություն, որ կողմերի միջև վեճը լուծվի կողմերի համաձայնությամբ: Եթե նման դեպքում կողմերից մեկը հրաժարվում է հաշտության խնդրանք ներկայացնելուց, ուրացողը պետք է հիմնավոր բացատրություն ներկայացնի մերժման պատճառների վերաբերյալ: Եթե դատավորը ողջամիտ չի համարում տրված բացատրությունները, նա կարող է, անկախ գործի ավարտից, դատական ծախսեր պարտադրել կողմին, որը հրաժարվել է հաշտության դիմում ներկայացնելուց: Հայաստանի Հանրապետությունում դատավորը նաև իրավունք ունի նշանակելու հաշտության գործընթաց լիցենզավորված միջնորդի մասնակցությամբ `առաջին ատյանի կամ վերաքննիչ դատավարության ցանկացած փուլում կողմերին հաշտեցնելու համար: Բայց ի տարբերություն ԱՄՆ-ի և Իտալիայի իրավական համակարգերի, Հայաստանում դատավորը կարող է հաշտություն նշանակել միայն կողմերի համաձայնությամբ կամ նրանց միջնորդությամբ: Կարծում ենք, որ այստեղ օրենսդրական բաց կա, քանի որ դատական պրակտիկայում հանդիպող գործերի մի զգալի մասը չի պահանջում իրավական լուծում `« կողմերի միջև ապօրինի հարաբերությունների կարգավորման համար »: Երբ համապատասխան ոլորտում մասնագիտացած հաշտեցման միջնորդը մասնակցում է հաշտեցման ընթացակարգին, վերջինս, որպես ոլորտի մասնագետ, կիրառում է ավելի ճկուն մոտեցում, ավելի մանրակրկիտ ուսումնասիրում է վեճը, բացահայտում հատուկ մանրամասներ և կենտրոնանում առավելագույն խնդիրների վրա: կարեւոր է կողմերի համար: Եվ դատավորը պարտավոր է հետևել պաշտոնական ընթացակարգերին, և սովորաբար չունի նեղ մասնագիտացում 5: Բացի այդ, դատական պրակտիկայում կողմերը խուսափում են հաշտեցում առաջարկելուց, քանի որ կարծում են, որ մյուս կողմը կգնահատի այս քայլը որպես իր առավելությունը գործի հնարավոր ելքում: Սակայն հաշտության դեպքում, որը որոշ դեպքերում պարտադիր է, նման խնդիրներ չեն առաջանա: Մենք առաջարկում ենք ՀՀ ԿԴ-ում սահմանել նորմ, ըստ որի `դատավորը իրավունք կունենա նշանակել հաշտություն, որը պարտադիր կլինի կողմերի համար: Եթե կողմերը հաշտության պայմանագիր չեն կնքում հաշտության համար սահմանված ժամկետում, ապա այդ ժամկետի ավարտից հետո գործի դատաքննությունը կշարունակվի այն դադարեցնելու պահից: Դատավորի հաշտության դեպքում կողմերն ավելի շահագրգռված կլինեն բանակցությունների միջոցով մյուս կողմին ներկայացնել իրենց առաջարկները, պահանջները, պահանջները, քննարկումների և փոխզիջումների միջոցով հասնել համաձայնության: Հաշտության շնորհիվ կողմերը կհասնեն իրենց վեճի կարգավորմանը ավելի կարճ ժամկետում և կխուսափեն հետագա դատական գործընթացներից: Կողմերն ազատ են միջնորդ ընտրելու հարցում: Դրանք կարող են նախատեսել հաշտության համաձայնագրում միջնորդ ընտրելու կարգ: Եթե նման ընթացակարգ չկա, կողմերը պետք է միջնորդ ընտրեն վեճի ծագումից հետո մեկ ամսվա ընթացքում: Եթե կողմերը չեն կարողանում միջնորդ ընտրել, նրանք իրավունք ունեն դիմել դատարան `արտոնագրված միջնորդ նշանակելու համար: ՀՀ ՔԴՕ 149.11 հոդվածը սահմանում է, որ եթե կողմը խուսափում է միջնորդի ընտրությունից, ապա մյուս կողմն իրավունք ունի միջնորդ նշանակելու խնդրանքով դիմել բնակության վայր: Եթե կողմերից մեկը խուսափում է միջնորդ ընտրելուց, իսկ դատարանը միջնորդ է նշանակում մյուս կողմի դիմումի հիման վրա, ստացվում է, որ մեկ կողմի համար սահմանափակվում է միջնորդ ընտրելու ազատությունը, ապա խախտվում է կամավոր միջնորդության սկզբունքը: 5 Տե՛ս Ռիսկին Լ., Հասկանալով միջնորդի կողմնորոշումները, ռազմավարությունները և տեխնիկան: Theանկացած պահի հաշտեցման գործընթացը դադարեցնելու ազատությունը վերաբերում է ոչ միայն կողմերին, այլև միջնորդին: Կողմերից յուրաքանչյուրը կարող է ցանկացած պահի հրաժարվել հաշտեցումից ՝ հաշտության ընթացքում, կամ դադարեցնել բանակցությունները: Շատ հնարավոր է, որ կողմերը պարտավոր չեն բացատրություններ տալ հաշտությունը դադարեցնելու պատճառների վերաբերյալ: Այսպիսով, հաշտեցումն ավարտվում է. • գործընթացը դադարեցնող կողմերից մեկի կողմից, • գործընթացը դադարեցնող միջնորդի կողմից, • հաշտության արդյունքում հաշտության պայմանագիր կնքելով, • այն դեպքում, երբ կողմերը չեն հաշտվում սահմանված ժամկետում: Եթե միջնորդությունից հրաժարվելը կողմերի համար իրավունք է, ապա դա միջնորդի համար պարտավորություն է: Միջնորդը պարտավոր է հրաժարվել միջնորդությունից, եթե կարծում է, որ իր մասնակցությունը հաշտեցման գործընթացին կհանգեցնի հաշտության սկզբունքներից որևէ մեկի խախտմանը 6: Կարգավորման համաձայնագրում պայմաններ դնելու ազատությունն արտացոլվում է այն փաստում, որ կողմերը որոշում են իրենց պայմանագրի պայմանները: Նրանք կարող են ցանկացած առաջարկ կատարել և մերժել մյուս կողմի առաջարկը ՝ առանց որևէ բացատրության: Հաշտության համաձայնագրում կարող են ներառվել միայն կողմերի համաձայնեցրած պայմանները: Հաշտեցման ինստիտուտի հիմնական առավելություններից մեկը հաշտեցման հիմքում ընկած գաղտնիության սկզբունքն է: Հաշտարարը պարտավոր է պահպանել հաշտության գաղտնիությունը: Հայաստանի Հանրապետության CCP- ն կողմերին հնարավորություն է տալիս հաշտության պայմանագրում ամրագրել գաղտնիության պայմանը 7: Գաղտնիությունը հաշտության ինստիտուտում հասկացվում է երկու իմաստով. • հաշտության համաձայնության հասնելու բանակցությունների գաղտնիություն, • հաշտության արդյունքում ձեռք բերված հաշտության համաձայնության գաղտնիություն: 6 Տե՛ս Հայաստանի Հանրապետության դատական օրենսգիրք, հոդված 227.3, մաս 2, կետ 2: 7 Տե՛ս Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական դատավարության օրենսգիրք, հոդված 149.13, կետ 3: Համաձայն ՀՀ դատական օրենսգրքի 227.4-րդ հոդվածի, հաշտության ընթացքում բացահայտված կամ արտահայտված տեղեկատվությունը գաղտնի է: Նույն օրենքի 227.12 հոդվածի համաձայն, օրենքի այլ իրավական պահանջների կոպիտ խախտման դեպքում միջնորդների կազմակերպության ընդհանուր ժողովը լուծում է միջնորդին աշխատանքից ազատելու հարցը, որը պետք է լուծվի ոչ ուշ, քան մեկ ամիս անց: հայտնաբերվել կամ հաղորդվել է խախտման մասին: Կարող ենք ասել, որ Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրությունը պատասխանատվություն է սահմանում հաշտության ընթացքում տեղեկատվությունը չբացահայտված կամ արտահայտված չպահելու համար միայն միջնորդի համար, բայց ՀՀ օրենսդրությունը չի ապահովում սույն հոդվածի կիրառումը մյուս կողմերի կողմից: հաշտեցմանը: Հաշտեցման ընթացակարգի գաղտնիության երաշխիքների բացակայությունը ստեղծում է նաև անդամալուծման և անպատշաճ իրավական հետևանքների իրական վտանգ: Ուստի մենք առաջարկում ենք օրենսդրական մակարդակով սահմանել յուրաքանչյուր անձի հատուկ պատասխանատվությունը, որը մասնակցել կամ մասնակցում է հաշտեցմանը ՝ հաշտության ընթացքում բացահայտված կամ արտահայտված տեղեկատվությունը չբացահայտելու համար: Նման պատասխանատվության օրինակ կարող է լինել միջնորդի կողմից մյուս կողմի բողոքին տուգանք նշանակելը հօգուտ մյուս կողմի, եթե վերջինս չի պահպանում միջնորդի կողմից բացահայտված կամ բացահայտված տեղեկատվության գաղտնիությունը, կամ եթե կողմերից մեկը չի անում: գաղտնի պահեք բացահայտված կամ բացահայտված տեղեկատվությունը: ապա այդ կողմը պարտավորվում է փոխհատուցել կրած վնասը և այլն: Համաձայն ՀՀ ՔԴԿ 109-րդ հոդվածի, երբ դատարանը հաստատում է հաշտության պայմանագիրը, ներառյալ կնքված հաշտության պայմանագիրը, կամ երբ կողմերը կնքում են հաշտության պայմանագիրը `նշելով, որ դատարանը դադարեցրել է վարույթը առանց հաշտության համաձայնության, դատարանը դադարեցնում է վարույթը: , որոշում է կայացնում վարույթը կարճելու մասին: ՀՀ ՔՊ 133-րդ հոդվածում նշվում է, որ կողմերի հաշտության պայմանագիրը հաստատելու դեպքում դատարանի որոշումը պետք է պարունակի հաշտության պայմանագրի բանավոր շարադրանքը (տեքստ): Քանի որ այս նորմը հստակ չի նշում ձեռք բերված հաշտության համաձայնության պայմանները, մենք կարող ենք ենթադրել, որ այստեղ, կողմերի միջև հաշտության համաձայնություն ասելով, օրենսդիրը նկատի ունի հաշտության համաձայնությունը, որը ձեռք է բերվել հաշտության արդյունքում: Ստացվում է, որ եթե կողմերը չեն նախատեսում գաղտնիության պայման, ապա նրանց միջև ձեռք բերված հաշտության համաձայնությունը ներառվում է որոշման մեջ, և որոշումը, հիմնվելով հրապարակման սկզբունքի վրա, բաց է հասարակության համար: Դա, ըստ էության, խախտվում է հաշտության գաղտնիության սկզբունքը, որը նախատեսված է ՀՀ դատական օրենսգրքով: Ստեղծված իրավիճակը կարելի է լուծել հետևյալ կերպ. Ամեն դեպքում, երբ կողմերը հաշտության համաձայնություն են կնքում հաշտության արդյունքում, այդ հաշտության պայմանագիրը չի ներառվում այն հաստատող դատարանի որոշման մեջ: Այս դեպքում հաշտության պայմանագիրը գաղտնի պահելու համար հարկ չկա նշում կատարել վարույթի դադարեցման մասին, որպեսզի հաշտության պայմանագիրը գաղտնի մնա: Հաշտության համաձայնությունը բոլոր դեպքերում գաղտնի է պահվելու, պահպանվելու է հաշտության գաղտնիության սկզբունքը: Կողմերի հավասարության սկզբունքը նշանակում է, որ հաշտության կողմերը օժտված են հավասար իրավունքներով: Մի կողմն առավելություն չունի մյուսի նկատմամբ: Նրանցից յուրաքանչյուրը կարող է արտահայտել իր կարծիքը բանակցությունների, միջնորդի ընտրության վերաբերյալ: Բանակցությունների ընթացքում կողմերը հավասար հնարավորություններ ունեն պայմանագրում պայմաններ առաջադրելու համար: Հաջորդ սկզբունքը, որն ամրագրված է Հայաստանի Հանրապետության դատական օրենսգրքում, միջնորդի անաչառության սկզբունքն է: Սա առաջին հերթին նշանակում է, որ միջնորդը պետք է լինի օբյեկտիվ, արդար, հաշտության ընթացքում չպետք է նախապատվություն տա որևէ կողմին, չպետք է հակված լինի կողմերից մեկի հետ ավելի բարենպաստ համաձայնության գալուն 8: Միացյալ Նահանգներում աճում է, այսպես կոչված, անհետացող դատավարությունների քանակը: Սա այն դեպքն է, երբ հաշտությունը պատվիրվում է դատարանի կողմից, որից հետո դատարանը տեղեկություն չունի վեճի հետագա լուծման մասին, քանի որ կողմերն արդեն կնքել են հաշտության համաձայնություն, նրանք չեն վերադառնում դատարան: Դա պայմանավորված է նրանով, որ ԱՄՆ-ում, ինչպես մի շարք այլ երկրներում, դատական կարգավորման համաձայնագիր չի պահանջվում: 8 Տե՛ս Քրիստոֆ Բեսեմերի միջնորդությունը: Vermittlung- ը հակամարտության մեջ է: 2001, Stiftung Gewaltfreies Live; Եթե կողմերը չեն կատարում պայմանագրով նախատեսված պարտավորությունները, ապա քաղաքացիական իրավունքի ցանկացած պայմանագրով նախատեսված պարտավորությունների չկատարման կարգով հնարավոր է դիմել դատարան: Մեր իրավական համակարգը նախատեսում է մեկ այլ ընթացակարգ, որտեղ դատավորն ավելի ակտիվ դերակատարում ունի: Համաձայն Հայաստանի Հանրապետության ՔՊ 149.13 հոդվածի, միջնորդը պատշաճ ծանուցում ստանալուց հետո դատարանը հաստատում կամ մերժում է կարճ ժամանակահատվածում, բայց ոչ ուշ, քան երեսուն օրվա ընթացքում ձեռք բերված հաշտության համաձայնությունը կամ դադարեցնում է վարույթը. հաշտության գաղտնիության ապահովում: Մեկ այլ նորմ սահմանում է, որ դատարանը չի հաստատում հաշտության պայմանագիրը, եթե այն հակասում է օրենքին կամ այլ իրավական ակտերին կամ խախտում է այլ անձանց իրավունքները և օրինական շահերը: Որոշ գիտնականներ կարծում են, որ իրենց միջեւ ձեռք բերված համաձայնության պայմանները դատավորը կարող է գաղտնի պահել հայցվորի կողմից հայցը մերժող կողմի կողմից: Այնուամենայնիվ, հայցվորը պետք է ամբողջությամբ պաշտպանի իր գործողությունների իրավական հետևանքները, քանի որ նույն անձանց միջև վարույթը դադարեցնելու դեպքում, նույն հիմքերով, նույն հիմքերով վեճը թույլ չի տալիս կրկին դիմել դատարան, բացառությամբ այն դեպքերի, երբ հայցվորը նախապատրաստական փուլում հետ է վերցրել հայցը: 9 Հաշտության արդյունքում ձեռք բերված հաշտության համաձայնությունը ենթակա է դատարանի հաստատմանը: Հաստատելով այդ համաձայնությունը `դատարանը կայացնում է դատական ակտ: «Դատական ակտերի հարկադիր կատարման մասին» ՀՀ օրենքի 2-րդ հոդվածի համաձայն `քաղաքացիական ակտերը ենթակա են հարկադիր կատարման, բացառությամբ դատական ակտերի, որոնք հայտարարում են իրավաբանական անձի կամ քաղաքացու սնանկ ճանաչելու մասին մրցույթի վարույթ հարուցելու մասին դատական գործընթաց: Ուստի, չնայած հաշտության ինստիտուտի կամավոր սկզբունքին, հարկադիր կատարման ծառայության միջոցով ապահովվում է հաշտության արդյունքում կնքված հաշտության պայմանագրի կատարումը: ՀՀ իրավական համակարգում միջնորդության մշակութային զարգացումը գերակա խնդիրներից է: Հայաստանում հաշտության վստահություն չկա, ինչը պայմանավորված է միջնորդով 9 Տե՛ս Загайнова С. Կ., Ռուսաստանում միջնորդության զարգացման բարդ մոտեցման մասին / Ռուսաստան Աղտոտման վերաբերյալ իրավական տեղեկատվության բացակայության պատճառով շատ քաղաքացիներ տեղյակ չեն հաստատության բնույթի և արդյունավետության մասին: Մեր իրավական համակարգի ներկա պայմաններում, երբ դատարանները ծանրաբեռնված են դատական գործերով, և դրա պատճառով դատավորները հնարավորություն չունեն ավելի մանրամասն ուսումնասիրել գործերը, հաշտեցումը պետք է ունենա ավելի լայն տարածում ՝ դրական ազդեցություն: Դատավորները պետք է շահագրգռված լինեն նաև հաշտեցման ինստիտուտի օգտագործման ավելացման մեջ, քանի որ այն կիրառելը դատարաններին հնարավորություն կտա ավելի շատ ուշադրություն դարձնել իրավական հարցերի շուրջ ծագած վեճերի վրա: Թաթիկ Գզիրյան ՀՀ ՔԱILԱՔԱԻԱԿԱՆ ԿԱՄԱԿԵՐՊՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ միջնորդության ինստիտուտի հետ կապված որոշ խնդիրներ , ։
| Հոդվածը նվիրված է ՀՀ իրավական համակարգում հաշտարարության ինստիտուտին, դրա կիրառման հետ կապված որոշ հիմնախնդիրներին։
Կատարվել է ՀՀ գործող ՔԴՕ-ի և ՀՀ նոր ՔԴՕ-ի նախագծի իրավական նորմերի համեմատական վերլուծություն, վեր են հանվել նրանց միջև առկա տարբերություններն ու առանձնահատկությունները։
Ուսումնասիրվել են մի շարք տեսաբանների դիրքորոշումները հաշտարարության կիրառման ընթացակարգի, այդ ինստիտուտի հիմնարար սկզբունքներին առնչվող հարցերի կապակցությամբ։
Արդյունքում առաջարկվել է հաշտարարության ինստիտուտի կիրառման ավելի լայն հնարավորություններ ընձեռել, մասնավորապես ստեղծել գաղտնիության սկզբունքի պահպանման երաշխիքներ՝ անձանց՝ իրենց իրավունքների առավել արդյունավետ պաշտպանության համար։
|
Նախաբան Հոդվածում վերլուծվում են բրիտանացի միսիոներների, բրիտանացի ռազմական գիտակ և լրտես Լոուրենս Արաբացու ՝ հայկական «հետաքրքիր» հայկական ինքնության իմաստալից և խորը մեկնաբանությունները լեզվամշակութային-ճանաչողական տեսանկյունից: Իբր աղբյուրներն ընտրվել են 1914 թվականին: «Travelամփորդությունն ու քաղաքականությունը Հայաստանում» հուշագրությունը-զեկույցը [1] գրվել է Բաքստոնների կողմից, իսկ ամերիկացի լրագրող Լինքոլն Սթիվենսը ընտրվել է Լոուրենս Արաբի տեսակետները վերլուծելու համար 1919 թվականին: Բացառիկ հարցազրույցը «Հայերն անհնար են» [2]: Քննվում են հայկական մտածելակերպը և լեզվամշակույթը բնութագրող անվանական միավորները ՝ փորձելով վերլուծության ոչ լեզվական հիմքը: Բացահայտել աշխատանքի հրատապությունը այն փաստի միջոցով, որ գլոբալիզացիայի դարաշրջանում «ազգության լեզվի և մշակույթի խնդիրները» ենթակա են փոփոխությունների ՝ կապված ամերիկյան և եվրոպական արժեքների ազդեցության հետ: Աշխատանքի նպատակն է վերաիմաստավորել Baxtons և Lawrence- արաբ կնոջ հոգեկան կառուցվածքը, մշակույթը և վարքագծային առանձնահատկությունները `դրանք վերաիմաստավորելու համար` ելնելով ժամանակի պահանջներից: Ըստ Էնթոնի Սմիթի, ազգային ինքնությունը ազգային ինքնության հիշողությունների, պատմությունների, արժեքների, սովորույթների խորհրդանիշն է, պահպանումն ու շարունակական վերարտադրումը, որը ժառանգություն է ստեղծում ժողովուրդների համար, անհատը դառնում է այդ ժառանգության միջոցով [3]: Ըստ էության, օգտագործվում են պատմական հիշողությունը, ազգային ինքնագիտակցությունը և արժեքային համակարգերը, որոնք ժամանակի ընթացքում ամուր հիմք են տալիս ազգային վերակառուցման համար: Ըստ Սմիթի ՝ ցանկացած մարդկային ինքնության հիմնական տարրը հիշողությունն է, անցյալի հետ անձնական կապի գիտակցումը: Թե՛ պատմական, թե՛ հանրային հիշողությունը բաղկացած է ազգի իրական կամ պատկերացրած պատմական անցյալի ամբողջական կամ առանձին դրվագներից, որտեղ օգտագործվում են մարդկանց գիտելիքներն ու վերաբերմունքը: Աբրահամյանը փորձում է «իր արմատներին ձգտող» հայը ներկայացնել որպես «առաջինը լինելու բարդույթ ունեցող» [7]: Պատահական չէ, որ համաշխարհայնացման ներկա գործընթացներում ազգային բնույթի և աշխարհի ընկալման առանձնահատկություններին վերաբերող խնդիրները մանրամասնորեն ուսումնասիրվում են ոչ միայն առանձին առարկաների, այլ նաև միջառարկայական ոլորտներում: դրվագների մասին [5,6]: Նշված համատեքստում հայերն ու Հայաստանը օտարերկրացիների աչքերով: Նշենք, որ XIX դարի վերջին և այն ծաղկում է ապրել XX դարի առաջին կեսին: Եվրոպայում, հատկապես Մեծ Բրիտանիայում, մեծ հետաքրքրություն կար հայերի և Հայաստանի նկատմամբ: Որպես կանոն, Բրիտանիայի կառավարության խնդրանքով բրիտանական կառավարության պահանջով ստեղծվում են հավաստի ու անկողմնակալ մանրամասներ և փաստեր պարունակող զեկույցներ և հուշեր, որոնք այսօր մեծ արժեք ունեն: Հետազոտողները տեղեկություններ են տրամադրում Հայոց ցեղասպանության պատմության մասին: պահանջել հասարակության տվյալ խմբի կողմից պահանջված որոշակի ֆունկցիա և գիտակցություն, որն ուղղորդում է այդ հասարակության ներկայացուցիչների գործողությունները [9]: և արժանիքները, նկրտումները [8]: Բաքսթոնները, մանրամասն ուսումնասիրությունից հետո, բրիտանական կառավարության պահանջով պետք է պարզեին, թե որքանով է հնարավոր հայերին «քաղաքակրթել»: Ամենայն հավանականությամբ, Մետաքսի ճանապարհի մենաշնորհը բրիտանական կառավարության գերագույն նպատակն էր, որը, սակայն, ներկայացվեց որպես հայերին «քաղաքակրթելու» ազնիվ և բարոյական միտում: Բարձր գնահատելով Բաքստոնսի ուղեգրությունը ՝ Քրիստոֆեր Ուոքերը շեշտում է, որ զեկույցը լիովին բացահայտում է իրավիճակը Առաջին աշխարհամարտի նախօրեին: Օսմանյան կայսրության անվան փոխարեն Բաքսթոններն իրենց ժամանման վայրում իրենց զեկույցում նշում են Հայաստանի անունը: Մոտ մեկ տարվա երկար ճանապարհի ընթացքում նրանք ներկայացնում են հայերին իրենց հայրենիքում `Ռուսաստանում-Հայաստանում, Պարսկաստանի հայաբնակ շրջաններում: Թուրքիա-Հայաստանում, Հայաստանում Բաքթոններին անմիջապես գրավում են հայերի աշխատասիրությունը, ժայռերի և լեռների չոր սողանքներից հարուստ բերք ստանալու կարողությունը, տների և մանկատների մաքրությունը, առասպելական գեղեցկությունը: Հայ կին, վաճառականներ, արևելահայ տղամարդու նվիրվածություն իր ընտանիքին: Ավելին, նշվում է, որ նույնիսկ այդ դժվար պայմաններում հայերի տները կառուցվում էին գետնին, մինչդեռ քրդերն ապրում էին խրամատներում: Այնուամենայնիվ, միսիոներ-ճանապարհորդների համար տպավորիչ էր, որ եվրոպական հասարակության մեջ տարածվեց այն կարծիքը, ըստ որի հայերը համապատասխանում են իրականությանը, վաճառականի հոգեբանությունը բնորոշ չէր ոչ բոլոր հայերին: Նշվում է, որ նրան դատել են հայ թշնամու մտադրությամբ ՝ հայկական արժանապատվությունը նվաստացնելու համար: Բաքստոնները ընդվզեցին այս գաղափարի դեմ և գրեցին, որ իրականում հայերը, լեզվաբանները, հիմնականում աշխատում էին որպես ուսուցիչ Եվրոպայում: Թիֆլիսի (Georgiaորջիա) հայկական ճեմարանում նրանք հիանում են կրթության մակարդակով և զարմանում են, երբ հայերը աշխատում են Մոնտեսորիի մեթոդներով, մինչդեռ Եվրոպայում այդ մեթոդները դեռ օգտագործվում են: Նրանք զարմացած են, որ ամբողջ աշխարհում եկեղեցին միշտ խոչընդոտել է կրթությանը և գիտությանը, և Հայ եկեղեցին եղել է այդ գործընթացի մշտական կազմակերպիչը: Թուրքիայի անտանելի լծի տակ գոյատևելու համար պայքարող հայերը միջոցներ ստեղծեցին և բարերարներ գտան արտերկրի հայերի շրջանում ՝ ապահովելով իրենց որդիների եվրոպական կրթության փայլուն հնարավորությունները: Բաքսթոնցիները, սակայն, չեն հասկանում, թե ինչու են ոմանք անվանում հայերին վախկոտ, երբ միայն հինգ-վեց հին որսորդական հրացաններ ամենաժամանակակից և բարձրորակ գերմանական զենքով պատկանում են ամբողջ հայկական գյուղին: Բաքթսոնները բրիտանական խորհրդարան զեկուցեցին, որ եվրոպական զինված խմբավորումները, որոնք ենթակա չէին Թուրքիայի կառավարությանը, բայց գործում էին նրա հովանու ներքո, վճարվում են հայկական ունեցվածքով: Անդրադառնալով Անդրանիկայաջերին ՝ մասնակիցները, Բաքստոնները կարծում են, որ թուրքերը վախենում են հսկայական մտավոր և կառուցվածքային տարրից, եթե եթե թուրքը չի կարողանում իր մտքով հաղթել հային, ապա դա հաջողվում է անխնա ուժի կիրառմամբ: Ըստ նրա ՝ տաղանդավոր հայը, որը հարստացնում է համաշխարհային գանձարանը, և ցնցող քրդերը, նույնիսկ զինված պաշտպանական ուժերի տարածքից, որոնք ի վիճակի են զենքով պաշտպանել pեյթուն-Բաքսթոն շրջանում հայկական ջարդերը, ոչ միայն կարող են պաշտպանվել , բայց կարող է խաղաղություն ապահովել ամբողջ տարածաշրջանում: Նա համարձակ է և արագ կողմնորոշվում է ստեղծված իրավիճակում: Ըստ Բաքսթոնսի վերլուծական մեկնաբանությունների ՝ հայերի դժբախտության պատճառը պետք է գտնել նրանց զարգացման բարձր աստիճանի, յուրահատկության և տերերի բարբարոսական մակարդակի տարբերության մեջ: Ուղևորության ավարտին միսիոներները ցավով նշում են, որ ամենահուսահատ վիճակում են գտնվում հայ-թուրքական հայերը, որոնք պետք է անհապաղ փրկվեն զարգացած թուրքերից, թուրքական կառավարությունը կազմակերպում և վերահսկում է հայկական ջարդերը, ինչը միայն անկարող է բարեփոխումների, բայց մնացել է նույն բարբարոսը: Հայերը պայքարում էին Արևմտյան Հայաստանում իրենց կյանքի հիմնական իրավունքի համար: Նույն պետությանը հավատարիմ, պետության թշնամի հռչակած հայերը հալածվեցին, բռնագաղթվեցին և դաժանորեն սպանվեցին, մինչդեռ բարբարոս թուրքերը բռնագաղթերով և կոտորածներով նվաճեցին հայկական հողերը ՝ լուծելով ժողովրդագրության խնդիրը, իսկ հայերի ոսկիները օգնեցին զենք ու զինամթերք ձեռք բերել պատերազմին մասնակցելու համար: Identityանոթանալով հայկական ինքնությանը և մտածելակերպին `մեռնող հայը` հանուն ընտանիքի, դավանանքի, հայրենիքի, որը, ըստ Բաքստոնների, հայը տարբերվում էր անգլիացուց `հանուն ընտանիքի, կրոնի, հայրենիքի, կարողացավ կազմակերպել և լուծել ազգի կրթությունը: Քաջ մարտիկ ու գլխավոր հրամանատար լինել: Բաքսթոնները գնահատում էին նաև հայ կնոջ գեղեցկությունն ու հավատարմությունը, ամուսնու մարտական ընկերն ու բարեկամությունը: Բրիտանական աջակցությամբ հնարավոր է «քաղաքակրթել» հայի: Բաքստոնները որոշում են, որ բարբարոսական Արևելքի քաղաքակիրթ Արևմուտքի եզրին գտնվող հայը պետք է փրկվի եվրոպական համայնքի օգնությամբ, որը, չգիտես ինչու, չէր նկատում թուրք բարբարոսներին և չէր ցանկանում օգնություն առաջարկել: Մշակույթի, ներկայացումների աքսորի, խոշտանգումների խնդիրները: Արաբի խոսքով ՝ բրիտանացիներն ու ամերիկացիները կսովորեցնեն իրեն քրտնաջան աշխատել հաջողության հասնելու համար (պետք է նրանց դժվար սովորեցնեն հաջողության հասնելու համար), բայց հայը չի ցանկանում քրտնաջան աշխատանք կատարել, նա ցանկանում է օգտագործել իր մտավոր ներուժը ՝ որպես բժիշկ և փաստաբան, բայց ոչ թե աշխատելու համար: երկրի հանքերում: Թվում է, որ Լոուրենսը հավանություն չի տալիս հայերի սերը և հակումն դեպի գիտելիքները: Դա ստիպում է Լոուրենսին վախենալ անհանգստանալու Կրթության և գիտության ձգտող հայը ձգտելու է համաշխարհային կառավարման, քանի որ նա լավագույնն է իր տրամաբանության, հոգեբանության և ֆիզիկական կենսունակության համար (նրանք առաջ են գնացել տրամաբանորեն, հոգեբանորեն, ֆիզիոլոգիապես): Անգլերեն տարբերակում արմատը տրամաբանորեն կրկնվում է երեք անգամ ՝ ոճական կրկնության միջոցով ընդգծելով միտքը: Լոուրենսը հայկական սահմանում է անում: Հայերը պետք է աշխատեն Հայաստանի համար, ոչ թե Հայաստանը ՝ հայերի: Որքան էլ տարօրինակ հնչի, նա այնուամենայնիվ խոստովանում է, որ ինքը շատ քաղաքակիրթ, խելացի հայ էր, ապրում էր օտար երկրում: Բաքթսոնը նշում է նաև, որ ազգային արժանապատվությունը, որը հայկական ինքնության բաղադրիչներից մեկն է, երբեք իրեն թույլ չի տվել խոնարհվել օտարերկրացու առաջ: Լոուրենսը խոստովանում է, որ հայերը քաղաքակրթության տեսակետից ամենից բարձրն են, ամենազարգացածն ու ամենախելացին (դրանցից առավել խելացի, տեսակետի ամենակատարյալ տեսակետը): Ազգի կատարյալ նկարագրություն, բայց քայլ առ քայլ ակնհայտ է դառնում Լոուրենսի ատելությունը հայերի նկատմամբ և դրա խոր արմատները: Ըստ Լոուրենսի, ի տարբերություն Բաքստոնների, ովքեր ցանկանում են փրկել հայերին, հայկական հարցի միակ հնարավոր լուծումը երդվյալ քրիստոնյա հայերի ոչնչացումն է: Հայերի թշնամիները լավ են կատարում իրենց գործը, նրանք վայելում են հայերին սպանելու հաճույքը մինչև վերջ: Նրանց չի հետաքրքրում, որ հայը լիովին անհետանում է, և նրանք միշտ թողնում են մի կնոջ և տղամարդու, ովքեր մեկօրյա քրտնաջան աշխատանքից հետո (այսինքն հաստատում են, որ հայը աշխատասեր ապրանք է ստեղծում) բազմանում և տարածվում են ամբողջ տարածքում: աշխարհ (բուծված և բուծված և բուծված, տարածվող և տարածվող): Աշխատավորի ոճական կրկնության բաղաձայնի (b, d, s, t, m, l) օգտագործման մեղեդու ազդեցությունը բացահայտում է Լոուրենսի ընդգծված դժգոհությունը, որն ի վերջո բերում է չափազանցության: Հայերը գաղտնի բազմանում են, խորամանկորեն տարածվում աշխարհով մեկ, խորամանկորեն լուռ: Ասվեց 1919 թ., Երբ ամբողջ հայությունը և ողջ առաջադեմ մարդկությունը արդեն ականատես էին եղել Հայոց ցեղասպանությանը: Լոուրենսը, կարծես, փորձում է թշնամանք սերմանել անվնաս հայի նկատմամբ ՝ նվաստացնելով նրան և հավաստիացնելով ամերիկացի լրագրողին, որ առաջին քրիստոնյա հայ ազգը, հրեայի և մյուս բոլոր ազգերի լավագույն հատկությունների մարմնացումը, կփորձի շահարկել բոլոր ազգերին: Լոուրենսի խոսքով `հայը կատարյալ է ու սիրված Աստծո կողմից, հայը երբեք չի ցանկանա աշխատել Հայաստանի հանքերում` օտար տերության համար: Նա վերարտադրում է կազմակերպված և լուռ ձևով. Կարո՞ղ է մի օր այնքան հզոր դառնալ, որ թույլ չի տա օտարերկրացուն դառնալ իր երկրի բնական պաշարների տերը: Այն ունի հայկական մտավոր ներուժ, որը բարենպաստ պայմաններում կարող է մեծ ապագա խոստանալ հայերին: Սեփական հողում ամուր կանգնած հայը անպարտելի է, նա պետք է բաժանվի Հայաստանից: Հայը չպետք է ունենա Հայաստան, քանի որ, ըստ Լոուրենսի, նա կարող է ուրիշներին տալ իր կարողությունը միայն ժամանակավոր օգտագործման համար, չնայած նա ցանկանում է ապրել ծովափնյա մեծ քաղաքներում ՝ վարձակալելով, շահույթ ստանալով, վաստակելով բաժնետոմսերի, կապիտալի վաճառքից, փող ուրիշի քրտնաջան աշխատանքից: Այս կերպ, Լոուրենսը փորձում է համոզել ամերիկացի Սթիվենսին, որ անհրաժեշտ է արմատախիլ անել հային երկրի երեսից ՝ նախ նրան հեռացնելով հայրենիքից: Այո, Լոուրենսը ճիշտ է հասկանում հայի բնույթը. Հայը իրեն չի նվաստացնի օտարերկրյա շահագործողի առջև, դա անհամատեղելի է նրա ազգային դիմագծի հետ, նա հանդուրժող է, բայց չի հանդուրժի անարդարությունը, կարող է չաշխատել, ստեղծագործել, կուտակվել միայն այն պատճառով, որ նա չի ծառայում օտարերկրացուն: քանզի նրանք օրհնված ժողովուրդ են: Իր բնական ինտելեկտի, արագ կողմնորոշվելու ունակության և աշխատասիրության շնորհիվ հայը կարողանում է առաջ անցնել իր մրցակիցներից `առաջացնելով վերջիններիս նախանձը: Գուցե տնտեսական նախանձն է պատճառը, որ արաբացի Լոուրենսը հայերին ստիպում է ամենաբարձր աստիճանը համարել անհնարին, անտանելի (իսկ հայերը `երրորդ աստիճանի): Լոուրենսի խոսքով ՝ հայի ոչնչացման ամենահարմար միջոցը ամերիկացին է, քանի որ նա արդեն ունի բնիկ ամերիկացիներին հաջողությամբ ոչնչացնելու փորձ, երբեք խղճի խայթ չի զգացել: Թուրքերը շատ անկիրթ են հայերի ցեղասպանության համար, նրանք միայն ցանկանում են տեր կանգնել հայերի ստեղծած հարստություններին, անգլիացին դեռ շատ անելիքներ ունի Եվրոպայում: Բայց հայ ինքնության առանձնահատկություններին քաջատեղյակ արաբ Լոուրենսը վստահ չէ ՝ կարո՞ղ է ոչնչացվել հայը, ով չի վախենում օրհնված օտարերկրացուն, նույնիսկ եթե հայրենիքի անբարենպաստ պայմանները ստիպեն նրան լքել հայրենիքը: Ըստ նրա ՝ կատարյալ հայ ազգը պետք է ամբողջովին ոչնչացվի: Եզրակացություն 1. Բաքստոնների և Լոուրենս Արաբիայի տեսակետները հիմնականում նույնն էին հայի դրական պատկերի տեսանկյունից, բայց եթե առաջինը կոչ էր անում փրկել Եվրոպան քրիստոնեա-հայ բարբարոս թուրքից, ապա արաբը, նկարագրելով Հայը ՝ որպես մարդ, կարծում էր, որ պետք է ոչնչացնել այդ հատկությունների համար: 2. Ըստ Բաքստոնների ՝ հայը շատ տարբեր ինքնություն ունի, ինչը թույլ կտա նրան «քաղաքակրթվել» Բրիտանիայի օգնությամբ: 3. Իմաստուն, հպարտ, համեստ օտարի, համարձակ և ծայրահեղության կերպարը հարյուր տարվա ընթացքում էականորեն չի փոխվել, բայց դժվար է ասել, թե արդիացման գործընթացն ինչպե՞ս կանդրադառնա նման նկարագրությամբ հայի մտածելակերպի վրա: 4. theեկույցի արժանիքներից մեկն այն է, որ հեղինակները տեքստում օգտագործում են Հայաստան, Թուրքիա-Հայաստան, Ռուսաստան-Հայաստան տեղանունները `ընդգծելով, որ հայը ապրել է իր հայրենիքում: ։
| Հոդվածի սահմաններում քննության են առնված հայ ինքնության երկու չափազանց տարբեր մեկնաբանություններ։
Ճամփորդելով Հայաստանում և մանրամասն ուսումնասիրելով թուրքական լծի տակ ապրող հայի դաժան կյանքը, ինքնությունը, հոգեկերտվածքը, հոգեբանությունը, կրոնը, մշակույթը՝ Բաքսթըն եղբայրները եզրահանգում են, որ հային պետք է անհապաղ փրկել բարբարոս թուրքից, և որ հային կարելի է «քաղաքակրթել» Բրիտանիայի օգնությամբ։
Լոուրենս Արաբացու կարծիքով «ամեն առումով կատարյալ», «երդվյալ քրիստոնյա բարի հայի» ներկայությունից աշխարհը պետք է ազատվի ցեղասպանության փորձ ունեցող ամերիկացու օգնությամբ՝ հային ենթարկելով «կատարյալ բնաջնջման»։
|
19-րդ դարի ՀԱՅ ԵՐԻՏԱՍԱՐԴՈՒԹՅԱՆ ԿԱՌՈՒՎԱՔԱՅԻՆ ԲՆՈՒԹՅՈՒՆԸ ԵՎ ՄԻERՄԻ INTՄԻVԱERNԳԱՅԻՆ ԱԴԵՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ԱՇԽԱՏԱՆՔԻ ՌԱՖՈՒ «ՀԱՅ ԵՐԻՏԱՍԱՐԴՈՒԹՅՈՒՆ» Հատկապես ուշագրավ են ազգային սոցիոլոգիական ավանդույթի (այս դեպքում ՝ «ազգային-ազատագրական պայքարի» հայեցակարգի) վերաիմաստավորման խնդիրները, որոնք նպատակ ունեն բացահայտելու հայ սոցիոլոգիական մտքի հետագա զարգացման հեռանկարները: Եթե այդ գաղափարի զարգացման համար հիմք ընդունենք 19-րդ դարի հայկական սոցիալական-սոցիոլոգիական ավանդույթի շրջանակներում ձևավորված մոտեցումները, ապա հիմնական խնդիրն է դառնում հայտնաբերել վերջինիս հիմքերը: Հատուկ ուշադրություն պետք է դարձնել ազգի և սերնդի տեսական հասկացությունների վերլուծությանը, որոնք համարվում են ժամանակի սոցիալական մտքի հիմնական կատեգորիաները: Սրանք այն հասկացություններն են, որոնք ընկած են այդ շրջանի հայկական իրականության վերարտադրության հիմքում: Ազգ– Սերունդների հարաբերությունների խնդրի վերաբերյալ մեկնաբանությունները կարելի է տեսնել հատկապես Րաֆֆիի «Հայ երիտասարդություն» -ում [1]: Դա, ըստ էության, 19-րդ դարի հայ իրականության ընկալման ներքին գործընթացների ընկալման նոր մոտեցում ցուցաբերելու փորձ է: Փորձ է արվել ուսումնասիրել այդ շրջանի հայկականությանը բնորոշ սերնդեսերունդ և սերունդների գործընթացներն ու փոխհարաբերությունները, առաջարկել տեսական հիմնավորումներ, որոնք թույլ կտան մեկնաբանել ներազգային գործընթացները ՝ դրանք դասակարգելով որոշակի սոցիալ-պատմական-տարածական-ժամանակային համատեքստում: Հետազոտության հիմքում ընկած է «երիտասարդություն» հասկացությունը `սերունդ համարվող, ինչպես ներսերունդային դինամիկայի, այնպես էլ սերունդների միջև հարաբերությունների առումով: Րաֆֆին հատուկ նշանակություն է տալիս երիտասարդության խորը հետազոտությանը ՝ նշելով, որ այն ոչ միայն «թարմ ուժ» է, այլև տվյալ ազգի առաջընթացի և ապագայի երաշխիք: Այս տեսական մոտեցման հիմքը ռոմանտիկ-պատմական ուղղությունն է, որի շրջանակներում մեծ է մշակույթի տեղն ու դերը միջսերնդային և սերնդեսերունդ գործընթացների մեկնաբանություններում: Սա թույլ է տալիս ոչ միայն դիտել այդ գործընթացները միկրո-սուբյեկտիվ գործոնների, ինչպիսիք են մշակույթը, ազդեցության տակ, այլև որոշակի սոցիալական-տարածական կապի մեջ [2]: Համեմատական մեթոդը լայնորեն կիրառվում է 19-րդ դարի հայ երիտասարդության ներքին սերունդների մեկնաբանման տեսական մոտեցումներում: Փորձ է արվում ուսումնասիրել այդ սերնդի բազմաթիվ շերտերը, ինչպես նաև պարզել հայ երիտասարդության ձևավորման և ձևավորման գործընթացը միջսերնդային փոխազդեցությունների միջոցով: Հայ երիտասարդության շերտավորված բնույթն առավել ակնհայտ է գյուղական և քաղաքային հայ երիտասարդների տարանջատման պատճառով: Այս տարբերակումը հիմնված է մի առանձնահատկության վրա, որը հասկանալի է դարձնում, թե ինչու է համեմատական մեթոդը օգտագործվում սերունդների ներսում դինամիկան մեկնաբանելու համար: Խոսքն, իհարկե, սոցիալական կարգավիճակի մասին է: Մասնավորապես, խոսելով 19-րդ դարում ապրող հայ երիտասարդների մասին, անհրաժեշտ է նշել, որ դա սերունդների հետ-փոխաբերական հարաբերությունների արդյունք է: Այս երիտասարդությունը ձեւավորվում է ավանդական նորմերի հիման վրա ՝ օգտագործելով տարեցների փորձը, սոցիալականացման միջսերնդային կողմնորոշումը: Անբավարար նյութական ռեսուրսները ստիպում են երիտասարդներին ավելի շատ ժամանակ հատկացնել գյուղատնտեսական գործունեության վրա, քան կրթության: Արդյունքում հասարակության մեջ գերակշռում է գերակշռող գյուղատնտեսական տեսակը, ոչ թե կրթվածը: Նման պայմաններում գյուղական հայ երիտասարդությունը չի կարող արագ զարգանալ, քանի որ այն ճկուն չէ փոփոխվող գործընթացների համար: Ինչ վերաբերում է քաղաքային բնակավայրերում ապրող հայ երիտասարդներին, ապա կարելի է նշել, որ դա սերունդ կազմաձևող հարաբերությունների արդյունք է, որոնք հիմնված են նախածննդյան բնույթի վրա, քանի որ հիմնվելով ներկայի վրա, այն մերժում է նախկին փորձը և նորմերը: Այն դառնում է եզակի «հակամշակույթ», որը քայլեր չի ձեռնարկում բարձրագույն կրթություն ստանալու համար `ի տարբերություն նյութական անվտանգության: Ինդեքսային գործիչների այս բազմազանությունն իսկապես արտացոլում է Նիցշեի պատմական փորձի հիմնարար սկզբունքները և դրա կիրառման առանձնահատկությունները: Սա այն հիմնական շերտավորումն է, որին ենթարկվել են 19-րդ դարի հայ երիտասարդները: Գյուղ-քաղաք հայ երիտասարդությունը կարող է համարվել որպես մեկ սերունդ գործող առանձին ստորաբաժանում, որը, չնայած նույն սոցիալ-պատմական տարածքին պատկանելուն, չի մասնակցում «ընդհանուր բախտին»: Այս միջսերնդային երկփեղկումը ավելի հասկանալի է դառնում միայն այն ժամանակ, երբ մենք ուսումնասիրում ենք այս համեմատաբար մեկուսացված միջսերնդային խմբերի ՝ «էնտելեխի» կառուցվածքային հիմքերը: Ըստ Մանհայմի, սրանք, ըստ Պինդերի մտածողության, սերնդեսերունդային նպատակներ են, որոնք ձևավորում են այդ սերնդի աշխարհայացքը [2] (Գծապատկեր 1): Գծապատկեր 1. Գյուղական երիտասարդության փոխաբերական կառուցվածքը 19-րդ դարի հայության մեջ "անվճար". Այնուամենայնիվ, պետք է նշել, որ այդ երիտասարդները, չնայած տարբեր entelech հիմքերին, այնուամենայնիվ, կազմում են մեկ սերունդ: Էնտելեչիաները, որոնք հիմք են հանդիսանում այդ սերունդների տարբերակման համար, ընդհանուր առարկա կամ ընդհանուր լեզու են երկու կառույցների միության եզրեր գտնելու առումով: Այս կառուցվածքային տիպերի միասնության հնարավորությունը հանգեցնում է սերնդի տեսական սեփականաշնորհմանը, որպես մեկ ընդհանուր սոցիալական երևույթի, ըստ որի ՝ այն չի կարող համարվել սոցիալական խումբ, քանի որ չի ստեղծվում հատուկ նպատակների և սոցիալական հարաբերությունների հիման վրա: Միասնության այս հնարավորությունը հնարավորություն է տալիս երիտասարդներին, որպես մեկ սերնդի սերունդ, իրենց դիտել ավագ սերնդի հետ հարաբերությունների մակարդակում, որտեղ այդ հարաբերությունների արդյունքում ի հայտ են գալիս գծեր, ինչպիսիք են մշակութային գործընթացների նորեկները, նախկին «հեռացումը»: մասնակիցներին և մասնակցությունը պատմականորեն հատուկ գործընթացին: Կուտակված մշակութային ժառանգության փոխանցումը մի սերնդից մյուսը theանցի շարունակականության ապահովում [2]: Վերլուծության էնտեխ մեխանիզմը թույլ է տալիս դիտարկել միջսերնդային և սերնդեսերունդ դինամիկ գործընթացները, որպես այդ սերունդներին հատուկ էնտելեխային հիմքերի փոխկապակցման գործընթաց (գծապատկեր 2): Գծապատկեր 2. Սերնդի մտավոր կառուցվածքը Սերունդների միջև հարաբերությունները չեն ընդհատվում, միշտ կա փորձի և հիշողության շերտավորում: Հենց դա է որոշում հայ երիտասարդության կազմավորումը և կայացումը: Փորձի և հիշողության շերտավորումը, որը կարելի է ընկալել որպես ավագ սերնդի փորձ, որը կուտակվել է երիտասարդ տարիքում, դիալեկտիկական հարաբերությունների միջոցով կարող է ազդել տվյալների երիտասարդության ներկա փորձի վրա: Փորձի աստիճանը և հիշողության շերտավորումը անմիջականորեն կապված են սերունդների կողմից ընդունված միջսերնդային հարաբերությունների տեսակների հետ: Մասնավորապես, նախաֆիգուրացիոն հարաբերությունների տիպի դեպքում, փորձի շերտային շերտավորումը ցածր մակարդակի վրա է, քանի որ ներկա ժամանակաշրջանի երիտասարդությունը հերքում է անցյալի փորձը և նորմատիվային ստանդարտները: Փորձի և հիշողության շերտերն օգտագործվում են նաև այն պատճառով, որ երիտասարդները, կրելով տվյալ ժամանակահատվածի գիտելիքները, կզարգացնեն ավելի ճկուն գործունեություն ՝ զարգացնելով փոփոխվող սոցիալական իրականությանը հարմարվելու ունակությունը: Սա հիմնական միջոցն է, որի միջոցով հնարավոր կլինի լուծել սերունդների իրավահաջորդության շարունակականությունն ապահովելու գերակա խնդիրը `սերունդների միջև սերնդային փոխազդեցությունների միջոցով: Այս խնդիրը նկատվում է, մասնավորապես, ազգային-ազատագրական պայքարի հայեցակարգի բնագավառում, որը տեղավորվում է սոցիոլոգիական գիտելիքների մակարդակի մեջ, որի հնգյակը համարվում է ազգային-ազատագրական պայքարի հայեցակարգ, դրա հետ կապված գիտական մեկնաբանություններ: Ըստ Ռոգոզինի, ազգային-ազատագրական պայքարը «պայքար է գաղութացված կամ կախված ազգերի ազգային ազատագրման և ազատ և անկախ զարգացման համար»: Րաֆֆու «Հայ երիտասարդությունը» նպատակ ունի առաջարկել այս հարց ու պատասխանի մոտեցումները: Խոսելով հայ ազգային ազատագրական պայքարում հայապահպանության միջոցների օգտագործման մասին ՝ Րաֆֆին ասում է. «Themselvesողովուրդն ինքը բողոքի ակցիաներ է բարձրացնում ՝ և զենքով, և խոսքով. Մենք դա անվանում ենք ազատության զգացմունքի արմատ, դա գալիս է ամբոխի սրտից, վեր է բարձրանում ներքևից»: Անդրադառնալով երիտասարդության մեջ գերակշռող ներսերունդային գործընթացներին `կարելի է փաստել, որ այդ շրջանի հայ երիտասարդությունը բաժանված է երկու հիմնական շերտերի` գյուղ-քաղաք հայ երիտասարդ: Ինչպես արդեն նշվեց, այս երկու երիտասարդները հիմնված են երկու ոչ նույնական, հաճախ հակադրվող էնտելեչիաների վրա (երիտասարդության առաջին տեսակը պահպանողական էնտելեխիայի կրողն է, երկրորդը ՝ ազատական): Էնտելեքների միջև նման հակասությունը հաճախ դժվարացնում է տեսական մոտեցումներ առաջ քաշել `այս երիտասարդներին ընդհանուր սերնդի մեջ ընդգրկելու համար: Այնուամենայնիվ, եթե այս հարաբերություններին նայենք կայուն միջավայրում, որտեղ առօրյա սոցիալական իրողությունը դառնում է էքզիստենցիալ, ապա պարզ կդառնա, որ երիտասարդ սերունդները գործեն մեկ միությունում ՝ հանուն գոյատևման: Այստեղ, ըստ էության, սոցիալական դիրքի հետ կապված մտավոր կապերը դառնում են երկրորդական, սկսում են գործել սեփական գոյության, ազգային ինքնագիտակցության և ինքնության պահպանման բնազդները: Այս միասնությունը թույլ է տալիս երիտասարդներին միավորվել մեկ ընդհանուր առարկայականության շուրջ, որը հիմնված է ազգային-էկզիստենցիալիստական, ազգային-ազատագրական գաղափարների վրա: «Ինչու՞ չդառնալ սեփական ինքնության պահպանման մասնակից» `ազգային-ազատագրական պայքարի հիմքն է: Խոսելով սերնդեսերունդ գործընթացների և հարաբերությունների մասին, ազգային- Ազատագրական պայքարի դերի և ազգային ինքնության պահպանման գործում անհրաժեշտ է օգտագործել փորձի գաղափարները և ազգային գիտակցության մշտական վերարտադրությունը, պահպանումը: Այս վերարտադրության հիմքում երիտասարդ և ավագ սերունդների հարաբերություններն են, որոնք հիմնված են միջատեխնիկական հարաբերությունների վրա: Այս հարաբերությունները հաճախ ունենում են դիալեկտիկական հակասությունների բնույթ, որտեղ բախվում են ավագ սերնդի երիտասարդ սերունդը: Այս հաճախ բեռնված և հակապատկերային ամբողջությունների ամբողջությունը բնութագրում է դարաշրջանի ոգին: Որպեսզի ազգային-ազատագրական պայքարի շրջանակներում օգտագործվի դարի ոգին, էնտելեքների հակադրությունը պետք է դրվի ոչ թե կործանարար, այլ կառուցողական մակարդակում, որտեղ հակասությունները կնպաստեն փորձի և հիշողության շերտավորմանը: [9] Վերլուծական կրթության մեխանիզմում սա համազգային էնտելեխ հիմքի, ազգային շահի գաղափարն է, որն այս կամ այն կերպ գոյություն ունի ինչպես տվյալ երիտասարդությանը հատուկ, այնպես էլ ավագ սերնդին բնորոշ խաչասերում: Այս տեսանկյունից ազգային-ազատագրական պայքարը կարելի է դիտարկել որպես սերունդների միավորման նպատակային գործողությունների ամբողջություն, որը հիմնված է էնտելեխ հիմքի համապետական իրականացման սկզբունքի վրա: Այս տրամաբանությամբ ազգային-ազատագրական պայքարի գաղափարը վերածվում է փուլային գործընթացների շղթայի, որտեղ առաջնային փուլը էքզիստենցիալ իրավիճակի գիտակցումն է (գոյություն ունեն ոչ տեխնիկական հիմքի ազգային գիտակցության փուլեր, միավորվել է դրախմայի վրա - կոնկրետ գործողություններ), իսկ վերջին փուլը `առաջադեմ արդյունքը: Այստեղ երիտասարդները շարժվում են իրենց և առկա փորձի համադրությամբ `հետագայում զարգացնելով ներ-սերունդ-ազգային գիտակցությունը: Այս գիտակցության զարգացումը մշտական սոցիալականացման արդյունք է, որն սկսվում է ընտանիքում ՝ հայ երիտասարդության երիտասարդությունից: 19-րդ դարի հայկական իրականության մեջ, որտեղ հայկական ազգային պետականությունը բացակայում էր, ավագ սերնդի և ընտանիքի դերն ավելի շատ երիտասարդության ազգային ոգու և գիտակցության ձևավորման գործում էր: Տարեցները դառնում են սոցիալական միավոր, որը, որդեգրելով որոշակի քաղաքականություն, նպաստում է ազգային գիտակցության ձևավորմանը: Այսպիսով, սերունդների միջև հարաբերությունները դառնում են սոցիալական փորձի և հիշողության, շերտավորման և սերունդների ռոտացիայի բարդ գործընթաց: Գործընթաց, որի ընթացքում ավագ սերունդը բերում է նոր սերունդ `երիտասարդություն, որը կառուցում է իր ինքնագիտակցությունը` համատեղելով ավագ սերնդի կուտակած անցյալը սեփական փորձի հետ: Սա այն եղանակն է, որով նոր սերունդը զարգացնում է ազգային գիտակցությունը, այն դնում ամենաբարձր կառուցվածքային մակարդակում ՝ նպաստելով այդ գիտակցության հետագա վերարտադրմանը: ԳՐԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆ [1] Վերմիշյան Հ., «Հայ սոցիոլոգիայի պատմություն. XIX դարավերջ - XX դարի սկիզբ», Երեւան, ԵՊՀ հրատարակչություն, 2013, էջ 16-25: [3] Րաֆֆու «Հայ կինն ու հայ երիտասարդությունը», Թիֆլիս (Վրաստան), Առոր, 1890, 222 էջ: [6] Ռոգոզին, «Պատերազմ և խաղաղություն» հասկացություններում և սահմանումներում ռազմաքաղաքական [7] Րաֆֆի. «Դեռ ուշ չէ»: Բանասիրական, «Մշակ» - 41, Թիֆլիս, Վրաստան, 15 մարտի, 1878, էջ 1: [9] Սարուխանյան Ն., «Րաֆֆին և հայկական հարցը»: Պատմա-բանասիրական հանդես, № 3, 2015, էջ 99-107: [10] Մակարյան Լ.Բ., «Րաֆֆին որպես ազգային ազատագրական շարժման գաղափարախոս», Բանբեր Երջանի համալսարան 3 (69), ԵՊՀ, 1989, էջ 159-64: Վահան Ենգիդունյան 19-րդ դարի ՀԱՅ ԵՐԻՏԱՍԱՐԴՈՒԹՅԱՆ ԿԱՌՈՒERՎԱՔԱՅԻՆ ԲՆՈՒԹՅՈՒՆԸ ԵՎ ՄԻERՄԻ INTՄԻVԱERNԳԱՅԻՆ Ա IԴԵՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ՌԱՖՈՒ «ՀԱՅ ԵՐԻՏԱՍԱՐԴ» ԱՇԽԱՏԱՆՔ, երիտասարդություն, ։
| Հիմք ընդունելով Րաֆֆու «Հայ երիտասարդությունը» աշխատանքի և սերունդների փոխհարաբերման խնդրիը՝ սույն ուսումնասիրության նպատակն է սոցիոլոգիական մոտեցումների համադրական վերլուծության միջոցով պարզել 19-րդ դարի հայ երիտասարդության և միջսերնդային փոխազդեցությունների կառուցվածքային բնույթը՝ առաջարկելով այդ ժամանակաշրջանի հայ իրականությանը հատուկ՝ ներսերնդային և միջսերնդային փոխազդեցությունների վերլուծության մոդել։
Հետազոտության շրջանակներում կառուցվում է ներսերնդային և միջսերնդային փոխազդեցությունների վերլուծության էնտելեխիկ մոդել, որը հիմնված է սերունդների ֆիգուրատիվ կառուցվածքի և ներքին նպատակադրումների վրա։
Արդյունքում պարզվել է, որ այդ ժամանակաշրջանի հայ երիտասարդության ներսերնդային կառուցվածքն ունի էնտելեխիկ բնույթ։
|
ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ԵՎ ԿԱՆԱՆ P ՔԱITԱՔԱԿԱՆ ԲԱԽԱՐԱՐԱԿԱՆ ԵՎ ՈՉ ՀԵՏԱՈՏՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԼՄ-ներում Այս ոլորտում գիտելիքները կարևոր են ցանկացած ոլորտում, քանի որ միայն այդ կերպ կարելի է լիարժեք արտահայտվել համապատասխան ոլորտում: Modernամանակակից աշխարհում հասարակության բոլոր ոլորտներում (ներառյալ ՝ քաղաքականություն) ստեղծվում են տարաբնույթ հնարքներ ՝ ապահովելով արդյունավետության ընթացքի առաջընթացը: Այս աշխատանքը հիմնված է PR- ի ուսումնասիրության վրա, որն ունի առավել կարևոր դեր և նշանակություն քաղաքական դաշտում, և դրա հնարավոր բաղադրիչներն են բանավոր (բանավոր) և ոչ վերբալ (ժեստեր, դեմքի արտահայտություններ) հաղորդակցման գործիքներ: Կա կարծիք, ըստ որի ավելի լավ է հասարակական կարծիք կազմել, քան ազդել դրա վրա: Բայց այս եղանակով ողջամտորեն արված PR ծրագրերը ունակ են որոշ չափով փոխել հասարակության կարծիքը: Մարդն իր զգացմունքներն արտահայտում է ոչ միայն բառերով, այլ նաև ժեստերով, դեմքի արտահայտություններով, հայացքով, արտաքինով, հաղորդակցության ընթացքում զբաղեցրած հեռավորությամբ: Ապացուցված է, որ մենք անձի վերաբերյալ տեղեկատվության 80% -ը ստանում ենք ոչ վերբալ միջոցներով, ընդամենը 20% -ը բառերով: Մարդիկ հաճախ տեղեկանում են այն փաստի մասին, որ իրենց ժեստերը, բառերը և շարժումները հակասում են միմյանց: Այս ամենը հատկապես նկատելի է քաղաքական դաշտում, որտեղ իմիջմեյքերների հսկայական խումբ աշխատում է քաղաքական գործիչների հետ: Հարկ է նշել, որ այս մեթոդներից շատերն անմիջականորեն կապված չեն այսօրվա իրականության հետ, ինչը պահանջում է նոր ռազմավարությունների ստեղծում դրանց «խստորեն հետևելու» համար: Դա անում են այսօր շատ քաղաքական գործիչներ: Աշխատանքի նպատակն է ուսումնասիրել ՀՀ կին քաղաքական գործիչների բանավոր-ոչ վերբալ հաղորդակցության համարժեքությունը, կերպարը և վարքը: Ենթադրվում է, որ բանավոր և ոչ վերբալ հաղորդակցության նպատակահարմարությունը բարձրացնում է տվյալ քաղաքական գործչի վարկանիշը ՝ մեծ հավատ ներշնչելով նրա վերջին գործունեության մեջ: Հաղորդակցության երկու տեսակ կա ՝ բանավոր (ոչ վերբալ) և ոչ վերբալ (ոչ վերբալ): Ոչ վերբալ հաղորդակցությունը կոչվում է ժեստերի լեզու կամ մարմնի լեզու, այլ կերպ ասած ՝ կինետիկա, երբ խոսքի փոխարեն կամ զուգահեռաբար օգտագործվում են մարմնի շարժումներ: Գիտականորեն ապացուցված է, որ առանց մարմնի լեզվի պարզապես անհնար է հասնել կատարյալ հասկացողության: Դա մարդկային հաղորդակցության բաղկացուցիչ մասն է ՝ գրված չգրված օրենքներով, էթնոհոգեբանական առանձնահատկություններով և գաղտնիքներով [1]: Հարկ է նշել, որ քաղաքական գործիչները, հատկապես կառավարության ղեկավարները, քաղտեխնոլոգների կողմից ուսուցանվում են այնպիսի ոչ վերբալ շփումներ, որոնց օգնությամբ հասարակության աչքում նրանք ավելի մարդասեր, ազնիվ, հոգատար, համեստ և ճշմարտացի են թվում: Որքանով է դա հաջողված, այլ հարց է: Հայաստանում, կես դար ուշացումով, մեծ հետաքրքրություն կա մարմնի լեզուն յուրացնելու մեջ: Այսօր հաղորդակցության այդ ձյունը արագ զարգացում է ապրում: Մարմնի լեզուն լավ իմանալ ՝ նշանակում է լավ հասկանալ դիմացինին, լինել հանգիստ ու ինքնավստահ, զգալ, թե ում կարելի է վստահել, ում ՝ ոչ, ում հետ շարունակել կամ խզել կապերը: Ուսումնասիրելով հայ կին քաղաքական գործիչների գործունեությունը `այդ ժեստերով աչքի ընկան կանայք: Մասնավորապես, մենք անդրադարձել ենք Արփինե Հովհաննիսյանին, Zarարուհի Փոստանջյանին, Շուշան Պետրոսյանին, Հրանուշ Հակոբյանին ՝ վերլուծելով նրանց բանավոր, ոչ վերբալ (կինետիկ) և բնակավայրի (հագուստի) պատկերները: Ընտրությունը պայմանավորված է քաղաքական գործիչների տիպի տարբերությամբ: Հարկ է նշել, որ վերլուծության հիմքը ոչ միայն քաղաքական գործչի կողմից իր բոլոր ասպեկտներով հետապնդվող քաղաքական գործչի երկարաժամկետ հետազոտությունն էր, այլև հետազոտության մեթոդի կիրառումը `մեր տեսակետը համատեղելով հասարակության տպավորությունների հետ: կարծիք Հարցումները ներառում էին Երևանում բնակվող 18-25, 26-40 և 41-ից ավելի տարիքի 200 տղամարդկանց կարծիքները: Արփինե Հովհաննիսյան ՀՀ պետական-քաղաքական գործիչ, փաստաբան, Ա NA փոխնախագահ: Անդրադառնալով քաղաքական գործչին ՝ հարկ է նշել, որ ոմանց համար այս ինքնավստահ, ոմանց համար էլ մասնագիտորեն ինքնաբացահայտվող գործիչը, ինչպես շատերը, «դավաճանում է» իրեն ոչ բանավոր ազդանշանների միջոցով: Ուսումնասիրելով գործչի հարցազրույցները, ասուլիսները, ելույթները ՝ փորձենք վերլուծել նրա քաղաքական գործունեությունը ՝ հիմնականում հիմնված արտահայտված մտքերի և ժեստերի համապատասխանության վրա: Ուսումնասիրելով Արփինե Հովհաննիսյանի ելույթները ՝ փորձենք տարանջատել բնորոշ ժեստերը ՝ տալով բացատրություններ: Ամենատարածված օգտագործվող ժեստերից մեկը խոսելու ընթացքում պարբերաբար բաժակները հարմարեցնելն է, ինչը ազդանշան է. «Ես քեզ հետևում եմ, շատ զգույշ եմ» [2]: Նման ժեստերից կարելի է առանձնացնել խոսափողի կանոնավոր շտկումը, որը, ըստ հոգեբանների, ենթագիտակցական ազդանշան է ՝ ուշադրություն դարձնելու նրա ասածներին: ձգտում է հասնել հանդիսատեսին [2]: Իր գրեթե բոլոր ելույթներում նա ձեռքերը խոսում է ամբիոնին, ինչը նշանակում է, որ իրավիճակի տերը կատարում է իր ասածները: Ելույթի ընթացքում քաղաքական գործիչը հայացքը շրջում է դեպի խմբի բոլոր անդամները, որպեսզի ոչ ոք ուշադրության պակաս չզգա: Տեսողական շփումը յուրաքանչյուր մարդու թույլ է տալիս զգալ, նկատել լսարանի արձագանքը արտահայտված խոսքերի նկատմամբ: Սահուն անցում կատարելով մի անձից մյուսին ՝ ամբողջ խումբն ակամայից հայտնվում է նրա վերահսկողության տակ Յուրաքանչյուր անդամ զգում է, որ խոսնակը խոսում է իր համար: Սա շատ հոգեբանական հնարք է, որը փայլուն յուրացնում է Արփինե Հովհաննիսյանը: Այս քաղաքական գործչի պարագայում գրողի մոտ միշտ կա ձեռագիր ունենալու միտում, որը ենթադրում է կոնկրետություն, կարգապահություն, ներքին կարգուկանոն [3]: Երբեմն նկատվում է մատանու հետ խաղալու ժեստը Նման բաների վրա կենտրոնանալու նշան է: Հակառակ տարածված կարծիքին, որ նա այն եզակի քաղաքական ինքնավստահ գործիչներից է, որի խոսքը սահուն և հստակ ձևակերպված է, իրականում դա ոչ թե ինքնավստահության, այլ մասնագիտական գիտելիքների հմուտ կիրառման արդյունք է: Ելույթների ընթացքում Հովհաննիսյանին ուղղված ցանկացած հարց ավարտվում է լրացումներով, ինչը վկայում է վերոնշյալ ուշադրության մասին: Հովհաննիսյանի խոսքերով, գերակշռում են մասնագիտական տերմինները, որոնք կարող են նշանակել երկու բան `մասնագիտության որակների լիարժեք արտահայտում, մի տեսակ լրջության ստեղծում, վստահություն: Նա միշտ համեմում է բառը հարազատների հետ, ընդ որում ՝ ինչպես ելույթների, այնպես էլ հարցազրույցների ժամանակ: Ահա թե ինչու նրա մեջ գերակշռում է խաչված մատների ժեստը, ինչը, ըստ գրականության, ինչ-որ բան թաքցնելու նշան է: Ընդհանրապես, հայ իրականության մեջ, հատկապես քաղաքականության մեջ, լսելու արվեստ չկա: Մենք չենք կարող նույնը պնդել Հովհաննիսյանի դեպքում, որը ոչ միայն լուռ է լսում հարցը, այլ նաև բարություն ու համբերություն է ցուցաբերում: Սա նշանակում է, որ նա մեծ ուշադրություն է դարձնում էթիկայի կանոններին: Անդրադառնալով Արփինե Հովհաննիսյանի սովորական կերպարին ՝ միանշանակ կարող ենք ասել, որ նա այն սակավաթիվ կին քաղաքական գործիչներից է, ով միշտ խնամված տեսք ունի և վերադառնում է իր հագուստին: Ակնհայտ է, որ Ա Հովհաննիսյանը գունային բազմազանության սիրահար է ՝ նախընտրելով կրել դասական, վառ գույնի կոստյումներ ՝ հիմնականում համադրելով սպիտակ վերնաշապիկների հետ: Գործնական հանդիպումներում և բոլոր ելույթները միշտ ներկայացվում են բարձրակրունկներով, իսկ առօրյա կյանքում, ինչպես նշում է նա, ցածրակրունկներով, չնայած գերակշռում են բարձրակրունկները: Կարելի է ասել, որ Արփինե Հովհաննիսյանը տաբատի երկրպագու չէ, քանի որ նրան հաճախ կարելի է տեսնել նեղ կիսաշրջազգեստներով, որոնք ամբողջովին ընդգծում են նրա կազմվածքը: Ինչ վերաբերում է գույների բազմազանությանը, ապա վերջիններս նախընտրում են քաջ մարդիկ: Այս քաղաքական գործիչը սիրում է զարդեր կրել, մասնավորապես ՝ վզնոցներ, որոնք կարող են լինել միջին չափի, բայց պայծառ գույների շնորհիվ անմիջապես առանձնանում են: Այս ամենը կրկին խոսում է նրա համարձակ, ինքնավստահ կերպարի մասին: Կարող ենք եզրակացնել, որ նա ուշադրություն չի դարձնում արտաքինի մասին ձեր ասածներին: Նա կարող է իրեն վստահ ու գեղեցիկ զգալ: Մյուս կողմից, չնայած նա պնդում է, որ երբեք չի հետեւում նորաձեւության միտումներին, իրականությունը բոլորովին այլ բան է ապացուցում: Հաջորդ քաղաքական գործիչը, որին մենք անդրադարձել ենք, հայ քաղաքական գործիչ, «Heritageառանգություն» կուսակցության նախկին անդամ, այժմ «Երկիր iranիրանի» կուսակցության հիմնադիր, 5-րդ գումարման Ազգային ժողովի պատգամավոր uարուհի Փոստանջյանն է: Ուսումնասիրելով Ազգային ժողովի ամենաակտիվ կին քաղաքական գործչին ՝ մենք եզրակացրեցինք, որ չնայած հասարակության մեջ նկատելի վարքագծին, համարձակ ու հուզական կերպարին, Zarարուհի Փոստանջյանը ժեստերի մեջ այդքան «առատաձեռն» չէ: Ազգային ժողովում իր ելույթների ժամանակ նա անընդհատ շրջապատում է, ինչը նշանակում է, որ նրան հետաքրքրում են իր մասին կարծիքները, նա փորձում է այս կերպ հասկանալ, թե ով է հետաքրքրվում իր խոսքերով և գործունեությամբ: [2] Բառը հիմնականում անկայուն է, վստահություն չի ներշնչում, կա թերահավատություն: Շատերն ունեն նյարդայնացնող ձայն և առոգանություն (կարծիքի ենք եկել հարցման ընթացքում): Կարծիք կա, որ մեծ լսարանի հետ խոսելիս պետք է միշտ բարձր խոսել, բայց իրականում միշտ չէ, որ պետք է ձգտես բարձրաձայն խոսել, քանի որ դա հանդիսատեսին արագ հոգնեցնում է: Մնում է հստակ խոսել ՝ դադար տալով հնարավոր մտքերից առաջ ՝ միտքը հասկանալի դարձնելու համար: Հանրային ելույթին նախապատրաստվելիս քաղաքական գործիչը պետք է հաշվի առնի ամենակարևոր կանոնը. Ելույթի ընթացքում չպետք է որևէ նյարդայնացնող բան լինի նրա կերպարի համար ՝ սկսած հագուստից, կեցվածքից մինչև ձայնի շեշտ: Ակնհայտ է, որ այս քաղաքական գործիչը պետք է քրտնաջան աշխատի ՝ ինքնազերկայացման հմտությունները յուրացնելու համար, քանի որ հասարակությունը ստեղծում և խախտում է բոլոր նորմերը, որոնք անհրաժեշտ են հաջող գործունեության համար: Փոստանջյանը հաճախ օգտագործում է բաց ձեռքերի ժեստը ՝ ափի վեր: Այսպիսով, նա հանդիսատեսից աջակցություն ու խրախուսանք է ակնկալում, ցույց է տալիս պահի անկեղծությունն ու ամեն ինչ ասելու պատրաստակամությունը: Նա հաճախ ձեռքում պահում է գրիչ կամ մատիտ, ինչը հանդիսատեսին ինչ-որ բան բացատրելու ժեստ է: այսինքն ՝ նա ունկնդրին վերահսկելու և վերահսկելու ենթագիտակցական ցանկություն ունի: Հաճախ նկատվում է, որ ձեռքերի փակ դիրքը մատների խաչ է, ինչը շրջապատից ինչ-որ բան թաքցնելու նշան է, մինչև այն չբացվի մինչև վերջ [2]: Փոստանջյանը ակտիվորեն մասնակցում է նաեւ լրագրողների հետ հանդիպումներին ՝ պատրաստակամություն հայտնելով պատասխանել հարցերին: Դիտելով մի շարք ասուլիսներ ՝ մենք նկատեցինք, որ նա հարցին պատասխանելիս նա միշտ հայացքը ուղղում է դեպի աջ Սա վկայում է, որ նա ունի տեսողական հիշողություն: Հոգեբանները առանձնացնում են մարդու ընկալման երեք տեսակ `տեսողական (տեսողական), լսողական (լսողական) և կինետիկ (զգայական): Վիզուալներն առաջնորդվում են ՝ հավատարիմ մնալով իրենց տեսածին: Ուսումնասիրելով Zarարուհի Փոստանջյանի սովորական պատկերը ՝ կարելի է ասել, որ նա Արփինե Հովհաննիսյանի նման կրում է վառ գույնի կոստյումներ Սա վկայում է գործչի ակտիվության և գործունեության մասին: Հարցազրույցներից մեկում Փոստանջյանն ասել է, որ իր համար ամենադժվար խնդիրը պատշաճ արտաքին տեսքի ապահովումն է ՝ ավելացնելով, որ կինը միշտ պետք է լավ տեսք ունենա: Բայց չնայած ներկայանալի տեսք ունենալու մեծ ցանկությանը, Փոստանջյանը հաճախ ուշադրություն չի դարձնում արտաքինին: F Փոստանջյանը նախընտրում է նաև սպիտակ գույները (դրանք գերակշռում են հատկապես վերջինիս առօրյա կյանքում): Ի տարբերություն Արփինե Հովհաննիսյանի, ցածր կրունկները գրեթե միշտ նշանակալի տեղ են գրավում զգեստապահարանում: Հաջորդ քաղաքական գործիչը, որին մենք անդրադարձանք, Հրանուշ Հակոբյանն է ՝ ՀՀ նախկին սփյուռքի նախարարը: Ուսումնասիրելով Հակոբյանի ելույթները, հարցազրույցներն ու ասուլիսները ՝ փորձենք ներկայացնել նրա ժեստերի վերլուծությունը ՝ զուգահեռաբար անդրադառնալով ոչ միայն կինետիկային, այլ նաև բնակավայրին: Ինչպես վերոհիշյալ քաղաքական գործիչները, Հրանուշ Հակոբյանի ելույթը բնութագրվում է ձեռքերը ամբիոնին դնելու, ափերը լայն բացելու ժեստերով. Սրանք իշխելու ցանկություն են, ամեն ինչ իրենց ձեռքում պահելու, վերահսկելու [3]: Եկեք առանձնացնենք խոսափողին պարբերաբար շոշափելու ժեստը, որը վկայում է բառը լսելի դարձնելու ցանկության մասին, այլ կերպ ասած ՝ նա վախենում է, որ բառը լսարանին չի հասնի: Նույնը նկատում ենք Արփինե Հովհաննիսյանի հետ [2]: Միևնույն ժամանակ, պետք է նշենք այստեղ-այնտեղ նայելու հանգամանքը, որը կրկին խոսում է հանդիսատեսից ուշադրություն պահանջելու մասին: Բացի այդ, նա անընդհատ բառեր է որոնում, անհանգիստ վիճակում է: Նախարարն աչքի է ընկնում խաչված մատներով, ինչը նշանակում է փակել: Ձեռքերը միասին դնելու ժեստը փակության նշան է, հետեւաբար, կարելի է ասել, որ Հրանուշ Հակոբյանը մի տեսակ փակ մարդ է: Անդրադառնալով Հրանուշ Հակոբյանի սովորական կերպարին ՝ նշենք, որ նախարարը միշտ խոսում է դասական ոճով ՝ իր տարիքին համապատասխան: Հագուստում հիմնականում գերակշռում են դասական կապույտ, սպիտակ-կարմիր գույները: Գրեթե անհնար է նախարարին տեսնել գործնական կամ առօրյա հանդիպումների ժամանակ տաբատով կամ ազատ հագուստով, նա միշտ ունի ներկայանալի արտաքին, չնայած նորարարությունների սիրահար չէ: Նա հիմնականում հասարակությանը ներկայանում է բարձրակրունկներով, ինչը, ըստ հոգեբանների, կարևոր հատկանիշ է կնոջ քայլվածքի համար, քանի որ հենց նրանք են տալիս նրան կանացիություն: Կարելի է հիշել, որ քաղաքական գործիչ Հրանուշ Հակոբյանն ամեն ինչ անում է կնոջ կերպարում մնալու, նրա քիչ թե շատ «առնականության» կարծրատիպը կոտրելու համար: Քաղաքական գործիչը համեստ է դիմահարդարման հարցում, չի սիրում աչքի ընկնող զարդեր: Նրան միշտ կարելի է տեսնել ժամացույցով, ինչը նշանակում է, որ նա ճշտապահ է, հետահայաց, գնահատում է ժամանակը: Բոլոր զարդերը (հիմնականում մատանիները) ձախ ձեռքի վրա են, ինչը թույլ է տալիս պնդել, որ մեկը ագահ չէ և ոչինչ չի անում արտաքինի համար, քանի որ, ըստ հոգեբանների, մարդն իր անկեղծ ժեստերն արտահայտում է մարմնի ձախ կողմում: Կարելի է գտնել միջին կամ փոքր ականջողներով: Կան շատ մարգարիտներ, որոնք կանացիության խորհրդանիշ են: Հրանուշ Հակոբյանի սովորական կերպարի այցեքարտը դարձել է այն զարդերը, որոնք նա միշտ կրում է իր հագուստին համապատասխան: Հաջորդ քաղաքական գործիչը, որին մենք վկայակոչեցինք, ՀՀ վաստակավոր արտիստ, Ազգային ժողովի պատգամավոր Շուշան Պետրոսյանն է: Երբ Շուշան Պետրոսյանը խոսում է, հիմնականում կարելի է տեսնել ամբիոնին հենված աջ ձեռքը, ինչը թույլ է տալիս եզրակացնել, որ նա պատկեր է ստեղծում, քանի որ գրականության համաձայն ՝ մարմնի միայն ձախ հատվածն է իրական հույզեր ցույց տալիս, աջը արտահայտում է այն, ինչ մարդ ուզում է ցույց տալ: դնել Ազգային ժողովի ելույթների ընթացքում բառը ստանում է անորոշ ձեւակերպումներ, որոնք կա՛մ խոսում են ոլորտի մասին բավարար չափով չիմանալու, կա՛մ վատ բառապաշար ունենալու մասին: Նա միշտ քարոզում է հայերեն բառը, բայց իր օրինակով զերծ է մնում դրանից [4]: Շուշան Պետրոսյանին հաճախ կարելի է հանդիպել ուսերը բարձրացրած: Այս ժեստը լարվածության նշան է, սուտ, անօգնականություն, կասկած, անհավատություն և խաչված ձեռքերը խոսում են որբից պաշտպանվելու, մեկուսացումը կամ սուտը թաքցնելու մասին: Հաճախակի են լինում հանդիպումներ ելույթների ժամանակ, որոնց ընթացքում նա հայացքը թեքում է դեպի ձախ, ինչը կրկին ստի նախադեպ է: Շուշան Պետրոսյանն աչքի է ընկնում հոնքերը վեր բարձրացնելու ժեստով, ինչը նշանակում է զարմանք: Այս քաղաքական գործչին հաճախ կարելի է հանդիպել ձեռքը ձեռքին, ինչը նշանակում է, որ նա ձանձրանում է: Անդրադառնալով Շուշան Պետրոսյանի սովորական կերպարին `նշենք, որ ի տարբերություն այլ քաղաքական գործիչների, որոնք քիչ թե շատ հետևում են նորարարության միտումներին` փորձելով իրենց դիրքում համապատասխան, դասական և դասական տեսք ունենալ, Պետրոսյանը հագնում է իրեն հարմարը `նախապատվությունը տալով հիմնականում ազատ ազատ լռությանը: հագուստ Հոգեբանները կարծում են, որ սպորտային հագուստ կրելը հաջողակ մարդու տպավորություն թողնելու լավագույն «դյուրին միջոցն» է: Չնայած այս գույնի մեջ հաճախ ենք մանրամասներ տեսնում, ամեն դեպքում, պետք է նշել, որ սա գույնի սեր է և արտաքին տեսքի թերությունները թաքցնելու միջոց, քանի որ Շուշան Պետրոսյանին հաճախ կարելի է հանդիպել վառ գույնի հագուստով: Վերջինս նույնպես կապույտ երանգների երկրպագու է: Ի դեպ, կապույտը համարվում է ամրության, դասականության և պաշտոնական պատկերի լավագույն երանգ [2]: Շուշան Պետրոսյանն աչքի է ընկնում չափազանց շատ զարդերով: Ինձ դուր են գալիս շարֆերն ու տարբեր գույների շարֆերը, որոնք ընդգծում են պատկերը: Նա ժամացույցներ է կրում, սիրում է կախված ականջողներ: Նա զուսպ է դիմահարդարման հարցում: Առօրյա կյանքում նա նախընտրում է պարզ դիմահարդարումը, բոլորովին էլ աչքի չի ընկնում: Հարցազրույցների ժամանակ նրան հազվադեպ են տեսնում կարմիր շրթներկով, ինչը փորձում է ընդգծել նրա ինքնավստահ կերպարը: Մենք նրան հիմնականում տեսնում ենք ցածր կրունկներով, հազվադեպ ՝ բարձրակրունկներով: Նա հիմնականում կրում է կամ երկար զգեստ կամ կիսաշրջազգեստի ու վերնաշապիկի համադրություն: Այսպիսով, մեր հարցման արդյունքների համաձայն, Արփինե Հովհաննիսյանի քաղաքական-քաղաքական գործունեությունը ազդեցիկ է համարում վերոնշյալ չորս կին գործիչների շրջանում `41,7%, uարուհի Փոստանջյանը` 35-8%, Հրանուշ Հակոբյանին `5,9%, Շուշան Պետրոսյանին` 1,1% 15-5% -ը կարծում է, որ ոչ ոք ազդեցիկ չէ: Անդրադառնալով քաղաքական գործիչների կերպարին ՝ նշենք, որ մարդկանց մեծամասնությունը ՝ 80% -ը, նախընտրում է Արփինե Հովհաննիսյանին, 5% -ը ՝ uարուհի Փոստանջյանին, 4% -ը ՝ Հրանուշ Հակոբյանին, 2-6% -ը ՝ Շուշան Պետրոսյանին: Հարցվածների 8․4% -ի կարծիքով ՝ նշվածներից ոչ մեկի պատկերը դրական չէ: Հարցվածների 5% -ը (69 մարդ) Արփինե Հովհաննիսյանի խոսքն ավելի կիրթ են համարում: Անդրադառնալով կին քաղաքական գործիչների բանավոր և ոչ վերբալ հաղորդակցության խնդրին ՝ հարկ է նշել, որ ըստ մարդկանց 33% -ի, Արփինե Հովհաննիսյանի բանավոր խոսքը համապատասխանում է ոչ վերբալ (ըստ 22․3% -ի ՝ uարուհի Փոստանջյան, 8-6 % - Հրանուշ Հակոբյան, 2% - Շուշան Պետրոսյան): 34․1% -ը, այսինքն, մեծամասնության կարծիքով, վերոհիշյալներից ոչ մեկը չի կարող ճիշտ համատեղել բանավոր կամ ոչ բանավոր բառը: Ըստ մեր հետազոտության արդյունքների ՝ ամենահաջողակ քաղաքական գործիչ Արփինե Հովհաննիսյանն այն մարդն է, ով ի վիճակի է հետևել իր պատկերի ՝ ինչպես բանավոր, այնպես էլ ոչ վերբալ հաղորդակցման համարժեքությանը: Ավելին, այո, այն հետ է մնում ընդհանուր վերաբերմունքից, որն ապահովում է նրա ՝ որպես քաղաքական գործչի ազդեցիկ ինքնազեկուցումը: Սա նշանակում է, որ անկախ իմիջմեյքերների աշխատանքից ՝ Արփինե Հովհաննիսյանն ունի անհրաժեշտ գիտելիքներ քաղաքական գործչին համապատասխան կեցվածք ցույց տալու համար: Նա ի վիճակի է վերահսկել ժեստերն ու դեմքի արտահայտությունները ՝ կազմելով լուրջ պատկեր: Ինչ վերաբերում է Շուշան Պետրոսյանին, ապա հարկ է նշել, որ հասարակության վերաբերմունքը նրա ՝ որպես երգչուհու նկատմամբ ավելի դրական էր, քան որպես քաղաքական գործիչ, քանի որ նա չունի ոչ քաղաքական գործչին համապատասխան կերպարային կեցվածք, ոչ էլ բավարար գիտելիքներ քաղաքական ոլորտում: Այդ պատճառով հասարակության վերաբերմունքը չափազանց բացասական է վերաբերվում Շուշան Պետրոսյանին ՝ քաղաքական գործչին: Այս գիտությունն, իրոք, առանձնահատուկ տեղ ունի քաղաքական դաշտում, մասնավորապես, ինքնաներկայացման մեջ: Քաղաքական գործիչները ահռելի գումարներ են ծախսում ազդեցիկ իմիջ ունենալու համար իմիջմեյքերների կողմից ճիշտ խորհուրդներ ստանալու համար: Ուսումնասիրելով Արփինե Հովհաննիսյանին, Zarարուհի Փոստանջյանին, Շուշան Պետրոսյանին և Հրանուշ Հակոբյանին, մենք ծանոթացանք չորս տարբեր պատկերների, տարբեր տեսակների, որոնցից յուրաքանչյուրում ազդեցիկ կերպով ասում էին. Մարդիկ սկսում են գնահատել զրուցակցին նախքան նրա խոսելը, այնպես որ հեշտ է զրուցակցի վստահությունը ձեռք բերել ՝ տիրապետելով ոչ բանավոր միջոցների, որոնք կարող են մեզ միայն դրականի մասին պատմել: Մենք փորձեցինք անդրադառնալ ամենատարածված ժեստերին, որոնք մասնագետները կարողացել են վերծանել, այն համընդհանուր նշանները, որոնք մեր ընտրված քաղաքական գործիչներն օգտագործել են իրենց հույզերն ու ապրումները արտահայտելու համար: Շատ ժեստեր մնում են «կուլիսներում»: Պատճառն այն է, որ նույնիսկ մեծ ցանկության դեպքում մենք չենք կարող ուսումնասիրել ոչ վերբալ հաղորդակցության բոլոր մանրամասները և մանրամասները ՝ ամփոփելով մեկ հոդվածում: ԳՐԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆ [4] «Լսիր, լակոտ, ես քո հայացքը կհանեմ» Շուշան Պետրոսյան, 11-06-2016, 13: 51, URL: http: //armtimes.com/hy/article/77285 (հղումը ՝ 25-09-2018): Օսիպյան Լիլիանա ՀԱՅ ԿԱՆԱՆՔ ՔԱOLԱՔԱԻԱԿԱՆՆԵՐ ՏԱՐԲԵՐԱԿԱՆ ԵՎ ՈՉ ՄԻԱԳԱՅԻՆ ՀԵՏԱՈՏՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԼՄ-ներում Հիմնաբառեր. ։
| Քաղաքական դաշտում իր ուրույն ու կարևորագույն դերն ունի PR-ը, որի կարևոր բաղկացուցիչ են համարվում ինչպես վերբալ, այնպես էլ՝ ոչ վերբալ հաղորդակցումը, ուստի, սույն աշխատանքի նպատակն է ուսումնասիրել ՀՀ կին քաղաքական գործիչների վերբալ և ոչ վերբալ հաղորդակցման համապատասխանելիությունը, իմիջը և վարքը։
Հետազոտության վերջնարդյունքը քաղաքական գործիչներին կօգնի տիրապետել ոչ վերբալ հաղորդակցման հմտություններին՝ մեծացնելով նրանց ծավալած քաղաքական գործունեության ազդեցիկությունն ու ինքնաներկայացման արդյունավետությունը։
|
Ալեքսանդրապոլը նվաճելուց անմիջապես հետո թուրքերը ստեղծեցին քաղաքային նոր ինքնավարություն: Մայիսի 17-ին, Օսմանյան ռազմական հրամանատարության հրամանով, Քաղաքացիների ընդհանուր ժողովը, որը գլխավորում էր Առևտրի գիմնազիայի կառավարիչ Լեոն Սարգսյանը, ստեղծեց քաղաքային խորհուրդ, իսկ հաջորդ օրը ՝ քաղաքային վարչություն: Ալեքսանդրապոլ քաղաքը, ազգային կուսակցությունների և այլ պետական հիմնարկների բացակայության պայմաններում, դարձավ միակ մարմինը, որը կենտրոնացրեց բոլոր հասարակական և պետական գործերը քաղաքում-նահանգում: Թուրքիայի իշխանությունները խուսափեցին Ալեքսանդրապոլի նահանգում վերականգնել դատական համակարգը: Փոխարենը, քաղաքի պաշարման հինգերորդ օրը նրանք ստեղծեցին ոստիկանական ուժ, որը վեց ամիս թալանեց գրավյալ տարածքները ՝ թաքցնելով թուրքական վայրագությունների հետքերը և «մերկացնելով մահմեդականների դեմ հայերի վայրագությունները»: Նախաբան 1918 Մայիսյան հերոսամարտերի պատմությունը հայ պատմագրության ամենաքիչ ուսումնասիրված խնդիրներից է: Անցյալ դարի ընթացքում հայրենիքում և Սփյուռքում լույս են տեսել տասնյակ հուշագրություններ և գիտական մենագրություններ: Հրապարակի վրա հսկայական վավերագրական նյութեր: Այնուամենայնիվ, այնպիսի հարցեր, ինչպիսիք են Ալեքսանդրապոլի նահանգի օկուպացիան, Օսմանյան իշխանությունների կողմից նոր վարչական համակարգերի ներդրումը, տեղի քաղաքական բնակչության դեմ իրականացվող ցեղասպանական քաղաքականությունը, Շիրակի և Լոռու մարզերի բնակչության ներկայիս էթնիկական այլանդակումները, 1-ը չեն: Համադրելով նոր հայտնաբերված արխիվային փաստաթղթերը, գիտական գրականությունը և ժամանակի մամուլի հաղորդագրությունները ՝ մենք առանձին ուսումնասիրություն ենք կատարել Ալեքսանդրապոլի նահանգում վեցամսյա պատերազմի ընթացքում Օսմանյան իշխանությունների որդեգրած վարչական քաղաքականության վերաբերյալ: Այս կերպ, մենք հույս ունենք, որ մեր հարևան պետության քրեական պատմության այս էջը կդարձնենք հանրային սեփականություն: 1918 թ. Գարնանը Երկրորդ աշխարհամարտի կովկասյան ռազմաճակատի ռազմաքաղաքական իրավիճակը կտրուկ փոխվեց ՝ ի վնաս հայ ժողովրդի: Բրեստ-Լիտովսկի պայմանագրով պատերազմից Խորհրդային Ռուսաստանի դուրս գալուց հետո Անդրկովկասի Սեյմը փորձեց համաձայնության գալ Օսմանյան կայսրության հետ, բայց չհաջողվեց: Ապրիլի 1-ից վերսկսված թուրք-անդրկովկասյան պատերազմը 2018-ին թուրի վերածվեց տարածաշրջանում վրացական atarատարի գործիչների հակահայկական դիրքորոշման արդյունքում: Հայաստանի առաջին հանրապետության հռչակման 100-ամյակի կապակցությամբ, Կակա զորքերի հաղթանակի երթ: Մայիսի 14-ի գիշերը Կարսի անկումից հետո անհագ դարձած թուրքական հրամանատարությունը պահանջեց արտահանձնել Ալեքսանդրապոլ: Կարսից հետո Ալեքսանդրապոլը հայկական կողմի վերջին բաստիոնն էր, որը դադարեցրեց թուրքական հաղթանակների արշավը: Քաղաքից հեռանալը նշանակում էր հակառակորդին հանձնել ոչ միայն Ալեքսանդրապոլ-Julուղա երկաթգիծը, այլև ամբողջ Արևելյան Հայաստանը: Չսպասելով վերջնագրի պատասխանին, մայիսի 15-ի առավոտյան թուրքերը կարճ ռմբակոծությունից հետո հարձակվեցին քաղաքի վրա, որն այն ժամանակ նույնանուն նահանգի ամենամեծ մասն էր [22, p. 171]: Հայաստանի առաջին հանրապետության ապագա վարչապետը, ոչ վաղ անցյալում Ալեքսանդրապոլի քաղաքապետ Ալ. Խատիսյանը տարիներ անց տեղի ունեցածը ներկայացրեց «Հայաստանի Հանրապետության ծագումն ու զարգացումը» վերնագրով իր աշխատանքում հետևյալ կերպ. «Մինչ մենք Պաթում բանակցում էինք թուրքերի հետ հաշտության պայմանների շուրջ, թուրքերը հանկարծ հարձակվեցին Ալեքսանդրապոլիվրայի վրա և գրավեցին քաղաքը»: [10, էջ. 73]: Պաշտպանության առումով, վերջնագրի նախօրեին Ալեքսանդրապոլը գրեթե անպարտելի էր: Միայն կայազորային բանակի պաշտոնական թիվը 506 սպա և 5576 զինվոր էր ՝ 100 գնդացիրով և 134 հրետանով: Բացի այդ, քաղաքի հարակից գյուղերում տեղակայված էին հայկական առաջին դիվիզիան, հայկական միացյալ զորամիավորումը, Անդրանիկի զորամասը, ընդհանուր առմամբ շուրջ 16000 զինվորով և 1100 սպաներով [23, էջ 22: 622]: Գեներալ Թ. Նազարբեկյանը Ալեքսանդրապոլում էր, գնդապետներ Դ. Բեկ-Փիրումյանը, Ա. Հովսեփյանը, Կարակեշիշյանը, Ս. Սամարցյանը և այլք: Թուրքական հարձակողական քաղաքում նույնիսկ 7000 հոգանոց զորամաս կար: Այս դեպքում տրամաբանական հարց է առաջանում: Ինչպե՞ս թշնամուն հաջողվեց վերցնել քաղաքը ՝ առանց որևէ լուրջ դիմադրության: Հատկապես, երբ Կարսից հետո արդեն պարզ էր, որ թուրքերը շարժվում են դեպի Ալեքսանդրապոլ, ամեն ինչ պետք է արվեր վերջինիս պաշտպանությունն ապահովելու համար: Վերլուծելով թուրքական հաղթանակների գաղտնիքը ՝ «Կովկասյան խոսք» պարբերականը գրել է. «Եթե ուշադիր նայենք, պարզ կդառնա, որ թուրքերի բոլոր հաջողությունները ՝ Տրապիզոնից մինչև Ալեքսանդրապոլ, այնքան էլ ռազմական գործողությունների հաջող անցկացումը չէ: բառի իրական իմաստը, բայց դիվանագիտական խարդավանքների միջազգային իրավունքի խախտումների արդյունքը »[25, p. 1] Ըստ թերթի, Անդրկովկասի կառավարությունը, որը տարված էր հայերի հաշվին վրացական նահանգների պաշտպանությամբ, փոխարենը վրացի մենշևիկների համար թշնամուն պատասխան տալու փոխարեն, պարբերաբար զիջումներ էր անում ՝ ստիպելով հավատալ սեփական առասպելին: անպարտելիություն Ահա ձեր վարքի օրինակ: Կարսի անկումից հետո Ալեքսանդրապոլ ժամանած գեներալ Դեյի զորքերը պահելու և քաղաքի կայազորը լցնելու փոխարեն ՝ իշխանությունները նրանց ուղարկեցին Թիֆլիս: Ալեքսանդրապոլի անկման մեջ իր մասնակցությունն ունեցավ նաև հայկական ռազմական հրամանատարությունը, որը միամտորեն հավատում էր, որ թուրք Ախուրյանը չի անցնի: 2]: Դա անհիմն ու անտրամաբանական էր Գերագույն գլխավոր հրամանատարի պաշտոնում իր պարտվողական տրամադրություններով հայտնի գեներալ Մ. Արեշյանի նշանակումը: Պատահականությունների և հանցավոր անհեթեթությունների այս շարքն էր 1918 թվականին: Մայիսի 15-ը հանգեցրեց քաղաքի կորստին: Ականատեսների վկայությամբ, հարձակման սկզբում ամրոցի կայազորը դիմադրություն ցույց տվեց, միայն առաջին ժամին սպանվեց 180 թուրք (հայկական կողմից 9 զոհ): Թշնամին ստիպված էր դադարեցնել հարձակումը ՝ պատվիրակություն ուղարկելով և ասելով, որ «նրանք մտադիր չեն գրավել քաղաքը (իմ Ալեքսանդրապոլ-Ա.Հ.) կամ պայքարել ժողովրդի ռազմատենչության դեմ, ինչու՞ եք ապարդյուն կռվում»: Բաթումիի հաշտեցման պատգամավորների որոշմամբ ՝ մեզ արդեն տրվել են երկաթուղիները, որով մենք մեր զորքերը կտեղափոխենք Julուղա, կմնանք կայարանում ՝ առանց քաղաք մտնելու, առանց զինվորականներին կամ բնակչությանը վնասելու »: [24, էջ 1-2]: Կայազորի կայազորի դիմադրությունը տևեց մոտ երեք ժամ: Այն բանից հետո, երբ հայկական զորքերը լքեցին Ալեքսանդրապոլը իրենց հետ, քաղաքային բնակչության մեծ մասը հեռացավ, իսկ մնացած մարդիկ, Յանկովսկի բերդի առաջարկով, Մկրտիչ hazազարյանի գլխավորած պատվիրակությունը թուրքեր ուղարկեցին թուրքեր ՝ ստանալով կյանքի և ունեցվածքի անձեռնմխելիության երաշխիքներ: , եւ հանձնել քաղաքը [14, p. 51]: Հետաքրքիր է, որ Ալեքսանդրապոլի փոքրաթիվ մահմեդական բնակչությունը, որպես կանոնավոր մահմեդական բնակչություն, փորձեց օգտվել ստեղծված իրավիճակից ՝ մայիսի 15-ի վաղ առավոտյան անկախ պատվիրակություն ուղարկելով թուրքական հրամանատարություն ՝ երկու հույների և հայի ուղեկցությամբ, քաղաք առանց կռվի [5, էջ. 2]: Ալեքսանդրապոլի համար այդ վճռական պահին ավերված քաղաքը մնաց խուճապի մեջ: Անգամ տեղական առաջնորդ Արտակ վարդապետը լքեց Ալեքսանդրապոլը (1918 թ. Հունիսի 3-ին Ամենայն հայոց կաթողիկոս Գեորգի V- ին ուղղված նամակում Արտակ արքեպիսկոպոսը փորձեց արդարացնել իր փախուստը. Ա) գեներալից հետո քաղաքում սկսված ընդհանուր խուճապով և անզորությամբ: Նազարբեկյանը հեռացավ: , 100 Կարսի և Էջմիածնի կառավարությանը պատկանող մոտ 10000 ռուբլի: գումար խնայելու ցանկությամբ) [11, p. 1013]: Հասկանալով իր սխալը ՝ մի քանի օր անց վերջինս վերադարձավ և փորձեց թույլտվություն ստանալ թուրքական հրամանատարությունից բանակցությունների միջոցով փախստականներին քաղաք վերադարձնելու համար: Ընդհակառակը, քաղխորհրդի անցյալ խորհրդի անդամները տեղափոխվեցին Թիֆլիս (Վրաստան), այնպես որ քաղաքի ինքնավարությունը դադարեց գոյություն ունենալուց [16, p. 3] Ալեքսանդրապոլի բնակիչների վերաբերմունքը «բնիկ» իշխանությունների նկատմամբ լավագույնս արտացոլվել է ժամանակի մամուլում: «Դաշնակցական հայրերը փախան քաղաքներից», - գրում է «Մշակ» -ին գրած անհայտ նամակի թղթակիցը, - «իրենց հետ տանելով սննդի և այլ հաստատությունների փողեր` դաժանորեն դավաճանելով այն մարդկանց, ում անունով այդքան կոկորդ էին պատռում »: Դուք պետք է տեսնեիք, թե ինչ անեծք է կարդում ժողովուրդը Դաշնակցության հետեւում, ինչ անեծքներ են լսվում ՝ ուղղված նրա գործիչներին »[4, էջ 2]: Թուրքերը, գիտակցելով իրենց հաջողության ժամանակավոր բնույթը, չեն ներմուծել օսմանյան կառավարման համակարգ ռազմականացված Ալեքսանդրապոլի նահանգում: Նահանգի ղեկավարությունը կապ չուներ օսմանյան քաղաքացիական իշխանությունների հետ, իսկ նահանգապետը (Ալեքսանդրապոլի նահանգում վեցամսյա պատերազմի ընթացքում Հայդար բեյը, Ռաշիդ բեյը, Ռեջեփ բեյը, Ռահիմ բեյը (Ռահիմ) բեյը փոխարինեցին Կարսին, p. Մարզը բաժանված էր գյուղական խմբերի. Այն գյուղերը, որոնց գլխավորում էին բաշ-մուխթարները (ավագ գյուղապետ) և մուխթարները (գյուղապետ): Նահանգի կենտրոնը բաժանվեց ևս վեց մուխթարի: Ալեքսանդրապոլը նվաճելուց անմիջապես հետո թուրքերը վերականգնեցին քաղաքային ինքնավարության գործունեությունը: Քաղաքի պաշարման երկրորդ օրը ՝ մայիսի 17-ին, օսմանյան ռազմական հրամանատարության հրամանով, Քաղաքացիների ընդհանուր ժողովը, Առևտրի գիմնազիայի կառավարիչ Լեոն Սարգսյանի նախագահությամբ, ստեղծեց 29 հոգանոց քաղաքային խորհուրդ (16 Հայեր, 3 հույն, 3 մահմեդական, 3 ռուս, 2 վրացի, 2 հրեա): 24-40, 1, էջ 283-300]: Հաջորդ օրը քաղխորհուրդը գաղտնի քվեարկությամբ 15 հոգանոց գործադիր ընտրեց քաղխորհրդի կողմից, 16 հանձնաժողովներով (սանիտարական, սննդի, աուդիտի, ֆինանսական, ցուցակագրում և այլն, իշխանությունների հետ կապեր պահպանելը և այլն) [19, էջ 8, 17, էջ 30]: Քաղաքային խորհրդի նախագահ ընտրվեց Ալեքսանդրապոլի քաղաքապետ Լ. Սարգսյան, օգնականներ ՝ Պ. Մերկուրով և Հ. Յուսուֆ-Օղլի Յուսուֆով, քարտուղար ՝ ikhիխիստով, թարգմանիչ ՝ Մուբայաջյան [16, էջ 5]: Նահանգային-վարչական պաշտոնյաները ՝ բաշ-մուխթարներն ու մուխթարները, գտնվում էին քաղաքի իրավասության տակ, քանի որ նրանց նշանակում էր վարչակազմը ՝ թուրքական հրամանատարության առաջարկով: Մայիսի 19-ին, թուրքական հրամանատարությունը ճանաչեց քաղաքային իշխանությունների օրինականությունը, և երեք օր անց Ալեքսանդրապոլ ժամանած Վեհիբ փաշան հանդիպեց խորհրդի անդամների հետ Առևտրային գիմնազիայի շենքում (քաղխորհրդի դահլիճում): Խորհուրդը 9 հոդվածներից բաղկացած խնդրագիր ներկայացրեց թուրք ռազմական հրամանատարին `պահանջելով հարգել անձի, ունեցվածքի և պատվի անձեռնմխելիությունը, քաղաքացիներին ազատել թուրք պաշտոնյաների կամայականությունից, դադարեցնել թալանը, բռնությունը և կեղծիքները, ինչպես թույլ է տվել Սարգսյանը: 1919 թ. Մայիս Հունիս, 1919 Ալեքսանդրապոլի վաստակավոր քաղաքացի, 1919 հունիսի 3, 1919 հունիս ՝ Ալեքսանդրապոլի պատվավոր քաղաքացի: 1920-ի նոյեմբեր, Ալեքսանդրապոլի քաղաքապետ, 1921-ի նոյեմբերի 7-17-ը Ալեքսանդրապոլի մարզային հեղափոխական կոմիտեի նախագահ: 1921-1922 ապրիլի 23-ից մայիսի կեսերը ԽՍՀՄ ներկայացուցիչ Կարսում, ապա ՝ Թավրիզում: Կարսի շրջանից գաղթած շուրջ 120,000 հայեր վերադառնալու իրենց տները [5, էջ 3]: Հունիսի 26-ին քաղաքային վարչակազմը վերակազմավորվեց, և բոլոր գործերը կենտրոնացած էին հինգ ստորաբաժանումներում `մեկ ընդհանուր ղեկավարության ներքո. Ֆինանսատնտեսական (Տեր-Մարտիրոսով), վարչական (Ս. Hazազարյան), սանիտարական-բժշկական (ikhիխիստով), տեխնիկական ( Չախմասազով) և սնուցում (Յուսուֆով): , էջ 5]: Հարկային քաղաքականությունը հստակեցնելու համար օգոստոսին ստեղծվեց նոր մարմին, որը ղեկավարում էր Ալեքսանդրապոլի նահանգապետ Իդարե Մեջլիս 1-ը, որը բաղկացած էր քաղաքի վարչակազմի չորս անդամներից: Հաջորդ ամսվա ընթացքում սահմանվել են երեք հիմնական հարկատեսակներ. Կենդանիների համար, բ. հող և անշարժ գույք և գ. առևտրի և զբաղվածության համար: Վերջապես 1918-ին: ՀՀ դիվանագիտական առաքելությունն իր աշխատանքը սկսեց Ալեքսանդրապոլում սեպտեմբերի 4-ին: Խոյեցյանի գլխավորությամբ (վերջինիս զեկույցները բացառիկ տեղեկություններ են տալիս թուրքական բռնազավթման ընթացքում Ալեքսանդրապոլի նահանգում տեղի ունեցած ոճրագործությունների մասին, ցեղասպան քաղաքականությունն այժմ տարածվում էր բոլորի վրա Հայեր): Թուրքական զորքերի մեկնումից առաջ ներկայացուցչությունը միջնորդ դարձավ հայկական «օսմանյան իշխանությունների» միջեւ: [2, էջ 112-149]: Փաստորեն, թուրքական իշխանության օրոք Ալեքսանդրապոլիկի ինքնավարությունը դարձավ միակ մարմինը ազգային կուսակցությունների և այլ պետական հաստատությունների բացակայության պայմաններում, որոնք կենտրոնացնում էին ոչ միայն քաղաքի, այլ նաև գավառի բոլոր հասարակական գործերը, մինչդեռ միջնորդ էին գործում «Թուրքական հրամանատարությունը» եւ թուրքամետ ուժերը: ապահովել դրա ֆիզիկական գոյությունը: «Քաղաքային ինքնավարություն», - գրում է Ալեքսանդրապոլում գտնվող հայ դիվանագետի վարչական խորհուրդը Օսմանյան Թուրքիայի նահանգապետին կից, որում ընդգրկված էին մահմեդական և ոչ մահմեդական բնակչության երկու ներկայացուցիչներ: Խորհուրդը քննարկել է վարչական, ֆինանսական, հասարակական, գյուղատնտեսական և այլ հարցեր: Ներկայացուցիչ Գ. Արտաքին գործերի նախարարություն ներկայացրած իր զեկույցներից մեկում Խոյեցյանը բազմաթիվ հաջող արդյունքների միջնորդություններ է բարձրացնում այն հարցերի վերաբերյալ, որոնք, ունենալով պետական կարևորություն, չեն կարող ենթարկվել իր լիազորություններին »[19, էջ 8]: Նորաստեղծ քաղաքային իշխանությունների գերակա խնդիրը դարձավ փախստականների վերադարձը և հարկային բեռը: Բաժինը կազմակերպեց հացահատիկի գնումներ [17, էջ 8-9, 19, էջ: 11]: Բնակչության կարիքները հոգալու համար, մասնավորապես ՝ 1918-ին սպառված հացը: Հուլիսի 26-ին, քաղաքային խորհուրդը ստեղծեց հացաբուլկեղենի կազմակերպման հանձնաժողով, այնուհետև սկսեց վերցնել Ալեքսանդրապոլիբանկի փողերը, որոնք նախկին անդամները տեղափոխել էին Թիֆլիս: տախտակ, որը կազմում է 1.200.052 ռուբլի: վերադառնալ գործին [16, p. 103]: Հին և նոր քաղաքային իշխանությունների միջև ֆինանսական խնդիրները կարգավորվել են միայն 1918 թվականին: Սեպտեմբերին, Լ. Սարգսյանի խնդրանքով Թիֆլիս (Վրաստան) ժամանած Լ.Սարգսյանից հետո, Վրաստանում ՀՀ դիվանագիտական ներկայացուցիչ Ա. Jamամալյանը [16 , էջ 103-104]: Համաճարակային հիվանդությունների դեմ պայքարը դարձավ քաղաքի ինքնավարության համար մտահոգիչ խնդիր: Քայլեր ձեռնարկվեցին Երեւանից, Թիֆլիսից բժիշկներ հրավիրելու, խոլերայի զոհերի մարմինները հատուկ տեղերում թաղելու և վեներական հիվանդությունների բուժման համար հիվանդանոցներ բացելու ուղղությամբ [15, p. 62]: Փորձեր արվեցին վերակենդանացնել դպրոցական աշխատանքը ՝ վերադարձնելով Թիֆլիս փախած Ալեքսանդրապոլի ուսուցիչներին [18, էջ. 26]: Տեղական իշխանությունների ձեռնարկած քայլերի շնորհիվ, հունիսից սկսած, քաղաքում կյանքը աստիճանաբար նորմալացել է: Reաշարանները, ռեստորաններ, հյուրանոցներ, հասարակական սննդի կենտրոններ և խանութներ վերաբացվել են: Օսմանյան վեցամսյա պատերազմի ժամանակ ժամանակակիցները գովերգում էին Լ. Սարգսյանի ղեկավարած կառույցի գործունեությունը: Մասնավորապես, Ալեքսանդրապոլում ՀՀ դիվանագիտական ներկայացուցիչ Գ. Խոյեցյանը 1918 թ. Արտաքին գործերի նախարարություն ուղարկված զեկույցում դեկտեմբերի 4-ին նա գրում է. «Երբ նախկին վարչակազմը լքեց քաղաքը, և բոլորը սպասում էին մոտ ապագային, Լ Լ. Սարգսյան և Մ. Hazազարյան 1 1 միայն օգնելու համար այն մարդկանց, ովքեր մնացել են անգլուխ, իրենց ուժի չափով, մնալ քաղաքում: Ինչի նրանք պարտական են այս վեց ամսվա ընթացքում `իրենց դիմացկունությունը, իրենց ուժեղ և խիզախ բողոքն ընդդեմ այն ամենի, ինչը նրանց իրավասությունից վեր էր և ավելի լայն` ժողովրդի շահերի անձնուրաց պաշտպանությունը, որի պատճառով նրանք հետապնդվել են և նույնիսկ վտանգել իրենց կյանքը… Նրանց անձնազոհությունը, ազնվությունը, ուժն ու քաջությունը միայն խոր հարգանքի զգացում են արթնացնում իմ մեջ: »[13, էջ 90-96]: Թուրքիայի իշխանությունները համառորեն և համառորեն խուսափում էին վերականգնել արդարադատության համակարգը պատերազմից տուժած նահանգում: Չնայած Վեհիբբաշան խոստացավ դատարան հիմնել ՝ ի պատասխան քաղաքի բողոքարկման, պայմանները նույնիսկ մշակվեցին (թուրքական կողմը նշանակեց դատարանի նախագահին, դատախազին և քննիչին, քաղաքի ինքնիշխանությունը դատարանի մյուս անդամներին), բայց դատական համակարգը չի աշխատել: Ամբողջ վեց ամիսներին ծանր հանցագործությունների մեջ մեղադրվողները ուղարկվում էին Կարս, իսկ թեթև հանցագործությունները հետաքննում էր Քաղաքային ինքնավարության ներքո գտնվող քաղաքացիների իրավական վեճերի քննության հանձնաժողովը [19, էջ 9-10]: Փոխարենը, թուրքերը մեծ եռանդով ձեռնամուխ եղան ոստիկանական նոր համակարգի ստեղծմանը: Ըստ ժամանակակիցների, մայիսի 16-ի առավոտյան թուրքական հրամանատարությունը պարեկային խմբեր էր նշանակել ՝ իբր քաղաքի փողոցներում և թաղամասերում կարգուկանոն պահպանելու համար, բայց իրականում զանգվածային կողոպուտը պաշտոնական դարձնելու համար [4, p. 2]: Եվս չորս օր անց ստեղծվեց թուրք-հայկական խառը ոստիկանության 50 հոգանոց ոստիկանություն, այսպես կոչված, «Աջի տաբուլին» (որսորդ 1 hazազարյան Մկրտիչ Մինաս (1867-1919)), որը սովորում էր Ստրասբուրգի համալսարանի հնագիտության բաժնում: Տեղափոխվելով Արեւելյան Հայաստան ՝ նա հայոց լեզու է դասավանդել Շուշիի ճեմարանում: Որոշ ժամանակ անց նա տեղափոխվեց Ալեքսանդրապոլ, նշանակվեց Արղության դպրոցի կառավարիչ, այնուհետև ՝ վերահսկիչ, իսկ 1918-ին ՝ մայիս-դեկտեմբեր ամիսներին, նա Ալեքսանդրապոլի քաղաքային վարչակազմի անդամ էր, քաղաքային ինքնավարության ներգաղթի հանձնաժողովի նախագահ: Նա մահացավ տիֆից 1919 թ .: Նա թաղվեց հունվարի 16-ին Պատվո բլուր կոչվող գերեզմանատանը: Դական գումարտակ- AH), որի մահմեդական անդամները զինված էին մոզիններով և փամփուշտներով, իսկ հայերը ՝ որպես դավաճաններ, Շ և կ փաշայի հրամանով ՝ միայն մոզինով [24, p. 2]: Ալեքսանդրապոլի գավառական ժանդարմերիայի ղեկավար է նշանակվել Խաթուն-օղլի Մահիր բեյը, Շորագյալի նախկին բեկերից մեկը: Բացի քաղաքացիների հաշվին ամեն օր իր բանդայի հետ սեռական ոտնձգություն կատարելուց, սա կողոպտեց մնացած տները: Այսպիսով, երբ 1918 թ. Վեհիբ փաշան, ով Ալեքսանդրապոլ էր ժամանել 1945 թ. Մայիսի 22-ին, հանդիպեց քաղխորհրդի անդամների հետ, որոնց առաջին պահանջն էր ազատվել Մահիր բեյից: Թուրք հրամանատարը հայտարարել է, որ «բոլոր օսմանյան ռազմական սպաները« Կուլիչա »(նուրբ - Ա.Հ.) ոսկի են, նրանք ի վիճակի չեն հանցագործություններ կատարել» [5, էջ 2-3], սակայն մի քանի օր անց Խաթուն-օղլի Մահիր բեյը հեռացվել է աշխատանքից: Նրան ժանդարմերիայի պետի պաշտոնում փոխարինած քուրդ Թահիբ բեյը «իր խորամանկ խաղերով« վերջացրեց հայ բնակչության թալանը »[6, էջ. 2]: Հարյուրավոր անմեղ մարդիկ ձերբակալվեցին կեղծ դավաճանության համար և ամիսներ շարունակ սարսափելի կտտանքների ենթարկվեցին Կարսի բանտերում: Շատերն անհետացան, մյուսները գնդակահարվեցին ՝ չիմանալով, թե որն է իրենց հանցանքը: Ալեքսանդրապոլի ժանդարմերիայի գործունեության մասին Գ. Խոյեցյանն իր ուղերձներում գրել է. «Այստեղ անընդհատ խայտառակություն է տեղի ունեցել, որը հայտնի է: Կաշառք տալով հնարավոր էր տանտիրոջը ստիպել, որ այն առանց վճարման վաճառի թաթարին, հնարավոր էր մարդ սպանել, վնասել, իսկ հետո տուժածին ձերբակալել: Հատկապես հեշտ է լուծել դրամական վեճերը: Theանդարմերիայի պետը պարտապանին կանչեց իր մոտ, հրամայեց վճարել պարտքը և ուղարկել նրան, ապա գումարը դրեց գրպանը: Եվ սա տևեց մի ամբողջ ամիս »[20, էջ 94-95]: 1 Փաշա-օսմանյան բանակի գեներալ-մայոր, ծնված Խարբերդում, 1918 թ. Գարնանից Կարսի ճակատի հրամանատար, Էնվեր փաշայի աջ ձեռքը: Այն աշխարհին հայտնի դարձավ 1916 թվականին: Գոլիցայում ռուսական զորքերի նկատմամբ ցուցաբերած բացառիկ դիմացկունության և խիզախության համար գերմանական իշխանությունների կողմից պարգևատրվել է Սուրբ Խաչ շքանշանով: Նրան բանակում անվանել են «Թուրք-Հինդենբուրգ»: Գյուղական համայնքների խնդիրների լուծում Գյուղացիների խնդիրների լուծումը քաղաքապետարանը հանձնարարեց քահանա Տեր-Գրիգորյանին: Մարդ, ով պատրաստ էր ցանկացած միջոց օգտագործել ժողովրդի խնդիրները լուծելու համար: Իր անձնուրաց աշխատանքի համար Տեր-Գրիգորյանը ատելի էր Թուրքիայի իշխանությունների, հատկապես ոստիկանության կողմից: Նա ձերբակալվեց կեղծ մեղադրանքներով և ուղարկվեց Կարսի բանտ, ապա գլխատվեց լքված խրամատում ՝ առանց դատավարության: Նույն ճակատագրին է արժանացել բանաստեղծ Նիկողայոս itիտողցյանը: Նրան ձերբակալել են Կարս տեղափոխելու պատրվակով, այնուհետև սպանվել է մեքենայում հրազենային վնասվածքներից: Մութաֆյանը, Հեքիմյանը, Տիգրան Շեկոյանը և այլոք ամիսներ բանտարկված էին Կարսի բանտերում ՝ առանց լուրջ մեղադրանքների [5, p. 3] Theամանակի պարբերական մամուլը լի է պատմություններով Ալեքսանդրապոլում թուրքական ոստիկանության կողմից կատարված սարսափելի հանցագործությունների մասին: Օրինակ ՝ «Ալեքսանդրապոլի նահանգապետ Ռահիմ բեյը բռնազավթեց Ուզբաշյանի տան կահույքի խանութը, որտեղ պահվում էին միլիոն իրեր երկաթ, շինություն, ներկ և չուան պողպատ», - գրում է Atrpet- ը: Քաղաք վերադառնալուց հետո Հարություն Յուզբաշյանը պահանջեց, որ Թուրքիայի իշխանությունները վերադարձնեն իր ունեցվածքը, անմիջապես ձերբակալվեց խարդախության համար, մեղադրվեց լրտեսության մեջ, ապա արտաքսվեց [8, էջ 4, 20, էջ 41-42]: Քաղաքի պաշարման առաջին օրերին թուրքական հրամանատարությունը քաղաքացիներից պահանջում է զենքը հանձնել, իսկ անհնազանդներին սպառնում է կրակել: Գուշակելով այդ հրամանի իրական նպատակը ՝ Ալեքսանդրապոլի ժողովուրդը քաղաքային խորհրդի միջոցով անմիջապես հանձնեց զենքի հիմնական մասը: Հետագա որոնումների արդյունքում բնակչության շրջանում զենք չի հայտնաբերվել, ուստի ժանդարմները գնացին իրենց սիրած զբաղմունքի ՝ գողության: Գյուղի որոնումները հիմնականում վերածվում էին անսանձ թալանի [24, էջ. 2]: Օսմանյան բանակի նույն ժանդարմերիայի ակտիվ աջակցությամբ Ալեքսանդրապոլ մտնելուց հետո քաղաքը լցրած թաթարները բացեցին հեռացած քաղաքացիների տներն ու խանութները և յուրացրեցին նրանց ունեցվածքը [7, էջ 149: 2]: Հաճախ ոստիկանական մեքենայությունների արդյունքում ամբողջ գյուղերը զրկվում էին իրենց բնակավայրերից: Օրինակ ՝ Ադիյամանը բնակեցված էր մահմեդականներով, ովքեր գաղթել են Երեւանի նահանգից: Ի պատասխան գյուղը իր տիրակալներին վերադարձնելու խնդրանքների, ժանդարմերիայի պետը հայտարարեց, որ «ադյամացիները խաբուսիկ մարդիկ են, և Տաջիկստանի կառավարությունը միշտ արդար վերաբերմունք է ունեցել հայ հպատակ ժողովրդի նկատմամբ» [21, էջ. 61]: Մեկ այլ դեպքում, երբ Հոռոմ տանող ճանապարհին հայտնաբերվեց թուրք զինվորի դիակ, ոստիկանությունը թնդանոթով հեծելազոր ուղարկեց Հոռոմ ՝ գյուղացիներին պատժելու համար ՝ առանց հետաքննություն անցկացնելու [20, p. 70]: Իր գոյության վեց ամիսների ընթացքում ոստիկանությունը փորձեց թաքցնել թուրքական ոճրագործության հետքերը: Պատերազմից տուժած շրջանների բնակիչները ստիպված էին շնորհակալագրեր գրել և կեղծ ցուցմունքներ տալ, քահանաները ստիպված էին զանգվածային սպանությունների զոհերին ներկայացնել որպես բնական աղետի զոհեր, իսկ խոշտանգումների զոհերին ՝ որպես ոջիլներով խեղդված: Միևնույն ժամանակ, ոստիկանությունը հավաքեց փաստաթղթեր, որոնք հետպատերազմյան աշխարհին ցույց կտան հայերի «վայրագությունները» աղքատ մահմեդականների դեմ և արդարացնեն Տաջիկստանի կառավարության վրեժը [21, էջ 60-61]: Եզրակացություն Ամփոփելով 1918 թ. Մայիս-նոյեմբեր ամիսներին Ալեքսանդրապոլի նահանգում օսմանյան իշխանությունների վարած վարչական քաղաքականության համառոտ ուսումնասիրությունը `նշենք հետևյալը: Թուրքերը չեն ներմուծել օսմանյան տիրապետությունը պատերազմական շրջաններում: Քաղաքը գրավելուց անմիջապես հետո `իր իսկ անօրինականություններին« օրինական »տեսք հաղորդելու համար, թուրքական հրամանատարությունը վերականգնեց քաղաքի ինքնավարության գործունեությունը: Նույն սկզբունքով, արդարադատության համակարգը վերագործարկելու փոխարեն, թուրքերը ստեղծեցին ոստիկանական կառույց, որը կոչվում էր ոչ այնքան կարգուկանոն պահպանելու, որքան սեփական հանցագործությունների հետքերը թաքցնելու համար: ԳԻՐՔ 1. Ալեքսանյան Կ.Վ Ալեքսանդրապոլի նահանգի տեղական ինքնավարության գործունեությունը թուրքական օկուպացիայի ժամանակ (1918 թ. Մայիս-դեկտեմբեր) // Հայկազյան հայագիտական հանդես: H. LD. 2014 թ. Էջեր 282-300: 2. Ալեքսանյան Կ.Վ Ալեքսանդրապոլի նահանգում Հայաստանի Հանրապետության դիվանագիտական ներկայացուցիչ Գ. Խոյեցյանի զեկուցումները Արտաքին գործերի նախարարին Ալեքսանդրապոլի նահանգում տիրող իրավիճակի մասին (1918 թ. Սեպտեմբեր-դեկտեմբեր) // Հայաստանի բանբերային արխիվներ: 2014 թ. Էջեր 112-149: 3. Ալեքսանյան KV փաստաթղթեր 1918 թ. Մայիսին թուրքական բանակի կողմից Ալեքսանդրապոլը գրավելու և քաղաքային ինքնավարության նոր մարմիններ կազմելու մասին // Հայաստանի բանբերային արխիվներ: N 1 2011 թ. Էջ 27-40: 4. Ալեքսանդրապոլում: «Մշակ» օրաթերթ: Թիֆլիս (Վրաստան): N116, 20 հունիսի 1918 թ. 5. Ատրպետ, օսմանյան զորքերի կողմից Ալեքսանդրապոլ քաղաքի 200-օրյա գրավումը: «Մշակ» օրաթերթ: Թիֆլիս (Վրաստան): N262, 21 դեկտեմբերի, 1918 թ. 6. Ատրպետ, օսմանյան զորքերի կողմից Ալեքսանդրապոլ քաղաքի 200-օրյա գրավումը: «Մշակ» օրաթերթ: Թիֆլիս (Վրաստան): N 265, 25 դեկտեմբերի, 1918 թ. 7. Ատրպետ, օսմանյան զորքերի կողմից Ալեքսանդրապոլ քաղաքի 200-օրյա գրավումը: «Մշակ» օրաթերթ: Թիֆլիս (Վրաստան): N 266, 26 դեկտեմբերի, 1918 թ. 8. Ատրպետ, Շաղի փաշա: «Մշակ» օրաթերթ: Թիֆլիս (Վրաստան): N 270, 31 դեկտեմբերի 1918 թ. 9. Իրավիճակը Ալեքսանդրապոլի շրջանում: «Մշակ» օրաթերթ: Թիֆլիս (Վրաստան): N 87: Մայիսի 12-ին (ապրիլի 29), 1918: 10. Խատիսեան Ալ. Հայաստանի Հանրապետության ծագումն ու զարգացումը: Բեյրութ «Համազգային» հրատարակչություն: 1968 թ. 487 էջ: 11. Հայաստանի ազգային արխիվ (այսուհետ `ԱՀՀ), ֆոնդ 57, ցուցակ 5, գործ 178: 12. AAA, ֆոնդ 57, ցուցակ 5, դեպք 187: 13. AAA, ֆոնդ 105, ցուցակ 1, դեպք 126: 14. ՀՀԱ, ֆոնդ 105, ցուցակ 1, դեպք 2768: 15. AAA, ֆոնդ 105, ցուցակ 1, դեպք 2710: 16. AAA, ֆոնդ 105, ցուցակ 1, դեպք 2711: 17. ՀՀԱ, ֆոնդ 105, ցուցակ 1, դեպք 2713: 18. ՀՀԱ, ֆոնդ 200, ցուցակ 1, դեպք 97: 19. ՀԱԱ, ֆոնդ 200, ցուցակ 1, դեպք 125: 20. AAA, ֆոնդ 200, ցուցակ 1, դեպք 126: 21. ՀՀԱ, ֆոնդ 221, ցուցակ 1, դեպք 89: 22. Հարությունյան Ա. Թուրքական միջամտությունը Անդրկովկասում 1918 Ինքնապաշտպանական մարտերում: Այո՛ ԽՍՀՄ ԳԱ հրատարակչություն: 1984 թ. 355 էջ: 23. Մելիքյան V. Ռազմաքաղաքական իրավիճակը Հայաստանում և Անդրկովկասում (1918 թ. Հունվար-մայիս): Մայիսյան հերոսամարտերը: Հայոց պատմություն. Նոր ժամանակաշրջան (XVII դարի երկրորդ կես -1918): ՀՀ ԳԱԱ Ահրատ: Հ. III. Գիրք II (1901-1918, հայկական գաղութներ, պարբերական մամուլ և մշակույթ XIX և XX դարի սկզբին): Այո՛ «Angանգակ -97» հրատարակչություն: 2015 թ. էջ 615-654: 24. Հովսեփյան Մ. Ալեքսանդրապոլը գրավումից հետո (ականատեսի պատմություն): «Աշխատակ» թերթ: Այո՛ C, N 6 (206) տարի: Շաբաթ 8 (26) Հունիսի 1918 թ. ։
| 1918 թ. մայիսի 15-ի առավոտյան՝ կարճատև ռմբակոծումից հետո, թուրքական զորքերը գրավեցին Ալեքսանդրապոլ քաղաքն ու համանուն գավառի մեծագույն մասը, սակայն գիտակցելով իրենց հաջողության ժամանակավոր բնույթը՝ օկուպացված գավառում կառավարման Օսմանյան համակարգ չմտցրին։
Գավառը բաժանվեց գյուղախմբերի, իսկ գավառապետը դրվեց Կարսի ճակատի հրամանատարի ենթակայության տակ։
|
Փիլիսոփայության ողջ պատմության ընթացքում նրանց կողմից մշակված տարբեր ուղղությունները, հոսանքները, տեսություններն ու համակարգերը նպատակ ունեին ոչ միայն լուծել գիտելիքի կամ ժամանակաշրջանի բխող մտքի հակասություններն ու խնդիրները, այլ նաև իրականացնել հիմնարար մեկը: և մարդկային մտքի խնդրահարույց առաքելություններ: Փիլիսոփայական իմաստը մարդկության և աշխարհի փոխազդեցության արդյունքում աշխարհի սուբյեկտիվ «օբյեկտիվ պատկերներում» արձանագրված գործընթացների, իրադարձությունների և երևույթների ընդգրկումն է, որոնք գոյություն ունեին փիլիսոփայական մտքի զարգացման ընթացքում ՝ պարզից մատերիալիստական, սկսած մատերիալիստականը նյութապաշտականից: Գիտական գիտելիքների համատեքստում ՝ ֆիլիբիլիստական: Եվ ահա փորձարարական գիտությունը, որը տվյալ քննարկման շրջանակներում շահագրգռված է առավելագույն ըմբռնումով, սահմանվում է որպես գիտական վարկածների կամ տեսությունների հետազոտական գործընթացների ամբողջություն արդեն հայտնի փաստերով, փաստերով, փաստերով, հետազոտություններով: միշտ եղել է փիլիսոփայության գործառույթի անբաժանելի մասը: Իմաստի արտահայտում 1: մոտեցման ավարտը և [1]: Փիլիսոփայական իմաստի ողջ պատմության ընթացքում փիլիսոփայական իմաստի օբյեկտը փոխվել է փիլիսոփայական իմաստի ողջ պատմության ընթացքում ՝ ձեռք բերելով գոյաբանական հիմք ժամանակի մարդու մտավոր-էմպիրիկ փորձից, ինչպես նաև առարկան մեկնաբանելու «գործիքներ» ՝ տալով և ստանալը Հիմնվելով բացառապես տեսական փորձի վրա, կարող են վախեր առաջանալ վերացական, անիրատեսական մտավոր կառուցվածքների համակարգերի զարգացման մեջ, որոնք կարող են հիմք հանդիսանալ զուտ սպեկուլյատիվ և մտավոր դիտարկման հոսանքների առաջացման համար: Այնուամենայնիվ, փիլիսոփայության ողջ պատմության ընթացքում նման միտումները միշտ առկա են եղել փորձնական «օբյեկտի վրա հիմնված դիտարկումների» հիման վրա: Hetherington S. Fallibilism // Ինտերնետային հանրագիտարանի փիլիսոփայություն: ISSN 2161-0002: Փիլիսոփայությունների քննադատության թիրախը ի դեմս Իմմանուել Կանտի ՝ աստիճանաբար դառնալով պակաս մրցունակ կամ ընդհանրապես դուրս մղվեց համաշխարհային փիլիսոփայության բեմից: Միևնույն ժամանակ, փիլիսոփայական հիմնավորման խնդրի համատեքստում, ժամանակի փորձարարական գիտության տվյալները ոչ միայն դուրս մղվեցին փիլիսոփայական դիտարկման «առարկայական ցուցակից», այլ նաև դարձան հետագա զարգացումը որոշող անկյունաքարերից մեկը: մարդկային մտքի փիլիսոփայության Այսպիսով, 2-րդ դարում Կլավդիոս Պտղոմեոսի առաջարկած տիեզերքի աշխարհակենտրոն մոդելը, որը համապատասխանում էր Երկրից պարզ և ուղղակի դիտումների արդյունքներին, համապատասխանում էր այդ ժամանակաշրջանի մարդու գաղափարներին ՝ աշխարհիկ և հոգևոր: Երկնային մարմինների ռոտացիան և իդեալական պտույտը, Երկիրը գտնվելով տիեզերքի կենտրոնում, ընդունելի էին եկեղեցու համար, չնայած մի շարք այլ ինքնին հասկանալի խնդիրներ առաջանում էին նման մոդելից մինչև 16-րդ դարը: Այնուամենայնիվ, հենց այս շրջանում գերմանացի աստղագետ Նիկոլայ Կոպեռնիկոսը հանդես եկավ տիեզերքի Պտղոմեոսյան աշխարհակենտրոն մոդելով: Նա առաջարկեց շատ ավելի պարզ մոդել, համաձայն որի Արեգակը գտնվում է տիեզերքի կենտրոնում, իսկ Երկիրը նրա շուրջ պտտվում է մյուս մոլորակների հետ միասին: Եկեղեցու գերիշխող գաղափարների դեմ այսպիսի համարձակ քայլը հնարավոր չէր միանգամից ընդունել, մանավանդ որ երկնային մարմինների Կոպեռնիկյան մոդելի հետագծերը չէին համապատասխանում Երկրից կատարված ուղղակի դիտումներին: Այնուամենայնիվ, ավելի ուշ ՝ 1609 թ.-ին, երբ Գալիլեո Գալիլեյի երկնային դիտարկումները ցույց տվեցին, որ Յուպիտերի շուրջ այլ ուղեծրեր կան, և Կեպլերն արձանագրեց, որ ուղեծրերը ոչ թե շրջանաձեւ են, այլ էլիպսաձեւ, Կոպեռնիկոսի արևային մոդելը հիմնված է ճշգրիտ դիտարկումների վրա: Տիեզերքի կառուցվածքը նկարագրելու Կոպեռնիկոսի մոդելը, դրանով աստիճանաբար հիմնավորվելով, շուտով դարձավ Պտղոմեոսյան մոդելի այլընտրանքը, որը ոչ միայն փոխեց երկնային ֆիզիկական իրականության հասկացությունը, այլ նաև աշխարհակարգի կարգը դարձավ աշխարհայացք, այլև աշխարհայացք: , պարադիգմ [5]: դարձավ հեղափոխության գիտական հիմքը: Փիլիսոփայական իմաստի խնդրի համատեքստում փորձարարական գիտության արդյունքները և դրա փիլիսոփայական մեկնաբանությունը և իմաստը գերմանական դասական փիլիսոփայության Իմմանուել Կանտիկոսմոգոնյան վարկածի մեկ այլ օրինակ են: Կանտի տիեզերաբանական վարկածը զգալիորեն մոտ է Արեգակնային համակարգի ձեւավորման ժամանակակից տեսություններին և մոդելներին: Ըստ Կանտի, տիեզերքի առաջացումը հիմնված է առաջնային նյութի մասնիկների հսկայական «ամպի» ներքին փոխազդեցության վրա: Դեռ Կանտից հայտնի էին Նյուտոնի մեխանիկայի համընդհանուր ձգողականության օրենքները, որոնք դարձան տարածության Կանտի ձևավորման էմպիրիկ հիմքը, որտեղ տարբեր տիեզերական մարմիններ առաջանում են մասնիկների վանող և ձգողական ուժերի փոխազդեցության արդյունքում: Դժվար է նշել, որ տիեզերքի ձևավորման կանտական մեկնաբանությունը վերաբերում է բացառապես ֆիզիկական մակարդակում տեղի ունեցող գործընթացներին, որոնց շրջանակներում փոխազդեցություններն ու ընդհանրացման հնարավոր ձևերը մեխանիկական բնույթ են կրում `ժամանակի ընկալումից մինչև ֆիզիկական նկարագրություն: իրականություն Դասական մեխանիկայի տեսության փիլիսոփայական մեկնաբանությունը տիեզերական կարևորություն ուներ մի շարք այլ հարցերի համար, որոնք ունեն թե՛ ուղղակի, թե՛ միջնորդավորված ընդհանրություններ վերը քննարկված տեսությունների և վարկածների հետ: Կանտի վարկածը մեզ առաջին հերթին թույլ է տալիս խոսել տիեզերքի մասին `որպես նյութական ծագում ունեցող մի իրողության, որտեղ նյութական աշխարհի ֆիզիկական պրոցեսների օրենքները ոչ միայն անհրաժեշտ են ֆիզիկական իրականության առաջացման, այլև կարգի բավարար բացատրության համար: տիեզերքի Հետևաբար, հետևում է, որ հումքից տիեզերքի ստեղծման գործընթացում այլ պատճառների կարիքը սկզբունքորեն բացառվում է: Այս առիթով Կանտը նշում է. «Ինձ նյութ տուր, ես դրանից կկառուցեմ աշխարհը» [6, էջ. 123]: Կանտիանի այս մեկնաբանությունը յուրովի է շարունակվում փիլիսոփայության տվյալ մարդկային ընդհանուր հակումների փիլիսոփայության գիտության դիտումներից: Մասնավորապես, ավելի ուշ ՝ 19-րդ դարում, Չարլզ Դարվինի էվոլյուցիայի տեսությունը հեղափոխեց կենսաբանությունը ՝ առաջարկելով տեսակների և կենսաբանական համակարգերի էվոլյուցիայի հիմնովին նոր ըմբռնում և տեսակետ: Ըստ Դարվինի ՝ կենսաբանական բազմազանության սերնդափոխության գործընթացում յուրաքանչյուր հաջորդ սերունդ ձեռք է բերում նախորդ սերնդի ընդհանուր որակական հատկանիշները, գծերն ու հատկությունները, բայց յուրաքանչյուր հաջորդ սերնդում դրանք չեն փոխանցվում ճիշտ նույն կերպ, բայց կարող են առաջանալ մուտացիաների ձևը: Պարզից բարդ տեսակների անցման գործընթացը տեղի է ունենում էվոլյուցիայի համար անհրաժեշտ մի շարք այլ գործընթացների միջոցով. Բնական ընտրություն, պայքար բնույթի պատահականության համար և որակական փոփոխություն: Ըստ Դարվինյանի, մուտացիաներն անբացատրելի գործընթացներ են, որոնց գոյությունը նույնիսկ գիտնականը հաճախ էր փորձում բացատրել ՝ կենսաբանական գործընթացներում հրաշքի կամ աստծո գոյություն փնտրելով: Այնուամենայնիվ, էվոլյուցիայի տեսության ձևավորումից անմիջապես հետո տեսության շրջանակներում իրականացված էմպիրիկ հետազոտության արդյունքների փիլիսոփայական ընկալման և մեկնաբանման խնդիրը շատ հրատապ դարձավ. Մուտացիաները մեկնաբանվում էին ժամանակի մտածողների կողմից, որոնք շատ դեպքեր կանխորոշում էին գիտության զարգացումը: Ի տարբերություն Դարվինի, էվոլյուցիայի տեսության Բերգսոնի մեկնաբանությունը այս համատեքստում նշանակալի է փիլիսոփայական ըմբռնման խնդրի համատեքստում: Ֆրանսիացի փիլիսոփա Անրի Բերգսոնը բնական, էվոլյուցիոն գործընթացը համարում է աշխարհի առաջընթացի և զարգացման հիմքում ընկած ստեղծագործական ուժ, որը վերջինիս կողմից սահմանվում է որպես կենսական նշանակություն: Ըստ Բերգսոնի, կենդանի աշխարհը, կենսաբազմազանության տեսքով, դրանում տեղի ունեցող գործընթացները, անշունչ, նյութական աշխարհից տարբերվում է նրանով, որ կենսաբանական մակարդակում կենդանի անհատներն օժտված են եզակի կյանքի ուժով, որը հնարավոր է դարձնում նրանց գոյությունը: Այս բնական ուժի շնորհիվ է, որ մանկատանը կա անընդհատ զարգացում, ավելի պարզ ձվերից ավելի բարդ ձվերի դուրս գալու անընդհատ գործընթաց: Կենսաբանության Բերգսոնի մեկնաբանությունը ոչ միայն լուծումներ էր պարունակում նախորդ տեսություններով չհաղթահարված խոչընդոտների համար, այլև ճանապարհ բացեց էվոլյուցիոն տեսության խնդիրների վերաիմաստավորման համար, որոնք անմիջականորեն կապված էին ուշ Վիեսբերգյան մեկնաբանության, մասնավորապես ՝ պատճառահետեւանքային կապի հետ: Կառուցվածքների ձևավորման հնարավորության խնդրի հիմնական հարցերն են `մակարդակների գոյացությունների նկարագրության տեսությունները սկզբունքորեն տանում են իրականության ամենապարզ մակարդակների նկարագրության տեսությունների՞ն, թե՞ կենսաբանական աշխարհը բացատրվում է նյութական իրականության օրենքներով: Մինչ Բերգսոնի էվոլյուցիայի տեսության գալուստը, պատճառահետեւանքային հիմնախնդիրը հստակ պատասխան ուներ ՝ հիմնված 17-րդ և 19-րդ դարերի նյուտոնյան գերակշռության դասական մեխանիկայի վրա: Ըստ դասական մեխանիկայի ՝ իրականում պատճառահետեւանքային ձևավորման վրա գործող ուժերը և վերջին դեպքում սկզբունքորեն խիստ միանշանակ են: Այս տեսակետը ՝ դետերմինիզմ կոչվածը, ենթադրում է, որ իրականում հնարավոր է կանխատեսել, եթե հայտնի է գործընթացի նախնական վիճակը: Հակառակ գերակշռող պատկերացումներին, Դարվինը և այնուհետև Բերգսոնը կարծում էր, որ իրականում կան գործընթացներ, որոնք պատահական բնույթ ունեն և չեն կարող միանշանակ որոշվել: Էվոլյուցիոնիստական տեսությունից դասական մեխանիկայից բխող փաստարկների փիլիսոփայական ընկալման արդյունքում և Դրաբերգսոնի մեկնաբանությունից պարզ է դառնում, որ դետերմինիզմը իրադարձությունները զարգացնելու միակ միջոցը չէ ՝ աստիճանաբար դառնալով այսպես կոչված պատճառահետեւանքային կապի հակառակ: Ինչ վերաբերում է պատճառահետեւանքային խնդրին, ապա այս դեպքում պարզվում է, որ կենսաբանական իրականության մեջ կան գործընթացներ, որոնք սկզբունքորեն կանխատեսելի չեն պատահականորեն պատահելուց, ինչը նշանակում է, որ ֆիզիկական ֆիզիկայի հիմնական օրենքները չեն կարող կիրառվել կենսաբանական համակարգերի նկատմամբ, ինչպես դրանք առկա են ֆիզիկական աշխարհ Հետևաբար, ավելի բարդ համակարգերի նկարագրության համար տեսությունների հիման վրա ավելի բարդ կենսաբանական տեսություններ չեն կարող դուրս գալ [10, p. 123]: Անորոշության նկարագրության համակարգերի հիմնական խնդիրներում 20-21-րդ դարերի փորձարարական գիտության նվաճումներն ու հայտնագործությունները իրենց անդառնալի հետքն են թողել ինչպես աշխարհի ժամանակակից գիտական պատկերի, այնպես էլ ժամանակակից փիլիսոփայության հիմքերի վրա: Իրական ազդեցությունն ու հետքը թողած տեսությունների դերը աշխարհի ժամանակակից գիտական պատկերի մեջ, մասնավորապես ՝ հարաբերականության քվանտային մեխանիզմի շրջանակներում կատարված փորձերը, դրանց փիլիսոփայական մեկնաբանությունը և իմաստը ներկայիս գիտական պատկերի ձևավորման գործում: աշխարհը. Այնուամենայնիվ, հաշվի առնելով վերոհիշյալ տեսությունների և դրանց ընդհանուր տեսության վերաբերյալ քննարկումների լայնածավալ բնույթը, հետագա քննարկումը կքննարկի 20-21-րդ դարերի ռեզոնանսը `նշանակալից գիտական և փիլիսոփայական նվաճումների իմաստի իմաստը: Այսպիսով, խորթ տիեզերքի ուսումնասիրությունները, 20-րդ դարի գիտատեխնիկական և փորձարարական գիտության աննախադեպ հաջողության շնորհիվ, հասան որակապես նոր մակարդակի: 1929 թ.-ին Էդվին Հաբլի դիտարկումները ցույց տվեցին, որ տարածության հեռավոր գալակտիկաները, անկախ նրանից, թե որտեղ են նրանք, ստատիկ չեն. նրանք շատ մեծ արագությամբ են թողնում մեզ (Երկրից եկած դիտորդին): Կատարված դիտարկումների հիման վրա Հաբլի օրենքը էմպիրիկ և փորձարարական գիտության կողմից առաջադրված առաջին փաստն էր, որ տիեզերքն ընդլայնվում է [4, p. 15]: Փիլիսոփայական ըմբռնման տեսանկյունից նման փորձարարական տվյալները հատուկ նշանակություն ունեն: Եթե գալակտիկաները անընդհատ հեռանում են միմյանցից, սա տիեզերքի ընդլայնման արդյունք է, ապա հասարակածի ինչ-որ պահի կար մի վիճակ, որից ընդարձակվեց տիեզերքը: Գիտության մեջ պահը, որը պայմանականորեն կոչվում է «Մեծ պայթյուն», համարվում է զրոյական կետը, որը հնարավոր դարձրեց տիեզերքը և դարձավ վերջինիս գոյաբանական ելակետը: Նման տեսակետն այժմ ընդունվում է ավելի լայն գիտական հանրության կողմից ՝ ամրագրելով ստատիկ տիեզերքի պարադիգմայի փոխարինումը դինամիկորեն առաջացող տիեզերաբանական հարացույցով մինչև 20-րդ դարը: Իհարկե, Հաբլից առաջ, փիլիսոփայության պատմության մեջ, գիտությունը նաև անդրադարձավ քննարկվող հարցին ՝ ի դեմս Կանտի, որը կարծում էր, որ տիեզերքի ծագման հարցը մտքի հակասություն է պարունակում, միևնույն ժամանակ ունենալով թեզ-հակադրություն, անհնար էր ռացիոնալ պատասխանել խնդրին: Մինչդեռ իրավիճակը փոխվեց փորձարարական գիտության արդյունքները նոր լույսի ներքո հասկանալու արդյունքում, ինչը ճանապարհ բացեց տիեզերքի որակական և քանակական բնույթը հասկանալու համար: Ընդարձակվող տիեզերքի մոդելի ձևավորումից անմիջապես հետո համանուն համանուն աստղադիտակի կողմից արված դիտարկումները տիեզերքի «նյութի» տեղիք են տվել 2 Հիմնարար և սկզբունքորեն նոր գաղափարներ կառուցվածքի վերաբերյալ: Ըստ Պլանկի աստղադիտակի դիտարկումների, «սովորական» ճամբարային նյութը, որը կազմված է աստղերից, գալակտիկաներից, խիտ միջգալակտիկական փոշուց և նյութական իրականության ցանկացած այլ արտաքին մակերեսից, կազմում է ամբողջ տիեզերքի «նյութի» միայն 4.9% -ը: Տիեզերքի մնացած մասը բաղկացած է այսպես կոչված մութ նյութից և մութ էներգիայից, համապատասխանաբար 26,8% և 68,3%: Մութ նյութը և մութ էներգիան ուղղակիորեն չեն կարող հայտնաբերվել փորձնականորեն, բայց մենք դրանց մասին տեղեկանում ենք սովորական նյութի հետ գրավիտացիոն փոխազդեցությունների արդյունքում: Այսպիսով, տիեզերքի մնացած 95,1% -ը ուղղակիորեն դուրս է խորթ իրականության և բոլոր հնարավոր ուղղակի դիտողությունների վերաբերյալ սխալ պատկերացումներից, որոնք մինչ այժմ արվել են մարդկության պատմության ընթացքում: Վերոնշյալ քննարկումից պարզ է դառնում, որ իրականությունը, որպես այդպիսին, միատարր չէ, այն բաղկացած է նյութի տարբեր դրսեւորումներից: Հետևաբար, մեր իրականության և առհասարակ տիեզերքի մասին խոսելիս սխալ կլինի օգտագործել հայեցակարգի իմաստները, որոնք գերակշռել են միամիտ մատերիալիզմի ողջ պատմության մեջ ՝ սկսած փիլիսոփայության ողջ պատմությունից, և դա կարող է թյուրիմացություն առաջացնել: Գիտության զարգացումը և ստացված արդյունքների փիլիսոփայական իմաստը ոչ միայն ենթադրում են փոփոխություններ աշխարհի գիտական կերպարի և դրա տարրերի մասին, այլև հայեցակարգային ապարատի փոփոխման գործընթացում, որը հատուկ էր և՛ փիլիսոփայությանը, և՛ գիտությանը զարգացման գործում: մարդկային միտքը: Եվ այսօր 21-րդ դարում փորձարարական գիտության հայտնաբերման և նոր նվաճումների արդյունքում «նյութ» հասկացությունն ավելի մեծ թվով է հայտնվում: Այն այստեղ օգտագործվել է տիեզերքի որակական-քանակական բնութագրերի ավելի օբյեկտիվ պատկեր տալու համար, որտեղ անհրաժեշտ է «նյութ» հասկացությունը: հասկանալ տիեզերքն ընդհանրապես կազմող բոլոր հնարավոր նյութական դրսեւորումները: Անտեսանելի և սկզբունքորեն նոր իրողություններ աղետալի իրադարձության տեսքով, երբ աշխարհում առաջին անգամ երեխան ծնվում է գենետիկ մակարդակում արհեստական միջամտությամբ, անհրաժեշտ է ոչ միայն իրականացնել օբյեկտիվ փիլիսոփայական ըմբռնում այդ իրողությունների վերաբերյալ, այլև դրանք վերաընկալելու համար: Այսպիսով, ընդհանուր առմամբ, հարկ է նշել, որ փորձարարական գիտության մեկնաբանման խնդիրը չի կորցնում իր արդիականությունը և գիտության փորձարարական գործունեության մեկնաբանման, իմաստի մշակման անքակտելի անհրաժեշտությունը: Ավելին, նորի, հատկապես ժամանակակից գիտության փորձնական տվյալները պակաս ընկալելի են և հաճախ դուրս են մնում տարբեր փիլիսոփայական հարցերի շուրջ քննարկումներից: Ուստի փորձարարական գիտության էմպիրիկ արդյունքների նման միտումները կանխելու համար անհրաժեշտ է դրանց հնարավոր մեկնաբանություններից բացի շեշտել փիլիսոփայական իմաստի դերը: ։
| Փիլիսոփայական իմաստավորման հիմնախնդիրը էքսպերիմենտալ գիտության համատեքստում քննարկելով՝ հոդվածում ցույց է տրվել փիլիսոփայական նշանակությունը էքսպերիմենտալ գիտության պատմության ընթացքում արձանագրված մի շարք կարևոր գիտական նվաճումների ու բացահայտումների օրինակներով։
Հոդվածում քննարկվել է իմաստավորման հիմնախնդիրը հանգեցվելիության, պատճառականության ու այլ հիմնախնդիրների առնչությամբ՝ ցույց տալով դրանց կապը ժամանակակից էքսպերիմենտալ գիտության նվաճումների ու բացահայտումների հետ։
Քննարկվածի արդյունքում եզրակացվեց, որ 20-րդ և հատկապես 21-րդ դարում փիլիսոփայական իմաստավորումը ոչ միայն չի կորցրել իր դերն ու նշանակությունը, այլև այսօր ստացել է շատ ավելի մեծ ու կարևոր առաքելություն՝ լուսավորելու ու հասկանալի դարձնելու ժամանակակից էքսպերիմենտալ գիտության նվաճումներն ու բացահայտումները։
|
ԱՍՏՎԱԱՇՆՉՅԱՆ ԲՆՈՒԹԱԳԻՐՆԵՐԸ ՀԱՅՏԱՐԱՐՄԱՆ ԿՐՈՆՆԵՐՈՒՄ Հայտնագործական համարվող կրոնները ծագման նույն տոհմն ունեն (Մերձավոր Արևելք). Տարբեր կերպարների ժամանակային փոփոխությունները մեծապես պայմանավորված են նոր համաշխարհային կրոնների առաջացմամբ, ինչպես նաև առանձին ժողովուրդների պատմական զարգացման ընթացքում տեղի ունեցած երեւակայական (երեւակայական) ճնշումներով: Աշխարհի առջև ծառացած ամենակարևոր խնդիրներից մեկը արհեստականն էականից հնարավորինս առանձնացնելն է: Աբրահամական կրոնները սերում են Մերձավոր Արևելքի հին կրոններից ՝ հիմնված Մովսեսի օրենքի վրա: Որպես հայտնության կրոններ `առանձնանում են հուդայականությունը, քրիստոնեությունը և իսլամը: Այս կրոնները ունեցել են զարգացման տարբեր փուլեր, և լինելով միաստվածային կրոններ, դրանք շատ նմանություններ ունեն: Ronամանակագրորեն, առաջին միաստվածային կրոնը հուդայականությունն է («հրեական կրոն», Իսրայել, բիբլիական Իսահակի պատրիարքի որդի Հուդայից հետո): Հուդայականության ամբողջ պատմությունը, մասնավորապես ՝ հրեաների և Աստծո փոխհարաբերությունները, նրանց ուխտը, ամփոփված են հինգշաբթի գրքերում, որոնք խոսում են մեծ մարգարեների ՝ Աբրահամի, Մովսեսի և այլոց մասին: Հաջորդ միաստվածական կրոնը քրիստոնեությունն է, որը իսլամից և բուդդիզմից հետո երեք համաշխարհային կրոններից մեկն է: Հայտնության կրոններից վերջինը իսլամն է: «Իսլամ» բառը մի քանի իմաստ ունի ՝ բառացիորեն թարգմանելով «խաղաղություն»: Այլ կերպ ասած, բառը նշանակում է հանձնվել Ալլահին: Իսլամական տեսանկյունից հին մարգարեների հետևորդները շեղվել են Աստծո կողմից իրենց տրված ճիշտ ուղուց, և հին գրքերի տեքստերն աստիճանաբար աղավաղվում են: Ամեն անգամ Աստված ուղարկում էր իր մարգարեներին, այդ թվում ՝ Աբրահամին, Մովսեսին և Հիսուսին, ճշմարիտ հավատը թարմացնելու համար: Վերջին մարգարեն Մուհամմադն էր, որը մարդկությանը բերեց իսլամը հասարակ, անխախտ տեսքով: Իսլամիստների, հրեաների և քրիստոնյաների փոխհարաբերությունները ձևավորվում են ոչ միայն այս երեք կրոնների հավատալիքների արտահայտմամբ, այլև պատմական հանգամանքներով: Արդյունքում, պատմությունը դառնում է կրոնական ընկալման հիմքը: Էթնիկ ինքնությունը երբեմն շփոթվում է կրոնական ինքնության հետ, օրինակ ՝ իսլամիստները հաճախ նույնանում և նույնանում են արաբների հետ ՝ անտեսելով հրեա-քրիստոնյա արաբներին, որոնք քրիստոնյա կամ հրեա են, այնուամենայնիվ խոսում են արաբերեն կամ ունեն արաբական մշակույթ: Որոշ դեպքերում արաբա-իսրայելական հարաբերությունները դիտվում են որպես իսլամ-հրեական հակամարտություն: Այս դեպքերը հաճախ նույնացվում են խաչակրաց արշավանքների հետ, որոնց ընթացքում քրիստոնյա արաբները հաճախ մեղադրվում էին իսլամ ընդունելու մեջ: Իսլամիստների, հրեաների և քրիստոնյաների հարաբերությունների վերլուծության համար դրանց գաղափարական դրսևորումը հնարավոր է որոշակի ժամանակային և աշխարհագրական սահմաններում: Մեզ համար հարցն այն է, թե ի սկզբանե ինչ վերաբերմունք ունեն ապոկալիպտիկ կրոնները միմյանց նկատմամբ: Ընդհանրապես, հուդայականությունը վերաբերվում է քրիստոնեությանը որպես իր «ածանցյալին», բայց կարծում է, որ քրիստոնեությունը «մոլորություն է», որը, սակայն, չի խանգարում իր հիմնական տարրերին հասնել հրեա ժողովրդին: Եթե դրան նայենք հուդայականության տեսանկյունից, կտեսնենք, որ Նազովրեցի Հիսուսը չունի կրոնական նշանակություն: Դրա մարգարեական նշանակությունը կամ «Քրիստոս» անվանելը ընդունված չէ հուդայականության մեջ: Երկար տարիներ հրեա ժողովուրդը ձգտում էր փոքր քայլերով ձուլել հռոմեացիներին, որոնք բոլորը ներկայացվում էին հռոմեացիներին ՝ հավատը միավորելու, նրանց հավասար հիմքերով վերականգնելու գաղափարի շուրջ և ընդգծելով, որ հրեա «ընտրյալները» չեն ամեն դեպքում կորցնի իր ուժը: Նման իրադարձությունների ընթացքում հայտնվեցին քրիստոնյաներ, ովքեր կարճ ժամանակում կարողացան գրավել հռոմեացիների ուշադրությունը, որին երկար տարիներ սպասում և ձգտում էին հրեաները: Քրիստոնեական աստվածաբանության մեջ հուդայականությունը, հիմնվելով Թալմուդի վրա, համարվում է կրոն: Չնայած քրիստոնեությունն ու հուդայականությունը ակնհայտ նմանություններ ունեն, Նոր Կտակարանը պարունակում է մի շարք հատվածներ, որոնք ավանդաբար մեկնաբանվել են որպես հակասեմական: Կանոնական Ավետարանների ուսումնասիրությունը շարունակում է մնալ աստվածաշնչյան ամենակարևոր հակասություններից մեկը `հրեաներին Պիղատոսի արդարացման մեջ մեղադրելու մեջ: Showingույց տալով հայտնագործող կրոնների և նրանց պատմական զարգացման միջև կապը ՝ եկեք քննարկենք դրանց բնավորությունը: Ադամը theուրանում նշված 25 մարգարեներից առաջինն է: Մահմեդականները համարում էին, որ նա Ալլահի կողմից ընտրված մարդ է ՝ մարդկանց ճիշտ ուղի տանելու համար: Ադամը, ինչպես մյուս բոլոր մարգարեները, ուներ հինգ հատկանիշ, որոնք պարտադիր էին իսլամական մարգարեների համար: Մովսես մարգարեի մասին տեղեկությունները, բացառությամբ Աստվածաշնչի որոշ հատվածների, հայտնաբերված են Տորայում և theուրանում: Թորանը Մովսեսին համարում է ամենամեծ մարգարեն և ընդգրկում է նրա կյանքի և գործունեության ամբողջ պատմությունը (Բ Օրինաց 34): 10) Mosesուրանում Մովսեսը Մուհամմադին ներկայացնում է որպես երկար սպասված մարգարե: Մովսես մարգարեին տվեցին գրքեր և թղթեր, որոնք, ըստ իսլամական որոշ աղբյուրների, պատրաստված էին կանաչ զմրուխտից, իսկ դրա վրա գրվածքը ոսկուց էր: Մովսես մարգարեի 10 հայտնությունները տեղադրված են 100 էջերի վրա: Իսլամական սովորության համաձայն, Մովսեսին անվանում են Կալիմալլա (Ալլահի կրող կամ այն անձը, որի հետ Ալլահը խոսում էր առանց միջնորդի): Աբրահամ մարգարեն նշանավոր է իսլամում, քրիստոնեության և հուդայականության մեջ: Հրեաների համար Աբրահամը զորության մարմնացում է, որը կատարեց բոլոր պատվիրանները ՝ նախ ընդունելով մեկ Աստծուն: Քրիստոնեության մեջ Աբրահամը բոլոր հավատացյալների հայրն է (Հռոմ. 4): 1) Չնայած theուրանը և Սուննան տեղեկություններ չեն պարունակում Աբրահամի կյանքի մասին, այն պարունակում է փաստեր, որոնք հատուկ բացատրում են այս պատկերի առավել բնութագրական առանձնահատկությունները: Իբրահիմը իսլամական 5 մեծագույն մարգարեներից մեկն է: Աբրահամը ոչ քրիստոնյա էր, ոչ հրեա, ոչ էլ հեթանոս, այլ խալիֆ էր (ukeուկաս 3.60): 67) Theուրանը Իսմայելին համարում է առանձին մարգարե: Իսմայիլի պատմական դերը մահմեդական պրակտիկայում շատ ավելի բարձր է, քան բիբլիական Իսմայիելը: «Իսմայելացիներ» և «Իսմայիլի որդիներ» անունները հանդիպում են միայն Աստվածաշնչում, իսկ Հյուսիսային Արաբական սուրբ գրություններում նշվում են Աստվածաշնչի 12 ցեղերից միայն վեցը, որոնք կոչվում էին արաբներ 1: Մարիամը ՝ Հիսուս Քրիստոսի մայրը, համարվում է իսլամի ամենասիրելի կանանցից մեկը: Նրա անունով է կոչվել theուրանի 19-րդ սուրան, որը նկարագրում է Եսայի հիանալի ծնունդը: Նա womanուրանում անունով հիշատակված միակ կինն է: Քրիստոնյաների համար Քրիստոսը Աստծո Որդին է: Իսկ ո՞վ է նա մահմեդականների համար: Մահմեդականները նրան «ինքնահռչակ» կամ «Աստված» չեն անվանում ՝ համարելով նրան Աստծո ամենահայտնի մարգարեներից մեկը: Theուրանում մենք անընդհատ գտնում ենք այն փաստի լիակատար մերժումը, որ Հիսուսը համարվում է «աստվածային» կամ «Աստծո որդի» 2: Այն փաստը, որ նա ծնվել է առանց հայր, դեռ նշանակում է, որ նա «Աստծո Որդին» է, որի կապակցությամբ նշվում է Ադամը, որը ծնվել է «առանց հայր» առանց մոր: Նրա կենդանության օրոք շատ հրեաներ հրաժարվեցին ընդունել նրան, մինչ theուրանը ասում է, որ նա նորից կգա, այդ ժամանակ բոլոր հրեաներն ու քրիստոնյաները կհավատան նրան: Theուրանը խոսում է Հիսուս Քրիստոսի (Իսա իբն Մարիամ) մասին, որպես Մուհամեդի նախահայր, ինչպես նա ՝ ամենահզոր նախնիներից մեկը: Ուրանում մենք գտնում ենք «al massi» (մեսիա) բառը, որը հայտնվում է որպես Isa բառի լրացում: Իսլամը գիտակցում է, որ Հիսուսը հրաշքներ գործեց, օրորոցից մարդկանց հետ խոսեց և մահացածներին հարություն տվեց: Theուրանը նաև միանշանակորեն ընդունում է, որ Հիսուսը համարվում է Մուհամմադի նախահայրը: Մեկ այլ տեսակետի համաձայն ՝ theուրանը մերժում է Քրիստոսի մահվան և հարության վերաբերյալ ընդունված տեսակետը: Նա երբեք չի կոչվել Աստծո Որդի, քանի որ որդի հասկացությունն ընդունվում է իրական ֆիզիկական իմաստով, այդ պատճառով էլ նրան երբեք չեն երկրպագել որպես աստված: Քրիստոնեական սուրբ եռամիասնության պատկերը, ինչպես նաև Հիսուսի դերը այս ամենում, երբեք չեն ընդունվել իսլամի շրջանակներում: Մուհամմադն ամեն տեղ ցույց էր տալիս, որ ինքը երբեք չի հասկացել քրիստոնեական ուսմունքը: Նա, կարծես, ավելի շատ ոգեշնչված էր Հիսուսի գաղափարներից, որոնք ավելի շատ տեղ էին տալիս աստվածային եռյակին: Ավելին, Մուհամմեդը հավատում էր, որ քրիստոնեական եռյակը կազմված է Աստծուց (հոր անունը միշտ բացակայում էր) ՝ Հիսուսից արի Մարիամից: Օրվա ամենակարևոր հարցերից մեկն այն էր, թե ինչու հրեաները չընդունեցին Քրիստոսին: Բանն այն է, որ սիոնիզմի գաղափարը տարածված էր հուդայականության մեջ: Սիոնիզմը յուրաքանչյուր հրեայի իրավունքն է վերադառնալ Ամենազոր Արարչի խոստացած հրեական պետություն: Հրեա ժողովուրդը չընդունեց Հիսուս Քրիստոսին հետևյալ պատճառներով. • Հին Կտակարանի համաձայն ՝ հրեաները Աստծո կողմից ընտրված մարդիկ են, այսինքն ՝ հրեաները Հին Կտակարանում հաստատված «ընտրված ժողովուրդն» են: • Ըստ Նոր Կտակարանի, Աստված խոսում է Իր Որդու ՝ Հիսուս Քրիստոսի միջոցով, որ բոլոր մարդիկ կամ ազգերը, ովքեր ընդունում են մկրտությունը և Նրա պատվիրանները, դառնում են «ընտրված» Աստծո կողմից, այսինքն ՝ նրանք կորցնում են իրենց «ընտրված Աստծո» բացառիկ իրավունքը: Այս ամենից բացի, հրեաները ստիպված էին ընդունել մկրտությունը և մասամբ փոխել իրենց ավանդույթները: Իրոք, «Աստծո ընտրյալ» տիտղոսի կորստի պատճառով հրեաները չընդունեցին Հիսուս Քրիստոսին որպես Աստծո Որդի, Նոր Կտակարանը ՝ որպես Աստծո օրենք: Հրեաները նախընտրում էին Տորան, որը, նրանց կարծիքով, իրենց իրավունք կտա մնալ «Աստծո ընտրյալները»: Նրանք ոչ միայն չընդունեցին Հիսուս Քրիստոսին, այլ նպաստեցին նրա խաչելությանը, համագործակցեցին հռոմեացիների հետ ՝ հետապնդելով Քրիստոսին, ինչը նրանց հիմնական սխալն էր: Հրեաները երկու պնդում են անում Քրիստոսի մեսիայի մասին: o Ոչ ոք չի կարող համարվել Աստված: Տորան հաստատում է, որ կա միայն մեկ Ամենակարող, անտեսանելի Աստված, միակ Աստված, որը չի բաժանվում եռամիասնության: Հիսուսն ինքը գիտակցեց Աստծո յուրահատկությունը: Եվ Հիսուսն Ինքն ասաց նրան. «Ինչո՞ւ ես ինձ բարի կոչում: Ոչ մեկից բացի ոչ մի լավ բան չկա, Աստված» (Մատթ. 19): 17) Այս դեպքում ինչպե՞ս կարող է ծնված, խաչված, մահացած մահկանացուն լինել Աստծո անմահ, անբաժանելի մասը: o Հիսուսը չի կատարում Մեսիայի աշխատանքը: Եթե Հիսուսը Մեսիան լիներ, ապա նա կկատարեր Մանա– սական մարգարեությունները, որոնք տրվել էին «Տանախ» –ում: Օրինակ ՝ Մեսիան աշխարհին բերում էր խաղաղություն և հանգստություն, համընդհանուր հարգանք Աստծո հանդեպ ՝ առաջնորդելով բոլոր մարդկանց Իր ճանապարհով: Նա կբուժի բոլոր հիվանդներին: «Այն ժամանակ կույրերի աչքերը կբացվեն, և խուլերի ականջները կհանվեն. 5-6): Ամփոփելով վերը նշվածը, պետք է նշենք, որ մեր ուսումնասիրության կենտրոնում հայտնվեցին և՛ տղամարդ, և՛ կին ներկայացուցիչներ, որոնք սեմական ժողովուրդների պատմամշակութային շերտի ամենակարևոր կրողներն էին և զարգացման շարժիչն էին: Արձանագրենք, որ Հին Կտակարանի (5-րդ դար) տեքստերից Յոթանասնյակի սրբացումը, ըստ էության, կղզին է, որը լուրջ գիտական հետազոտությունների հնարավորություն է ընձեռում: Իրականում, համաշխարհային կրոններից շատ առաջ ընկած, այս տեքստերը ժամանակակից գիտնականները համարում են բնօրինակ տեքստեր: Սպիտակ ուսուցչի ժամանումը, որպես հին ժամանակների մարգարեների և առաքյալների անկասկած, անփոփոխ հեղինակություն և նրանց գործունեության գնահատում, իսկապես խոսում է այն մասին, որ հին տեքստերը հետագայում տարբերվել են կանոնավորներից և ունեցել են խորը սոցիալ-տնտեսական պատճառները որոնք աղբյուրներում տարաձայնությունների են հանգեցրել: Չնայած վերը նշված հակասություններին ՝ Հին Կտակարանի գլխավոր հերոսը Մովսեսն է, իսկ առանցքը, որի շուրջ ծավալվում է Հին Կտակարանի արժեքային համակարգը ՝ Մովսեսին տրված տաս պատվիրաններն են: Ուսումնասիրության ոլորտի առանցքային խնդիրներից մեկը Հիսուս Նազովրեցու ՝ որպես աստվածաշնչյան մեծագույն կերպարի ազդեցությունն է մյուս երկու հայտնագործող կրոնների համակարգերի վրա: Եկեք արձանագրենք, որ Հին Կտակարանը, գրվելով նախքան քրիստոնեությունը, չի կարող վերաբերմունք ունենալ Հիսուսի նկատմամբ, իսկ քրիստոնեությունը Հիսուս Քրիստոսի փրկչի գալը 2 Տե՛ս www.evangelie.ru: Այն հիմնված է Հինտակարանի մարգարեությունների վրա: Հալդայականության վերաբերմունքը Հիսուսի նկատմամբ Թալմուդում արտահայտվում է բազմագույն գույներով, տեքստը ոչ այլ ինչ է, քան քրիստոնեության պայծառ արժեքները վախեցնելու փորձ: Վարկաբեկող տեքստերն այստեղ անվիճելիորեն 1700 տարի տևած քրիստոնեություն-հուդայականություն լարված հարաբերությունների արդյունք են: Բայց պատկերն իսլամում: Այստեղ Հիսուսը Ալլահին ամենամոտ մարգարեն է և փառահեղ ռազմական հրամանատարը, որը վերջին մարտում հաղթեց չար ուժին: Եզրափակելով հոդվածը ՝ հարկ է նշել, որ հոդվածի ընթացքում հնարավոր չէ համեմատաբար ուսումնասիրել հավատուրաց կրոնների տեսակների համեմատությունը, բայց ընդհանուր ուսումնասիրությունը ցույց է տալիս դրանց տոհմաբանական արմատները, հասարակության էվոլյուցիան Հին Կտակարանից մինչև Qur'anուրան և theուրան: Ամալյա Գրիգորյան ԱՍՏՎԱԱՇՆՉԱԿԱՆ ՆԿԱՐՆԵՐ ՀԱՅՏԱՐԱՐՄԱՆ ԿՐՈՆՆԵՐՈՒՄ Հիմնաբառեր. Հուդաիզմ, քրիստոնեություն, իսլամ, միաստվածային կրոն, մարգարե, Թալմուդ, Qur'anուրան ։
| Հոդվածը նվիրված է հայտնութենական կրոններում ներառված աստվածաշնչյան կերպարներին, որտեղ ցույց է տրվում հայտնութենական կրոնների ծագումնաբանությունը` հիմքում ունենալով Մովսեսի օրենքը, զարգացումը, փոխհարաբերությունը ժամանակի մեջ։
Ներկայացվում են աստվածաշնչյան այն կերպարները, որոնք իրենց յուրահատուկ տեղն ու բացատրությունն ունեն հայտնութենական կրոններում։
Թերևս ուսումնասիրության առանցքում գտնվում է Հիսուս Քրիստոսը։
Շեշտը դրվում է այն հարցին, թե ինչպես է Հիսուսը իբրև մարգարե ընդունվում իսլամում, և ինչու նրան իբրև մեսիա չընդունեցին հրեաները։
|
ԿԱ SYՄԱԿԵՐՊՈՒԹՅԱՆ ՍԻՄԲՈԼԻ ՀԱՍՏԱՏՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ՀԱՍՏԱՏՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ ՌԱRՄԱՎԱՐՈՒԹՅԱՆ ՄԱՍԻՆ modernամանակակից աշխարհում անհնար է պատկերացնել տնտեսություն, բիզնեսի զարգացում, լավ մշակված PR ռազմավարություն առանց գովազդի, այլապես մարդիկ պարզապես չեն կողմնակալ ապրանքների բազմազանության մեջ: Որպեսզի հնարավորինս շատ հաճախորդներ ունենան, ընկերությունները պատրաստ են ցանկացած քայլի, մեծ գումարներ ներդնել PR քաղաքականության մեջ, փոխել իրենց իմիջը, նույնիսկ վերանվանվել և այս ամենը `հնարավոր հաճախորդներին գրավելու համար: Brandանկացած ապրանքանիշի պատկեր կառուցելը սկսվում է կազմակերպության անվան ընտրությունից, ինչը շատ կարևոր և պատասխանատու աշխատանք է: Ընտրված անունը կարող է անհաջող լինել, ինչը բացասաբար կանդրադառնա ամբողջ պատկերի վրա: Կարծիք կա, որ անունը պետք է կապվի կազմակերպության արտաքին պատկերի հետ, բայց դա այդպես չէ, քանի որ հաջող անունն ավելացնում է կազմակերպության դասակարգումը 1: Բազմաթիվ կազմակերպությունների, ձեռնարկությունների համար արտադրանքի ռեբրենդինգը համարվում է զարգացման լավագույն միջոց: Ապրանքանիշի անբաժանելի տարրերն են ՝ պատկերանշանը, անվանումը, դիզայնը, խորհրդանիշները: Սրանք որոշիչ դեր ունեն ապրանքանիշում: Այս բոլոր տարրերը պետք է մանրամասնորեն մտածվեն, համապատասխանեն կազմակերպության նպատակին, ծառայությանը: Ստեղծագործությունը հաջողված է համարվում, երբ ստեղծվում է անհատական ապրանքանիշ, որը չունի այդպիսի միջավայր, ունակ է զարմացնել, գրավել, ուրախացնել: Ապրանքանիշ ստեղծող գործակալությունները ստեղծում են ապրանքանիշը, և ապրանքանիշի հետագա պահպանումը համարվում է կազմակերպության բիզնեսը, որտեղ PR- ն ունի իր ուրույն և կարևոր դերը: 2 Կարծիք կա, որ ավելի լավ է հասարակության կարծիքը սովորեցնել, քան ազդել դրա վրա: Այնուամենայնիվ, ողջամտորեն մշակված PR ծրագրերը կարող են ինչ-որ կերպ փոխել հասարակության կարծիքը: Այս աշխատանքի նպատակն է ուսումնասիրել կապը Հայաստանում գործող արդյունավետ կապի օպերատորների խորհրդանիշների (ՎիվաՍել ՄՏՍ և Beeline) հոգեբանական ազդեցության և PR ռազմավարության միջև: Վարկածն այն է, որ կազմակերպությունների խորհրդանիշներում գույների և բառերի ճիշտ համադրությունը կբարձրացնի PR- ի արդյունավետությունը: Ամեն օր մենք հանդիպում ենք բազմաթիվ նույնական արտադրանքների, ֆիզիկապես ի վիճակի չենք համեմատել դրանց բոլորի կազմը և գործառույթները: Այս իրավիճակում ապրանքանիշը պարզապես «փրկօղակ» է, քանի որ յուրաքանչյուր ապրանք ունի սովորական, հասարակ մարդկանց համար պարզ պիտակ: Այնուամենայնիվ, փորձը ցույց է տալիս, որ ապրանքանիշը չի կարող երկար տևել նույն տեղում, ռեբրենդինգի խնդիրն առաջանում է ժամանակի ընթացքում: Բրենդի արմատական փոփոխությունները հավասարազոր են նոր ապրանքանիշի կառուցմանը: Խորը ռեբրենդինգի դեպքում նոր ապրանքանիշը կարող է կապված լինել հնի հետ `միայն մեկ կամ մի քանի հատկանիշներով, օրինակ` Kamlogot անվանմամբ: Այնուամենայնիվ, նման փոփոխությունները ռիսկային են: Կազմակերպության պատկերն, իհարկե, սերտորեն փոխկապակցված է կազմակերպության ղեկավարության հետ: Աշխարհում այսօր կան բազմաթիվ կազմակերպություններ, որոնց ղեկավարների կերպարը ոչ միայն կազմակերպության իմիջի կարևոր մասն է, այլև կազմակերպության արժեքը մեծացնում է միլիոնավոր դոլարներով: Հասարակական գիտակցության մեջ կան մշակույթին բնորոշ հնագետ-կարծրատիպեր: Օրինակ ՝ հեռահաղորդակցության ոլորտում բոլոր բջջային օպերատորները բախվում են բջջային կապի հետ կապված այնպիսի հնէաբանություններին և կարծրատիպերին, ինչպիսիք են բջջային կապի վտանգը կամ վախը, որ խոսակցությունները լսում են հատուկ ծառայությունները: Իհարկե, գրեթե հնարավոր չէ ռացիոնալ միջոցներով պայքարել նման հնէաբանների և կարծրատիպերի դեմ: Նույնը վերաբերում է որոշակի արքետիպերին և կարծրատիպերին, որոնք կապված են որոշակի կազմակերպության հետ: Որպես ասվածի օրինակ `կարելի է մեջբերել« ԱրմենՏելի »վերաբերյալ կարծրատիպերը մեր հասարակության մեջ: Elineիշտ է, Beeline- ը Հայաստան մտնելուց հետո այն մտնում է Beeline ապրանքանիշի տակ, բայց հասարակության գիտակցության մեջ Beeline- ը դեռ ասոցացվում է ԱրմենՏելի հետ, և, իհարկե, նույն կարծրատիպերն են վերաբերում վերջիններիս կողմից մատուցվող ծառայությունների վերաբերյալ: Beիշտ է, որ «Beeline» ապրանքանիշն այնքան ազդեցիկ է, որ չի կարող ազդեցություն չունենալ հուզական մակարդակի վրա: Այնուամենայնիվ, հաշվի առնելով մեր հասարակության առանձնահատկությունները, կարծում ենք, որ ավելի ճիշտ կլինի, որ «Beeline» - ը մշակի եզակի ռազմավարություն `վերջապես ազատվելու« ԱրմենՏելի »իմիջի հետ կապված բացասական ընկալումներից: Այս պարագայում ենթագիտակցական մակարդակի վրա աշխատելու անհրաժեշտությունն արդեն ի հայտ է գալիս, երբ շեշտը դրվում է ոչ թե բանական, այլ հուզականների վրա: Այստեղ կարող են օգտագործվել տարբեր PR տեխնոլոգիաներ, ներառյալ ռեբրենդինգը: Մեր գիտական խնդիրները լուծելու համար մենք օգտագործել ենք հետևյալ մեթոդներն ու մեթոդները: Օգտագործեցինք հոգեբանական թեստեր, հարցաշար - գործունեության վերլուծության մեթոդներ: Իզարդի «otգացմունքների կապը գույների ճանաչման հետ» թեստը: Նպատակն է բացահայտել առարկաների գույնի ընկալումը և դրանցից բխող հուզական (հուզական) ազդեցությունները: Թեստը բաղկացած է աղյուսակից, որը ներառում է 8 գույներ ըստ Luscher աղյուսակի (կապույտ, կանաչ, կարմիր, դեղին, մանուշակագույն, սպիտակ (հեղինակի առաջարկած մոխրագույնը մենք դարձրել ենք սպիտակ), s, մոխրագույն) և 9 հույզեր ըստ Իզարդ (հետաքրքրություն, ուրախություն, զարմանք, տխրություն, զայրույթ, դժգոհություն, խիղճ, վախ, հոգնածություն): • Մեր կողմից մշակված հարցաթերթիկի մեթոդը տասը հարց է պարունակում: Առաջարկվող հարցաշարը ներառում է հարցվածների գենդերային տվյալները, ՎիվաՍել-ՄՏՍ Բ Beeline կապի օպերատորների PR ռազմավարության հոգեբանական ազդեցությունը չափող տարբեր հարցեր (հարցաշարի նմուշը ներկայացված է Հավելված 1-ում): Նպատակն է բացահայտել այն ասոցիացիաները, որոնք հարցվածներն ունեն կազմակերպության խորհրդանիշների հետ, ինչպիսիք են PR ազդեցության ուժը: • Մենք նաև իրականացրել ենք ՎիվաՍել-ՄՏՍ-ի և Beeline կապի օպերատորների գործունեության, մասնավորապես `PR ռազմավարության, հոգեբանական վերլուծություն` վերջիններիս PR- ում հոգեբանական գիտելիքների ներդրումը բացահայտելու նպատակով: Նախ նշենք, որ մեր ուսումնասիրած երկու ընկերություններն էլ 100% ճանաչելի են, ինչը ապացուցում է, որ ապրանքանիշերն, որպես այդպիսին, հաջողակ են: Այժմ անդրադառնանք կոնկրետ վերլուծությանը և դրանից ստացված արդյունքներին: Հետազոտության վերլուծությունը հիմնված է հասարակության կարծիքի վրա, որտեղ մենք աշխատել ենք 20-60 տարեկան 100 կին և տղամարդ: Երկու թեստերն էլ անցկացրել ենք նույն մարդկանց հետ, որոնց համեմատական վերլուծությունը կներկայացվի որպես հետազոտության տոկոս: Անդրադառնալով «ՎիվաՍել ՄՏՍ» խորհրդանիշին (լոգոն) `առաջին հերթին անհրաժեշտ է առանձնացնել վերջինիս գունային գծերը: Դա կարմիր և սպիտակ գույների եզակի համադրություն է: Ինչպես արդեն նշվեց տեսական մասում, կարմիրը ամենաազդեցիկ գույներից մեկն է, որը շատ դժվար է չնկատել, անտեսել: Կազմակերպության PR մասնագետները երկար ժամանակ աշխատել են խորհրդանիշի ընտրության վրա, դրանք հասել են այն արդյունքի, որի ականատեսն է այսօր մեր հասարակությունը: ՎիվաՍել-ՄՏՍ-ն այսօր ամենահզոր բջջային օպերատորն է, ինչը նրանց ճիշտ աշխատանքի, գրագետ PR ռազմավարության արդյունքն է: Առանց գույնի ընտրությունը անտեսելու, հարկ է նշել, որ կազմակերպության մշակողները որոշել են կենտրոնանալ կարմիրի և սպիտակի համադրության վրա, որը գույների ամենաազդեցիկ համադրություններից մեկն է, այս դեպքում տեսողականորեն մի փոքր խորություն է տալիս խորհրդանիշ, տալիս է պարզության զգացում: Կարմիրով առաջացած հույզերը տարբեր են տղամարդկանց և կանանց համար: Եթե կանանց մոտ կարմիր գույնը զայրույթ է առաջացնում մոտ 16% -ի մոտ, ապա տղամարդկանց մոտ զայրույթի հույզն ավելի ցածր է: Հասկանալի է, որ այս գույնի չարաշահումը կարող է ագրեսիա առաջացնել, հատկապես կանանց մոտ: Երջանկությունը կանանց մոտ տեղի է ունենում մոտ 18%, իսկ տղամարդկանց մոտ ՝ 6%, ինչը վկայում է, որ ամեն դեպքում կարմիրը ցանկալի է երկուսի համար էլ: Կանանց 10% -ը և տղամարդկանց 26% -ը հետաքրքրված են կարմիրով, այսինքն ՝ նշված գույնը ի վիճակի է մարդու մոտ առաջացնել այս կամ այն բանը կատարելու մեծ ցանկություն: Կանանց 4% -ը և տղամարդկանց 6% -ը չեն սիրում կարմիր գույնը, ինչը նշանակում է, որ քչերն են մերժում այս ապրանքանիշը: Եվ ահա վախը, եթե կանանց դեպքում այն մոտ է 1% -ին, տղամարդկանց մոտ այն ամբողջովին բացակայում է (0%): Առարկաների կողմից սպիտակի նկատմամբ զգացմունքներն ավելի մեղմ են, քան կարմիրի դեպքում: Այս դեպքում կանանց և տղամարդկանց հույզերը գրեթե հավասար են: Կանանց 18% -ի մոտ սպիտակ գույնը երջանկության զգացողություն է առաջացնում, ինչը գրեթե հավասար է տղամարդկանց ցուցանիշին (20%): Հետաքրքրությունը ծագում է կանանց 22% -ի մոտ, տղամարդկանց 16 16% -ը, կանանց խիղճը `կանանց 6% -ը` 10 տղամարդկանց 10% -ից, կանանց 4% -ի համար `տղամարդկանց 2% 2-ը, ոչ մի սպիտակ կին բարկացած պատճառներ չունի (0%) և տղամարդկանց դեպքում 2% -ը նկատելի զայրույթ ունի: Թվում է, որ սպիտակը գրեթե բացասական հույզեր չունի, ինչը հուշում է, որ PR ռազմավարության մեջ այս գույնի օգտագործումը կարող է բերել դրական արդյունքի, բայց խորհուրդ է տրվում օգտագործել այն երկրորդ գույնի հետ միասին `այն դրական, կատարելապես մաքուր գույն դարձնելու համար: , Դա չի ստիպում մարդկանց դատարկություն զգալ: Գույնի օգտագործումը օգտագործվում է նաև աշխատողների հագուստի ընտրության հարցում, որտեղ գերակշռում է սպիտակ գույնը: Անդրադառնալով «Beeline» խորհրդանիշի գունային առանձնահատկություններին `հարկ է նշել, որ այս դեպքում գործում է կապույտ-դեղին շերտերի գունային համադրությունը, որտեղ սա ավելի դասական օրինակ է, իսկ դեղին գույնը` հաստատման պահանջ, իսկ դեղինը `դրա վրա: պատկերը լուսավորում է պատկերը և ուշադրություն հրավիրում դրա վրա: գերող. Դեղինից առաջացող զգացմունքները տարբերվում են տղամարդկանց և կանանց միջև: Դա կանանց մոտ 16% -ի մոտ ուրախություն է առաջացնում տղամարդկանց 20% -ի մոտ, ինչը ապացուցում է, որ այն դրական գույն է: Դա կանանց մոտ 12% -ի մոտ առաջացնում է զայրույթ տղամարդկանց 8,8% -ում, ուստի չպետք է չարաշահել այն: Surpriseարմանքի դեպքում տվյալները զգալիորեն տարբերվում են միմյանցից, քանի որ եթե այդ մասին հայտնում է կանանց միայն 6% -ը, ապա տղամարդկանց համար դա կազմում է 18%: Ակնհայտ է, որ այս գույնը մարդկանց հետաքրքրություն առաջացնելու ունակություն ունի: Կանանց 6% -ը և տղամարդկանց 4% -ը հոգնել են դեղին գույնից: Այստեղ նույնպես տվյալները գրեթե հավասար են: Բայց չսիրելու դեպքում տղամարդիկ ձեռնպահ են մնում (0%), ի տարբերություն կանանց 4% -ի: Հետազոտության արդյունքները ցույց են տալիս, որ դեղին գույնն ունի արագ ուշադրություն գրավելու հատկություն: Այս գույնի օգտագործումը կարելի է համարել հաջողված, բայց առանց չարաշահման: Դեղին նախընտրությունը վկայում է մեծ երջանկության երկար սպասված հույսի, նոր, բայց դեռ չձևավորված ինչ-որ բանի որոնման մասին: Դեղինի մերժումը նշանակում է հիասթափություն, չիրականացված հույսերի զգացում, հետագա կորուստներից և հիասթափություններից պաշտպանվելու փորձ: Հաջորդ երանգը, որն օգտագործվում է «Beeline» - ի խորհրդանիշում, սա է, որի արդյունքները շատ հակասական են տղամարդկանց և կանանց համար: Այսպիսով, եթե դա վախ է առաջացնում կանանց 22% -ի մոտ, ապա տղամարդկանց միայն 10% -ն է արձագանքում նույն հույզին: Սրա բացատրությունը կարելի է համարել, որ իգական սեռը ավելի զգացմունքային է, քան տղամարդը: Այս գույնը տխրություն է առաջացնում կանանց 14% -ի և տղամարդկանց 4% -ի մոտ, ինչը մենք համարում ենք հակասական ցուցանիշ: Այստեղ նույնպես պատճառը կարելի է բնորոշել որպես կանանց զգայունություն: Եթե կանանց միայն 3% -ն է այն ստանում, ապա տղամարդկանց 9% -ն այն ստանում է, ինչը, կարելի է ասել, արդյունավետ է PR ռազմավարության մշակման գործում: S- ը հոգնում է կանանց 6% -ը և տղամարդկանց 10% -ը, իսկ կանանց 2% -ը հակված չէ ցանկացած տղամարդու (0%): Այսպիսով, հետազոտության արդյունքների հիման վրա կարող ենք ասել, որ գույների եզակի համադրությունը կարող է օրինակելի արդյունք տալ, քանի որ այն ուժեղ ազդեցություն է ունենում ցանկացած գույնի վրա ՝ ընդգծելով և ամրապնդելով այդ գույնի հատկությունները, որի վառ օրինակն է «Beeline»: Կազմակերպության անձնակազմի հագուստը «ընտրված է» դեղին-կապույտ գույնի համադրությամբ, որը գործում է նաև «ՎիվաՍել ՄՏՍ» -ի դեպքում `խորհրդանիշի գույներին համապատասխան: Մեր կողմից մշակված հարցաշարում ներառված էր նաև կազմակերպության խորհրդանիշի հետ ասոցիացիաների վերաբերյալ հարց: ՎիվաՍել-ՄՏՍ-ի դեպքում դա տարբեր ասոցիացիաներ է առաջացնում տղամարդկանց և կանանց հետ, բայց հիմնականում ասոցացվում է ձվի, հաղթանակի, բարեգործության կամ ջերմության, իսկ անունը հաղթանակի հետ: Ստանալով հետազոտության տվյալները ՝ մի փոքր զարմացանք, քանի որ ՎիվաՍել-ՄՏՍ-ի մեծամասնությունը Մենք չէինք սպասում, որ խորհրդանիշը նույնանա ձվի հետ: Հոգեբանական տեսանկյունից մենք դա համարում ենք թաքնված ազդեցության մեթոդ: Գուցե ապրանքանիշի ստեղծողները միտումնավոր են օգտագործել այս մեթոդը դիտավորյալ ազդեցություն ունենալով մարդու ենթագիտակցության վրա, քանի որ ձուն համարվում է սկիզբը, կյանքը: Թարգմանված ՝ «Viva» նշանակում է «հաղթանակ», իսկ «Cell» նշանակում է «բջիջ», բայց շատ քչերն են ուշադրություն դարձնում ապրանքանիշի թարգմանությանը, ընդ որում ՝ շատերը, առանց իմանալու վերջինիս նշանակությունը, նույնացնում են այն ձվի հետ: Կարելի է ասել, որ խորհրդանիշը, որպես այդպիսին, ազդեցիկ է `շնորհիվ PR- գույնի ճիշտ համադրման PR PR ռազմավարության, որը մարդկանց մոտ ջերմության և հարազատության զգացողություն է ստեղծում: «Beeline» - ի դեպքում զուգորդումները նույնպես հետաքրքիր են: Նախ նշենք, որ «Beeline» բառացիորեն նշանակում է «Bee» - «մեղու» և «լայն» (Line) - «գիծ», «կապ»: Այս դեպքում «մեղու» տարբերակի գերակշռությունը կարելի է համարել լավ ազդեցության արդյունք, քանի որ քչերն են համարում ապրանքանիշի նշանակությունը համակցություններ վերցնելիս: Կարելի է ասել, որ ապրանքանիշն ունի շատ ճիշտ ազդեցության համակարգ, որը երկար ժամանակ պահպանվում է մարդկանց հիշողության մեջ, քանի որ գովազդներում հաճախ կար մի մեղու, որը ճարպիկ ու աշխատասեր է: Անունից բացի, իմ պատկերանշանը ճիշտ է ընտրված, քանի որ ենթագիտակցական մակարդակով երկրի խորհրդանիշը մարդկանց մոտ առաջացնում է միասնության, ամբողջականության խորհրդանիշ: Անդրադառնալով ռեբրենդինգին `նշենք, որ VivaCell MTS- ի դեպքում այն այնքան ուժեղ չէր, որքան Beeline- ի դեպքում, պատճառը, թերևս, ընկերության նորույթն էր, բացի այդ, եթե Beeline- ը ամբողջովին վերանվանված տարբերակն է «ԱրմենՏելը», այնուհետև ՎիվաՍելը վերցրեց միայն «ՄՏՍ» հավելվածը, որը անունը հարստացնում է հոգեբանական տեսանկյունից: Անդրադառնալով «ԱրմենՏելի» ռեբրենդինգին `հարկ է նշել, որ այս դեպքում ռեբրենդինգի ռազմավարությունն ավելի արագ էր, բայց ոչ այնքան արդյունավետ, քանի որ, չնայած մերժմանը, հասարակության մեջ շատերը դեռ շարունակում են օգտագործել« ԱրմենՏել »ապրանքանիշը: Դա ավելի նկատելի է տարիքային ավագ խմբերի մոտ: Պատճառը, թերեւս, տարիներ առաջ, մարդկանց հիշողության մեջ հաղորդակցության միակ հզոր միջոցն էր, որն ավելի հզոր էր, քան նույն ապրանքանիշի այսօրվա ռեբրենդինգը: Մենք նաև հետազոտություն ենք անցկացրել ՝ պարզելու «ԱրմենՏել» -ի ռեբրենդինգի արդյունավետությունը: Նշենք, որ «ԱրմենՏել» ապրանքանիշը նախընտրել են 40 տարեկանից բարձր մարդիկ ՝ պատճառաբանելով, որ դա հին սովորություն է, իսկ սովորություններից հրաժարվելը մի փոքր դժվար է: Բացի այդ, դա Հայաստանում կապի առաջին օպերատորն էր: Բայց «Beeline» - ի ընտրողները պատճառաբանում են, որ գովազդների պատճառով «ԱրմենՏելը» փոխարինվեց «Beeline» - ով: Հենց այստեղ պետք է ընդգծել «Beeline» գովազդի ազդեցությունը: Գովազդի տեսանկյունից Beeline- ի ինքնազննումը տեսարանների և սյուժեի առումով ավելի հետաքրքիր է, քան VivaCell-MTS- ը, որն արտացոլում է ավելի դասական օրինակ: Այդ պատճառով առաջին օպերատորի գովազդները կարելի է համարել առավել տպավորիչ և ազդեցիկ: Գովազդներում միակ բացասական տարրն այն է, որ լինելով հետաքրքիր, զվարճալի (հիմնականում), այն թարմացվում և փոխվում է բավականին ուշ, ինչը մարդկանց ձանձրացնում է, որի դեպքում հակակրանքի լուրջ ռիսկ կա: ՎիվաՍել-ՄՏՍ-ի գովազդներում ներկայացված են եվրոպական մշակույթի տարրեր, գովազդներն ավելի եթերային և պարզ են, երաժշտությունը հիշարժան է, դիտելիս ագրեսիա չի առաջացնում, անդրադառնում է առավել հրատապ խնդիրների, ներառյալ `հաշմանդամություն ունեցողներին, գովազդներն ուղղակիորեն առնչվում են հասարակական կյանքին: որն, ի տարբերություն մյուսի, հնարավորություն ունի ավելի երկար շրջանառելու ՝ առանց մարդկանց հոգնեցնելու: Իսկ «Beeline» - ի դեպքում գովազդները հաճախ ագրեսիա են առաջացնում, քանի որ գովազդի տակ ծավալը բավականին մեծ է, ինչը հոգեբանական տեսանկյունից անուշադրության կենտրոնացման միջոց է, բայց ագրեսիա առաջացնելու հավանականությունն այս դեպքում մեծանում է: Կառուցվածքային տեսանկյունից դրանք ավելի ազդեցիկ են, քան ՎիվաՍել-ՄՏՍ-ի գովազդները, քանի որ այս դեպքում պետք է ուշադրություն դարձնել կամուֆլյաժին: Beeline- ի գովազդները ունեն շատ հումորային տարրեր, ինչը լավ ընտրված PR ռազմավարություն է ՝ հաշվի առնելով էթնիկ պատկանելությունը, քանի որ հայերը սիրում են հումորը և գնահատում են այն: Ենթադրելով ի սկզբանե, որ կազմակերպությունների խորհրդանիշների գույների և բառերի ճիշտ համադրությունը մեծացնում է PR- ի արդյունավետությունը, մենք եկանք այն եզրակացության, որ վարկածը, որպես այդպիսին, հաստատված է, քանի որ կազմակերպությունների դեպքում մենք տեսնում ենք որոշակի ռազմավարություններ `արդյունքում ստացված , , Այսպիսով, վերը նշված հետազոտությունը կատարելով ՝ մենք հանգում ենք որոշակի եզրակացությունների, այսինքն ՝ գոյություն ունի հոգեբանորեն ազդեցիկ կապ գույների և հույզերի միջև, ինչը ենթադրում է, որ գույների ընտրությունը կարող է դրական կամ բացասական ազդեցություն ունենալ կազմակերպության հաջողության, հեղինակության, ճանաչման, և ընդհանուր կատարումը ՝ որպես խորհրդանիշներ: Colorանկացած մեկ գույնի գերակայությունն ընդունակ է ագրեսիա առաջացնել, ուստի անհրաժեշտ է գոնե մեկ այլ գույների համադրություն: Քանի որ տարբեր գույները տարբեր հույզեր են առաջացնում, խորհրդանիշով խրախուսվում է տարբեր գույների փունջ, քանի որ ստեղծվում է հոգեբանական կապ առաջնորդի կերպարի և տվյալ կազմակերպության միջև, ինչը որոշում է PR- ի արդյունավետությունը: Այնուամենայնիվ, եթե այն չկա («Beeline» - ի օրինակում), ապա PR- ի արդյունավետությունը պայմանավորված է փոխհատուցող գործոնով, օրինակ `համապատասխան գունային համադրությամբ ստեղծված խորհրդանիշով: Գրականություն 1. Պեսոցկի Ե., Սովրեմեննայա ռեկլամա: Տեսություն և պրակտիկա, Ռոստովի անվ., «Փյունիկ», 2003,3: Резепов И., Психология рекламы и PR, Из-во. Dashkov and Co., 2009, 224 էջ 4: Cenev V., Հոգեբանություն (ԳՈՎԱԴ, NLP AND 25-KADR), հրատարակիչ: ООО «Бератор», Սաթենիկ Գրիգորյան ԿԱGՄԱԿԵՐՊՈՒԹՅԱՆ ՍԻՄԲՈԼԻ PR PRACTYA- Ի ՀՈԳԵԲԱՆԱԿԱՆ ՆԵՐԱՈՒԹՅՈՒՆ Հիմնաբառեր. Ապրանքանիշ, գովազդ, PR, ռեբրենդինգ, նախատիպեր, կարծրատիպեր, խորհրդանիշներ, խորհրդանիշներ: ։
| Ամեն օր մենք հանդիպում են բազում միանման ապրանքների և ֆիզիկապես անկարող ենք համեմատել այդ ամենի բաղադրությունն ու ֆունկցիաները։
Այս իրավիճակում բրենդը ուղղակի «փրկարար օղակ» է, իսկ գունային ընտրությունը կարող է դրական կամ բացասական տեսանկյուններից անդրադառնալ կազմակերպության հաջողության, վարկանիշի, ճանաչելիության և առհասարակ գործունեության վրա։
Տվյալ աշխատանքի նպատակն է ուսումնասիրել ՀՀ-ում արդյունավետ գործող կապի օպերատորների (ՎիվաՍելլ ՄՏՍ և Բիլայն) խորհրդանիշերի հոգեբանական ներգործության և PR ռազմավարությունների միջև եղած կապը՝ հիմնվելով մեր կողմից կատարված հետազոտության արդյունքների վրա։
|
Նախաբան։
Մեր պատմիչներից Փավստոս Բուզանդը և ՄովսեսԽորենացին բավականին մանրամասն նկարագրում են IV դարի հայպարսկական պատերազմների ժամանակ Հայաստանում ուրացող ևդավաճան Մերուժան Արծրունու կատարած չարագործությունները։
Այդուհանդերձ, Մերուժանի վախճանը նրանք տարբեր կերպ եննկարագրում։
Ըստ Փավստոս Բուզանդի՝ Մերուժան Արծրունինսպանվել էր Մանվել Մամիկոնյանի հետ մենամարտի ժամանակ՝ սրազինակիցների կողմից, իսկ ըստ Մովսես Խորենացու՝ թագադիր ասպետՍմբատ Բագրատունին ձերբակալել էր նրան և երկաթե շիկացածշամփուրով պսակ պատրաստել ու դրանով «թագադրել» դավաճանին։
Հոդվածի նպատակն է նախ՝ պարզաբանել, թե ինչքանով էԽորենացուն հասած այս տեղեկությունը համապատասխանումիրականությանը, հետո՝ գտնել երկու պատմիչների հաղորդումներիտարբերությունների պատճառները,ստուգաբանությունների միջոցով հիմնավորել, որ Թագադիր ասպետությունըԲագրատունիներին՝ իրենց նախնիներից ժառանգված պաշտոն է եղել և,վերջապես, տեղորոշել Բագրատունիների նախնական ոստանիգտնվելու վայրը։
ինչպեսնաևլուսաբանելուԱյս հարցերը խիստ արդիական են Հայոց պատմության կնճռոտխնդիրներըէլմասնագետների մոտ առկա են թյուրըմբռնումներ վերոբերյալիրադարձության շուրջ, ինչն էլ տարատեսակ կարծիքների տեղիք էտվել։
հարցերին անդրադարձելՀ. Աճառյանը, Գ. Սրվանձտյանցը, Ս. Տ. Երեմյանը, Ն. Ադոնցը և այլք։
Հոդվածում արծարծվածհամար,քանզիմինչևհիմաեն Մեր պատմիչներից Փավստոս Բուզանդը և Մովսես Խորենացինբավականին մանրամասն նկարագրում են IV դարի հայ-պարսկականպատերազմների ժամանակ Հայաստանում ուրացող և դավաճանՄերուժան Արծրունու կատարած չարագործությունները։
Այդուհանդերձ,Մերուժանի վախճանը նրանք տարբեր կերպ են նկարագրում։
Ըստ Փավստոս Բուզանդի՝ Մերուժան Արծրունին սպանվել էրՄանվել Մամիկոնյանի հետ մենամարտի ժամանակ՝ սրա զինակիցներիկողմից։
Մանվելը Մեծ Հայքի սպարապետն էր և կառավարիչը 378384թթ. միջև[6, էջ 108-109]։
Բուզանդը դեպքը նկարագրելիսհավանաբար օգտվել է Մամիկոնյանների տոհմական ավանդություններից։
Ըստ նրա՝ ճակատամարտի թոհուբոհում Մանվելը,ճանաչելով Մերուժանին, նրան մենամարտի է կանչում։
Նիզակազենախոյանները «յորժամ հարկանէին նիզակօքն, քանզի երկոքեան արքնյաղթք էին, երկոքեան ի ձիոյն յերկիր անկանէին, եւ անդէն նիզակակիցնմանուելի Բաբիկ՝ տէր գավառին Սիւնեաց, հասանէր, նիզակաւ իվերուստ ի վայր ի կողին կարեր ընդ գետինն, եւ ոչ կարեր յառնել։
Իսկզսպարապետն Մանուել իւր վարաւանդասպասքն յերիվարն հանէին , եւզՄերուժանայ զգլուխն ի բաց հատանէին» [17, գիրք Ե., գլ. Խգ]։
հաղորդման մեջ Մ. Աբեղյանը «Պարսից պատերազմը» ժողովրդականվեպի ազդեցությունն է տեսնում։
Նա գրում է. «Վերջին անգամ պարսիցթագավորը դավաճան Մերուժանի գլխավորությամբ զորք է ուղարկումհայերի վրա։
Մերուժանն սպանվում է մարտի ժամանակ, նորա գունդնամբողջ կոտորվում է… Եվ հայերի այս հաջողությամբ վերջանում էՊարսից պատերազմը»։
[1, էջ 274-275] Ըստ Մովսես Խորենացու՝ Ձիրավի ճակատամարտում (371թ.)պարտություն կրած և փախուստի դիմած պարսիկների հետ միասինՄերուժան Արծրունին ևս փորձել էր հեռանալ, բայց Կոգովիտ գավառում նրան հասած թագադիր ասպետ Սմբատ Բագրատունին ձերբակալել էնրան և որոշել՝ որպես ուրացողի և դավաճանի, առանց դատի, տեղն ուտեղը մահապատժի ենթարկել նրան։
Ընդ որում՝ նա ընտրել էրմահապատիժն իրականացնելու յուրօրինակ մի ձև. երկաթե շամփուրըտաքացնելով մինչև շիկանալը, երկու պտույտ ոլորելով՝ որպես թագդնում է դավաճանի գլխին։
Ավելի լավ է բացատրությունը որոնենքԽորենացու հետևյալ տողերում. «բոլորեալ որպէս պսակ, եւյոյժարտաշէկ արարեալ ասէ. «Պսակէմ զքեզ, Մեհրուժան, քանզի ի խնդիրէիր թագավորել Հայոց. եւ ինձ ասպետիս պարտ է զքեզ պսակել ըստսովորական իշխանութեան իմոյ հայրենեաց»։
Եւ մինչ դեռ տաքն էրիբրեւ զհուր՝ եդ ի գլուխն Մեհրուժանայ, եւ այսպէս սատակեցաւ չարն»։
[12, գիրք Գ, գլ. լէ] Ինչքանովէ ԽորենացունՀայաստանիհասած այս տեղեկությունըհամապատասխանում իրականությանը, դժվար է ասել, որովհետև,ինչպես տեսանք, Փավստոս Բուզանդը այլ կերպ և այլ ժամանակի մեջ էրներակայցնում Մերուժան Արծրունու վախճանը։
Կարծում ենք, որ այսպատմության հորինողը եղել է Բագրատունի տոհմի ներկայացուցիչ,իսկ Մովսես Խորենացուն ավանդությունը հասել էր իր մեկենասի՝մարզպանականՍահակԲագրատունու [12, գիրք Ա, գլ. ա] միջոցով։
Եթե Մերուժան Արծրունուվախճանի խորենացիական վարկածի հեղինակին ոգեշնչել է ուրացողինև դավաճանին Բագրատունի թագադիր ասպետի միջոցով համազորպատժի արժանացնելու փափագը, ապա, մեր կարծիքով, դրա համարհիմք է ծառայել շամփուր բառի՝ գրաբարում երկու տարբեր իմաստներունենալու հանգամանքը։
Ըստ Սմբատի կողմից Մերուժանինմահապատժիենթարկելու պատմության՝ խորոված անողներիներկայությունն է Սմբատ Բագրատունուն, հավանաբար, հուշելշամփուր բառի երկու նշանակությունները նկատի առնելով, չար խաղմարզպան-կառավարիչխաղալ Մերուժանի գլխին (բառիս բուն իմաստով) և նրան պսակել ոչ թեՊարսից թագավորի խոստացած Հայոց թագավորության շամփուրպսակով, այլ հայ գեղջուկի շիկացրած շամփուր-ձողով՝ խորովածիերկաթե շշով։
կոչվածիր աստղերի պսակԲնականաբար, Սմբատ Բագրատունուն հայտնի է եղել շամփուրբառի այդ հին իմաստը, որովհետև Մերուժանին«պսակելու»գործողությանը զուգընթաց նա ասել է. «Ըստ սովորական իշխանութեանիմոյ հայրենեաց»։
Շամփուր-ի հին նշանակությունն է առկա նրաածանցյալ շամփրակ<շամփուր-ակ բառում։
Շամփրակ նշանակում է«պսակ հիւսեալ, թագ», [14, էջ 464։
] իսկ Շամփուր-ը «պսակ» իմաստովառկա է Հայկ(ն) անվամբ հայտնի Օրիոն համաստեղության մյուս անվանմեջ՝ուրվագծայինդասավորության պատճառով. «Յունիս 14. Երեւի Հայկն որ է Շամփուրն»։
[2, էջ 492] Շամփրակ-ի «թագ, պսակ» նշանակությունից է գալիս Գր.Մագիստրոսի գործածած շամփրակազգեաց՝ «պսակավոր» բառը։
[2, էջ493] Շամփրակ-ի շափրակ տարբերակը նրա հետ միասին ուշմիջնադարյան «Բառգիրք հայոց»-ը բացատրում է որպես «պսակ կամզարդ»։
[5, էջ 247, 248] Շամփուր բառի երկրորդ նշանակությունն է«սայրասուր գաւազան երկաթի կամ փայտեայ, յոր անցուցանեն զշերտսխորովելի մսոյ», «երկաթյա կամ փայտյա սուր ձողիկ, խորովածի շիշ»։
[14, էջ 464; 2, էջ 492; Հմմտ. բրբ. շաբաթայ «երկայն և բարակ ձող» ևշապոյ «ձող» 10, էջ 490, 500]հիշեցնողբառի։
[Տեղի-բաունեցելՇամփուր «թագ, պսակ» բառից և նրա իմաստից անբաժան են Հայոցթագադիր ասպետներից ավանդաբար առաջինը համարված անձիՇամբատ(ըստ Մովսես Խորենացու) և Փառազեան (ըստ Անանունպատմիչի) կոչումները։
Շամբաթ-ը տարբեր է եբրայերեն «հանգիստ»նշանակող շաբաթ բառից և մաշված ձևն է նախնական *շամբապատնմանբարդհնչյունակապակցություններիցսղում]Հնչյունական անցման համար հմմտ. Ասպատ-ի առաջացումը*ասպապատ նախաձևից և Բիւրատ-ի առաջացումը *բիւրապատնախաձևից (սրանից էլ Բիրապատիկ կոչված հեքիաթային կերպարիանունը) [16, էջ 186-188]։
Ըստ այսմ, Շամբատ-ի *շամբապատ նախաձևընշանակելու էր «պսակ կապող, պսակակապ, թագակապ»։
Հմմտ.հայերեն պատ արմատից ծագած պատել բայի «փաթաթել» և պատիկբառի «փաթաթող» իմաստները [3, էջ 32-33]։
Ուշադրության է արժանինաև այն հանգամանքը, որ Անանուն պատմիչը ավանդականևօրինաչափերկրորդի-պաՎաղարշակի թագավորության առթիվ գործածում է պսակել բայը։
«Սմաընդ առաջ ելանէ Բագարատն Փառազեանյորդւոցն Արամենակայնախարար մեծ հանդերձ զաւրու։
Մատուցանէ նմա պատարագ ոսկի եւարծաթ. Եւ զարդարէ զնա ի սնդր եւ ի վակաս. պսակէ զնա ի թագհայրենի. Եւ նստուցանէ զնա ի վերայ ոսկիապատ ականակուռգահոյիցն»։
[15, գլ. Բ, էջ 9; Բուն հայկական ծագմամբ մերթագավորներին Մովսես Խորենացին կոչում է «բնիկ պսակաւորք արք»12, Ա, իբ] Պսակել նշանակում է «պսակաւ զարդարել. պսակ տալ կամդնել. վարձատրել փառօք», [14, էջ 662] «մեկի գլուխը զարդարել ծաղկեպսակով», «մեկի գլխին պսակ՝ թագ դնել», [11, էջ 122] իսկ բայի պսակարմատը նշանակում է «բոլորշի զարդ գլխոյ ի պէսպէս յորինուածոց՝որպէս թագ արքունի…» [14, էջ 661]։
Շամբատ-ի նման անձնանուն չէրլինելու նաև Բագարատի Փարազեան կոչումը, որը ևս նրան տրվածանվանում էր լինելու՝ իմաստակիցը թագակապ բառի։
Նրա հիմքումմենք տեսնում ենք սղված (մաշված) ձևը իրանական փոխառությունհանդիսացողփարուազ «ժապավեն» [3, էջ 490] բառի, որին հավելվել է -եան վերջածանցը (բառում անշեշտ ու-ի սղումը հայերենի համարօրինաչափ է, եթե միայն տեղի չի ունեցել փառազնեայ «ազնվական» [3, էջ 482] բառի ազդեցությամբ)։
Ըստ երևույթին, շամփուր-պասկի փոխարեն մահապարտի գլխիներկաթե շիկացած շամփուր-ձող դնելու Մերուժան Արծրունուն առնչվածդեպքը միակը չի եղել։
Ըստ Հովհան Մամիկոնյանի՝ իր զորքով Տարոններխուժած պարսից Տիգրան զորավարը Սմբատ Մամիկոնյանիցպահանջում էր իրեն հանձնել պարսից թագավորի թշնամիների՝հանգուցյալ Մուշեղ և Վահան Մամիկոնյանների ոսկորները։
Դրանցդիմաց նա խոստանում էր «եդից պսակ ի գլուխ քո եւ արարից զքեզմարզպան Հայոց»։
Խոստումից չհրապուրվելով՝ Սմբատը «կալեալզպատգամաւորսն՝ հրացոյց շամփուր մի երկաթի եւ եդ պսակ շուրջզգլխով նորա և ասէ. «Կա՛ց տեսնեմ, թե վասն քո զի±նչ պարգեւս գայցէինձ, որ ես քեզ պսակ եդի»։
[13, էջ 253-254] Այս դեպքում ևս պսակ-ը շամփուր չի կոչվում, բայց որ պսակիփոխարեն թշնամու գլխին շիկացած շամփուր (երկաթե ձողը) ենհագցնում, պարզ է դարձնում բառախաղի առկայությունը՝ շամփուրպսակի և շամփուր-ձողի միջև։
Այս անգամ ևս մահապատիժ գործածողըՍմբատ է կոչվում, բայց նա Բագրատունի չէ, Մամիկոնյան է՝ ԳայլՎահանի որդին, պարսից Սուրեն և Տիգրան զորավարներին 7-րդդարասկզբի կռիվներում հաղթողը[4, էջ 539]։
Ի դեպ, սա մերպատմությանը հայտնի 149 Սմբատների շարքում այդ անունը կրածմիակ Մամիկոնյանն է [4, էջ 538-563]։
Ինչպես Մ. Աբեղյանն էր վաղուցնկատել, «Վահանի որդի Սմբատի անունը հիշեցնում է ՍմբատԲագրատունուն։
Նրա (Սմբատ Մամիկոնյանի – Ս. Պ., Ա. Մ.) վրա էլպատմված կա Սմբատ Բագրատունու Մեհրուժանին պսակելու նման միբան… Այս Սմբատի անունը հին վեպի Սմբատի մի արձագանքն է լոկ,ինչպես և Մուշեղը հին վեպի Մուշեղն է» [1, էջ 307]։
Մ. Աբեղյանը«Սասնաժողովրդականդյուցազնավեպերի մեջ առանձնացնում է հին վեպը՝«Պարսիցպատերազմը», և նոր վեպը՝ «Տարոնի պատերազմը» [1, էջ 181-302 և 303324]։
ձևավորմանընախորդածծռեր»-իէջկենտրոնգավառում՝Քանի որ թագակապ ասպետի գործակալությունը դարեր շարունակեղել է Բագրատունի տոհմի մենաշնորհը, ըստ այդմ՝ նրա միջոցովկարելի էլուծել նաև Բագրատունիների նախնական ոստանիտեղադրության հարցը։
Տրդատ 1-ինի օրոք, ինչպես Ս. Երեմյանն էգրում. «Բագրատունիների հայրենի կալվածքը գտնվում էր Տմորիք կամԿորդրիքունենալով Ալկի ամրոցը։
Բագրատունիների նախնական տերիտորիան Պտղոմեոսի (90-168թթ.)«Աշխարհագրության» մեջ հայտնի է Σαμβάθαι ʼέθνος (անունով – Ս. Պ., Ա. Մ.) և համապատասխանում է հայ մատենագիրների «Մարացաշխարհին»747]։
Բագրատունյաց ոստանի այսպիսիտեղադրությունը հաստատվում է Մովսես Խորենացու մի հաղորդմանմիջոցով, թեպետև նա դա վերագրում է Արտաշեսի (ըստ երևույթին,Արտաշես 1-ինի՝ մ.թ.ա. 189-160 թթ.) ժամանակաշրջանին։
Նա գրում է.«Սմբատ Բագրատունին գնաց զկողմամբք Ասորեստանի, իւրովք կամօքթողլով զիշխանութիւն զօրացն Հայոց, ընդ որ խանդայրն Արտաւազդ։
Հրամանաւ Արտաշիսի բնակէ ի Տմորիս, որ այժմ կոչի Կորդրիք, ի յԱլկինստուցեալ զբազմութիւն գերւոյն. Քանզի էր ի ծերութեան կին արարեալյասորեստանեայց հուպ յայն կողմանս, զոր յոյժ սիրեաց, վասն այնորիկեւ զնորին կողմամբք բնակեցաւ» [12, գիրք Բ, գլ. ծգ]։
Իհարկե, ՍմբատիՏմորիք-Կորդրիքում հաստատվելը թագավորի հրամանով կամ իրասորեստանցի կնոջը շատ սիրելու պատճառով չի եղել։
Դրանքհետնագույն բացատրություններ են։
Պատճառը լինելու էր այն, որթողնելով Հայոց բանակի հրամանատարի պաշտոնը՝ նա բավարարվելէր թագակապ ասպետի պաշտոնով, որին կցված ժառանգականտիրույթը Պտղոմեոսի երկում Սամբաթայ էթնոս («ազգն Շամբատայ») [8]կոչված շրջանն էր՝ Տմորիք-Կորդրիքով։
Իսկ Շամբատ բառը, ինչպեստեսանք, հենց «թագակապ» է նշանակում։
թագաւորքն տիրեցինմինչեւյԱսորւոցՀիմք ընդունելով Անանուն պատմիչի մի հաղորդումը Անգեղտանիշխանների՝ Արամանյակից սերած լինելու վերաբերյալ՝ այն վերագրելեն Բագրատունիներին և նրանց ժառանգական տիրույթն համարել ՄեծՀայքի Անգեղտուն գավառը [18, էջ 413] («Աշխարհացոյց»-ում այնհամարվում է Աղձնիք աշխարհի գավառներից մեկը) [9, էջ 35, 107]։
Անանուն պատմիչի հաղորդածի համաձայն՝ ժամանակին հայերինզմեռանելն«ԱսորեստանեայցՍենեքերիմայ, ապա ապստամբեցինթագաւորացնծառայութենէ։
Եւ տիրէ ի վերայ նոցա Զարեհ որդի որդւոցԱրամենակայ… ապա Փառնաւազ։
Սա ծնավ զԲագամ եւ զԲագարատ. ԵւԲագարատ ծնաւ զԲիւրատ, եւ Բիւրատ ծնաւ զԱսպատ։
Եւ որդիքնբագարատայ ժառանգեցին զժառանգութիւնս իւրեանց ի կողմանսարեւմտից, այս ինքն է Անգեղ տուն, վասն զի կոչեցաւ Բագարատ եւԱնգեղ, զոր ի ժամանակին յայնմիկ ազգ բարբարոսացն աստուածկոչեցին»։
[15, գլ. Ա, էջ 7; Բուն հայկական ծագմամբ մեր թագավորներինՄովսես Խորենացին կոչում է «բնիկ պսակաւորք արք» [12, Ա, իբ]։
Ինչպեստեսնում ենք, Անանուն պատմիչը խոսում է ոչ թե Բագրատունիների, այլԱնգեղտան իշխանների ժառանգական տիրույթի, «այսինքն՝ Անգեղտան»մասին։
Իսկ որ Բագրատունիների ժառանգական տիրույթը եղել է Ալկին՝իր շրջակա հողերով, վկայում է նաև նույն տարածքից հայտնիՍմբատաբերդանունըԲագրատունիների «ձեռական իշխանության երկիր» Սպերում, 9, էջ 44]։
Նախապես Բագրատունի տոհմին բնորոշ և բազմիցս կրկնված Սմբատանունը բացակայում է Անգեղտան իշխանների անվանացանկում։
[Հմմտ. ՍմբատավանիտեղանունըԵզրահանգում։
Այսպիսով, Մերուժան Արծրունու վախճանի մասինմեր պատմիչների ավանդած պատմությունները, կրելով «Պարսիցպատերազմը» ժողովրդական վեպի ազդեցությունը, անհայտ է թողնումնրա մահվան բուն հանգամանքները։
Մեր կարծիքով՝ խորենացիականվարկածի համար հիմք է ծառայել շամփուր բառի՝ գրաբարում երկուտարբեր իմաստներ ունենալու հանգամանքը։
Խորոված անողներիներկայությունն է Սմբատ Բագրատունուն, հավանաբար, հուշելշամփուր բառի երկու նշանակությունները նկատի առնելով՝ չար խաղխաղալ Մերուժանի գլխին (բառիս բուն իմաստով) և նրան պսակել ոչ թեՊարսից թագավորի խոստացած Հայոց թագավորության շամփուրպսակով, այլ հայ գեղջուկի շիկացրած շամփուր-ձողով՝ խորովածիերկաթե շշով։
Բնականաբար, Սմբատ Բագրատունուն հայտնի է եղելշամփուր բառի այդ հին իմաստը, որովհետև Մերուժանին «պսակելու»գործողությանը զուգընթաց նա ասել է. «Ըստ սովորական իշխանութեանիմոյ հայրենեաց»։
Պարզվում է, որ ավանդաբար Հայոց առաջինթագադիր ասպետը համարված անձի Բագարատ անվանը կիցգործածված Շամբատ և Փառազեան մակդիրները նրա պաշտոնը նշողթագադիր, թագակապ բառերի հին համարժեքներն են, որոնց կրողներիժառանգական տիրույթը եղել է Տմորիք-Կորդրիքը։
Багратуни.Последний казнил Меружана уникальным образом։
| Ըստ Փավստոս Բուզանդի՝ ուրացող և դավաճան Մերուժան Արծրունին սպանվել էր Մանվել Մամիկոնյանի (Մեծ Հայքի սպարապետ և կառավարիչ 378-384 թթ. միջև) հետ մենամարտի ժամանակ՝ սրա զինակիցների Ձիրավի ճակատամարտում (371թ.) պարտություն կրած և փախուստի դիմած պարսիկների հետ միասին Մերուժան Արծրունին ևս փորձել էր հեռանալ, բայց Կոգովիտ գավառում նրան հասել էր թագադիր ասպետ Սմբատ Բագրատունին։
Վերջինս մահապատժի ենթարկել յուրօրինակ ձևով. խորովածի երկաթե շամփուրը Մերուժանին մի տաքացնելով մինչև շիկանալը, երկու պտույտ ոլորելով՝ որպես թագ դրել էր դավաճանի գլխին։
Բուզանդը դեպքը նկարագրելիս հավանաբար օգտվել է Մամիկոնյանների տոհմական ավանդություններից, իսկ Մովսես Խորենացուն ավանդությունը հասել էր իր մեկենասի՝ մարզպանական Սահակ Բագրատունու միջոցով։
Մեր կարծիքով՝ դիպվածի խորենացիական նկարագրության համար հիմք է ծառայել շամփուր բառի՝ գրաբարում երկու տարբեր իմաստներ ունենալու հանգամանքը՝ և՛ երկաթե շամփուր խորոված պատրաստելու համար, և՛ շամփուր – պսակ։
|
ՆՈՐ ՀԻՄՆԱԴՐԱՄ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐԸ ԱՐTSԱԽԻ ՈԼՈՐՏՈՒՄ ՀՀ ԳԱԱ Հնագիտության և ազգագրության ինստիտուտի Արցախի արշավախմբի հետազոտության շրջանակներում 2013 թ. Հունիս-հուլիս ամիսներին մենք կատարեցինք հետախուզական աշխատանքներ քարե հուշարձաններն ուսումնասիրելու նպատակով Արցախի դաշտավայրերից մի քանիսը: Աշխատանքի հիմնական նպատակն էր. • Պարզել նախկինում տեղահանված հուշարձանների նախնական տեղը, պարզել նրանց մշակութային միջավայրը, • Հետազոտել, հայտնաբերել նոր հուշարձաններ Արցախի տափաստանային մասերում: Մարդու նման հուշարձաններ նախկինում հայտնաբերվել էին Մարտակերտի տափաստանային մասի մի շարք վայրերում: Այսօր դրանց կուտակումներ կան Տիգրանակերտի, Արցախի, ինչպես նաև Գյավուրկալայի մերձակայքում ՝ վերջիններից ոչ հեռու: Խորհրդային տարիներին այս միջավայրից մի քանի հուշարձաններ տեղափոխվել են Ստեփանակերտի և Մարտակերտի պատմաերկրաբանական թանգարաններ, իսկ դրանց մի մասը մնում է բաց դաշտում: Մակերևութային նյութի ուսումնասիրության արդյունքում մենք կարողացանք հայտնաբերել 5 մարդանման հուշարձաններ, ինչպես նաև պարզել նախկինում հայտնաբերված մի քանի հուշարձանների նախնական տեղը և դրանց հայտնաբերման հանգամանքները: Կարելի էր պարզել նախկինում հայտնաբերված որոշ հուշարձանների նախնական հայտնաբերման վայրը Մարտակերտի պատմաաշխարհագրական թանգարանի բակում 1: Նրանք հայտնաբերվել են, որ տեղափոխվել են Մարտակերտ 1975-1976 թվականներին: Բախշուն-Տապա բնակավայրից Մարտակերտից մոտ 3 կմ հյուսիս: Հուշարձանները հայտնաբերվել են այգեգործական նպատակներով տարածքի կանաչապատման ժամանակ: Նրանց տեղափոխեցին Մարտակերտի շրջանի գործկոմի շենքի բակ, այնտեղից ՝ քաղաքային կամրջի մոտ գտնվող բլուր, որտեղ նախատեսված էր զբոսայգի, իսկ այնտեղից ՝ Մարտակերտի պատմաաշխարհագրական թանգարան: Հուշարձաններին զուգընթաց հայտնաբերվել են մի քանի արկեր, որոնց գտնվելու վայրը դեռ հայտնի չէ: Հուշարձանների կոնկրետ գտնվելու վայրը պարզվել է լավ կազմակերպված նկարիչ Արտավազդ Նալբանդյանի օգնությամբ, որը ժամանակին կազմակերպել է համահարթեցման աշխատանքները: Այս վայրում արշավախմբի ջոկատի կողմից իրականացված հետախուզական պեղումների արդյունքում հայտնաբերվել են արկերի մի քանի բեկորներ, որոնք թվագրվում են մ.թ.ա. 1-ին հազարամյակից մինչեւ միջնադար: Սակայն նույն տեղում մեր պեղումների արդյունքում այլ մշակութային շերտ կամ հուշարձան չի հայտնաբերվել: 1 Երանյան Ն., Մարտակերտի քարե մարդաբանական հուշարձաններ (պատկերագրություն և տիպաբանություն), «Հայ գրատպության 500-ամյակին նվիրված միջազգային գիտաժողովի նյութեր և ԵՊՀ ՈՒԳԸ 65-ամյակը», հ. 4, Երեւան, 2013, էջ 110-114: Որոնողական գործողություններ են իրականացվել նաև Մարտակերտի շրջանի մի շարք հնավայրերում և բնակավայրերում ՝ Գյավուրկալայի տարածքում, նախկին Մոլլարի, Սոֆուլուի, Բոյահմեդլիի (այժմ ՝ Նոր Հայկաջուր), Պապրավենդի (այժմ ՝ Նոր Կարմիրավան) շրջակայքում: , Տիգրանակերտի raարաչիլար գյուղերի տարածքում: Աշխատանքների արդյունքում նախկին Մոլլար գյուղի գերեզմանատանը մենք գտել ենք մարդկային քարե հուշարձան (նկ. 1): Հուշարձանը կոտրված է, դրա մոտ մեկ երրորդը պահպանված է: Դեպի գետնին է, մեջքին փորագրված է ռելիեֆի պատկեր (հավանաբար ՝ մազ): Հուշարձանի դիմային մասում պահպանվել է «ներքեւում» ձեռքերի փոքր մասը: Դատելով պահպանված մասից ՝ կարելի է ենթադրել, որ ձեռքերը կրկին վեր են բարձրանում: Հուշարձանի պահպանված մասի չափերն են `80 սմ բարձրություն և 50 սմ լայնություն: Գյավուր-կալայից հյուսիս-արևմուտք գտնվող Սոֆուլու գյուղի գերեզմանատանը մենք գտանք ևս երկու մարդաձև հուշարձան: Հուշարձաններից առաջինը կիսով չափ թաղված է հողի մեջ, այն պարզ եռ մաս է, տեսանելի է միայն գլխի մասը, իսկ գոտկատեղից ներքև ՝ կոտրված: Ձեռքերը կրկին վեր են բարձրանում: Հակառակ կողմում պատկերապատման հետքեր չկան: Հուշարձանի պահպանված մասի չափերն են `70 սմ բարձրություն, լայնությունը 45 սմ (նկ. 2): Մյուս հուշարձանը տեղակայված էր վերջինից մոտ 30 մետր հեռավորության վրա, դեպի գետին ուղղված, հետևում պատկերազարդ հետքեր չկան: Առջեւի հուշարձանը երկու մասի է նման, աչքերն ու քիթը հազիվ նկատելի են: Չափսերն են 140 սմ բարձրություն և 60 սմ լայնություն (նկ. 3): Ավելի հետաքրքիր է հաջորդ երկու հուշարձանների հայտնաբերումը: Դրանցից առաջինը հայտնաբերվեց արշավախմբի կողմից Գյավուր-Կալայի վաղ քրիստոնեական եկեղեցուց մոտ 70 մետր դեպի արևելք (նկ. 4): Հուշարձանը հայտնաբերվել է Հ. Պետրոսյան և Լ. Կիրակոսյաններում ՝ մակերևութային հնագիտական իրերի որոնման ժամանակ փորված ռազմական խրամատի հատակին: Պեղումների արդյունքում պարզեցինք, որ հուշարձանը տեղադրվել է վաղ քրիստոնեական գերեզմանոցի վրա: Դա արևելք-արևմուտք է, ինչը վկայում է այն մասին, որ այն կրկին օգտագործվել է և ծառայել միայն որպես շինանյութ: Հուշարձանի դեմքը պատկերված է U- աձեւ քթով, մատները դեպի վեր ուղղված, իսկ դրանցից մեկը կոտրված է: Հակառակ կողմում գտնվող հուշարձանը չունի պատկերագրություն: Տիգրանակերտի վաղ քրիստոնեական երկրորդ եկեղեցու հարավային մայթում մենք կարողացանք գտնել մարդու նման մեկ այլ հուշարձան (պեղումներն իրականացրել են Հ. Պետրոսյանը, Թ. Վարդանեսովան և Ն. Երանյանը): Հուշարձանը ամբողջական է, հստակ երեք մասից բաղկացած, երկու կողմից էլ հարթեցված, որը չունի պատկերագրություն, բայց, դատելով հուշարձանի ակոսներից, կարելի է ենթադրել, որ այն պառկած էր դեմքով: Հետևաբար, շատ հավանական է, որ հուշարձանը նախապես ունեցել է պատկերագրություն, բայց մայթին տեղադրվելուց հետո այն քայքայվել է և կորցրել պատկերագրությունը: Հուշարձանի չափսերն են `բարձրությունը` 110 սմ, լայնությունը `50 սմ (նկ. 5): Հարկ է նշել, որ նախկինում հայտնաբերված կամ նոր հայտնաբերված հուշարձաններից ոչ մեկը չի գտնվել իր նախնական դիրքում (տեղում): Չնայած հուշարձանների ճշգրտումը դեռ դժվար է, պարզ է, որ դրանցից ոչ մեկը չի պատկանում այն միջավայրին, որտեղից այն հայտնաբերվել է: դրանք կրկին օգտագործվում են: Կարծում ենք, որ ինչպես այս, այնպես էլ հարակից տարածքներում հայտնաբերված հուշարձանները տեղադրվել են առնվազն մ.թ.ա. VII դար, այդ ժամանակ դրանք առնչվում են քիմերա-սկյութական քոչվոր ցեղերին: Ինչպես հայտնի է, այս ցեղերը Կենտրոնական Ասիա կատարած արշավանքների ընթացքում եղել են նաև Արցախի և Ուտիքի տարածքում: Դա են վկայում ինչպես պատմական աղբյուրները, այնպես էլ հնագիտական գտածոները Արցախի տարածքից: Հավանաբար այդ շփումների արդյունքում մշակույթի այս դրսեւորումները հայտնվել են այս տարածքներում 1: Նման հուշարձանները տարբեր դարերում ցրվել են Մոնղոլիայից Ապենինյան թերակղզի ՝ ներկայացնելով տարբեր էթնիկ համայնքներ: Գրականության մեջ ամենահին հուշարձանները վերագրվում են սկյութա-սարմատական ցեղերին: Սկյութական մարդու նման հուշարձանները, որպես կանոն, պատկերում էին սկյութական (հավանաբար նախնուց) վում, որը կանգնեցված էր գերեզմանների վրա: Ներկայումս հայտնի է մոտ 160 նման հուշարձան 2: Կան բազմաթիվ տեսակետներ մարդու նման այլ հուշարձանների կոմպոզիցիոն-իմաստային մեկնաբանությունների վերաբերյալ: Մասնավորապես, Դ.Ռասկին սկյութական հուշարձաններում տեսնում է զոհված, բայց հերոս մարդկանց `մարտիկների, հնարավոր է` թագավորի պատկեր: Իսկ Մ. Արտամանովը կարծիք հայտնեց, որ հուշարձանները պատկերում են «հերոս մարտիկներ», և դա կապված է հայտնի սկյութական նախնու ՝ Targita- ի պաշտամունքի հետ: Նա ուշադրություն դարձրեց հուշարձանների առանձնահատկությանը, որ akinak- ի (հիմնական դաշույն) պատկերումը գրեթե բոլորի բնութագրական հատկությունն է 3: Այսպիսով, Արցախի տարածքից հայտնի քարե մարդածինները ուսումնասիրելով, կարող ենք նշել, որ Արցախը ժամանակին բնակեցված էր սկյութախոս իրանախոս ցեղերով, կամ գոնե գտնվում էր նրանց գաղափարական կամ ֆիզիկական ազդեցության գոտում: Հավանաբար դրան նպաստեցին ինչպես Արցախի ռազմավարական հարմար դիրքը, այնպես էլ բնակլիմայական բարենպաստ պայմանները: Պատահական չէ, որ ինչպես այս նոր հայտնաբերված, այնպես էլ մինչ այժմ հայտնի հուշարձանները հայտնաբերվել են Արցախի հարթավայրերում, որոնք պետք է բարենպաստ լինեին կիսաքոչվոր ցեղերի համար: Նժդեհ Երանյան ՆՈՐ ՄԱՐԴԱՍԻՐԱԿԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐ ԱՐTSԱԽԻ ՈԼՈՐՏՈՒՄ Հիմնաբառեր. Քարե մարդանման հուշարձաններ, Մարտակերտ, Արցախ Տիգրանակերտ, Գյավուր-կալա, Քիմերա-սկյութական ցեղեր: ։
| ՀՀ ԳԱԱ հնագիտության և ազգագրության ինստիտուտի արցախյան արշավախմբի հետազոտությունների շրջանակում 2013 թ. հունիս-հուլիս ամիսներին քարե մարդակերպ կոթողների ուսումնասիրության նպատակով հետախուզական աշխատանքներ ենք իրականացրել Արցախի դաշտային որոշ հատվածներում։
Աշխատանքի հիմնական նպատակն էր` • Ճշտել նախկինում տեղահանված կոթողների սկզբնական տեղադրման վայրը և պարզել դրանց մշակութային միջավայրը, • Հետախուզել և հայտնաբերել նոր կոթողներ Արցախի տափաստանային հատվածներում։
|
ԹԵՈԿՐԱՏԱԿԱՆ ԵՎ ԿՐՈՆԱԿԱՆԱՑՎԱԾ ՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ՀԱՄԵՄԱՏԱԿԱՆ ԲՆՈՒԹԱԳՐԵՐԸՔաղաքական-իրավական գրականության մեջ «աստվածապետությունը»(թեոկրատիա) հասկացվում է որպես պետության ձև, որտեղ և՛ քաղաքական,և՛ հոգևոր իշխանությունը կենտրոնացված է մեկ անձի՝ հոգևորականությանղեկավարի ձեռքում, որը ճանաչվում է «երկրային աստվածություն», «քահանայապետ» և այլն1։
Սովորաբար կրոնապետության օրոք գերագույն իշխանությունը պատկանում է կրոնական իշխող կազմակերպության առաջնորդին, որըճանաչվում է «կենդանի Աստված» կամ երկրում աստծո «փոխարքա», «քահանայապետ» և այլն։
Պետական գործունեությամբ զբաղվում են հոգևորականները` քրմերը։
Օրենքով պետության գլուխը (եկեղեցու առաջնորդը) «Աստծուկամքը» կատարողն է։
Հին կամ ստրկատիրական դարաշրջանի կրոնապետության օրինակներ են՝ Եգիպտոսը, Բաբելոնը, հրեական թագավորությունը, միջնադարում՝ Արաբական խալիֆայությունը, Հռոմի պապի իշխանությունը։
Ընդունված է արդի շրջանի կրոնապետություններ համարել Վատիկանը և Իրանի Իսլամական Հանրապետությունը2։
Կրոնական պետություններում մարդկանց աշխարհայացքը, որպես կանոն, ավելի սահմանափակ է, քանի որ նրանք ամեն ինչին նայում են կրոնականտեսանկյունից։
Մարդիկ դարեր շարունակ ապրում էին շերտավորված համայնքներով` իշխվողներ և իշխողներ։
Ինչքանով երկիրը աղքատ է և փակ,այնքանով այնտեղ ավելի բարձր մակարդակի վրա է գտնվում հոգևորը (նկատի ունենք՝ կրոնը)։
Այս ամենը բերում էր թեոկրատական (աստվածապետական) պետությունների առաջացմանը։
Եգիպտոսում աղքատներն անգամ չէինէլ կարող մտածել անդրշիրիմյան կյանքի մասին, քանի որ եթե նրանց հետ չէինդրվում նվերը և համապատասխան ծիսական իրերը, նրանք չէին կարող Նեղո1 «Թեոկրատիա» տերմինի առաջին կիրառությանը հանդիպում ենք Հովսեփոս Փլավիոսի աշխատությունում։
2 Երկուսում էլ հանրային իշխանության կազմակերպությունը ղեկավարվում է հոգևորականության և նրա առաջնորդի կողմից։
Սակայն գրականության մեջ կա հիմնավորված տեսակետ, ըստորի՝ ժամանակակից հասարակության թեոկրատական միտումները բացահայտելիս անհրաժեշտէ հաշվի առնել պետական իշխանության և սոցիալական ինստիտուտների փոխհարաբերությունների ողջ համալիրը, ոչ թե միայն բարձրագույն կառավարման կառուցվածքը։
սի վրայով անցնել հանգուցյալների աշխարհ։
Չմոռանանաք, որ մումիֆիկացումն էլ էժան հաճույք չէր։
Նմանատիպ դասային խտրականություն եղել էնաև մյուս քաղաքակրթություններում։
Պատկերը փոխվում է, երբ ի հայտ ենգալիս համաշխարհային կրոնները։
Հասարակական-քաղաքական կառուցվածքի թեոկրատական (աստվածապետական) մոդելը ենթադրում է՝ բարձրագույն աստվածության ճանաչումը,որը փոխանցում է պետական կառավարման լիազորությունները հատուկ անձանց (մենիշխան ղեկավարին)։
Արդյունքնում թեոկրատիայի բնորոշ գծեր ենդառնում գերագույն կառավարիչի կերպարի աստվածացումը, հավատացյալների տիեզերական, անսահման պետության գաղափարը, ինչը հրահրում է այլպետությունների ներքին գործերին միջամտության, ահաբեկչական ակտերի ևայլն։
Թեոկրատիայի գծերից են նաև հասարակության նկատմամբ պետությանև իրավունքի նկատմամբ կրոնի գերակայությունը, քաղաքական վարչաձևիինքնակալությունը, հասարակությունից և անհատից իշխանության օտարումը։
Սոցիալական կարգավորման համակարգում հասարակական կյանքի հիմնական կողմերի կարգավորումն իրականացվում է ոչ թե իրավունքով, այլ թեոկրատական պետության հարկադրանքով ապահովված կրոնական նորմերով,որը բացառում է մարդու ազատության և իրավունքների իդեալները։
Ըստ էության, կրոնական նորմերն այս դեպքում հենց նույն ինքը՝ «իրավունքն է»։
Թեոկրատապես կազմակերպված հասարակությունում գոյություն ունի ոչթե պետական կրոն, այլ կրոնական պետություն, այսինքն՝ պետությունը հասարակության մասշտաբով կրոնական կազմակերպություն է՝ օժտված պետականիշխանության բոլոր հատկանիշներով։
Արդյունքում կառավարումը ձեռք է բերում միահեծանության և բացարձակության որակներ։
Պայմանականորեն թեոկրատիան կարելի է բաժանել երկու տեսակի՝ուղիղ և պատվիրակված։
Ուղիղ թեոկրատիայի օրինակ է դատավորաց ժամանակների Հին Իսրայելը (մինչև Սավուղ թագավորի գահակալումը), առաջինքահանաների, բարձրագույն քրմերի իշխանությունը՝ մ.թ.ա. 5-1 դդ.։
Ուղիղ թեոկրատիա էր նաև Հին Եգիպտոսը (փարավոններ մարմնավորում էին և´ երկնային, և´ երկրային իշխանություններ), Հին Չինաստանը և Ճապոնիան։
Չինաստանում կայսրերը հորջորջվում էին երկնքի որդիներ և քրմապետեր էին։
Պատվիրակված թեոկրատիայում իշխանությունը տրվում է որևէ անձի՝ որոշակի խնդիրների լուծման համար։
Օրինակ՝ կայսրություն՝ հաստատված Աստծո կողմից թագավորության օծման միջոցով։
Թեոկրատական միապետություն էր Արատտա պետությունը՝ որպես հայկական լեռնաշխարհի առաջին պետական կազմավորում։
Այն գոյություն էունեցել դեռ Ք.ա 28-27-րդ դարերում։
Արատտան թեոկրատական միապետություն էր, այսինքն՝ աշխարհիկ և հոգևոր իշխանությունը կենտրոնացած էր մեկ անձի` արքայի ձեռքին։
Արատտայի արքան միաժամանակ երկրի քրմապետնէր։
Արքան բոլոր հարցերը քննարկում էր ավագների հետ՝ ժողովում։
Արատտայում կրոնը եղել է բազմաստվածությունը, գլխավոր աստվածը Հայայի որդիՀայկն էր։
Բոլոր պաշտոնյաները, այդ թվում՝ ռազմական, քրմական դասիցէին3։
Հայկական լեռնաշխարհի ցեղային միություններում և նախապետություններում գործում էր սովորութային իրավական համակարգը, որի համընդհանուր ձևը Հայկական լեռնաշխարհի ցեղերի սովորույթներն էին։
Պայմանավորված աշխարհաքաղաքական, տնտեսական, էթնիկ կառուցվածքի առանձնահատկություններով` Հայկական բարձրավանդակում սրբացված սովորութային իրավական համակարգը գոյատևեց բավականին երկար ժամանակ։
Արատտան Հայկական լեռնաշխարհի առաջին վաղագույն պետական կազմակերպությունն է, որի սոցիոնորմատիվ կարգավորման համակարգը թեոկրատական սովորութային էր, իսկ դրա նորմատիվ ձևը` սրբացված սովորույթները4։
Ժամանակակից աշխարհում թեոկրատական պետություններ գրեթեչկան։
Ընդունված է այդպիսին համարել Իրանի Իսլամական Հանրապետությունը։
Իրանում 1979 թ. իսլամական հեղափոխության արդյունքում հիմնադրվեց կառավարման համակարգ, որում էական դերակատարություն ունիիսլամական հոգևորականությունը։
Իրանի պետական կրոնը իսլամի Շիա ուղղությունն է5։
Իրանում երկրի փաստացի ղեկավարն է համարվում հոգևոր առաջնորդը, որին նաև անվանում են «Ռահբար մոազզամ»։
Նա ݳ¢ ԻԻՀ-իզինված ուժերի ·»ñ³·áõÛÝ հրամանատարն է։
Իրանի Իսլամական Հանրապետության Սահմանադրության 19-րդ հոդվածը հռչակում է, որ «իրանցիները, անկախ իրենց ազգային, ցեղային, պատկանելությունից, օրենքի առաջ հավասար են, և մաշկի գույնը, ծագումը կամ լեզուն և այդօրինակ այլ հատկանիշները չեն կարող արտոնություն համարվել»։
Իսկ Սահմանադրության 20-րդ հոդվածն ազդարարում է, որ բոլոր մարդիկ,ինչ սեռի էլ լինեն, իրավունք ունեն հավասար չափով օգտվելու քաղաքական,տնտեսական, հանրային, մարդասիրական ու մշակութային բոլոր իրավունքներից ու իրավասություններից, իհարկե, իսլամական սկզբունքների սահմաններում»։
Այսպիսով՝ ազգին միավորող հատկանիշ է ճանաչվում կրոնը՝ անտեսելով հավատացյալների այլազանությունն ըստ ազգային հատկանիշի։
3 Տե՛ս https։
//sergeyboyakhchyan.wordpress.com/2015/12/05/։
Սերգեյ Բոյախչյան,Արատտա։
4 Տե՛ս Վաղարշյան Ա., Արատտա. սրբացված սովորույթների երկիր, Ղազինյան Գ., ՎաղարշյանԱ., Հայոց իրավունքի պատմության հիմնահարցերը։
Հին շրջանից մինչև մեր օրերը։
Եր., 2014, էջ20։
5 Իրանն այսօր աշխարհի ամենամեծ թվով շիական ուղղության հետևորդներ ունեցող երկիրն է։
Շիա մուսուլմանները կազմում են բնակչության շուրջ 89%-ը։
Ադրբեջանի և Բահրեյնի բնակչության գերակշիռ մասը ևս շիաններն են։
1979 թ. ընդունված իսլամական Սահմանադրությունը ևս, հետևելով իրնախորդի՝ 1906 թ. ընդունված Սահմանադրության օրինակին, երկրի ոչ մահմեդական ազգային փոքրամասնություններին ճանաչեց որպես կրոնականփոքրամասնություններ։
Սահմանադրության 13-րդ հոդվածն ամրագրում է.«Զրադաշտական, հրեա և քրիստոնյա իրանցիները պաշտոնապես ճանաչվածկրոնական փոքրամասնություններ են, որոնք օրենքի սահմաններում ազատորեն կարող են կատարել իրենց կրոնական ծեսերը, ինչպես նաև, համաձայնիրենց կրոնի, զբաղվել նոտարական գործերով և կրոնագիտական աշխատանքներով»6։
14-րդ հոդվածում Սահմանադրությունը Իրանի մահմեդականբնակչությանը հրահանգում է. իսլամի Սուրբ գրքի՝ Ղուրանի թելադրանքովԻրանի Իսլամական Հանրապետության կառավարությունը և մահմեդականները պարտավոր են ոչ մահմեդականների նկատմամբ բարյացակամ, բարեհաճև արդար վերաբերմունք դրսևորել՝ պահպանելով վերջիններիս մարդկայինիրավունքները»։
Նույն հոդվածում պարզաբանվում է, որ այդ «սկզբունքը տարածվում է այն մարդկանց վրա, որոնք դավեր չեն նյութում իսլամի և Իսլամական Հանրապետության դեմ»7։
ԻԻՀ Սահմանադրության 26-րդ հոդվածը սահմանում է, որ «կուսակցությունները, միությունները, քաղաքական և արհեստակցական կազմակերպությունները, ինչպես նաև իսլամական և պաշտոնապես ճանաչված կրոնականփոքրամասնությունների գործունեությունն ազատ է, այն պայմանով, որդրանք չխախտեն անկախության, ազատության, ազգային միասնության սկզբունքները, իսլամական նորմերը և Իսլամական Հանրապետության հիմքերը։
Ոչ մեկի մասնակցությունը դրանցում չի կարելի արգելել, ինչպես նաև չի կարելի ստիպել մարդկանց՝ մասնակցելու դրանցից որևէ մեկին»8։
Կրոնականացված (կղերական) պետությունները միջանկյալ դիրք են զբաղեցնում աշխարհիկ և թեոկրատական պետությունների միջև։
Այս պետություններն իրենց կառույցով չեն համընկնում կրոնական ինստիտուտների հետ,սակայն դրանցում գոյություն ունեն պետության և կրոնական կազմակերպության (կազմակերպությունների) փոխադարձ ազդեցության իրավական նախադրյալներ և իրական պրակտիկա։
Այդ պետություններն ակնհայտորեն նախապատվելի են համարում մեկ կրոնը (հազվադեպ՝ մի քանիսը)։
Հիմնականկրոնի ներկայացուցիչները և կրոնական ինստիտուտները ազդում են պետության քաղաքական գործընթացների վրա։
Այլ կերպ ասած՝ կղերական պետության ինստիտուտներն ունեն նշանակալի կազմակերպչական և գործառու6 Տե՛ս Իրանի Իսլամական Հանրապետության Սահմանադրություն (Հիմնական օրենք), (Ոչպաշտոնական թարգմանությունը Գ. Բադալյանի, Թեհրան, 2005, էջ 39-40։
7 Տե′ս նույն տեղում, էջ 42։
8 Տե՛ս Իրանի Իսլամական Հանրապետության Սահմանադրություն (Հիմնական օրենք), Ոչպաշտոնական թարգմանությունը Գ. Բադալյանի, Թեհրան, 2005, հոդված 26։
թային ինքնուրույնություն եկեղեցու նկատմամբ։
Այստեղ, որպես կանոն,հռչակվում է խղճի ազատությունը, բայց պետությունը աջակցում է այս կամայն կրոնական դավանանքին, դրա տարածմանն իր տարածքում։
Կրոնականկազմակերպությանը թույլատրվում է մասնակցել քաղաքական իշխանությանիրականացմանը կամ դրա վրա ազդեցություն ունենալուն, այսինքն՝ կրոնական ինստիտուտները, անմիջապես և իրավապես չմասնակցելով պարտադիրորոշումների ընդունմանը, անուղղակիորեն ազդում են պետության քաղաքական գործընթացների վրա և իրականացնում են պետության կողմից նրանվստահված մի շարք հանրային գործառույթներ9։
Կղերական պետությունն այն պետությունն է, որում պետաիրավականինստիտուտների ձևավորումը, պետական մարմինների և պաշտոնատար անձանց գործունեությունը, պետական կրթության համակարգը և պետականկյանքի այլ ոլորտները գտնվում են կրոնի ազդեցության տակ։
Կղերական պետությունում կրոններից մեկը սովորաբար օրենսդրորեն ճանաչվում է պետական (պաշտոնական, գերակշիռ, ազգային), կամ պետական իշխանություննայդպիսի կրոնի համար ստեղծում է փաստացի արտոնյալ դիրք։
Կղերականպետության առանձնահատկություններից է այն, որ այնտեղ կրոնական կազմակերպությունները, քահանաները մասնակցում են պետական մարմիններիգործունեությանը, ղեկավար պետական պաշտոններ կարող են զբաղեցնել միայն որոշակի կրոն դավանող անձինք։
Ժամանակակից աշխարհում կղերական պետություններին կարելի է համարել Քուվեյթը, ԱՄԷ, Հորդանանը, մուսուլմանական այլ երկրներ, ինչպեսնաև Իսրայելը, Լատինական Ամերիկայի առանձին երկրներ։
Որոշ երկրներում,որտեղ պաշտոնապես գոյություն չունի գերիշխող կրոն (եկեղեցի), պետականբազմաթիվ միջոցառումներ ուղեկցվում են կրոնական ծեսերով, պետական իշխանությունը ինչ-որ եկեղեցու համար ստեղծում է արտոնյալ դիրք, ցուցաբերում է նրան բարոյական և նյութական աջակցություն, իսկ այդ եկեղեցին մասնակցում է քաղաքական կյանքին։
Սա նշանակում է, որ առկա են բավարարհիմքեր՝ պնդելու այդ երկրներում պետական և հասարակական կյանքի կղերականացման մասին։
Իսկապես, ժամանակակից սահմանդրություններից, ընթացիկ օրենսդրությունների ակտերը և կամ քաղաքական պրակտիկայից շատերը պարունակում են պետական կղերականության տարրեր։
Ընդ որում՝նույնիսկ այն պետություններում, որոնց սահմանադրությունները ավելի հանգամանորեն և կամ հետևողականորեն հռչակում են աշխարհիկ պետությանսկզբունքները, գոյություն ունեն իրավական նորմեր և կամ պրակտիկ երևույթներ, որոնք վկայում են այս կամ այն դավանանքի ու համապատասխան կրո9 Տե՛ս Процессы секуляризации и клерикализации в современном мире։
поиски конституционного баланса (Алебастрова И.А.) http։
//xn----7sbbaj7auwnffhk.xn--p1ai/article/23326 նական կազմակերպության հատուկ դերի մասին։
Այսպես, չնայած որ աշխարհիկ պետության հայեցակարգը Իտալիայի գործող Սահմանադրությամբ գնահատվում է որոշ սահմանադրագետների կողմից որպես օրինակելի, այնտեղկան դրույթներ, որոնք ընդգծում են կաթոլիկ եկեղեցու կարգավիճակը։
«Պետությունը և կաթոլիկ եկեղեցին իրենց համապատասխան ոլորտներում անկախ են և ինքնիշխան։
Նրանց հարաբերությունները կարգավորվում են Լաթերանական դաշնագրերով»,- նշված է Սահմանադրության 7-րդ հոդվածում։
Կղերականության տարրերը դրսևորվում են պետության կողմից կրոնին ևկրոնական կազմակերպությանը գաղափական, նյութական, մշակութային, քաղաքական, իրավաբանական և վարչական նախընտրությունների տրամադրման մեջ։
Թվարկված նախընտրությունների ծավալների և համակցությունների տարբերությունը որոշում է կոնկրետ պետությունների կղերականացմանաստիճանը10։
Կղերական պետությունը միջանկյալ տարբերակ է աշխարհիկ և աստվածապետական պետությունների միջև։
Պետական իշխանությունը միաձուլվումէ եկեղեցու հետ։
Այդպիսի պետություններում մեկ կրոնը մյուսների նկատմամբունի պետականի կարգավիճակ՝ ստանալով պետությունից հարկային արտոնություններ, սուբսիդիաներ։
Կղերական պետություններ կարելի է համարելնաև Մեծ Բրիտանիան, Դանիան, Նորվեգիան, Շվեդիան, Իսրայելը և գրեթեերեք տասնյակ իսլամական պետություններ։
Իտալիայում 1984 թ. կառավարությունը և Վատիկանը ստորագրեցին համաձայնագիր, որը վերացնում է կաթոլիկ կրոնի՝ որպես միակ պետական կրոնի կարգավիճակը։
Սակայն կաթոլիցիզմի դիրքերն այդ պետությունում առաջվա նման շատ զորեղ են։
Մանուել ՍարգսյանԹԵՈԿՐԱՏԱԿԱՆ ԵՎ ԿՐՈՆԱԿԱՆԱՑՎԱԾ ՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻՀԱՄԵՄԱՏԱԿԱՆ ԲՆՈՒԹԱԳՐԵՐԸԲանալի բառեր.- թեոկրատիա, կրոնի գերիշխանություն, կրոնականացված պետություն,դաշնագիրԱմփոփագիր։
| Սույն հոդվածում ներկայացվում են թեոկրատական և կրոնականացված պետությունները, դրանց հասկացությունը, դրսևորումները, տարբերությունները։
Ներկայացվում է նաև ժամանակակից աշխարհում շատ քիչ իրական թեոկրատական պետություն մնացած Իրանի 10 Տե՛ս Процессы секуляризации и клерикализации в современном мире։
поиски конституционного баланса (Алебастрова И.А.) http։
//potapovm.com/tema-4-tipologiya-gosudarstva Իսլամական Հանրապետությունը, որտեղ 1979 թ. Իրանի իսլամական հեղափոխության արդյունքում հիմնադրվեց աստվածապետական (թեոկրատական) պետություն։
|
ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ URԲՈՍԱՇՐՈՒԹՅԱՆ TOԲՈՍԱՇՐՈՒԹՅԱՆ ASԲՈՍԱՇՐՈՒԹՅԱՆ ՍԵՔՍՈՆԱԼԱՄԱՆ ՄԵԽԱՆԻISՄՆԵՐ Այսօր տուրիզմը արագ զարգացող համաշխարհային տնտեսության «խոշոր ճյուղերից» մեկն է ՝ առանձնանում է իր սեզոնայնությամբ: Միջազգային զբոսաշրջության սեզոնայնությունը բնութագրվում է տարվա որոշակի ժամանակահատվածներում զբոսաշրջիկների հոսքերի կտրուկ աճով, իսկ այլ եղանակների կտրուկ նվազմամբ: Հայաստանի Հանրապետությունում զբոսաշրջությունը բնութագրվում է սեզոնային տատանումներով, որոնց պատճառներին բնորոշ են արտաքին հատկանիշները: Բարձրացնելով տնտեսական, սոցիալ-մշակութային և բնապահպանական մի շարք խնդիրներ ՝ մեր երկրում սեզոնային զբոսաշրջության կառավարման հարցը առաջնահերթ խնդիր է ստանում: Այս կամ այն տուրիստական տարածաշրջանի սեզոնը համարվում է տարվա այն ժամանակահատվածը, երբ ժամանող զբոսաշրջիկների ամսական թիվը գերազանցում է տարվա միջին ամսական թիվը: Երկու եղանակների դեպքում (հիմնականում ամառ-ձմեռ), նրանց միջև հայտնվում են միջսեզոնային մասեր: «Տաք սեզոն» տերմինը օգտագործվում է տարվա ամենաբարձր ժամանողների համար (կարմիր, բարձր), իսկ զբոսաշրջիկների գրեթե լիակատար բացակայության ժամանակահատվածը սովորաբար անվանում են «մեռած սեզոն» (կապույտ, ցածր): Tourismբոսաշրջությունը, որպես համաշխարհային բիզնեսի ինտեգրված մաս, մեծապես կախված է կլիմայի փոփոխությունից, տնտեսական գործունեությունից, ինչպես նաև մարդու բնավորությունից, հասարակությունից և մի շարք այլ սոցիալ-տնտեսական գործոններից: Սեզոնայնության պատճառներն, ընդհանուր առմամբ, բաժանվում են հետևյալ խմբերի. [6] 1. Բնական պատճառները. Բնական սեզոնայնությունը կապված է բնական միջավայրում պարբերաբար փոփոխվող եղանակային փոփոխությունների հետ, մասնավորապես կլիմայի և սեզոնի հետ: Բնական սեզոնայնությունն ազդում է նպատակակետերի վրա, որոնք բնութագրվում են եղանակների մեծ ջերմաստիճանային տարբերություններով: 2. Ինստիտուցիոնալ պատճառներ. Ինստիտուցիոնալ սեզոնայնությունը բարդ բնույթ ունի, քանի որ այն հիմնված է մարդու սպառողի վարքագծի վրա: Այս դեպքում սեզոնայնության առաջացումը բխում է կրոնական, սոցիալական, մշակութային, ազգային-կազմակերպչական գործոններից: Ինստիտուցիոնալ սեզոնայնության գործոններն արտացոլում են սոցիալական նորմերը և հասարակության գործելաոճը: Ի տարբերություն բնական սեզոնայնության, ինստիտուցիոնալ սեզոնայնությունն ավելի ճշգրիտ է: Հայաստանի Հանրապետությունում սեզոնայնության և դրանց արտաքին առանձնահատկությունների առաջացման պատճառները Որպես բնական և ինստիտուցիոնալ սեզոնայնության լրացում, լրացուցիչ այլ պատճառներ կարող են լինել, օրինակ, տուրիստական ճանապարհորդական սովորությունները, ավանդույթները, իներցիան: Շատերն արձակուրդներ են վերցնում արտամրցաշրջանային ժամանակահատվածում, ինչպես միշտ: Նման պատճառներ կարող են լինել սոցիալական ճնշումն ու նորաձեւությունը, որի դեպքում գործում է «ամռանը բոլորը հանգստանալու են, ես էլ կգնամ» սկզբունքը: Սեզոնայնությունը իրավիճակ է, որը հանգեցնում է ինչպես բացասական, այնպես էլ դրական էֆեկտների: Սեզոնայնության հետևանքները և դրանց հետևանքներն ուսումնասիրվել են ինչպես առաջարկի, այնպես էլ պահանջարկի միջոցով: Արդյունքները սկսեցին աճել, հատկապես զանգվածային զբոսաշրջության աճի հետ, երբ տուրիստական ձեռնարկությունների թիվը սկսեց կտրուկ աճել, իսկ զբոսաշրջային բիզնեսը լայն տարածում գտավ: Ընդհանուր առմամբ, զբոսաշրջության հետևանքները տուրիզմի սեզոնայնության հետևանքով կարելի է բաժանել հետևյալ խմբերի. [6] 1. Տնտեսական հետևանքները. Դրանք հիմնականում կապված են մեռյալ սեզոնի խնդիրների, մասնավորապես ՝ շահույթի կորստի հետ: ռեսուրսների և պայմանների ոչ լիարժեք, անարդյունավետ օգտագործումը: Տնտեսական ազդեցության բացասական հետևանքներն են եկամուտների սեզոնային բնույթը, կապիտալ ներդրումների ցածր փոխհատուցումը, տարեկան ֆիքսված ծախսերը ծածկելու խնդիրները և այլն: 2. employmentբաղվածության ազդեցությունները. Սեզոնային զբաղվածությունն ազդում է տնտեսության, աշխատողների և տեղական բնակչության վրա, ուստի այդ ազդեցությունները դիտարկվում են որպես առանձին համատեքստ: Բացասական հետևանքներն են, օրինակ, աշխատուժի պահանջարկի բացակայությունը արտամրցաշրջանային, անկայուն և փոփոխական աշխատաշուկայում, զբաղվածության սեզոնային տատանումներ, որակյալ աշխատողների ցածր տեսակարար կշիռ, սահմանափակ մասնագիտական հնարավորություններ և այլն: Մյուս կողմից, որպես դրական արդյունք, կարելի է նշել այն փաստը, որ զբոսաշրջության սեզոնայնությունը նպաստում է բազմամասնագիտական աշխատավայրի ստեղծմանը, երբ նույն աշխատակիցը կատարում է տարբեր գործառույթներ ՝ կախված սեզոնային բնութագրերից: Բացի այդ, սեզոնային աշխատանքը օգուտ է բերում բնակչության տարբեր շերտերին (օրինակ ՝ ուսանողներին) ՝ որպես լրացուցիչ եկամտի աղբյուր: 3. Շրջակա միջավայրի վրա ազդեցությունները. Դրանք կապված են բացասական հետևանքների հետ, որոնք առաջանում են գագաթնակետային սեզոնի ընթացքում նպատակակետում այցելուների կուտակման պատճառով: Դրանք են `բնապահպանական բնական ծանրաբեռնվածությունը, վայրի բնության հավասարակշռության խախտումը, տարածքի էկոլոգիական կարողությունների անտեսումը, օդի աղտոտումը, բնական պաշարների սպառումն ու այլն: Դրականն այն է, որ չպետք է մոռանանք այն փաստը, որ սեզոնայնության պատճառով բարձր բնապահպանական բեռը թուլանում է արտամրցաշրջանային ժամանակահատվածում ՝ թույլ տալով մեզ ունենալ ժամանակ, որն անհրաժեշտ է բնական պաշարները վերականգնելու համար: 4. Սոցիալ-մշակութային ազդեցությունները. Դրանք ներառում են սեզոնային տատանումների հետևանքները ոչ միայն տեղական բնակչության, այլ նաև այցելուների վրա: Հաշվի առեք տեղական բնակչության վրա ազդեցությունները: Բացասական հետևանքներից մեկը գերբեռնվածությունն է. Մարդաշատ փողոցներ, աղմուկ, դանդաղ երթևեկություն, կայանատեղերի բացակայություն, հերթեր, ինչը հանգեցնում է կյանքի որակի անկման, տեղի բնակչության համար գների զգալի աճի, վթարների ռիսկի ավելացման, տեղական սովորույթների վրա վատ ազդեցություն: , սովորույթներ և այլն: Արտամրցաշրջանային ժամանակահատվածում բնիկները տեղափոխվում են սովորական կյանքի ճանապարհ ՝ դուրս գալով ծանրաբեռնվածությունից: Բացի այդ, տարածքի հարմարությունները ամբողջությամբ օգտագործվում են միայն տեղական բնակչության կարիքները բավարարելու համար: Այցելուների համար բացասական հետևանքները գերբնակեցված տարածքից գոհունակության թուլացումն է, արտասեզոնային շրջանում հիմնական ծառայությունների բացակայությունը, ծառայության բացակայությունը կամ որակը, բարձր գները, ենթակառուցվածքների գերբնակեցումը և այլն: Սեզոնայնության հաղթահարման ռազմավարությունը հիմնականում կախված է նպատակակետի աշխարհագրական դիրքից և կլիմայի առանձնահատկություններից: Բացի այդ, հակասեզոնային մեխանիզմներ ներդնելու համար կարող է անհրաժեշտ լինել սպառողների տեղեկացվածությունը ոչ սեզոնային արձակուրդների օգուտների մասին: Գոյություն ունեն սեզոնայնությունը հաղթահարելու մի շարք ռազմավարություններ ՝ մեխանիզմներ: Պահանջարկի կարգավորման երեք հիմնական ռազմավարություններն են. 1. Արտասեզոնային ժամանակահատվածում պահանջարկի աճ, 2. Պիկ սեզոնի ընթացքում պահանջարկի նվազում, 3. Պահանջարկի վերաբաշխում [6]: Որպես սեզոնայնությունը հաղթահարելու մեխանիզմ, անհրաժեշտ է հաշվի առնել զբոսաշրջության այն տեսակները, որոնք ավելի քիչ են ենթարկվում սեզոնայնության հետևանքներին: Դրանք կարող են լինել, օրինակ, մշակութային-ճանաչողական, կրոնական, բժշկական, գործարար, կրթական տուրիզմ, առևտրային շրջագայություններ և այլն [2]: Մեռյալ սեզոնի ընթացքում զբոսաշրջության խթանումը, իր հերթին, վտանգներ է պարունակում: Մասնավորապես, զբոսաշրջիկները կարող են հիասթափվել տվյալ պահին նպատակակետի վատ եղանակից, զվարճանքի անբավարար օբյեկտներից, ծառայությունների անբավարար որակից և այլն: Հետեւաբար, յուրաքանչյուր դեպքում անհրաժեշտ է հաշվի առնել վերը նշված գործոնները [6]: Որպես զբոսաշրջության սեզոնայնությունը որոշող գործոն դիտարկենք ՀՀ կլիմայի առանձնահատկությունները և տարվա եղանակների արտահայտումը: Հայաստանի Հանրապետության տարածքը գտնվում է մերձարևադարձային գոտու հյուսիսային մասում: Հանրապետության կլիման պայմանավորված է աշխարհագրական դիրքով, օդային զանգվածների ռոտացիայով, տեղական շրջանառության պրոցեսներով, տեղագրական առանձնահատկություններով, ինչպես նաև տարաբնույթ մարդածին գործունեությամբ, ճառագայթման ինտենսիվությամբ [1]: Տարվա ցուրտ կեսին հանրապետության տարածք են ներթափանցում բարեխառն ու երբեմն արկտիկական օդային զանգվածները: Տեղական կլիմայական գործոններից կարևոր դեր են խաղում լեռնային ռելիեֆը, տեղանքի բարձր դիրքը և ներքին խորքերը: Տարվա տաք կեսին արեւադարձային տաք ու չոր օդը թափանցում է իրանական սարահարթից դեպի Արաբական անապատ: ՀՀ կլիմայի կարևոր առանձնահատկություններից մեկը կայծակի ուժգնությունն է, որն արտահայտվում է տվյալ վայրում տարվա ընթացքում դիտված ժամային ժամերի հանրագումարով: Սանի ավազանում (Մարտունի) այն հավասար է 2780 ժամի: Տարեկան ամպամած օրերի թիվն այստեղ ընդամենը 18 օր է: Այս թիվն ամենաբարձրն է հանրապետության հյուսիսային, հյուսիսարևելյան շրջաններում, հատկապես Լորվադաշտում և Իջջանում: Օրինակ, Իջանում դա 64 օր է: Տեղումները անհավասարաչափ բաշխվում են ամբողջ տարվա ընթացքում: Ամենաշատն ընկնում է գարնանը և աշնանը, ամենաքիչը ՝ ձմռանը: Ձմռանը հանրապետության տարածքում տեղումները հիմնականում ընկնում են ձյան տեսքով: Սակայն ցածրադիր գոտում ՝ Մեղրիում, Դեբեդի ստորին ավազանում, Արարատյան դաշտում, ձյան կայուն ծածկ չկա: Լեռնաշխարհում ձյան ծածկույթը տևում է մինչ ամռան կեսը, իսկ բարձր լեռներում (Արագած, Կապուտջուղ) ձյան կետերը պահպանվում են ամբողջ տարվա ընթացքում: Տարվա եղանակին հավասար եղանակների բաժանումը առանձին եղանակների չի արտացոլում այդ եղանակների իրական տոհմը լեռնային երկրում ՝ բարձունքների այնպիսի տարբերություններով, ինչպիսիք են Հայաստանի Հանրապետությունը: Այդ պատճառով կլիմայագետները տարին բաժանում են առանձին եղանակների ՝ օգտագործելով տարբեր պայմանական սահմանափակումներ մտցնող ցուցանիշներ: Գարնան սկիզբը ձյան մաքրման միջին ժամանակահատվածն է. Օդի միջին օրական ջերմաստիճանի անցումը կայուն դրական ջերմաստիճանի, ամռան սկիզբը `օդի միջին ջերմաստիճանի կայուն աճ` 15 °, աշնան սկիզբը `նվազում օդի միջին ջերմաստիճանի - 15 °, ձմռան սկիզբը `օդը Միջին օրական ջերմաստիճանից անցում դեպի կայուն բացասական ջերմաստիճանի ձևավորում: Քանի որ Հայաստանը լեռնային երկիր է, կախված վայրի բացարձակ բարձրությունից, տարվա կլիմայական եղանակների գծերը տարբեր են [1]: Բարձր լեռնային գոտում, 2500 մ-ից բարձր տարածքներում, 7-8 ամիս տևում է ձյունառատ ձմեռ `հոկտեմբերից մայիս: Ձմռանը միջին բարձրության լեռնային գոտում ձմռանը կարճ է երկու ամիս: Այն սկսվում է մեկ ամիս անց և ավարտվում մեկ ամիս անց: Lowածրադիր գոտում (մինչև 1300-1500 մ բարձրության վրա) ձմեռն ավելի կարճ է: Այն սկսվում է դեկտեմբերի կեսերին և ավարտվում փետրվարի վերջին: Ձմեռը ՀՀ Մեղրի բնակավայրի տարածքում տևում է երեք շաբաթ, շատ հաճախ նույնիսկ կայուն ձյուն չի լինում: Գրեթե նույն պատկերն է հանրապետության հեռավոր հյուսիս-հյուսիս-արևելքի ցածրադիր վայրերում ՝ Նոյեմբերյանում և Իջջանում: Այստեղ ամեն տարի կայուն ձյան ծածկույթ չի առաջանում, իսկ հունվար ամսվա միջին ջերմաստիճանը չի իջնում -1 ° -5 ° -ից ցածր: Գարունը, կախված վայրի բացարձակ բարձրությունից, կարող է տևել 1․5-8 ամիս: Այս սեզոնը բնութագրվում է մեղմ և խոնավ, խիստ փոփոխական եղանակով: Արկտիկական սառը օդի ներխուժումները հաճախակի են: Ամառային գոտիներում տևում է մայիսի երկրորդ կեսից մինչև հոկտեմբերի սկիզբը `օդի միջին ջերմաստիճանը + 24 ° - + 26 °: Այս սեզոնին գերակշռում են հետադիմական չոր օդային զանգվածները: Լեռնահովտային քամիները ակտիվ են միջլեռնային գոգավորություններում: Աշունը ամենահաճելի եղանակն է ցածրադիր վայրում, մասամբ `հանրապետության միջին լեռնային մասում: Բնորոշ է խոտածածկ, չափավոր տաք, առանց քամու եղանակը: Ամանակ առ ժամանակ լինում են ցրտահարություններ: Հաշվի առնելով ՀՀ կլիմայի առանձնահատկությունները ՝ կարելի է եզրակացնել, որ Հայաստանն առանձնանում է այնպիսի կլիմայական պայմաններով, որոնք տուրիստական լրացուցիչ գրավչություն են հաղորդում մեր երկրին: Մասնավորապես, տարվա բոլոր չորս եղանակների արտահայտումը, գարուն-աշուն մեղմ կլիման, ամռանը և ձնառատ ձմեռները համապատասխան պայմաններ են ստեղծում զբոսաշրջության տարբեր տեսակների զարգացման համար: Ուսումնասիրելով ՀՀ կլիմայի առանձնահատկությունները ՝ կարող ենք փաստել, որ դրանք զբոսաշրջության սեզոնայնության միակ պատճառը չեն: Հայաստան զբոսաշրջային ուղևորությունները հիմնականում պայմանավորված են այլ ինստիտուցիոնալ և լրացուցիչ գործոններով: Մասնավորապես, Հայաստան այցելող զբոսաշրջիկները նախընտրում են երկիր այցելել ամռանը `իրենց արձակուրդային ժամանակահատվածի պատճառով: Մյուս կողմից, հենց այդ գործոնները նպաստում են սեզոնայնության համահարթեցմանը: Այսպիսով, օրինակ, իրանցի զբոսաշրջիկների մեծ հոսքը Հայաստան հիմնականում տեղի է ունենում տարվա առաջին եռամսյակի ընթացքում, ինչը պայմանավորված է Նովրուզ-Բայրամ տոնակատարությունների արձակուրդային ժամանակահատվածով: Չնայած տարածքի մեծ հագեցվածությանը տուրիստական ռեսուրսներով, Հայաստանի Հանրապետությունը աշխարհի հիմնական տուրիստական ուղղությունների շարքում չէ: Touristsբոսաշրջիկների հոսքը դեպի Հայաստան ունի համեմատաբար կայուն ծավալ, ինչը պայմանավորված է հայկական սփյուռքի հայրենիք կատարած մեծ թվով այցելություններով: Այնուամենայնիվ, Հայաստանում զբոսաշրջությունը բնութագրվում է ընդգծված սեզոնային բնույթով: Ազգային վիճակագրական ծառայության (ԱՎSS) համաձայն, 2000 թվականից ի վեր, Հայաստանում զբոսաշրջության շարունակական աճ է նկատվում: Եթե նայենք վերջին հինգ տարիների տվյալներին, ապա զբոսաշրջության հոսքերը Հայաստանում ըստ եռամսյակների, կունենան հետևյալ պատկերը. ի: թ: ի: r: ե: n: k: ի: ժ: r: շ: ա s: o: բ: զ: Հունվար-մարտ ամիսներին Ապրիլ-հունիս Julուլ-ամուսն Հոկտեմբեր-դեկտեմբեր Գծապատկեր 1. 2014-2018 թվականներին Հայաստան մուտքային զբոսաշրջիկների թիվը Նայելով գծապատկեր 1-ի տվյալները ըստ տարվա եռամսյակների, ակնհայտ է դառնում, որ ՀՀ ներգնա տուրիզմի հինգ տարվա շոգ սեզոնը համընկնում է ժամանակաշրջանի հետ: հուլիս-սեպտեմբեր ամիսներին: Միևնույն ժամանակ, դիտելով տարվա մնացած մասը, նկատելի է, որ սեզոնային տատանումները սկսում են զգալիորեն նվազել: Բարձր սեզոնի առկայությունը պայմանավորված է ինչպես բնական գործոններով, այնպես էլ բնակչության հանգստի ժամանակահատվածներով: 1 Դիագրամը կազմվել է հեղինակի կողմից ՝ հիմնվելով ԱՎSS 2014-2018թթ. տվյալներ Վերլուծելով ՀՀ կլիմայի ընդհանուր բնութագրերը, կարելի է եզրակացնել, որ Հայաստանն առանձնանում է տարվա բոլոր չորս եղանակների արտահայտությամբ: Վերևի գոտիավորումը թույլ է տալիս տաք ամառները տեսնել ցածրադիր վայրերում շոգ սեզոնի ընթացքում, և նույնիսկ ձյան զանգվածները լեռնաշխարհում (օրինակ ՝ Արարատյան դաշտավայր-Արագած): Երկար աշունը և անցումային սեզոններից մեղմ կլիման բարենպաստ պայմաններ են ստեղծում ավանդական տուրիստական սեզոնը երկարացնելու համար: ՀՀ կլիման, իր առանձնահատկություններով, տուրիստական լրացուցիչ գրավչություն է հաղորդում մեր երկրին, ստեղծում է նվազագույն խոչընդոտներ զբոսաշրջության զարգացման համար: Հաշվի առնելով ՀՀ զբոսաշրջության համատեքստում նախորդ կետերում նշված սեզոնայնության հաղթահարման մեխանիզմները, հնարավոր է առանձնացնել հետևյալ մեթոդները, որոնք հեռանկարային և իրագործելի են մեր երկրում: 1. Տարբերակված գնային քաղաքականություն. Օրինակ ՝ Հայաստանի հյուրանոցային տնտեսության տնտեսությունները արտամրցաշրջանային ժամանակահատվածում նույն քանակի համար ավելի մեծ գումարներ են պահանջում, քան արտասեզոնային: Groupբոսաշրջիկներին առաջարկվում է ցածր գներ առաջարկել խմբային ամրագրման դեպքում (օրինակ ՝ ուսանողական խումբ): Թե՛ բարձր, թե՛ ցածր գների քաղաքականություններն ունեն իրենց թիրախային խմբերը: Օրինակ ՝ կենսաթոշակառուներն ավելի շատ հետաքրքրված են մատչելի արձակուրդներով, քանի որ նրանք ավելի շատ ազատ ժամանակ ունեն, քան գործարար զբոսաշրջիկները կամ ուսանողները: Եվ, ընդհակառակը, ավանդական պիկ սեզոններին ճանապարհորդող զբոսաշրջիկները պատրաստ են վճարել ծառայությունների համար համեմատաբար բարձր գներ, նույնիսկ եթե մյուս եղանակներին դրանք զգալիորեն ցածր են: Գների տարբերակումը օգնում է մեծացնել պահանջարկը մեռյալ սեզոնի ընթացքում: Սրա հիմնական նպատակն է հաղթահարել ավանդական սեզոնային տատանումները, այլ ոչ թե փորձել առավելագույն շահույթ ստանալ: 2. Ատրակցիոնների դիվերսիֆիկացում. Դրան կարող է նպաստել առողջարանների բազմաբնակարան օգտագործման կազմակերպումը: Որպես օրինակ կարելի է համարել ermերմուկի առողջարանը: Վերջին տարիներին այն սկսել է օգտագործվել ոչ միայն որպես առողջարան ամառային սեզոնին, այլ նաև որպես դահուկային կենտրոն ձմեռային սեզոնին ՝ կրճատելով loadաղկաձորի ծանրաբեռնվածությունը: Տարբեր փառատոներ և միջոցառումներ նպաստում են դիվերսիֆիկացմանը, որոնք ազդում են սեզոնի երկարացման վրա: Մեր երկրում նման փառատոների շարքում են, օրինակ, Վայոց Ձորիգատայի փառատոնը, Ախթալայի խորովածը, Արենի գինու փառատոները, որոնք դարձել են ամենամյա: Խորհուրդ է տրվում իրականացնել որոշ փառատոներ, որոնք ենթակա չեն սեզոնային տատանումների, տարբեր տեսակի միջոցառումներ տաք սեզոնից դուրս ժամանակահատվածում, երկարացնել սեզոնի տևողությունը, թեթևացնել սեզոնի ընթացքում նկատվող ծանրաբեռնվածությունը: 3. Շուկայի դիվերսիֆիկացում (վիճակագրություն) - վիճակագրությունը ցույց է տալիս, որ Հայաստանը ավելի գրավիչ է միջին տարիքի զբոսաշրջիկների համար: Քանի որ տուրիստական փաթեթների թիրախավորումը մեր երկրում փոքր է, նպատակասլաց կլինի փաթեթներ ստեղծել `ուղղված շուկայի առանձին հատվածներին: Օրինակ, ծայրահեղ արկածային զբոսաշրջության զարգացումը կբարձրացնի համեմատաբար երիտասարդ զբոսաշրջիկների հոսքը դեպի մեր երկիր: Գիտական զբոսաշրջության զարգացումը կխթանի գիտնականների մեծ թվով այցելությունները: Նշված հատվածների այցելությունները առնվազն ենթակա կլինեն սեզոնային տատանումների. դրանք կայուն եկամուտներ կապահովեն զբոսաշրջության արդյունաբերության ձեռնարկություններին արտասեզոնային ժամանակահատվածում: 4. tourismբոսաշրջության ընտրովի տեսակներ. Այս խմբում մենք կառանձնացնենք էկո-ագրո տուրիզմը: Հայաստանն ունի բոլոր անհրաժեշտ պայմաններն ու ռեսուրսները զբոսաշրջության այս երկու տեսակների զարգացման համար: Բնական ռեսուրսների բազմազանությունը և գյուղական բնակավայրերի կենսակերպը թույլ են տալիս համատեղել այս տեսակները և ստեղծել հարուստ ծրագրով զբոսաշրջային երթուղիներ: 5. Շուկայավարման գործիքներ. Արտասեզոնային գովազդները, շահութաբեր առաջարկները գրավիչ գործոններ են զբոսաշրջիկների համար արտասեզոնային ժամանակահատվածում այցելությունների քանակը մեծացնելու համար: Պատշաճ կերպով կազմակերպված նպատակային գովազդը կարող է մեծացնել զբոսաշրջիկների հոսքը: Հատկապես անհրաժեշտ է դիտարկել մեր երկրում զբոսաշրջության այն տեսակների և ուղղությունների զարգացումը, որոնք սեզոնային ազդեցության չեն ենթարկվում: Եթե հաշվի առնենք Հայաստան ժամանած զբոսաշրջիկների հիմնական նպատակները, ապա դիագրամի տեսքով դրանք կարող են ներկայացվել հետևյալ կերպ. ժամանց և ժամանց գործնական Այլ բուժումներ. Գծապատկեր 2. Ներգնա զբոսաշրջիկների հիմնական նպատակները Հայաստանում 2018 թ. Հայաստանում մշակութային-ճանաչողական-կրոնական տուրիզմի տեսակները կարող են ամբողջությամբ կազմակերպվել թեժ սեզոնից դուրս ժամանակահատվածում: Նպատակասլաց կլինի զարգացնել կրթական և գիտական տուրիզմը Հայաստանում, քանի որ մեր երկիրն ունի անհրաժեշտ գիտական բազա ՝ ներկայանալու համաշխարհային հանրությանը: Սեզոնային զբոսաշրջության այլընտրանքային տեսակը կարող է լինել ծայրահեղ գնումները, որոնք որոշ դեպքերում կարող են համատեղվել: Մեր երկրում պիկ սեզոնին պահանջարկը նվազեցնելու անհրաժեշտություն չկա `պայմանավորված տուրիստական այցելությունների քանակով, ինչը չի գերազանցում տարածքի հզորությունը: Հարկ է նշել, որ վերոհիշյալ բոլոր մեթոդներն ու մեխանիզմները պետք է կիրառվեն բարդ եղանակով, այսինքն ՝ օգտագործել մեկ մեթոդ ոչ թե առանձին, այլ այլ մեթոդների հետ համատեղ: Ըստ այդմ ՝ սեզոնայնությունը հաղթահարելու խնդիրն ավելի արդյունավետ կլուծվի: ԳՐԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆ [1] Մանասյան Մ., Սայադյան Հ., Հայաստանի աշխարհագրություն, Երեւան, 2016, էջ 62, 66: 2 Դիագրամը կազմվել է հեղինակի կողմից ՝ հիմնվելով ԱՎSS 2018-ի վրա: Հունվար-դեկտեմբեր ամիսների տվյալները: [5] Կորլուկա Գ., Tourismբոսաշրջության սեզոնայնությունը. Պատճառներ, հետևանքներ և ռազմավարություններ, URL: https: //www.academia.edu/8670280/SEASONALITY_IN_TOURISM_cakeses_implications_a nd_strategies (հղումը ՝ 02.05.2019 թ.): [6] Հայաստանի Հանրապետության վիճակագրական կոմիտե, URL: http: //www.armstat.am/am/ (հղումը կատարվել է 02.05.2019): ԱՏԼՈՒԿՅԱՆ Վեներա ։
| Սույն աշխատանքն ընդգրկում է զբոսաշրջության սեզոնայնության և ՀՀ զբոսաշրջությունում դրա հաղթահարման մեխանիզմներին վերաբերող հարցեր։
Աշխատանքի նպատակն է բացահայտել ՀՀ զբոսաշրջության սեզոնայնության կառավարելիությունը։
Այդ նպատակով աշխատանքում ներկայացվել են ՀՀ զբոսաշրջության վրա ազդող բնական, ինստիտուցիոնալ և լրացուցիչ գործոնները, որոնք զբոսաշրջային ինդուտրիայի աշխատանքում սեզոնայնության առաջացման պատճառ են դառնում։
Կատարված վերլուծությունների արդյունքում եզրակացնում ենք, որ մի շարք մեխանիզմների և մեթոդների արդյունավետ և համալիր կիրառության շնորհիվ հնարավոր է դառնում ՀՀ զբոսաշրջության սեզոնայնության կառավարելիությունը։
|
Ֆինանսավորվել է Հայկական բարեգործական ընդհանուր միության Կահիրեի մասնաճյուղի կողմից 2010 թ.-ին: Մինչև օրս լույս է տեսնում «Արեգ» պարբերականը, որը շարունակում է կատարել «Արև» օրաթերթի արաբական հավելվածի առաքելությունը: Արաբական պարբերականի հիմնական և հիմնական նպատակն է արաբախոս ընթերցողին և արաբերեն խոսող հայ սերունդներին ներկայացնել Հայոց ցեղասպանության հարցը, դրա միջազգային ճանաչման վերաբերյալ աշխատանքները, բացահայտել Թուրքիայի ժխտողական քաղաքականությունը: 349 ՊԱՏՄՈՒԹՅՈՒՆ Արեգը մեծ ուշադրություն է դարձրել Հայոց ցեղասպանության տարբեր փուլերի լուսաբանմանը: Պարբերականը բացահայտում է Աբդուլ Համիդ Երկրորդի կողմից վարվող հայերի հետապնդման քաղաքականությունը ՝ ընթերցողին տեղեկացնելով 1994-րդ դարի վերջին ՝ 1894-1896 թվականներին հայ ազատագրական շարժման վերելքի մասին: Հայկական ջարդեր, 1895 թ. Մայիսյան բարեփոխումների ծրագրի վերաբերյալ: Պարբերականը շեշտում է, որ մեծ տերությունները բարեփոխումների ծրագիրը ներկայացրել են օսմանյան սուլթանին, բայց չեն իրականացրել այն իրականություն դարձնելու համար [1, No 13, էջ 1-5]: 1878-1923 Արաբական, այդ թվում ՝ եգիպտական մամուլը լուսաբանեց նաև Հայկական հարցի տարբեր փուլերի լուսաբանումը: Մասնավորապես, «Ալ-amաման» թերթը լուսաբանում էր հայերի ազատագրական պայքարը, «Ալ-Ահրամ», «Ալ-Մուկարամ», «Ալ-Ռեյ Ալ-Ամ», «Ալ-Մուշիր», «Ալ-Ասիման» և այլ եգիպտական թերթերում լուսաբանվում էին Համիդյան ջարդերը: Ալ Մարատու ալ-Ահուալը լուսաբանեց Բեռլինի համաժողովի լուսաբանումը [2, թիվ 54, էջ 15-16]: 1894-1896թթ. Խոսելով հայկական կոտորածների մասին `« Ալ Ռեյ Ալ Ամ »թերթը գրում է, որ թուրքերը ոչնչացնում են հայ ժողովրդին` ամեն օր կոտորելով հազարավոր մարդկանց, իսկ կոտորածներից փրկվածները կոտորվում են ցրտից և սովից [1, No 17, էջ -2]: Եգիպտական «Ալ Ադլ» շաբաթաթերթը Երիտթուրքերի 1917 թ. Շրջանի մասին: 1915 թ. Դեկտեմբերին լույս տեսած համարում նա հրապարակեց «Հայաստանի շուրջը» հոդվածը, որը ներկայացնում է օսմանյան բանակի արաբ զինվորի հուշերը, որը 1915 թ. -1917 թ. Նա Արեւմտյան Հայաստանում էր: Արաբական բանակը հայտնում է, որ այն, ինչ գրվել է հայկական ջարդերի մասին, կաթիլ է ծովում: Բացի այդ, զինվորականները հավելում են, որ գերմանացիները օգնում էին իթթիհադականներին հայերին կոտորելիս [1, No 17, էջ 1-5]: Կիլիկիայի հայերի 1909 թ. Խոսելով կոտորածի մասին `« Արեգը »վերաբերում է 1919 թ .: Եգիպտոսի ազգային շարժման առաջնորդներից մեկը` Մուհամեդ Ֆարիդը, տպագրվեց 1909 թվականին Կահիրեի «Ալ Լուա» թերթում: Եգիպտոսի հայտնի հասարակական և քաղաքական գործիչը 1945 թ. Ապրիլի 24-ին տարածած հայտարարության մեջ նշել է, որ Օսմանյան իշխանությունների վարած քաղաքականությունը KOTO 350 ՊԱՏՄՈՒԹՅԱՆ հիմնական պատճառն է, իսկ կոտորածի զոհերին որակել է որպես «սահմանադրական նահատակներ» [1, No 52, էջ 22-25]: Արաբական պարբերականը նշում է, որ Առաջին համաշխարհային պատերազմի ընթացքում երիտթուրքերը պետական մակարդակով ցեղասպանում են հայերին `կոտորելով և արտաքսելով նրանց մայր երկրից [էջեր 1, թիվ 16, էջեր 7-13]: Հայոց ցեղասպանության տարիներին թուրքական իշխանությունները բռնի կրոնափոխ արեցին հազարավոր հայ որբեր ՝ ամբողջացնելով իրենց քաղաքականությունը: «Արեգ» -ը հայտնում է, որ Տրապիզոնի նահանգապետ emalեմալ Ազման առեւանգել է շուրջ 450 գեղեցիկ հայ աղջիկների և դարձի բերել նրանց ՝ հետագայում ամուսնանալով թուրքերի հետ [1, No 35, p. -2]: Նույնը արեց Էնվեր փաշան, որը դավանափոխ արեց 415 տարեկան հարյուրավոր 415 տարեկան հայ աղջիկների և տղաների Սիրիայի անապատներ ՝ անվանելով նրանց թուրքերի անունով [1, No 35, p. 2]: 1915-1916թթ. Օսմանյան իշխանությունները Էրզրումից հավաքագրեցին շուրջ 6000 երեխայի և տեղափոխեցին օսմանյան բանակի ուսումնական կենտրոններ, որտեղ տարիների ընթացքում նրանք աստիճանաբար զարգացրեցին թուրքական ինքնությունը: Թուրքացված այս հայերից շատերը հետագայում բարձր դիրքեր գրավեցին թուրքական բանակում և ակտիվ մասնակցեցին 1960-ականներին: Թուրքիայում ռազմական հեղաշրջման ժամանակ [1, No 35, էջ. -3]: Արաբական պարբերականը հայտնում է, որ հայկական կոտորածներն ուղեկցվել են նաև հայ որբերի «առք ու վաճառքով», որոնց թուրքերը որպես ստրուկ վաճառում էին քաղաքի շուկաներում: 5-8 տարեկան հայ տղաների համար սահմանված գինը 20 ցենտ էր, 14-15 տարեկան հայ աղջիկների համար `50 ցենտ: Եթե հայ երեխան հայտնի ընտանիքից էր, ապա դրա գինն ավելի բարձր էր: Պարբերականը հայտնում է, որ 300.000 հայ փրկվել է կոտորածներից կրոնափոխության միջոցով, և ներկայումս կան հայկական արմատներով մոտ երկու միլիոն Թուրքիայի քաղաքացի [1, No 35, էջ 1-5]: Ավելացնենք, որ Թուրքիայում ապրող հազարավոր հայեր այսօր թաքցնում են իրենց ինքնությունը ՝ վախենալով հետապնդումներից, ուստի դժվար է ասել, որ Թուրքիայում բնակվող հայերի որոշակի քանակ կա: 351 ՊԱՏՄՈՒԹՅՈՒՆ Արաբական պարբերականը շեշտում է, որ Հայոց ցեղասպանության հիմնական պատճառը պանթուրքիզմի գաղափարախոսությունն էր, որի նպատակն է ստեղծել թուրքական պետություն, որտեղ թուրքերը պետք է գերակշռեն: «Սա նշանակում է, որ Օսմանյան կայսրությունը ստիպված էր ամեն գնով ազատվել ոչ թուրքական տարրից ՝ հույներից, քրդերից, արաբներից և այլ էթնիկ խմբերից [1, No 53, էջ 14]», - նշում է հոդվածագիրը: Արաբական պարբերականը ցեղասպանության պատճառների շարքում առաջնային է համարում նաև տնտեսական գործոնը ՝ նշելով, որ Արևմտյան Հայաստանում հայերի մեծ մասն ուներ բավականին անշարժ և շարժական գույք: Բացի այդ, պարբերականը նշում է, որ եթե ցեղասպանություն չի եղել, ապա ինչու են փակվում այդ տարիների օսմանյան արխիվները [1, No 23, էջեր 6-7]: Այս արխիվները փակ են, քանի որ դրանց հրապարակումը չի բխում թուրքերի շահերից: Արաբական պարբերականը նշում է, որ «Նոր Թուրքիա» կառուցելու համար պետք է բացվի 1915-1916 թվականների ՆԳ նախարարությունը: արխիվներ, եթե, իհարկե, դրանց մեծ մասը ժամանակի ընթացքում ոչնչացված չեն [1, No 23, էջ. -7]: Արեգը Թուրքիայի ժխտողական դիրքորոշումը պայմանավորում է մի քանի հանգամանքներով: Հիմնական պատճառն առաջին հերթին փոխհատուցման խնդիրն է, քանի որ Թուրքիան նույնպես ստիպված կլինի վերադարձնել հայկական հողերը: Ընդունելով ցեղասպանության փաստը ՝ ակնհայտ կդառնա, որ Թուրքիայի իշխանությունները տասնամյակներ շարունակ խաբել են իրենց և միջազգային հանրությանը, ինչը կհանգեցնի Թուրքիայի միջազգային հեղինակության խարխլմանը [1, No 12, էջ. -3]: Հոդվածագիր Արա Աշճյանը հավելում է, որ ճիշտ է, որ ցեղասպանությունը հիմնականում իրականացվել է Օսմանյան կայսրության գոյության տարիներին, բայց այդ գործընթացին մասնակցում էին նաև Թուրքիայի Հանրապետության հիմնադիրների մեծ մասը, այդ թվում ՝ Մուստաֆա Քեմալը: Այս հանգամանքը կարող է խարխլել Թուրքիայի Հանրապետության ստեղծման իրավական հիմքը [1, No 12, 3-4 էջ]: Նշենք, որ թուրքական հասարակության մեծ մասը մակերեսային տեղեկատվություն ունի 1915-1927 թվականների մասին: մոտ 1928 թվականին Թուրքիայում կատարված բարեփոխումների շրջանակներում նախորդ արաբական այբուբենի փոխարեն ներդրվեց նոր լատինական այբուբեն: 352 ՊԱՏՄՈՒԹՅՈՒՆ Արաբական պարբերականը մեծ ուշադրություն է հատկացրել Հայոց ցեղասպանության միջազգային ճանաչման գործընթացի լուսաբանմանը: 2010-2015 թվականներին այս ուղղությամբ դրական փոփոխություններ են նկատվել: 2010-ին, 1945-ի մարտին Շվեդիայի խորհրդարանը որոշում ընդունեց `ճանաչելով Օսմանյան կայսրության կողմից հայերի, ասորիների և հույների դեմ իրականացված ցեղասպանությունները [1, No 1, էջ 11-12]: 2010 թ. Մարտին մեկ այլ քայլ կատարվեց դեպի Հայոց ցեղասպանության միջազգային ճանաչում: ԱՄՆ Կոնգրեսի արտաքին հարաբերությունների հանձնաժողովը որոշում կայացրեց, որով դատապարտում է Առաջին աշխարհամարտի ընթացքում Օսմանյան կայսրության կողմից իրականացված հայկական ջարդերը: «Արեգ» պարբերականը հիշեցնում և ներկայացնում է արաբախոս ընթերցողին 1915 թ., Այնուհետև Հայոց ցեղասպանության վերաբերյալ ԱՄՆ Կոնգրեսի և Սենատի որոշումներն ու բանաձևերը [1, No 1, էջ 11-13]: 2015 Ապրիլի 24-ին Գերմանիայի խորհրդարանը ձայների ճնշող մեծամասնությամբ ճանաչեց Հայոց ցեղասպանությունը: Սա շատ կարևոր իրադարձություն էր, քանի որ Գերմանիան Առաջին աշխարհամարտի տարիներին Օսմանյան կայսրության դաշնակիցն էր, ինչպես նաև Եվրոպայում Թուրքիայի ամենամեծ առևտրային գործընկերը: Այս կապակցությամբ պարբերականը նշում է, որ վերջապես մեկ դար անց Գերմանիան ճանաչեց Հայոց ցեղասպանության փաստը [1, No 56, p. -1]: Գերմանիայի խորհրդարանի կայացրած որոշումից հետո թուրքական մամուլը ողողվեց հակագերմանական հրապարակումներով: Մասնավորապես, 2015 թվականին Աթաթուրքի համալսարանի պատմության ֆակուլտետի դեկան Սալամ Կալիջը, Անատոլիա լրատվական գործակալությանը տված հարցազրույցում, 2012 թ. Ապրիլի 26-ին, նշել էր, որ նույն գերմանական արխիվներում կան բազմաթիվ փաստեր, որոնք հաստատում են, որ հազարավոր թուրքեր կոտորվել են Հայկական զինված խմբեր: Այս կապակցությամբ «Արեգը» ներկայացնում է գերմանացի բազմաթիվ զինվորների և դիվանագետների հուշերը, որոնք հաստատում են թուրքերի կողմից իրականացված հայկական ջարդերի փաստը [1, No 56, 2-5 էջ]: «Հայկական հարցը գերմանացիների հուշերում» հոդվածում «Արեգ» պարբերականը ներկայացնում է Գերմանիայի քաղաքացու հուշերը, որը մահացել է 1916 թվականին: 1953 թ. Հոկտեմբերի 10-11-ը Թուրքիայի հարավային շրջաններում և Սիրիայի հյուսիսում: Ականատեսը ցավով հիշում է, որ ամեն քայլափոխի սոված հայեր կային, որոնք, աքսորից հետո հաստատվելով տարբեր բնակավայրերում, տարբեր քրտնաջան աշխատանքներ էին կատարում գոյատևելու համար [1, No 5, էջ 18-19]: Այս կապակցությամբ պարբերականը նշում է, որ Գերմանիան, որը Առաջին աշխարհամարտի տարիներին Օսմանյան կայսրության դաշնակիցն էր [1, No 5, p. 19], ունի նաև իր մեղքի բաժինը Հայոց ցեղասպանության մեջ: Մեկ այլ հոդվածում արաբական պարբերականը ընթերցողին է ներկայացնում Կ. Պոլսում Գերմանիայի դեսպան Հոֆենհոլը 1915 թ. Գերմանիայի ԱԳՆ-ի կողմից 2012 թ. Օգոստոսի 12-ին ուղարկված նամակի բովանդակությունը, որում դեսպանը նշում էր, որ «Թուրքիայի իշխանությունների նպատակը քրիստոնեական տարրից ազատվելն է Կազմակերպված հայկական ջարդերը տեղավորվում են այս քաղաքականության մեջ: Չնայած թուրքերը փորձում են արդարացնել իրենց գործողությունները, պետք է փաստել, որ թուրքական գործողությունների նպատակը հայերի ոչնչացումն է »[1, No 12, p. 19]: 2015-ը Հայոց ցեղասպանության ճանաչման ուղղությամբ եւս մեկ դրական տեղաշարժ նկատվեց: 2015 1915 թվականի ապրիլի 22-ին Ավստրիայի խորհրդարանը մեկ րոպե լռությամբ հարգեց Հայոց ցեղասպանության զոհերի հիշատակը, որի ընթացքում Ավստրիայի խորհրդարանի նախագահը հայտարարեց, որ այն, ինչ տեղի է ունեցել 1915 թվականին: Ապրիլի 24-ը ցեղասպանություն է: Բացի այդ, այդ նիստի ընթացքում պատգամավորներից ոմանք հանդես եկան նման հայտարարությամբ: Statementիշտ է, այս հայտարարությունը չի դրվել քվեարկության, բայց դա առաջին կարևոր քայլն էր Ավստրիայի կողմից, որը Առաջին աշխարհամարտի տարիներին Օսմանյան կայսրության դաշնակիցն էր [1, No 56, էջ: -12]: «Արեգը» պատիվ ունի ընթերցողին ներկայացնել ցեղասպանությունը փաստող որոշ ֆրանսիական արխիվների բովանդակությունը: 1915-1916թթ. Ֆրանսիական արխիվներում շատ տեղեկություններ կան Մուսա լեռան գոյատևման պայքարի մասին: Արաբական պարբերականը ներկայացնում է դրանցից մի քանիսը, որոնք ուսումնասիրելուց հետո պարզ է դառնում, թե ինչպես են ֆրանսիական ռազմանավերը հայ միգրանտներին տեղափոխել Պորտ Սաիդ: Արխիվներից ակնհայտ է դառնում, որ ֆրանսիական իշխանությունները 1915 թ. Սեպտեմբերին նրանք ակտիվ կապի մեջ էին իրենց բրիտանացի գործընկերների հետ, ովքեր ի սկզբանե հրաժարվել էին Պորտ Սաիդում ապաստան տրամադրել հայերին, քանի որ չէին կարող ապահովել իրենց անվտանգությունը: Երկար բանակցություններից հետո ֆրանսիացիները վերջապես թույլտվություն ստացան տեղափոխել հայ գաղթականներին Պորտ Սաիդ: Չնայած այն ժամանակ Եգիպտոսը դժվար ժամանակներ էր ապրում, եգիպտացիները մեծ օգնություն ցուցաբերեցին հայ փախստականների ճամբարին: Isամբարում ՀԲԸՄ հովանու ներքո ստեղծվեց Սիսվանի երեխաների կրթության դպրոցը [1, էջեր 60,6-10]: Արաբական պարբերականն իր համարներում պարբերաբար լուսաբանում է եգիպտացիների թեկնածուական դիսերտացիաների լուսաբանումը և հրատարակում գրքեր Հայկական հարցի վերաբերյալ: Հալեպում 2012 թ. 20-րդ դարի սկզբին լույս տեսած «Հայ մարզիկներ Հայոց ցեղասպանության զոհեր» գրքի կապակցությամբ պարբերականը տեղեկություններ է տրամադրում արևմտահայերի մարզական կյանքի մասին: Երիտթուրքերի հեղաշրջումից հետո Օսմանյան կայսրությունում սպորտի ոլորտում որակական փոփոխություններ են նկատվել: Մասնավորապես, Կ. Պոլսում, Իզմիրում և մեծ թվով հայեր ունեցող այլ քաղաքներում ստեղծվեցին ֆուտբոլային ակումբներ, ինչպես նաև ստեղծվեցին «Րաֆֆի», «Արաքս», «Արտավազդ», «Վահագն» և այլ մարզական միություններ: Պոլսից Վան ստեղծվեցին բազմաթիվ ռազմական խմբեր, որոնք կարևոր դեր խաղացին ոչ միայն արևմտահայերի, այլեւ ամբողջ Օսմանյան կայսրության հասարակական կյանքում: 1911-1914 թվականներին տեղի ունեցան 4 հայկական օլիմպիական խաղեր, որոնց ընթացքում հայտնի հայ մարզիկները իրենց անունը թողեցին Օսմանյան կայսրության և քեմալական Թուրքիայի մարզական պատմության մեջ: Այս խաղերն իրենց հերթին մեծապես նպաստեցին 1911-1915թթ. հայկական մշակութային և սոցիալական զարթոնքին: Հայ ականավոր մարզիկ, գրող, լրագրող Շավարշ Քրիսյանը հրատարակել է Օսմանյան կայսրությունում առաջին մարզական հանդեսը ՝ «Մարմնամարզը», որը լույս է տեսել 1911-1914 թվականներին: Հայ մարզիկներ Վահրամ Փափազյանը և Մկրտիչ Մաջրիյանը մասնակցեցին Օսմանյան կայսրության հավաքականին: 1912 թվականին Ստոկհոլմում կայացած 5-րդ Համաշխարհային օլիմպիական խաղերին 22 երկրներից 2541 մարզիկ էր մասնակցում: Պարբերականը հայտնում է, որ Օլիմպիական խաղերի ընթացքում 1909 թվականին Կիլիկիայի հայերը չեն բարձրացրել Օսմանյան կայսրության 355 ՊԱՏՄՈՒԹՅԱՆ դրոշը կոտորածի պատճառով [1, No 61, p. -3]: Հայ մարզիկների ու հայկական մարզական ակումբների գործունեությունն ու հաջողությունները հարուցել են երիտթուրքական իշխանությունների դժգոհությունը, որոնք 1913-1914թթ. Փակվեցին հայկական մարզական ակումբները: 1914 հայ սպորտսմենները, ովքեր միջազգային հարթակներում բարձր էին պահում Օսմանյան կայսրության պատիվը, անմասն չմնացին հայկական ջարդերից: 1915-1920թթ. Հազարավոր հայ մարզիկներ ենթարկվեցին ճնշումների և հետապնդումների, որոնց մեծ մասը սպանվեց ինչպես արևմտահայերի մեծ մասը [1, No 61, 3-4 էջ]: Արեգի խմբագիր Մուհամմադ Ռիֆաթ ալ-Իմամը անգնահատելի ներդրում է ունեցել Հայ Դատի պատմության ուսումնասիրման և արաբական հասարակությանը դրա ներկայացման գործում ՝ ամեն առիթով արաբ հասարակությանը ներկայացնելով Հայ Դատի պատմությունն ու բովանդակությունը: , Նոյեմբերին Կահիրեում Արաբ պատմաբանների ասոցիացիայի կողմից կազմակերպված համաժողովի ժամանակ Մուհամմադ Ռիֆաթ ալ-Իմամը հանդես եկավ «Արաբական հուշեր օսմանյան հայերի մասին 1878-1923 թվականներին» խորագրով գիտաժողովով: արաբ հեղինակների ստեղծագործությունները նշված ժամանակահատվածում, արաբական մամուլում: Հայկական հարցի պատմությունը ներկայացնելիս բանախոսը մեջբերեց Հիջազ «Ալ Կաբլա», Սիրիա «Ալ Ասիմա» և «Ալ Տակադում», եգիպտական «Ալ Ադիբ» և «Ալ Ահրամ» պարբերականներից [1, No 40, էջ 16- 18]: Հայոց ցեղասպանության 100-րդ տարելիցի աշխատանքները համակարգելու նպատակով ստեղծված հանձնաժողովի աշխատանքը պարբերաբար գտնվում էր արաբական պարբերականի ուշադրության կենտրոնում: «Մասնագետները կազմել են 100-ամյակի միջոցառումների ցուցակը Երևանում» հոդվածում Հարութ Սասունյանը վերաբերում է 2013 թ. 2223 թ. Մարտի 22-ին Երևանում անցկացված համաժողովի լուսաբանմանը, որի ընթացքում ելույթ ունեցավ նաև ՀՀ Նախագահ Սերժ Սարգսյանը: Արեգը ընթերցողին է ներկայացնում բոլոր ելույթները ՝ հատուկ ուշադրություն դարձնելով հրեա ցեղասպանագետ Յասիր Աուրունի խոսքին, որտեղ հետազոտողը նշել է, որ չնայած Իսրայելի իշխանությունները չեն ճանաչել Հայոց ցեղասպանությունը, իսրայելական հասարակության մի ստվար մասը դա ճանաչում է [1 , No 33, 1- 2 էջ]: Արաբական աշխարհը, ներառյալ Եգիպտոսը և Սիրիան, անմասն չեն մնացել Հայոց ցեղասպանության 100-րդ տարելիցին նվիրված միջոցառումներից: Այդ կապակցությամբ Եգիպտոսում անցկացվել են տարբեր մշակութային միջոցառումներ, դասախոսություններ, երկրի հեղինակավոր թերթերը բազմաթիվ հրապարակումներ են կատարել Հայոց ցեղասպանության վերաբերյալ: Բացի այդ, 55 հոգուց բաղկացած պատվիրակությունը մեկնել է Երեւան `մասնակցելու միջոցառումներին: Պատվիրակության անդամ արաբ հետազոտող Սաբիթ Սաբրան Հայոց ցեղասպանության թանգարանին է նվիրել Պորտ Սաիդում գտնվող հայ փախստականների ճամբարի վերաբերյալ բազմաթիվ փաստաթղթեր [1, թիվ 56, էջ 15-16]: 2015 Ապրիլի 7-ին Եգիպտոսի Շամս համալսարանի ռեկտոր Հուսեյն Այսիի հովանավորությամբ Մերձավոր Արևելքի ուսումնասիրությունների կենտրոնը կազմակերպեց Հայոց ցեղասպանության 100-րդ տարելիցին նվիրված գիտաժողով, որին մասնակցում էին արաբ մտավորականներ, պաշտոնատար անձինք և Կահիրեում ՀՀ դեսպանը: , Նրա խոսքերով, կենտրոնի տնօրեն alամալ Չաքրանը դատապարտեց Հայոց ցեղասպանությունը և բացահայտեց Թուրքիայի ժխտողականությունը: Ընդարձակ ելույթ ունեցավ ՀՀ դեսպան Արմեն Մելքոնյանը, ով ներկայացրեց Հայոց ցեղասպանության միջազգային ճանաչման գործընթացը: Հիշարժան է նաեւ Մուհամեդ Ռիֆաթ ալ-Իմամի զեկույցը, որի ընթացքում բանախոսն անդրադարձավ հայկական հարցի պատմության լուսաբանմանը: Համաժողովի մեկ այլ բանախոս ՝ արաբ մտավորական Մահմուդ Խալաֆը, Սիրիայում և Իրաքում «Իսլամական պետության» գրոհայինների վայրագությունները հավասարեցրեց հայերի դեմ թուրքերի գործողություններին ՝ Սիրիայում և Իրաքում զինյալներին անվանելով օսմանյան թուրքերի «առաջադեմ հետևորդներ» [1, No 58 , էջ 12-17]: Հայոց ցեղասպանության 100-րդ տարելիցին նվիրված միջոցառումներ անցկացվել են նաև հայկական սփյուռքում. Իրաք, Իրաքյան Քուրդիստան, Լոնդոն, Երուսաղեմ, Լոս Անջելես, Ստամբուլ, Լիբանան, Իսրայել: Տե՛ս «Արեգ», 2015 թ. Ապրիլ, թիվ 56, էջ 20-22: 357 ՊԱՏՄՈՒԹՅՈՒՆ Չնայած Սիրիայում տիրող դաժան պայմաններին, այստեղ նույնպես անցկացվեցին ցեղասպանության զոհերի հիշատակին նվիրված մի շարք միջոցառումներ: Դամասկոսի հրապարակներից մեկը անվանակոչվեց ի պատիվ «Հայ նահատակների», և Դամասկոսի նահանգապետը հայտարարեց Դամասկոսի կենտրոնում Հայոց ցեղասպանության զոհերի հուշարձանի կառուցման մեկնարկի մասին [1, No 56, pp . 17-19]: Իրենց հերթին, մահմեդական աշխարհի շատ հոգևոր առաջնորդներ սոցցանցերում հայտարարություններ են տարածում Հայոց ցեղասպանության մասին, որում վերջիններս ընդունում և դատապարտում են ցեղասպանությունը: Ի տարբերություն դրան, մահմեդական որոշ առաջնորդներ պաշտպանեցին Թուրքիային: Մասնավորապես, 2015-ին սուննի մահմեդականների շրջանում մեծ հեղինակություն վայելող Յուսուֆ Քարդավին: 2012 թ. Ապրիլի 24-ին տարածած հայտարարության մեջ նա իր աջակցությունը հայտնեց Թուրքիային `նշելով, որ« հայերի հետ պատահածը որդեգրված քաղաքականության հետևանք է միջազգային հանրության կողմից »: Բացի այդ, մահմեդական հոգևոր առաջնորդը Արևմուտքին հիշեցրեց Անդալուսիայի խաչակրաց արշավանքների ընթացքում հազարավոր մահմեդականների կոտորածների մասին [1, թիվ 56, էջ 25-26]: , ։
| «Արեգ» արաբերեն պարբերականն արաբախոս ընթերցողին ներկայացնում է Հայոց ցեղասպանության հիմնահարցը, վերջինիս միջազգային ճանաչման գործընթացը 2010-2015 թթ, ինչպես նաեւ դատապարտում է Թուրքիայի ժխտողական քաղաքականությունը։
«Արեգ»-ը մեծ տեղ է հատկացրել Հայոց ցեղասպանության տարբեր փուլերի լուսաբանմանը` տեղեկություններ հաղորդելով ցեղասպանության վերաբերյալ արաբական` մասնավորապես եգիպտական մամուլի հրապարակումների մասին։
Արաբերեն պարբերականը պարբերաբար իր համարներում անդրադառնում է Հայկական հարցի վերաբերյալ եգիպտացի հետազոտողների թեկնածուական ատենախոսությունների, արաբական աշխարհում հրատարակված գրքերի լուսաբանմանը։
«Արեգ»-ը ընթերցողին մանրամասն տեղեկություններ է հաղորդում 100-ամյակի կապակցությամբ Հայաստանում եւ արաբական աշխարհում տեղի ունեցած միջոցառումների մասին։
Բացի այդ` «Արեգ»-ը պատիվ ունի ներկայացնելու ընթերցողին ցեղասպանությունը փաստող ֆրանսիական որոշ արխիվներ ու գերմանացի ու ավստրիացի ականատեսների հուշեր։
|
Աշխարհագրությունը աշխարհագրության ճյուղ է, որը զբաղվում է հատուկ տարածքների (մայրցամաքներ, մարզեր, առանձին երկրներ) ուսումնասիրությամբ, ստացված արդյունքների վերլուծությամբ, օրինաչափությունների հայտնաբերմամբ: Տրամադրում է տարբեր երկրների բնության, տնտեսության և կյանքի տարբեր ասպեկտների վերաբերյալ տվյալներ: Այն ունի երկու ուղղություն `ֆիզիկական-աշխարհագրական և տնտեսական-աշխարհագրական: Պատճառական կապերը, ինչպես նաև բնական-տնտեսական բարդույթների փոխհարաբերությունները հանգեցնում են ընդհանուր աշխարհագրական ուսումնասիրությունների [5, էջ. 196]: Tourismբոսաշրջության արդյունաբերությունն ունի մեծ ուսումնասիրություններ `տարածաշրջանային աշխարհագրությունը որպես զբոսաշրջություն (երկիր) հնարավորություններով ներկայացնելու համար: Շատ հեղինակներ ներկայացնում են տարբեր մոտեցումներ և առաջարկում են երկրների զբոսաշրջության գնահատման մեթոդներ [1, 3, 7, 8]: Այս աշխատանքում փորձ է արվել ներկայացնել մի շարք գործնական աշխատանքներ, որոնք հնարավորություն կտան երկիրը հայտնաբերել իր զբոսաշրջային նկարագրով: Tourismբոսաշրջության տեսանկյունից, տեղանքը մեծ նշանակություն ունի իր բազմազանությամբ, մեղմ բարենպաստ կլիմայով, ջրային մարմինների բազմազանությամբ, առատությամբ, կենսաբազմազանությամբ, բնակչությամբ ՝ իր բազմազանությամբ, ազգային առանձնահատկություններով, ինչպես նաև տարածքով ՝ իր սոցիալ-տնտեսական և քաղաքական նկարագրություն: Տեղանքն իր լանդշաֆտներով և զբոսաշրջության խթանման դերը կարող է լինել ամենագրավիչ գործոնը, պարզապես պետք է ճիշտ մոտեցում ցուցաբերել: Հատկապես կարևոր կլիմայական պայմաններն են եղանակային պայմանները, որոնք ազդեցություն են ունենում մարդկանց վրա: Արդյո՞ք կիրառվող ջերմաստիճանի ջերմաստիճանը (ՊՊ) է [1]: Կլիմայի զբոսաշրջության ռեսուրսների ամենատարածված մեթոդներից մեկը կլիմայական պայմանների ամբողջությունն է, որոնք նպաստավոր են տարբեր բուծման ձվերի կազմակերպմանը: Կլիմայական պայմանները բաժանված են հետևյալ խմբերի. Բարենպաստ, համեմատաբար բարենպաստ, անբարենպաստ: Բնակչությանը որպես զբոսաշրջային գործոն օգտագործել `իր նկարագրով, ավանդույթներով, առանձնահատկություններով, խոհանոցով և այլն: Բոլոր երկր-պետությունների բնիկ-աշխարհագրական, մշակութային, էթնո-աշխարհագրական տարբերությունները ներկայացված են որպես խթանող գործոններ զբոսաշրջության տարածքային կազմակերպման համար: Մարզերի «Tourismբոսաշրջության աշխարհագրություն» դասընթացի շրջանակներում դրված խնդիրները կյանքի կոչելու համար նախատեսվում է կազմակերպել գործնական աշխատանքներ հետևյալ թեմաներով. 1. Աշխարհի տարածաշրջաններ: 2. Երկրի (պետության) աշխարհագրական դիրքի բնութագրերը: 3. Բնական բաղադրիչների զբոսաշրջության գնահատում: 4. ographicողովրդագրական գործոնի զբոսաշրջության գնահատում: 5. Երկրի ռեկրեացիոն նկարագրություն. Աղյուսակը լրացնել բնական մարդածին օբյեկտների ցանկով: 6. Երկրի զբոսաշրջիկների ուղեցույցների ստեղծում: Գործնական աշխատանք 1. Աշխարհի մարզեր: Ներկայացրե՛ք շրջանները ըստ սխեմատիկ քարտեզագրման (Աղյուսակ 1), ինչպես նաև առանձին (Նկար 1) կամ աղյուսակային շրջաններ ուրվագծային քարտեզի վրա ՝ օգտագործելով Նկար 2-ի քարտեզները: Գծապատկեր 1. Աշխարհի տարածաշրջաններ Նկար 2. Աշխարհի մարզեր ըստ մայրցամաքների (1) Համաձայն UNWTO- ի (2): Աշխատանքի կատարման այս եղանակը ոչ միայն հնարավորություն կտա ծանոթանալու աշխարհի տարածաշրջաններին, այլև եզրակացություններ անելու այլ մոտեցումների վերաբերյալ: Աշխարհի տարածաշրջաններ ըստ UNWTO- ի: Աշխարհի տարածաշրջաններ Տարածաշրջաններ Երկրներ Աղյուսակ 1.ԱֆրիկաԱմերիկաԱսիա և Խաղաղօվկիանոսյան Եվրոպա Ex Մերձավոր և Միջին Արևելք Գործնական աշխատանք Երկրի (պետության) աշխարհագրական դիրքի նկարագրություններ Աշխարհագրական դիրքը բնութագրվում է օբյեկտի միջավայրի հետ փոխհարաբերություններով: Այն ձևավորում է երկրի դեմքը, զարգացումը, կյանքի ձևը, մարդկանց բնավորությունը: Քանի որ աշխարհագրության հիմնական օբյեկտը երկիրն է, պետությունը, աշխարհագրական դիրքը վերաբերում է տվյալների փոխհարաբերություններին իր տարածքից դուրս գտնվող այլ օբյեկտների հետ, որոնք կարող են ազդել զբոսաշրջության զարգացման հնարավորությունների վրա: Այն համարվում է ՝ 1) որպես զբոսաշրջության զարգացման գործոն, 2) որպես տուրիզմի զարգացման պայման: Աշխարհագրական դիրքը, որպես գործոն, ենթադրում է գոյություն ունեցող կապի ներուժի կապերի և վերլուծություն, դրանց զբոսաշրջության, մասնագիտացման, կազմակերպական առանձնահատկությունների զարգացման համար `տեխնոլոգիաների վրա ազդեցությունը որոշելու համար: Այսպիսով, աշխարհագրական դիրքի էությունը բացահայտվում է տարածքային հարաբերությունների համակարգի միջոցով, որում առանձնացնում են աշխարհագրագետ-գիտնականները (աշխարհագրական դիրքի բնութագրերը ներկայացված են զբոսաշրջության տեսանկյունից): Մաթեմատիկական-աշխարհագրական դիրքը MAD է: Ներկայացրե՛ք երկրի աշխարհագրական կոորդինատները, որոնք ցույց են տալիս Երկրի իմ բեռները: հասարակած, դիրք-շրջադարձեր, նախնական- ֆիզիկական-աշխարհագրական դիրք ՝ FAD: Physicalբոսաշրջության տեսանկյունից երկրի ֆիզիկա-աշխարհագրական տվյալների ներկայացում (օվկիանոսների, ծովերի, լեռնային մակարդակի համակարգերի, գետերի, լճերի և այլնի հարևանություն): բարձրություն, բացարձակ - Տնտեսա-աշխարհագրական դիրք - ԹԱԴ: Դա երկրի, տարածաշրջանի դիրքն է ՝ կապված հարևան օբյեկտների հետ, որոնք ունեն անբարենպաստ տնտեսական ազդեցություն: զարգացման համար: ե- Քաղաքաաշխարհագրական դիրք. CAD: Դա երկրի դիրքորոշումն է իր սահմաններից դուրս գտնվող քաղաքական և տարածքային օբյեկտների նկատմամբ, որոնք սովորաբար պատկերված են քաղաքական քարտեզների վրա: - Տրանսպորտ-աշխարհագրական դիրքը `ԱՌԵՎՏՈՒՐ: Օբյեկտի (երկրի) դիրքը միջազգային կամ խոշոր ճանապարհների նկատմամբ կարող է լինել բարենպաստ կամ անբարենպաստ: - Էկոլոգիական-աշխարհագրական դիրքը `ԸՕ: Երկրի բնութագրերը էկոլոգիապես տարբեր տարածքների առումով բարենպաստ են (չխանգարված բնություն, բնական տարածքներ), բնություն), ճգնաժամ (վտանգված տարածք), աղետալի (անբնակելի տարածք): Դրանք ներկայացված են նախընտրական երկրների համար, յուրաքանչյուր տարածաշրջանից մեկ երկիր (աղյուսակ 2): (Մի փոքր խանգարված երկրներ ըստ աշխարհագրական դիրքի առանձնահատկությունների: Աղյուսակ 2. Մարզ ԵվրոպաԱսիաԱֆրիկյան Հանրապետություն: AmericaHv AmericaOceaniaCountryMAD FAD TAD TRAD CAD ECAD Աղյուսակը թույլ կտա ուսանողին նկարագրել ընտրված երկրները ՝ օգտագործելով մասնագիտական գրականություն [2]: Componentsբոսաշրջության գնահատումը ներկայացնելու համար Ընտրված երկրների բաղադրիչների գործնական աշխատանք: բնության որոշակի բաղադրիչների զբոսաշրջության պիտանելիության տեսանկյունից: Անհրաժեշտ է նկարագրել երկրները: Բնություն 1. temperatureերմաստիճանի և խոնավության համակցություններ օպտիմալ պայմանների տեսանկյունից (ըստ Միլանենկոյի, 1981 թ.) [1], 2. ըստ եղանակի դասակարգման (ըստ Ռատների, 1967 թ.) [1], 3. լանդշաֆտային բարդույթների գնահատում (ըստ Վեդենինի, 4. օգնության պայմանների ներկայացում [7, հավելված 3], 5. ջրագրական օբյեկտների ցանկ և հնարավորություններ [7, հավելված 4, 5]: Ուսանողը կարող է նաև ցուցակին ավելացնել այլ ընտրված օբյեկտներ: Գործնական աշխատանքային շրջայցի գնահատում: 4. Demողովրդագրական գործոնի աղյուսակ 3. Տվյալ երկրի բնակչության բնութագիրը [2, Ինտերնետից]: Էթնիկ խմբերի բազմազանությունը, էթնիկ պատկանելությունը, պետական լեզվի բաշխումը, այլ տեղեկություններ Երկիր. Բնակչության այլ բնութագրերը պետք է ավելացվեն այս աղյուսակին, եթե ուսանողի կողմից ընտրված երկիրը շատ հատուկ է: Տվյալների ներկայացման կարգը և հաջորդականությունը պետք է վերցվեն [2] և «Բնակչության աշխարհագրություն», «Աշխարհագրություն» դասագրքերից և ինտերնետից: Գործնական աշխատանքներ 5. Երկրի ռեկրեացիոն նկարագրություն. Բնական, հատուկ պահպանվող տարածքներ, բնական հուշարձաններ, հատուկ տարածքներ, ցուցակը լրացնում է մարդածին ճարտարապետական և պատմամշակութային օբյեկտների ցուցակով [7, 8] (համարը, անունները) Աղյուսակ 4: Բնական առարկաներ r: ի: k: r: Ե. ղ: o: զ: n: ա p: ժ: ա p: k: ւ: o: տ: ա ժ: r: ե: n: q: ծ: ա r: ա տ: r: ե: n: n: ա ձ: r: ա շ: ւ: o: ժ: n: ա k: ա n: բ: k: ւ: o: տ: ա ժ: ա n: ձ: n: ա ռ: ա r: ե: n: q: ծ: ա r: ա տ: յ: n: ի: ա թ: ւ: o: k: ա շ: մ: ա մ: տ: ա p: ա տ: ե: p: ա r: ա տ: r: ա : n: ա k: ա r: ա r: ա n: ի: շ: յ: n: ա թ: ւ: o: ց: ա n: գ: ա տ: խ: ւ: o: r: ե: r: ա զ: յ: Օգտագործեք աղյուսակի NDP գործընթացը [6]: Ընտրված երկրների համար ներկայացնել զբոսաշրջության ամենաբարձր արժեքի ներկայացուցիչներին: Գործնական աշխատանք 6. Երկրի ճանապարհորդության ուղեցույցներ (յուրաքանչյուր մարզից 1 երկիր ուսանողների ստեղծման տարբերակով): Նկար 3. Երկրի ճանապարհորդության ուղեցույցների նմուշներ: Կատարված 5 գործնական աշխատանքը վերլուծելուց հետո ուսանողները կներկայացնեն իրենց ընտրած երկրների ճանապարհորդական ուղեցույցները: ։
| Աշխատանքի նպատակն է ներկայացնել «Զբոսաշրջային երկրագրություն» դասընթացի գործնական աշխատանքների դերն ու նշանակությունը և տալ դրանց անհրաժեշտությունը տարածքի զբոսաշրջային դիմանկարում՝ ներկայացնելով գործնականների շարքը և դրանց և զբոսաշրջային վերջնարդյունքում ստանալ առանձին ուղեցույցները։
|
ժամանակակիցաշխարհումփոքրևմիջինձեռնարկատիրության զարգացման անհրաժեշտությունն ազգայինտնտեսությունների վերակառուցման և զարգացման գլխավորհրամայականներից մեկն է։
Այն հանդիսանում է շուկայականհարաբերությունների արմատավորման և տնտեսական առաջընթացիհիմնական երաշխիքը։
ՓՄՁ ոլորտը ներառում է տնտեսությանբավականին լայն հատված և ներկայացնում է արտադրական ևվերամշակող ձեռնարկություններn, արհեստները, մանրածախ ևմեծածախտնտեսությունները,ծառայությունների և սպասարկման ոլորտը և այլն։
ՓՄՁ-նշուկայական տնտեսության զարգացման հիմնական շարժիչ ուժն է։
Այնխթանում է մասնավոր սեփականությունը և ձեռնարկատիրականհմտությունները, ճկուն է փոփոխվող շուկայական տնտեսությանպայմաններում,դիվերսիֆիկացնել տնտեսականգործունեությունը և կարող է էական ներդրում ունենալ միջազգայինառևտրի, արտահանման խթանման և, իհարկե, նոր աշխատատեղերիստեղծման գործում։
Արդյունքում ապահովվում է տնտեսության կայունաճ և հասարակության միջին խավի ձևավորում։
Վերջին տարիներիընթացքում բարձր տեխնոլոգիաներիշուկայում տեղի ունեցողզարգացումները վկայում են այն մասին, որ այս ոլորտում գործողկորպորացիաներիունեն խոշորՓՄՁհետհամագործակցության և անգամ մրցակցության հզոր ներուժ`սեփականստիպելովվերանայելկառավարմանհամակարգը ևուղղությամբներդրմաննորարարություններիիրականացվող քաղաքականությունը։
ՀՀ ֆինանսների նախարարության տեղեկատվական բազայիտվյալների համաձայն Հայաստանի Հանրապետության ամբողջտարածքում 2014 թվականի ընթացքում գործունեություն են ծավալել74365 ՓՄՁ սուբյեկտ, որոնցից 68117-ը` գերփոքր, 5109-ը` փոքր և1139-ը` միջին։
Վերոնշյալ տնտեսվարող սուբյեկտների շրջանառությանընդհանուր ծավալը կազմել է 1565934 մլն. դրամ, իսկ վերջիններիսսուբյեկտներնվերջիններիսօգնումէ պահիիրազեկլինենկատարվածզարգացման առաջին Սակայն ժամանակակից պայմաններում,ՓՄՁ-ներիկողմից մուծված հարկերը` 237710 մլն. դրամ։
2015 թվականիընթացքում գործունեություն են ծավալել 75956 ՓՄՁ սուբյեկտ,որոնցից 69939-ը` գերփոքր, 4905-ը` փոքր և 1112-ը` միջին։
Վերոնշյալ տնտեսվարող սուբյեկտների շրջանառության ընդհանուրծավալը կազմել է 1. 610. 772.1 մլն. դրամ, իսկ վերջիններիս կողմիցմուծված հարկերը` 275529.5 մլն. դրամ։
ՀՀ-ում ՓՄՁգործունեության զարգացման վրա ազդում են մի շարք խնիդիրներ։
էհիմնախնդիրներիցիրավաօրենսդրական անկայուն վիճակը։
Օրենսդրական բազայինանկայուն վիճակը ստիպում է անընդհատ փոփոխություններ մտցնելփոքր ձեռնարկությունների գործունեության մեջ։
Օրինակ՝ հարկերիմասին բոլոր օրենքներում և դրանց կիրառման հրահանգներումմշտապես կատարվում են փոփոխություններ, և ձեռնարկատերերըպետք է մշտապես ինքնուրույն հետևեն դրանց ու գործունեությանցանկացածնորփոփոխություններին։
Այսինքն՝ գործարարներն այսօր անհրաժեշտմակարդակով տեղեկացվածչեն գործարարությանն առնչվողիրավաօրենսդրական ակտերի և դրանցում տեղիունեցածփոփոխությունների վերաբերյալ, և անհրաժեշտ է ակտիվացնելաշխատանքները գործարարների շրջանում օրենքների վերաբերյալտեղեկացվածության աստիճանի բարձրացման ուղղությամբ։
ՀՀհարկային օրենսդրության համաձայն ՓՄՁ սուբյեկտները բաժանվումեն երկու մասի՝ շրջանառության հարկի դաշտում, որոնք ունեն մինչև58,35 մլն ՀՀ դրամ տարեկան շրջանառություն և ընդհանուր հարկմանդաշտում գործող հարկ վճարողների։
ՓՄՁ-ների համար հարկային համակարգի բարձր ծախսերի ևխոչընդոտների հիմնական պատճառ են օրենսդրության հաճախակի փոփոխությունները, համակարգի ոչ ամբողջականությունը և համակարգվածությունը,հարկայինձևերի առկայությունը,հարկային օրենսդրության ոչ պարզությունը, կարճ և ոչ ճկունհարկային վճարումների վերջաժամկետները, հարկայինխորհրդատվության բարձր ծախսերը։
Իրավական բարենպաստ դաշտի ձևավորումը դանդաղ, բայցկայուն հիմքերի վրա է ՀՀ-ում։
Դրական միտումներն ավելի տեսանելիեն դարձել վերջին տարիներին։
Սա հիմնավորվում է նաև “DoingBusiness”-ի հաշվետվություններով։
Վերոնշյալ հաշվետվությունների ցուցանիշների հիման վրա կատարած գնահատման արդյունքումվարչարարության տարբերհարկայինհարկային դրությամբՀայաստանըցանկացածՍակայն այսքանով պետքենք ապրում, այսինքն` պետքշարունակական` թույլԻհարկե,հնարավորություն2017թ.-իՁեռնարկատիրականգործունեության վարման ազատության ցուցանիշով զբաղեցնում է 38րդ տեղը 190 երկրների շարքում, ընդ որում 2017թ.-ին Հայաստանը 5կետով առաջընթաց է գրանցել նախորդ տարվա՝ 43-րդ տեղիհամեմատ։
չէ սահմանափակվել, քանի որաշխարհի տնտեսությունները մրցակցում են նաև “Doing Business”-իվարկանիշային աղյուսակում իրենց դիրքերը բարելավելու համար, իսկդա նկատելի է նաև նրանով, որ երբեմն, բարձր վարկանիշային տեղերհետընթացունենալով,էլինենբարեփոխումներըչտալու համարդիրքայինցուցանիշովթուլացումներ։
կարողապահոված առաջընթացըէ տալուշադրությունը սևեռել այլ ավելի ցածր վարկանիշով խնդիրների վրա,սակայն այստեղ ևս պետք է տարբերակված մոտեցում կիրառել ևհաշվի առնել գործարարության վարման համար ցուցանիշների11հիմնական խումբ, դասականգել ըստ առաջնահերթությունների ևսկսել կարգավորել դրանք։
ՓՄՁ զարգացման կարևոր նախադրյալէ ֆինանսական՝մասնավորապես փոխառու, միջոցների մատչելության ապահովումը։
Բանկերը խուսափում են ՓՄՁ վարկավորումից երաշխիքներիբացակայության պատճառով։
ոլորտիվարկավորումը մեծ նշանակություն ունի տնտեսության զարգացմանհամար։
Բանկերը փոխառուների այս խումբը համարում ենհամեմատաբար բարձր ռիսկային, անարդյունավետ և տրամադրում ենհիմնականում բարձր տոկոսադրույքներով կարճաժամկետ վարկեր՝անպայման գրավի առկայությամբ։
Այդ է պատճառը, որ ՓՄՁվարկավորումը կատարվում է առավելապես միջազգային ծրագրերիմիջոցներից։
Վարկեր ստանալու բարդությունը և երաշխիքային ուգրավային բարձր պահանջները վարկավորման գործընթացն ուղղակիդարձնում են անհնարին հատկապես նորաստեղծ, գերփոքր ու փոքրկազմակերպությունների համար։
ՓՄՁ աջակցող ենթակառուցվածքների մեջ ՀՀ պետականաջակցություն իրականացնել լիազորված է ՓՄՁ ԶԱԿ-ը։
Դուրս ենմնացել մարզային ԱԱՊ-ները (առևտրաարդյունաբերական պալատ),բիզնես ասոցիացիաները և աջակից այլ կազմակերպությունները։
Մեր կարծիքով, ՓՄՁ-ների զարգացման հիմնախնդիրներն են նաև արտարժույթի փոխարժեքի տատանումներն, Էլեկտրաէներգիայի,գազի և ջրի բարձր սակագները, ՓՄՁ-ով զբաղվել ցանկացողներիՍակայնգործարար մրցակցությունը,ձեռնարկատերերիստեղծելարդյունաբերականվարձակալությանանբավարարությունը,արտոնություններիանպատրաստվածությունը, փորձի պակասը,սեփականությանհիմնահարցերը, կադրային հիմնահարցերը, սեփական միջոցներիանբավարարությունը,դժվարությունները,տնտեսական կապերի խզումը, ինֆորմացիայի անբավարարությունը,բազայինյութականհաճախորդների,սպառողների գտնելը, հումքի, նյութերի բարձր գները, արտադրությանանշահավետությունն,բացակայությունը,շուկայիներդրումների անշահավետությունը,անկատարությունը, արևմտյան գործընկերների անվստահությունը,վերաբերմունքըբացասականնկատմամբ,արտաքին շուկաներ դուրս գալու և սեփական արտադրանքըներկայացնելու բարդությունները։
Հայաստանի տնտեսության համար գերակա ուղղություններ ենհամարվում բարձր տեխնոլոգիական, նորարարական ներդրումներով,տեղեկատվական տեխնոլոգիաներ օգտագործող ձեռնարկությունները։
Սակայն առանձին փոքր ձեռնարկությունների համար այդպիսիգործունեության ծավալումը գրեթե անմատչելի է։
Ձեռնարկությանզարգացման, այս հույժ կարևոր հնարավորություններից օգտվելուհամար անհրաժեշտինկուբատորներ,տեխնոպարկեր,վենչուրայինհիմնադրամներ։
Հիմնականում բիզնես ինկուբատորներն իրենցիցներկայացնում են տվյալ ոլորտում արդյունավետ գործող և ըստժամանակի մեծ փորձ ունեցող ընկերություններին, որոնք կարող եննոր ստեղծվող ՓՄՁ-ներին տրամադրել համատեղ օգտագործման կարևորագույն արտադրական գործոններ և դրանցմիջոցովհումք,բաղադրիչներնյութեր,խորհրդատվականմարկետինգային,ծառայություններ)։
Բիզնես ինկուբատորները սովորաբար ստեղծվումև աջակցվում են կառավարության կողմից և ֆինանսավորվում ենդրամաշնորհների կամ ցածր տոկոսադրույքներով վարկերի միջոցով։
Կառավարության կողմից օգնությունը հաճախ լինում է չօգտագործվողտարածքներն անվճար տրամադրելու ձևով, որը տարածաշրջանիհամար գրավիչ և իրագործելի է։
Ինկուբատորները մեծ նշանակությունունեն մարզային զարգացման համար։
ՀՀ-ում բիզնես ինկուբատորների ստեղծման հարցում պետք էհիմնվել զարգացած երկրների փորձի վրա։
Վերջինիս նպատակն է նորաշխատատեղերի ստեղծումը, փոքր բիզնեսի հիմքի վրա գործարարկյանքի աշխուժացումը։
Հարկ է նշել, որ ձեռնարկատիրությանաջակցությունը, որքան որ պետական իշխանության մարմինների(մեքենասարքավորումներ,ևկառավարչականէբիզնեսգոտիներ, մուտքկստեղծիքաղաքականությանշնորհիվ,արտաքինընդլայնումն,շուկաներինչըորակիիրացմանլայնձեռնարկությունների տեխնոլոգիականկատարելագործմանն,շուկաներիհնարավորություն։
հոգածության խնդիր է, այնքան էլ պետք է լինի մարզային ևհամայնքային իշխանությունների հոգածության խնդիր։
ՓՄՁ տեխնոլոգիական և նորարարական աջակցության ձևերիցէ տեխնոպարկը։
Այն գիտական կենտրոնի շուրջ համախմբվածնորաստեղծ ձեռնարկությունների համախումբ է, որն առաջարկում էժամանակակից բարձրորակ խորհրդատվություն և տեղեկատվություն`ուղղվածզարգացմանն,ինչպեսարտադրանքինաևուսումնասիրություններէտրամադրումիրականացնելուՀայաստանումձեռնարկատիրության զարգացման ներկա փուլում առանձնակիկարևորվում է տեղական ՓՄՁ սուբյեկտների արտահանման ներուժիզարգացումըգործելուհնարավորություններիլրացուցիչհնարավորություններ վերջիններիս համար` ապահովելով նշանակալիտնտեսական արդյունք։
Իհարկե, ՓՄՁ բոլոր խնդիրների համար չկա մեկ միասնականլուծում։
Շատ երկրներ հասել են հաջողության ՓՄՁ զարգացմանմյուսները`ապակենտրոնացվածհատկապես փոքր երկրները, կարողացել են խթանել ՓՄՁ-ներիմրցունակությունն ավելի կենտրոնացված մոտեցման միջոցով։
Այս ամենից ելնելով՝ փորձենք համառոտ ներկայացնել այնհնարավորլուծման ուղենիշերը, որոնք կարող են ՓՄՁ-ներինհնարավորություն տալ առավել կենսունակլինելու ճգնաժամերիպայմաններում։
Հարկավոր է մշակել հնարավոր մոտեցումներ ՓՄՁ-ներիտեղեկատվական հասանելիությունն առավել բարձր մակարդակիհասցնելու համար, ինչպես նաև զարգացնել Կառավարություն և ՓՄՁներ փոխհարաբերությունների մակարդակը։
հզորացնել ՓՄՁ-ներիէունակությունները, որոնք պետք է արտահայտվեն կառավարչականհմտությունների հզորացման, ֆինանսական կառավարման ոլորտումգիտելիքների ընդլայնման արդյունքում և այլն։
Բանկեր և ՓՄՁ-ներ կապի ուժեղացում և վարկավորմաննաևարտոնյալ պայմաններիցածրերաշխիքներիտոկոսադրույքներովվարկերիարդյունավետ գործող համակարգի ներդրում։
Բավականինլուրջնախաձեռնություն կարող էլինել նաև ՓՄՁ սուբյեկտներինտրամադրվող վարկերի տոկոսադրույքի մասնակի սուբսիդավորմանստեղծում,ինչպեստրամադրում,ևՀաջորդքայլովհարկավոր ՀայաստանիՓՄՁսուբյեկտներինգործարարմիջավայրծրագրի կյանքի կոչումը, քանի որ յուրաքանչյուր սուբսիդավորվածտոկոս առավել մեծ է դարձնում հավանականությունը, որ ՓՄՁսուբյեկտները կդիմանան մրցակցությանը, ինչպես նաև առավել կարճժամանակահատվածում կմոտենան անվնասաբերության կետին։
ՓՄՁ-ի սուբյեկտների կադրային ներուժի ձևավորման ևզարգացման հարցերում ևս անհրաժեշտ է մշակել ու իրականացնելպետական ծրագրեր, քանի որ գիտելիքահենք տնտեսությանձևավորման համար անհրաժեշտ են նորարարական մտածելակերպովօժտված և զարգացած ձեռնարկատերեր, որոնք իրենց անձնակազմիհետ մեկտեղ պետք է լինեն մրցունակ և կարողանան դիմակայել սուրմրցակցային պայքարում։
աջակցությանհամապատասխան ենթակառուցվածքների ձևավորումը պետք էդիտարկել որպես առաջնային խնդիր, քանի որ առանց հստակմշակված մեխանիզմների այդ ենթակառուցվածքը միշտ էլ գործելու էթերի, մյուս կողմից ՓՄՁ-ներն, աջակցություն չզգալով, ունենալու ենզարգացման դժվարություններ. փնտրելու են առավել նպաստավորտնտեսական պայմաններ ևիրենցգործունեությունը շարունակելու համար։
Այս առումով մենք ունենքլուրջ մրցակից մեր կողքին` ի դեմս Վրաստանի, որը կարող է լուրջխնդիրներ ստեղծել ՀՀ-ից կապիտալի արտահոսքի և ակտիվձեռնարկատիրական մասսայի դեպի Վրաստան տեղափոխվելուառումով։
ՓՄՁ-ների զարգացման համար կարևոր է նաև տեղականարտադրանքի խթանումը և տեղական ապրանքանիշերի ձևավորումը,այստեղ անգամ ՓՄՁ-ների խմբեր, միասնական ապրանքանիշովհանդես գալու գաղափարներ է հարկավոր կյանքի կոչել, այսինքն`կոորդինացնելթողարկողձեռնարկությունների միավորման գործընթացը։
ՓՄՁ-ի սուբյեկտներիկողմից թողարկվող արտադրանքի արտահանմանն աջակցությանծրագրերը ևս անհրաժեշտ է վերանայել, ինչպես նաև ուսումնասիրելովարտաքին շուկաներն` ուղղորդել, թե որտեղ կարող են բարենպաստպայմաններումՆմանատիպխորհրդատվականիսկապեսբարձրացնել ՓՄՁ ԶԱԿ-ի դերը, ինչպես նաև ՓՄՁ-ների կողմից այդկառույցի հանդեպ վստահության մակարդակը։
օրենսդրականնախաձեռնությունների հիմք կարող են հանդիսանալ, որպեսզի ոչմակարդակովմիայնկազմակերպվի ՓՄՁ-ների աջակցությունն ու հետագա զարգացումը։
միևնույն տեսակի արտադրանքհարցերընաևՎերոնշյալբոլործրագրային, այլլուրջօրենսդրականհայտնվելծառայություններըՀՀՓՄՁ-ները։
կարողեն հիմքերեն առաջխաղացմանԻհարկե, նշված լուծումները կյանքի կոչվելու պարագայումկարողստեղծել ՓՄՁ-ներիգործունեության համար, սակայն դժվարություններն այնքան շատ են,որ ստիպում են մի շարք ձեռնարկությունների անգամ պետականաջակցության և արտոնյալ պայմանների դեպքում ևս դուրս գալշուկայից, քանի որ մենք գործ ունենք գլոբալ մրցակցային շուկայի հետ,իսկ այստեղ մրցակցության պայմանները թելադրում են առավել ուժեղձեռնարկությունները։
Եվ որպեսզի ՓՄՁ-ները կարողանան դիմակայելճգնաժամերին և մրցակիցներին պետք է կարողանան դրսևորելճգնաժամերի դեմ ճկունություն, իսկ մրցակիցների հանդեպ ունենանառավելություն։
ՓՈՔՐ և ՄԻՋԻՆ ՁԵՌՆԱՐԿԱՏԻՐՈՒԹՅԱՆ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆՀԻՄՆԱԽՆԴԻՐՆԵՐԸ ՀՀ-ՈՒՄԲանալի բառեր - ձեռնարկատիրություն, վարկավորում, հարկայինօրենսդրություն, զարգացման հիմնախնդիրներ։
| Թեմայի արդիականությունը կայանում է նրանում, որ ՓՄՁ-ն ունենալով մի շարք առանձնահատկություններ, (գտագործում են տեղական ռեսուրսները, ավելի քիչ կախվածություն ունեն ներմուծումից, խոշոր չեն պահանջում, կարող են աշխատատեղեր ապահովել ներդրումներ համեմատաբար կարճ ժամանակահատվածում և այլն) նպաստում է ազգային տնտեսության զեկույցում ներկայացված բացասական ազդեցություն ունեն ՀՀ ՓՄՁ զարգացման վրա։
|
Անձի զարգացումը առանց սոցիալական շփման հնարավոր չէ։
Միայն սոցիալական փոխազդեցության և գործնական գործունեությանմիջոցով են զարգանում երեխայի խոսքն ու հոգեկան գործընթացները[4]։
Խոսքն օգնում է այնպիսի հոգեկան գործընթացների զարգացմանը,ինչպիսիք են գիտակցությունը, երևակայությունը, գործողություններիպլանավորումը, տրամաբանական և փոխաբերական մտածողությունըև, իհարկե, հաղորդակցումը։
Խոսքը մարդու կարևորագույն հոգեկանգործընթացներից մեկն է (В. П. Белянин 2003)։
Թեմայի արդիականությունը։
Հայտնի է, որ երեխայի անձիձևավորման համակարգում առանձնահատուկ տեղ է զբաղեցնումՀնչյունահնչութային,խոսքի զարգացումը, որը սերտորեն կապված է մարդու մտավոր ևընդհանուր զարգացման հետ։
բառաքերականական, նուրբ շարժունակության գործառույթների խանգարումներըլուրջ խոչընդոտ են հանդիսանում նախադպրոցական տարիքումերեխայի խոսքի զարգացման համար։
Խոսքի զարգացման մակարդակըավագ նախադպրոցական տարիքում կարևորագուն ցուցանիշ է դպրոցհաճախելու համար։
Խոսքի խանգարումները անհանգստացնում են ոչմիայն մասնագետներին (լոգոպեդ, հոգեբան, դաստիարակ), այլ նաևերեխային շրջապատող մարդկանց։
Մեր ուսումնասիրության նպատակն է ուսումնասիրել և վեր հանելխոսքի զարգացման հապաղում ունեցող նախադպրոցական տարիքիերեխաների հետ տարվողլոգոպեդական աշխատանքի առավելարդյունավետ ձևերը, հնարները և մեթոդները։
Թեմայի հետ առնչվող խնդիրները Վերլուծել և ուսումնասիրել մասնագիտական գրականությանտվյալները, ներկայացնել խոսքիզարգացմանհապաղմանշտկմանառանձնահատկություններ լոգոպեդական աշխատանքում, բացահայտել երեխաների խոսքի զարգացմանը նպաստողօրինաչափությունները։
Մեր ուսումնասիրությունների համար կիրառել ենք զրույցի,հարցազրույցի, դիտման, հացաթերթիկային հարցման մեթոդները։
Խոսքը բարդ ֆունկցիոնալ համակարգ է։
Մարդը ծնվում է առանցխոսքային պաշարի։
Ծնողների և հարազատների հաղորդակցմանհիմնական ձևը երեխայի հետ նրա կյանքի առաջին ամիսներինհուզական դրսևորումներն են։
Յուրաքանչյուր ժամանակաշրջան ունիիր դերը խոսքի զարգացման մեջ, և առանց դրանց խոսքի զարգացումըկարող է խաթարվել։
Կյանքի առաջին ամիսներին երեխան հնչյուններնարտաբերում է «անգիտակցաբար»՝ աստիճանաբար պատրաստելով իրարտաբերական ապարատը խոսքին [3]։
9-10 ամսականից մինչև 1-1.2 տարեկան հասակում ի հայտ ենգալիս առաջին բառերը, որոնք կարող ենլինել և՛ ճիշտ, և՛թերություններով՝ պահպանելով ընդհանուր վանկային կառուցվածքը,ռիթմը։
Երեխան կարողանում է պարզեցնելով արտաբերել բառեր։
Երեխայի արտասանած բառը այս փուլում վերաբերում է ամբողջիրավիճակին. նույն բառով նա կարող է նշել առարկան, գործողությունը,իր վերաբերմունքը, զգացողությունը։
Այսինքն՝ սկզբնական շրջանումբառը բազմիմաստ է, բացի այդ, այն նաև ողջ միտք է արտահայտում(բառ-նախադասություն)։
Այս շրջանը համընկնում է հոգեշարժողականզարգացման նոր փուլի հետ, երբ երեխան սկսում է քայլել։
Զարգանում էձեռքերի ակտիվ մանիպուլյացիոն գործունեությունը, դաստակովբռնելուն սկսում են մասնակցել բութ մատը և մյուս մատների առջևիֆալանգները։
Կան որոշ տարբերություններ տղաների և աղջիկներիմիջև. աղջիկների 1-ին բառերն ի հայտ են գալիս մոտ 8-9 ամսականհասակում, տղաների մոտ ՝ 11-12 ամսականում [1]։
Խոսքի զարգացման հապաղման առաջացման պատճառներիհիմքում սոցիալական գործոնն է, որը ներառում է երեխայի միկրո –սոցիալական միջավայրը, այսինքն՝ ընտանիքը, որտեղ չի խթանվումերեխայի խոսքի զարգացումը, չի ապահովվում երեխայի ակտիվխոսքային միջավայրը, երեխայի հուզական շփումը, առկա է ծնողականև մանկավարժական բարձիթողի վիճակ, երեխայի բարդ քերականականկառույցներ ունեցող նախադասություններով հաղորդակցվելը և այլն։
Այսերեխաների ուշադրությունն անկայունէ։
Խաղայինգործողությունը նպատակային չէ։
Այսպիսի խնդրով երեխաններըհիմնականում ունենում են վատ զարգացած ձեռքի շարժումներ,ինչպիսիք են՝ բռնելը, պոկելը, քաշելը (Т. А. Датешидзе 2004)։
Երբեմն բառի փոխարեն երեխան կարող է մեկ վանկը արտաբերել,կամ բառի պատառիկներ։
Հիմնականում նրանց խոսքը արտահայտիչ չէ։
Երեխաների խոսքը երբեմն կարող է հասկանալի չլինել դիմացինիհամար։
Եթե առհասարակ առկա է խոսքի բացակայություն, միևնույն է,երեխայի պասիվ բառապաշարում առկա է որոշակի բառային ֆոնդ, որընա կուտակել է իր խոսքային փորձի հետևանքով։
ԽԶՀ-իյուրահատկությունն այն է, որ երբ երեխան բառնարտաբերում է ոչ ճիշտ հնչյունային կառուցվածքով, դա հենց այդպես էլամրապնդվում է։
Հետագայում շտկողական աշխատանքում առկա ենլինում դժվարություններ։
Կարևորելով խոսքի զարգացման օնտոգենեզըհատկապես ԽԶՀ ունեցող երեխաների մոտ՝ մենք անցկացրել ենքսոցհարցում՝ վեր հանելու և հասկանալու համար, թե որքանով ենծնողները տեղեկացված խոսքիզարգացման առանձնահատկություններից և ինչպիսի պատճառներից են հիմնականում դրանքառաջանում։
Հարցմանը մասնակցել է խոսքի զարգացման հապաղում ունեցողերեխաների 16 ծնող և ԽԶՀ ունեցող երեխաների հետ աշխատող 20լոգոպեդ։
Հարցմանը մասնակցող ծնողների 68.8%-ը տեղյակ է խոսքիզարգացման առանձնահատկություններից, իսկ 31.3%-ը՝ ոչ։
Հարցմանըծնողներիմասնակցածերեխաների տարիքըտատանվում էր 3-5 տարեկանի շրջանում։
Նրանց 50%-ը հաճախում էմանկապարտեզ, 38%-ը՝ զարգացման կենտրոն, 6%-ը այլ խմբակներ, իսկմյուս 6%-ը ոչ մի հաստատություն չի հաճախում։
Ծնողների 70%-ը նշումէ, որ ժամանակի պատճառով շատ քիչ են զբաղվում իրենց երեխաներիհետ, իսկ մյուս 30%-ը՝ 2-3 ժամ օրվա կտրվածքով։
Ստորև բերված տրամագրում նշված է, որ երեխաների 50%-ը օրվամեծ մասը անցկացնում է հեռախոսի, հեռուստացույցի և նմանատիպտեխնիկաների առջև, 40%-ը՝ 4-5 ժամ է անցկացնում, իսկ մյուս 10%-ը նշում է, որ չեն զբաղվում նշված տեխնիկաներով (տրամագիր 1)։
Տրամագիր 1. Օրվա ընթացքում երեխայի զբաղվածությունըտեխնիկական միջոցներով տոկոսային հարաբերությամբ։
Երեխաների 75%-ը չի հաղորդակցվում իր հասակակիցների հետ կամդժվարանում է, իսկ 25% դեպքերում հաղորդակցվում է։
Տրամագիր 2. Երեխաների հաղորդակցման առանձնահատկություններըտոկոսային հարաբերությամբ։
Արդյունքները վերլուծելիս կարելի է ասել, որ երեխաները իրենցառաջին բառերը ասել են 3 տարեկանից հետո։
Ծնողների 75%-ը դիմելեն լոգոպեդին և հոգեբանին՝ հասկանալու համար, թե ինչու է ուշանումիրենց երեխայի խոսքը, իսկ մյուս 25%-ը չի դիմել որևէ մասնագետի։
Ծնողները նշում են, որ անհանգստացնող հիմանական ախտանիշըերեխայի խոսքի բացակայությունն է։
Լոգոպեդների78.9%-ը խոսքիհապաղման՝զուգակցված այլ խանգարումների հետ, չի հանդիպել, իսկ 21.1%-ըհանդիպել էր։
90% պարագայում այս խնդիրը հանդիպում է տղաներիմոտ և հազվադեպ՝ աղջիկների մոտ։
Այս խնդրի պարագայումմասնագետները կողմ են թիմային աշխատանքին և համարում են, որպետք է համագործակցել հոգեբանի հետ ևս։
զարգացմանԹիմային աշխատանքը կարևորելով՝ պետք է նշենք նաև, ործնողի կարևոր դերը խնդրի95%-ը նշումէհարցվածներիհաղթահարման գործում։
| Խոսքի զարգացման հապաղում (ԽԶՀ) ունեցող երեխաների խոսքի խանգարումը կրում է բազմակողմանի բնույթ, խնդրի հաղթահարումը պահանջում մեթոդական, կազմակերպչական, շտկողական աշխատանքներ, որոնց լուծման համար մշակվել են հատուկ մեթոդներ և տեխնոլոգիաներ։
Այդ մեթոդներից մեկը համալիր մեթոդն է, որն իր մեջ ներառում է մի շարք համակարգերի համատեղում։
Խոսքի զարգացման համար բարենպաստ ժամանակը վաղ տարիքն է՝ 0-3 տարեկանը։
Խոսքի միջոցով են զարգանում ընկալումը, ցանկությունները և, մտածողությունը, հիշողությունը, հույզերը, հակառակը, հոգեկան գործընթացների շնորհիվ զարգանում է խոսքը, այսինքն՝ հոգեկան գործընթացները խոսքի զարգացման համար միջնորդավորող դեր ունեն։
|
«ԻՍԼԱՄԱԿԱՆ ՊԵՏՈՒԹՅԱՆ» ՌԱԶՄԱՔԱՂԱՔԱԿԱՆ ԱԿՏԻՎՈՒԹՅԱՆԴԻՆԱՄԻԿԱՆ ԵՎ ՏԱՐԱԾՔԱՅԻՆ ԷՔՍՊԱՆՍԻԱՆ (2014-2018 ԹԹ.) «ԻՇԻՊ»-ի և «ԻՊ»-ի տարածքային ընդգրկման դինամիկան։
ՄերձավորԱրևելքում իր գործունեությունն սկսելով որպես ալ-Կաիդայի ճյուղավորումներից մեկը՝«Իրաքում և Շամում իսլամական պետություն» (այսուհետ՝ ԻՇԻՊ) կազմակերպությունը 2012 թ. դարձավ սիրիական հակամարտության հակամարտող կողմ։
Այդ պահիցսկսած կառույցը կարողացավ շատ արագ ազդեցիկ ուժ դառնալ մերձավորարևելյանտարածաշրջանում՝ մեկը մյուսի հետևից տարածքներ գրավելով Սիրիայում, իսկ 2013թ․-ի վերջից և 2014 թ․-ի սկզբից՝ նաև հարևան Իրաքում։
2014 թ․ հունիսի 29-ինկառույցն ինքնահռչակվեց խալիֆայություն՝ ստանալով «Իսլամական պետություն»(ԻՊ) անվանումը1 [1]։
Օգտվելով պետական իշխանությունների թուլությունից և միջէթնիկական ու միջցեղային հակամարտություններից՝ ԻՊ-ի ղեկավար շրջանակներինհաջողվեց բազմապատկել կողմնակիցների շրջանակները և մեծացնել ազդեցությանոլորտները [2]։
2014 թ. ԻՊ-ն ուներ տարածքային առավելագույն ընգրկվածություն։
Իսլամական ծայրահեղ արմատական խմբավորմանը 2014 թ. հունվարին հաջողվել էր գրավելՍիրիայի հյուսիսային քաղաք Ռաքքան2 [3]՝ այն դարձնելով Սիրիայում ծայրահեղարմատական խմբավորման հենակետ, ապա՝ խալիֆայության de facto մայրաքաղաք,ինչպես նաև սիրիական Դաբիկ քաղաքը3 [4], Հոմսը և Քոբանին։
2014 թ հունիսի 9ին ԻՇԻՊ-ի վերահսկողության տակ հայտնվեց ածխաջրային ռեսուրսներով հարուստ,Իրաքի հյուսիսարևմտյան, մեծությամբ երկրորդ քաղաքը՝ Մոսուլը4։
Խմբավորումը1 2014 թ. հուլիսի 29-ին` Սուրբ Ռամադան ամսվա առաջին օրը, իսլամական ծայրահեղ արմատականխմբավորման առաջնորդ Աբու Բաքր ալ-Բաղդադին, ով այդ ժամանակ դարձել էր խալիֆ և ստացելԻբրահիմ անունը, հանդես եկավ «Իրաքում և Շամում Իսլամական պետության» (այսուհետ՝ ԻՇԻՊ)գործունեության դադարեցման մասին և «Իսլամական պետություն» (այսուհետ՝ ԻՊ) խալիֆայությանհիմնելու մասին հայտարարությամբ։
2 Ռաքքայի գրավումը ռազմավարական կարևոր նշանակություն ուներ ԻՇԻՊ-ի համար, քանի որկառույցը հնարավորություն ստացավ ազդեցություն հաստատել Եփրատ գետի հյուսիսարևելյան ափիողջ երկայնքով։
3 Քաղաքը սիմվոլիկ նշանակություն ուներ կառույցի համար։
ԻՊ-ականները հավատում էին, որ Դաբիքքաղաքը պետք է լիներ մուսուլմանների և անհավատ քրիստոնյաների բախման վերջին վայրը, որտեղմուսուլմանները վերջնական պարտության կմատնեին վերջիններիս։
Այդ իսկ պատճառով ԻՊ-ն իրպարբերական լրագիրն անվանեց «Դաբիկ»։
4 Իրաքում Մոսուլը դարձավ ԻՊ-ի հենակետ, բացի այն որ քաղաքն ուներ ռազմավարական կարևորտեղակայություն այն նաև աչքի էր ընկնում նավթի և մարմարի հսկայական պաշարներով։
վերահսկողություն հաստատեց նաև այնպիսի խոշոր քաղաքների նկատմամբ ինչպիսիք էին Ֆալուջան, Թիկրիտը [5]։
Արդյունքում, 2014 թ. հոկտեմբերի դրությամբծայրահեղ արմատական խմբավորումը վերահսկում էր Սիրիայի կենտրոնականհատվածից ընդհուպ Բաղդադ [6] ընկած 34․000 կմ2 տարածք [7]։
Սակայն հետագա տարիներին կառույցը սկսեց քայլ առ քայլ տարածքներ զիջել։
Մասնավորապես՝ 2015 թ. մարտի 31-ի դրությամբ Իրաքի իշխանություններին հաջողվեց ազատագրել Թիկրիտ քաղաքը5։
2015 թ. նոյեմբերից 2016 թ. փետրվարնընկած ժամանակահատվածում իրաքյան ուժերը շիական զանգվածի ու քրդերի հետհամատեղ կարողացան ազատագրել Իրաքի Անբար նահանգի կենտրոնը՝ սուննիաբնակ Ռամադին, քրդաբնակ Սինջարի շրջանը, իսկ 2016 թ. հունիսին ազատագրվեցԻՊ-ի կարևոր հենակետերից մեկը՝ Ֆալուջան [3]։
2016 թ. հոկտեմբերի 17-ից սկսվեցՄոսուլի ազատագրման ռազմագործողությունը, որը հանգուցալուծվեց 2017 թ.փետրվարի 19-ին6 [8]։
Նվազեց նաև ահաբեկչական գործողությունների քանակը7 [9]։
Սիրիայում հակաահաբեկչական կոալիցիայի օդային հարվածների արդյունքում 2015թ. հունվարի 25-ին ազատագրվեց սահմանային Քոբանի քաղաքը։
2016 թ. օգոստոսի16-ին Սիրիայի ժողովրդավարական ուժերն արաբ և քուրդ գրոհայինների աջակցությամբ, ամերիկյան օդային ուժերի հետ համատեղ, ԻՊ-ի դեմ երկամսյա պայքարիարդյունքում ազատագրեցին Սիրիայի հյուսիսում գտնվող Մանբիջ քաղաքը [10]։
2016թ. հոկտեմբերի կեսերին ԻՊ-ին հասցվեց խոշորագույն, խորհրդանշանականհարված՝ Սիրիայի ապստամբները գրավեցին սիրիական Դաբիկ քաղաքը, որտեղջիհադիստները խստացել էին պայքարն ապոկալիպսիսի վերածել [8]։
2017 թ.հոկտեմբերի դրությամբ կառույցը կորցրել էր վերահսկողությունը քաղաքային իրհիմնական հենակետերի նկատմամբ և վերահսկում էր միայն Սիրիայի և Իրաքի տարածքի մի փոքրիկ անկլավային հատված [8], իսկ 2018 թ. հունվարի դրությամբ ԻՊ-նարդեն վերահսկում է իր տարածքի ընդամենը 2 %-ը [11]։
Դեպքերի այսպիսի ընթացքը թույլ տվեց ԻՊ-ի դեմ պայքարի մեջ ներառված միշարք դերակատարների՝ ԱՄՆ-ի ղեկավարությամբ համաշխարհային հակաահաբեկչական կոալիցիային, ինչպես նաև Իրաքի գործող իշխանոություններին, ՌԴ-ին ևայլոց, պաշտոնապես հայտարարել, որ ԻՊ-ի դեմ պատերազմն ավարտված է, քանզիվերջինս կորցրել էր իր վերահսկողության տակ գտնվող տարածքի 98 %-ը, իսկ ՌԴ-նհայտարարեց Սիրիայից ռուսական զորքերի մասնակի դուրս բերման մասին [12]։
5 Իրաքի իշխանությունները հայտարարեցին ավելի քան 10 ամիս ԻՊ-ի վերահսկողության տակգտնվող Թիկրիտ քաղաքի ազատագրման մասին, որտեղ կառավարական ուժերը շիա գրոհայիններիհետ համատեղ ռազմական գործողություններ էին սկսել մարտի 2-ից։
6 Իրաքի դաշնային ուժերը քրդերի հետ համատեղ և ԱՄՆ-ն օդային ուժերի աջակցությամբ ազատագրեցին նախ Մոսուլ քաղաքի արևելյան հատվածը և ապա՝ քաղաքն ամբողջությամբ։
7 2015 թ. դրությամբ ԻՊ-ն շարունակում էր Իրաքում իրականացնել ահաբեկչական գործողություններ,սակայն ի տարբերություն 2014 թ.-ի, նվազել էր 23 %-ով (2014 թ. իրականացվել է ահաբեկչական 959գործողություն, իսկ 2015 թ․՝ մինչև 741)։
2017 թ. մայիսին ԱՄՆ-ի, սիրիայի քրդերի և արաբ գրոհայինների կողմից Մոսուլի,ապա Ռաքքայի գրավումը համարվեց ԻՊ-ի դեմ պայքարում հիմնական, խոշոր հաղթանակ, քանզի այս երկու քաղաքաներն ամենախոշոր հենակետերն էին Սիրիայումև Իրաքում, իսկ Ռաքքան դե ֆակտո համարվում էր խալիֆայության «մայրաքաղաքը»։
ԻՊ-ի ռազմաքաղաքական և տնտեսական ձեռքբերումներին նպաստողգործոնները և պատճառները։
Իսլամական պետությունը բնույթով եզակի ֆենոմենէ, որն ունեցավ մեծ հաջողություններ և հսկայական ազդեցություն մուսուլման հանրության շրջանում և ոչ միայն։
«Իսլամական պետություն» իսլամական ծայրահեղարմատական կառույցի գրանցած հաջողությունները պայմանավորված էին հետևյալմի քանի իրողություններով։
Առաջին. ԻՊ-ը Մերձավոր Արևելքում սկսված նոր «սառը պատերազմի» անմիջական հետևանք էր, որի ստեղծման խորքային պատճառ դարձավ մերձավորարևելյան պետական իշխանությունների անկարողունակությունը՝ վերահսկելուսեփական երկրի սահմաններն ու տարածքը, հոգալու բնակչության կարիքները ևվերջապես ձևավորելու քաղաքական ընդհանուր ինքնություն, որը կմիավորեր երկրիքաղաքական միտքը՝ նպաստելով պետության կայուն զարգացմանը [13]։
Կենտրոնական իշխանությունների թուլացման և բացակայության պայմաններում, կոնֆեսիոնալ, էթնիկ, ցեղային և տարածաշրջանային տարբեր ուժերի և խմբավորումներիակտիվացման հետևանքով կենտրոնական իշխանության բացերը լրացնելու համարգաղափարական մոտիվ, ռազմական գործողությունների փորձ և զգալի ֆինանսական ու ռազմական ռեսուրսներ ունեցող իսլամական արմատական խմբավորումնիրեն խալիֆայություն հռչակեց՝ քաղաքական լուծումներ տալով մուսուլման հանրության խնդիրներին։
Երկրորդ. Իսլամական պետությունն ուներ ֆինասատնտեսական բավարարներուժ, ինչը թույլ էր տալիս կառույցին վարելու սոցիալ-տնտեսական անկախգործունեություն։
Կարելի է տարանջատել ջիհադիստների ֆինանսավորման հինգհիմնական աղբյուր։
Առաջին աղբյուր. իսլամական ավանդական հարկեր, կանոնավոր հատկացումների ձևով նիվիրատվություններ, հավատացյալների բարեգործական կարիքների համար տրվող նվիրաբերություններ, այլ կերպ՝ զաքաթին8 [14]։
Երկրորդ աղբյուր. մուսուլմանական դրամական ավանդական փոխանցումներիհամակարգն է, որը կոչվում է խավալյա [15]։
Այսպիսի փոխանցումներին հետևելգրեթե անհնար է։
Երրորդ աղբյուր. ԻՊ-ն զգալի շահույթ էր ստանում պատերազմ8 Ներսից պատկերը հետևյալն էր. դրամահավաքն իրականացվում էր աղքատ կարիքավորներինտրամադրելու, ինչպես նաև ամբողջ աշխարհում իսլամի գաղափարների տարածմանը նպաստելուհամար։
Սակայն արտաքինից պատկերն այլ էր. մարդկանցից օրինական կերպով գանձված գումարըկիրառվում էր անօրինական նպատակների իրագործման համար, այսինիքն, տեղի էր ունենում ոչ թե«կեղտոտ փողերի լվացում» այլ «մաքուրի աղտոտում»։
ների ժամանակ ստացվող ավարից, ինչպես նաև իր վերահսկողության տակ գտնվողտարածքներում հայտնված պատմամշակութային արժեքավոր հուշարձանների ևթանկարժեք հինավուրց իրերի վաճառքից։
ԻՊ-ն բռնազավթում էր նաև տարահանվածների կամ իսլամականների դեմ կռվող անձանց ունեցվածքը։
Չորրորդ աղբյուրնանօրինական, ստվերային բիզնեսն էր՝ թմրամիջոցների, զարդերի, ոսկու անօրինական ներմուծումը և արտահանումը։
Բացի այդ, հանցավոր բիզնեսը ներառում էրպատանդների հանձման դիմաց փրկագնի ստացումը (20 մլն դոլար 2014 թ.ընթացքում) [16]։
Ի թիվս ֆինանսավորման այլ աղբյուրների՝ ջիհադիստների եկամտիամենամեծ աղբյուրն ածխաջրածնային ռեսուրսների վաճառքն էր (Հինգերորդաղբյուր)։
ԻՊ-ի վերահսկողության տակ էին գտնվում էներգակիրներով հարուստսիրիական և իրաքյան որոշ տարածքներ, որտեղ կառույցը զբաղվում էր նավթագազային պաշարների վաճառքով, մասնավորապես` սիրիական Ալ-Թանաք և ԱլՕմար հանքավայրերը [17], ինչպես նաև Իրաքի հյուսիսարևմտյան նավթային հանքավայրերը։
Նավթային վաճառքներն իրականցվում էին ինչպես Սիրիայի և Իրաքիտարածքով անցնող նավթամուղերով և գազամուղերով, այնպես էլ կիրառում էինինքնաշեն խողովակաշարեր և ավտոցիստերներ, որոնց օգնությամբ էլ հիմնա-կանումիրացնում էին նավթը սև շուկայում՝ վաճառելով նավթը սիրիական կողմին, այնպեսէլ՝ քրդական և թուրքական։
ԻՊ-ի վերահսկողության տակ գտնվող ածխա-ջրածնայինպաշարների հիմնական սպառողը սիրիական կողմն էր՝ պաշտոնական Դամասկոսը,որն էներգակիրների լուրջ պակաս էր զգում՝ մի կողմից կորցրած պաշարների ևավերված ենթակառուցվածքների, մյուս կողմից իր հանդեպ կիրառվող պատժամիջոցների պատճառով։
ԻՊ-ը նավթի վաճառքի մյուս մեծածավալ ուղղությունըԹուրքիան էր։
Պետք է նշել, որ այս ուղղությամբ վաճառքը տեղի էր ունենում երկուտարբերակով։
Մեկը անմիջականորեն ԻՊ-ից թուրքական կողմ, մյուսը՝ ԻՊ-իցքրդական կողմ-թուրքական կողմ տարբերակներով։
ԻՊ-ի և թուրքական կողմի միջևանմիջական վաճառքը կատարվում էր ավտոցիստերների և պոլիվինիլքլորիդե (ՊՎՔ)ինքնաշեն նավթամուղերով, որոնք անցնում էին սիրիաթուրքական սահմանի տակով։
Քրդական ուղղությամբ նավթը վաճառվում էր հիմնականում ավտոցիստերներիմիջոցով, իսկ այնուհետև թուրքիրաքյան նավթամուղի Խուրմալա Դոմե-Ֆիշխաբուրբանուկ հատվածով արտահանվում էր Թուրքիա [18]։
ԻՊ-ի` նավթի վաճառքից ստացվող տարեկան շահույթը կազմում էր 1-2 մլրդ ամերիկյան դոլար։
Սև շուկայումվաճառվող էժան նավթի հիմնական մասը, միանալով և միախառնվելով թուրքականենթակառուցվածքներից տեղափոխվող նավթին, օրինականացվում էր և մտնումշուկա՝ գերշահույթ ապահովելով ներգրավված կողմերին9 [19, 18]։
Հատկանշական է9 2014 թ. սեպտեմբերին ԻՊ-ը սև շուկայում 1 բարել նավթը վաճառել էր 35-40 ԱՄՆ դոլարով, իսկհոկտեմբերին՝ 20 ԱՄՆ դոլար գնով։
Միջին հաշվարկով ստացվում է, որ ԻՊ-ը սիրիական տարածքներից վաճառված նավթից ունենում էր մոտ 22.3 մլն ԱՄՆ դոլարի օրական շահույթ։
Մոտավորապես1-1.5 մլն ԱՄՆ դոլար օրական էլ ԻՊ-ի գանձարան էր մտնում իրաքյան նավթի վաճառքից։
այն փաստը, որ ԻՊ-ն էներգակիրներով հարուստ տարածքներից ստանալով նավթ ևվաճառելով այն, շահույթը համաչափ բաշխում էր այլ քաղաքներում և բնակավայրերում` համակարգելով նավթի գնագոյացումը։
Երրորդն Իսլամական պետության դեմ պայքարող պետությունների միջև առկահակասություններն էին։
Սիրիական հակամարտության ընթացքում թե´ տարածաշրջանային, թե´ համաշխարհային պետական և ոչ պետական դերակատարններփորձում էին ստեղծված իրավիճակից օգուտներ քաղել՝ առկա մյուս խաղացողներինև հնարավոր բոլոր ռեսուսներն օգտագործելով ի նպաստ իրենց երկրի պետականշահի։
Տարածաշրջանային դերակատարների շարքում էին Ծոցի երկու պետությունները՝ Սաուդյան Արաբիան, Կատարը, և տարածաշրջանում առաջնորդության նորհայտ ներկայացրած Թուրքիան։
Սաուդյան Արաբիան և Կատարը, օգտվելով Սիրիայում ստեղծված քաղաքական անկայուն իրադրությունից, փորձեցին տապալել գործողշիա-ալևիական վարչակարգը և փոխարենն իշախանության բերել իրենց գաղափարակից սուննի-մուսուլմաններին։
Այդ նպատակով սկսեցին ակտիվ ֆինանսական,գաղափարական և ռազմական աջակցություն ցուցաբերել սիրիական ընդդիմությանը10, որի մեջ 2012 թ. դրությամբ մտնում էր նաև իսլամական ծայրահեղ արմատականների մեզ շատ հայտնի կառույցը՝ ԻՊ-ը։
Արդյունքում, ԻՊ-ը՝ կազմելով սիրիականընդդիմության մի մաս և Ասադի վարչակարգի դեմ կռվող կողմ, անմիջապես օգտվելէ արտաքին հնարավոր այն աջակցությունից, որը տրվել է ընդդիմադիրներինսիրիական հակամարտության ամբողջ ընթացքում։
Սիրիական ճգնաժամում թուրքական իշխանություններն սկսեցին ուղղակի ևանուղղակի աջակցություն ցուցաբերել սիրիական ընդդիմությանը։
Ջիհադականների«թուրքական մայրուղիով» էին անցնում ոչ միայն ԻՊ-ը զինյալները, այլև նրանցուղարկվող զինամթերքի և այլ անհրաժեշտ իրերի մի մասը։
Ծայրահեղ արմատականխմբավորմանը տրմադրված աջակցությունն առաջին հեթին պայմանավորված էրԹուրքական իշխանությունների կողմից իրականացվող «բաց սահմանների քաղաքականությամբ»։
Խոսքը վերաբերում է պաշտոնական Անկարայի հետևյալ դիրքորոշմանը. Վերջինիս գիտությամբ ու թողտվությամբ, իսկ հաճախ նաև թուրքականհատուկ ծառայությունների օժանդակությամբ զինված ահաբեկիչները Թուրքիայովանարգել ներթափանցում էին Սիրիա։
Ժամանակի ընթացքում Թուրքիան դարձավԵվրոպայից, Ասիայից և Ամերիկայից ժամանող զինյալների հիմնական մայրուղին,որով վերջիններս կարողանում էին հասնել Սիրիա։
«Կոսովոյից, Մակեդոնիայից ևԲոսնիայից ԻՊ-ին միացած հարյուրավոր մարդկանց համար Թուրքիան ծառայում էր10 Ծոցի երկու պետությունները՝ դաշնակից ԱՄՆ-ի թողտվությամբ, ձգտում էին Սիրիայի տարածքովնավթային խողովակաշարեր անցկացնել, իսկ ԻՊ-ն պետք է լիներ այն հիմնական գործիքը, որիօգնությամբ հնարավոր կլիներ վերահսկել Սիրիայի նավթահանքերի գործունեությունը։
Սակայնփորձը՝ հարստանալու Սիրիայի հաշվին, ձախողվեց, իսկ «զենքը», որ պետք է գործեր թշնամու դեմ,սկսեց աշխատել ի վնաս վերջիններիս։
որպես հիմնական տարանցիկ ուղի»։
Սա է պատճառը, որ հաճախ ահաբեկչականկազմակերպությունը որակում են որպես Թուրքիայի կողմից ստեղծված «ֆրանկենշտայնյան հրեշ» [20, 21]։
Սիրիական ընդդիմությանն օժանդակելու Թուրքիայիորոշումն ուներ չորս հիմնական պատճառ։
Առաջինը պայմանավորված էր Անկարայի,այսպես կոչված, աշխարհաքաղաքական կողմնորոշմամբ։
Լինելով Հյուսիս-Ատլանտյան դաշինքի անդամ՝ Թուրքիան չէր կարող չմիանալ արևմտյան ուժերի գործողություններին՝ տապալելու «բռնարար Ասադի արյունոտ վարչակարգը»։
Բացի այդ,Թուրքիան ձեռք կբերեր հետասադական Սիրիայում գերակայություն և ազդեցություն՝դարձնելով Սիրիան Թուրքիայից կախյալ երկիր, ինչը թույլ կտար Անկարայինմասամբ բավարարել տարածաշրջանում առաջնորդությունը ստանձնելու իր ձգտումները։
Երկրորդ հանգամանքը Թուրքիայի գաղափարական մերձությունն էր սիրիական ընդդիմության հիմնական ուժերի հետ։
Իսլամամետ թուրքական իշխանությունները շահագրգիռ էին Դամասկոսում տեսնել սուննի իսլամական ուժեր, որոնցից«Մուսուլման եղբայրներ» խմբավորման հետ Անկարան ուներ շատ ջերմ հարաբերություններ։
Երրորդ կարևոր հանգամանքը քրդական գործոնն էր։
Վտանգը, որ Սիրիայիհյուսիսի քրդաբնակ շրջանում (առավել հայտնի է քրդերեն անվամբ՝ Ռոժավա) կարողէր ստեղծվել քրդական անկախ պետություն և սպառնալ Թուրքիայի տարածքայինամբողջականությանը, ստիպում էր պաշտոնական Անկարային բավականին մեծդերակատարում ունենալ սիրիական քաոսում [21]։
Չորրորդ հանգամանքը Սիրիայիտարածքում ապրող մոտ 3 մլն թուրքմեններն էին, որոնց հաճախ անվանում են նաևթուրքոմաններ։
ԻՊ-ը ջոկատներում կռվում էր 1000-3000 Թուրքիայի քաղաքացի(թուրքական ընդդիմադիր որոշ ուժերի պնդումներով, այդ թիվը հասնում էր մինչև5000 մարդ [22]։
Թուրքիան աջակցում էր Սիրիայի թուրքոմանների հակակառավարական պայքարին, քանզի նպատակ ուներ Սիրիայի հյուսիսում հակակշիռ ստեղծել Սիրիայի քրդական այն ուժերին, որոնք ինքնավարության էին ձգտում [23]։
Ինչ վերաբերում է համաշխարհային դերակատարներին, ապա վերջիններսոչնչով հետ չմնացին տարածաշրջանային խաղացողներից։
ԱՄՆ-ն չհապաղեցօգտվել Սիրիայում ստեղծված անկայուն դրությունից՝ Մերձավոր Արևելքում ևս մեկանգամ դիրքերն ամրապնդելու համար Իրաքի ոչ այնքան հաջողված փորձը մասամբկիրառելով նաև Սիրիայում։
Ժողովրդավարության քողի տակ, քաղաքական նպատակներն իրագործելու համար՝ վերջինս ձգտում էր վերացնել Սիրիայում առկահակաամերիկյան տրամադրությունները՝ Ասադի վարչակարգը տապալելու գնով։
Իսկայդ իրագործելու համար, միաժամանակ խուսափելով անմիջական ռազմականներկայությունից՝ սիրիական հակամարտության սկզբնական փուլում ԱՄՆ-ն սկսեցանուղղակի և ուղղակի կերպով ֆինանսական, ռազմական և այլ օգնություն տրամադրել սիրիական ընդդիմությանը։
Այս հատկացումներից անմիջապես օգտվեցինԻՊ-ականները։
Քաղաքական մի շարք վերլուծաբաններ, արևելագետներ և ոլորտի այլ մասնագետներ գտնում են, որ ԻՊ-ը ձևավորումն առավել հին իրողություն է, և այնպայմանավորված է ԱՄՆ-ի կողմից Իրաք ներխուժմամբ՝ տարանջատելով Միջագետքում ահաբեկչական խմբավորման ձևավորմանը նպաստող չորս հիմնականգործողություն, որ իրականացրեց Բուշի վարչակարգն Իրաք ներխուժումից հետո։
Առաջին. Արտաքին ռազմական օկուպացիան, որպես կանոն, ռադիկալացնում էտեղական բնակչությանը և ծնում բռնի ուժ։
Նույնը տեղի ունեցավ Իրաքում։
ԱՄՆ-իստեղծած համատարած քաոսը, գնդակահարությունները, խոշտանգումները նպաստեցին, որ հազարավոր իրաքցիներ ապաստան գտնեն իսլամական գաղափարներովառաջնորդվող, բավականին ակնհայտ հաջողություններ գրանցած խմբավորումներիմեջ, որոնցից մեկն էլ Աբու Մուսաբ ալ-Զարկաուիի գլխավորած կառույցն էր։
Երկրորդ.ԱՄՆ-ն հետևողականորեն ոչնչացրեց կենտրոնական կառավարման ամբողջհամակարգը և իսպառ վերացրեց գործող քաղաքական կարգերը [24], իսկ ԱՄՆ-իհաստատած նոր կարգերը՝ ինստիտուցիոնալիզացված ժողովրդավարական համակարգը, Սահմանադրությունը, ընտրական մեխանիզմները և կուսակցական համակարգերը, պարզապես նպաստեցին կրոնական որոշակի խմբի՝ շիաների իշխանության գալուն, իսկ երբեմնի իշխանության կանգնած սուննիները դարձան երկրիհիմնական ընդդիմությունը և Իրաքում ԱՄՆ-ի հաստատած կարգերի համար մեկթշնամիները։
Երրորդը 2003 թ. մայիսին ԱՄՆ-ը կողմից իրաքյան բանակի լուծարումնէր։
Նախկին զինվորականներին ոչինչ չէր մնում, քան ահաբեկչական խմբավորումներին անդամակցելը։
ԱՄՆ-ն մեկ գիշերվա մեջ գործազուրկ դարձրեց ավելի քանկես միլիոն լավ զինված և մարտական պատրաստություն անցած իրաքցի զինվորների։
Սադամ Հուսեյնի իշխանության տապալումից հետո Իրաքում նախկինվարչակարգին պատկանող մոտ 90.000 տարրեր կային, որոնց մեջ էին իրաքյան մոտ26.000 հատուկ գվարդիականներ, Սադամ Հուսեյնի մոտ 30.000 ֆիդայիներ ևնախկին վարչակարգի մոտ 30.000 սպաներ, հետախուզական ծառայությունների ևբաասական այլ աշխատակիցներ ու զինվորականներ։
ԻՇԻՊ-ի զինյալներից շատերըիրաքի բանակի նախկին զինծառայողներ և սպաներ էին, որոնք ենթարկվում էին Ս.Հուսեյնին մինչև 2003 թ. ԱՄՆ ներխուժումը Իրաք [25]։
Չորրորդ. ԱՄՆ-ն անմիջապեսնպաստեց ծայրահեղ իսլամական արմատական գաղափարների տարածմանը ևիսլամիստների համախմբմանը՝ մեկտեղելով բոլորին (այստեղ խոսքը Բուքայիհամակենտրոնացման ճանբարի մասին է)։
Իրաք ներխուժումից հետո Միացյալնահանգները բռնազավթված տարածքներում գործող անհնազանդ տարբեր խմբավորումների անդամներին (հաճախ առանց մեղադրանք առաջադրելու) բանտարկեցԻրաքի հյուսիսում գտնվող Բուքայի համակենտրոնացման ճամբարում։
Այստեղիսլամիստները ոչ միայն տարածում էին իսլամական ծայրահեղ արմատական գաղափարնները, այլև՝ մշակում իրենց ապագա գործունեությունը։
Դրանց շարքում էր նաև«ԻՊ»-ի խալիֆ Աբու Բաքր ալ-Բաղդադին։
Ինչ վերաբերում է մերձավորարևելյան զարգացումներում մեկ այլ ակտիվդերակատարի՝ Ռուսատանի Դաշնությանը, ապա ՌԴ-ն արտաքին քաղաքականառաջնահերթությունն Ասադի ռեժիմի պահպանումն էր, նոր միայն ԻՊ-ի դեմպայքարը։
Սիրիական հակամարտությունում11 ՌԴ-ն պաշտոնապես դիտորդի դերումէր։
Անդրադառնալով հակամարտության տարբեր մասնակիցների և ԻՊ-ի շուրջստեղծված իրավիճակին, հնչում էին քննադատություններ ինչպես Արևմուտքիմերձավորարևելյան քաղաքականության վերաբերյալ, այնպես էլ դատապարտողհայտարարություններ ԻՊ-ի գործունեության մասին՝ ընդգծելով, որ ռուսականմիջամտությունը հնարավոր է միայն Սիրիայի և Իրաքի օրինական իշխանություններիհետ համագործակցության համատեքստում։
2015 թ. սեպտեմբերին Սիրիայի նախագահ Բաշար ալ-Ասադի անմիջական խնդրանքով ՌԴ-ի զինված ուժերը մտան Սիրիա`հիմնելով ավիաբազա Հմեյմիմում և ռազմածովային բազա Տարտուսում։
ՌԴ-նմիացավ ԻՊ-ի դեմ պայքարին, սակայն վերջինս գործում էր ԱՄՆ-ի գլխավորածհամաշխարհային հակաահաբեկչական կոալիցիայից դուրս։
Ռուսական օդուժը ևհատուկ նշանակության ջոկատները հսկայական աշխատանք տարան՝ օգնելովսիրիական կառավարական ուժերին ԻՊ-ի և հակակառավարական ուժերի դեմպայքարում ստանձնել առաջնահերթությունը։
Այժմ Ռուսաստանի Դաշնության առաջնային խնդիրն է կասեցնել ռազմական փորձ ձեռք բերած և ահաբեկչական գործողություններում բավականին հմտացած անձանց վերադարձը հայրենիք և խոչընդոտելվերջիններիս ձեռք բերված փորձի կիրառումը հայրենիքում [26]։
Վերջին նպաստող հանգամանքն ԻՊ-ի դեմ պայքարի սխալ ընտրությունն էր։
Պայքարը տարվում էր ԻՊ-ի՝ որպես մեկ ահաբեկչական խմբավորման դեմ, մինչդեռԻՊ-ն պարփակված չէր միայն այն սահմաններով, որն ուրվագծում էր իսլամականների պետությունը․ այն արդեն իսկ ձեռք էր բերել ցանցային բնույթ [27]։
Եթե 2001 թ.սկիզբ առած համաշխարհային հակաահաբեկչական պայքարի հիմնական խնդիրնահաբեկչական կառույցների հայտնաբերումն էր և համապատասխան առաջնորդիլիկվիդացումը (Ալ-Կաիդա և Ուսամա Բեն-Լադեն), ապա ԻՊ-ի դեպքում այսպիսիքաղաքականությունն անարդյունավետ էր, քանզի ԻՊ-ում բոլորն էին առաջնորդներ,իսկ կառույցի բնույթը՝ ցանցային։
Պետությունների, այսպես կոչված, «հապաղելու»քաղաքականությունը երկու կարևոր և առանցքային խնդիր էր լուծում։
Առաջին. ԻՊը մագնիսի պես ձգում էր ահաբեկչական հնարավոր բոլոր տարրերին։
Աշխարհիտարբեր ծայրերից՝ ԱՄՆ-ից, ԵՄ երկրներից, նախկին ԽՍՀՄ տարածքի պետություններից և այլն, հազարավոր հանցագործ տարրեր եկան համալրելու ԻՊ-ի շար11 Սիրիայում ՌԴ-ի ոդրեգրած քաղաքականությունը հետևյալն էր. Վերահսկել և սահմանափակելարևմտյան ազդեցությունը, զսպել իսլամական ծայրահեղ արմատական խմբավորումներին, վերահսկել և կանխել նավթի գների կտրուկ իջեցումը, ընդլայնել ռուսական ազդեցությունը տարածաշրջանում։
քերը։
Միաժամանակ ընթանում էր հակառակ գործընթաց՝ վերը նշված պետություններից իսլամական ծայրահեղ արմատական ահաբեկչական հնարավոր զանգվածների կտրուկ նվազում։
Այս համատեքստում պետությունների հիմնական խնդիրը՝ահաբեկիչների հնարավոր հետդարձի ուղիների արգելափակումն էր։
Երկրորդխնդիրը. Համախմբել իսլամական ծայրահեղ արմատական ահաբեկչական հնարավոր բոլոր տարրերին մեկ վայրում և ոչնչացնել այն որոշակի տարածքում, քանզիմիայն համակարգված պայքարը կտա սպասված արդյունքներ, որովհետև այլ է, երբպայքարն ընթանում է որոշակի վայրում և կոնկրետ կառույցի դեմ, և այլ է, երբպայքարը տարերայնորեն է և ընթանում է աշխարհով մեկ սփռված ահաբեկչականխմբավորումների դեմ։
Դիտարկելով ԻՊ-ի զարգացման դինամիկան խալիֆայության հռչակումից հետոմինչ 2017 թ.-ը, հստակ կարելի է նշել, որ պայքարն ԻՊ-ի դեմ առարկայական՝ տարածքային կորուստների տեսնկյունից բավականին արդյունավետ էր, քանզի այսօրջիհադիստները վերահսկող տարածքներ գրեթե չունեն [8]։
Սակայն իսլամա-կաններիխալիլֆայության տապալումն ընդամենն այդ տեսակի ԻՊ-ի պարտությունն էր, որըմիաժամանակ մեկ այլ տեսակի ԻՊ-ի սկզիբ դարձավ։
Այսինքն, եթե ԻՊ-ը որպեստարածքներ վերահսկող վերանում է, ապա ԻՊ-ը՝ որպես գաղափարական ուժ շարունակելու է գործել, քանզի այն վերածվել է ցանցի, որն ունի և դեռ կգտնի նոր լսարաններ և գաղափարակիցներ։
ԳՐԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆURL։
https։
//www.washingtonpost.com/world/defiant-message-from-islamic-state-leadera622dae742a2_story.html?utm_term=.2804fe30e834 (Accessed։
12.12.2017). Hassan H.,Weiss M., ISIS։
Inside the Army of Terror, Bleecker Street, New York, 2016, p. 7.2017, URL։
https։
//www.pri.org/stories/2017-02-19/timeline-islamic-states-gains-andlosses-iraq-and-syria) (Accessed։
21.03.2018).URL։
https։
//www.independent.co.uk/news/world/middle-east/isis-syria-dabiq-islamicstate-daesh-apocalypse-propaganda-army-forces-attack-battle-a7362921.html (Accessed։
URL։
https։
//mgimo.ru/upload/iblock/e33/e33e2c2042f5315ff21cde7205e7175a.pdf(Accessed։
12.12.2017).[6] Elias P. L.,Terrorismo 2.0։
El Nuevo Arma De Estado Islamico, 5º Doble Grado enRelaciones Internacionales y Traducción e Interpretación, Madrid, 2015, p. 22, URL։
https։
//repositorio.comillas.edu/xmlui/bitstream/handle/11531/397/TFG000356.pdf?seque nce=1 (Accessed։
11.12.2017).URL։
https։
//edition.cnn.com/2014/08/08/world/isis-fast-facts/index.html (Accessed։
URL։
https։
//www.washingtonpost.com/graphics/2017/world/rise-and-fall-ofisis/?utm_term=.b81ffbff03d5 (Accessed։
02.12.2018).Center, URL։
https։
//www.state.gov/documents/organization/257738.pdf(Accessed։
[10] US-Backed Fighters Take Town of Manbij from Isis, The Guardian, URL։
https։
//www.theguardian.com/world/2016/aug/06/us-backed-syrian-fighters-take-town-ofmanbij-from-isis (Accessed։
02.03.2018).[11] Chughtai A., Syrian Civil War Map։
Who's in Control Where, Al Jazeera, April 15,2018, URL։
https։
//www.aljazeera.com/indepth/interactive/2015/05/syria-country-divided150529144229467.html (Accessed։
16.03.2017).URL։
http։
//www.bbc.com/news/world-middle-east-27838034 (Accessed։
06.03.2017).URL։
http։
//www.realinstitutoelcano.org/publicaciones/libros/Informe-Estado-IslamicoEspana.pdf (Accessed։
12.12.2017).UK, December 7, 2015, URL։
http։
//uk.businessinsider.com/isis-funding-zakat-marketcomparisons-taxes-2015-12 (Accessed։
09.02.2018). URL։
https։
//www.pravda.ru/world/21-03-2016/1295775-igil-0/ (Accessed։
11.02.2018).18, 2015, URL։
https։
//www.washingtonpost.com/news/wonk/wp/2015/11/18/how-isismakes-its-money/?utm_term=.6312d3c1d860 (Accessed։
12.02.2018).policy, October 24, 2017, URL։
https։
//www.centerforsecuritypolicy.org/2017/10/24/sdfcaptures-al-omar-oil-field-from-the-islamic-state/ (Accessed։
16.02.2018).[18] Քոչարյան Հ., «Իսլամական պետության» ածխաջրածնային հզորությունները,ԵՊՀ Քաղաքակրթական և մշակութային հետազոտությունների կենտրոն, Վերլուծական տեղեկագիր N 7, Երևան, 2015 թ., էջ 211-2, URL։
https։
//cccsysu.com/wpcontent/uploads/2015/04/H.-Kocharyans-article.pdf (Accessed։
19.03.2018).And Banned By The West, 25 October, 2014, URL։
http։
//www.businessinsider.com/r(Accessed։
12.02.2018).URL։
https։
//www.gatestoneinstitute.org/4698/turkey-frankenstein-monster(Accessed։
16.12.2018)։
Այս մասին է խոսում նաև ԳԱԱ արևելագիտության ինստիտուտի ավագգիտաշխատող, ԵՊՀ քաղաքական ինստիտուտների և գործընթացների ամբիոնիասիստենտ, թուրքագետ Լ. Հովսեփյանը մեզ հետ ունեցած իր հետ հարցազրույցում։
(Մարտի 6, 2018)։
[21] Գեղամյան Վ., Թուրքիայի դերը «Իսլամական պետություն» կազմակերպությանկայացման գործում, Վերլուծական տեղեկագիր № 7, Երևան 2015, էջ 178, 176։
URL։
http։
//www.hurriyetdailynews.com/opinion/serkan-demirtas/more-than-1000-turksfighting-for-the-islamic-caliphate--69867 (Accessed։
16.12.2017).[23] Aksoy M. A., Syrian Turkmen։
Fighting to Survive, Al Jazeera, August 16, 2017, URL։
https։
//www.aljazeera.com/programmes/aljazeeraworld/2017/08/syrian-turkmen-fightingsurvive-170806082405511.html (Accessed։
06.03.2018).URL։
https։
//www.9-11commission.gov/report/911Report.pdf (Accessed։
14.03.2018).[25] Գրիգորյան Ս., Իսլամական պետություն։
Ակունքներից մինչև խալիֆությանհռչակում, Երևան, ԵՊՀ, 2016 թ., էջ 73։
Junio 26, 2017, URL։
https։
//www.20minutos.es/noticia/3072584/0/rusia-ataca-estadoislamico-siria/ (Accessed։
19.12.2017). [27] Հարցազրույց ԵՊՀ ՀՀԻ հայ-քրդական առնչությունների բաժնի գիտաշխատող,ԵՊՀ Միջազային հարաբերությունների և դիվանագիտության ամբիոնի դասախոս,պատմական գիտությունների թեկնածու, արաբագետ Ս. Գրիգորյանի հետ։
Կարապետյան Ռոզա«ԻՍԼԱՄԱԿԱՆ ՊԵՏՈՒԹՅԱՆ» ՌԱԶՄԱՔԱՂԱՔԱԿԱՆ ԱԿՏԻՎՈՒԹՅԱՆԴԻՆԱՄԻԿԱՆ ԵՎ ՏԱՐԱԾՔԱՅԻՆ ԷՔՍՊԱՆՍԻԱՆ (2014-2018 ԹԹ.)Բանալի բառեր՝ իսլամական ծայրահեղ արմատական կառույց, ԻՇԻՊ, Իսլամականպետություն, Մերձավոր Արևելք, սիրիական ճգնաժամ, ԻՊ-ի դեմ պայքարումներառված պետություններ, ԻՊ-ի տարածքային ընդգրկման դինամիկա,ածխաջրածնային ռեսուրսներ։
| Սույն հոդվածում մեր հիմնական նպատակն է ուսումնասիրել իսլամական ծայրահեղ արմատական կառույցի՝ 2014 թ. հունիսի 29-ին «Իսլամական պետություն» ինքնահռչակված խալիֆայության ազդեցությունը մերձավորարևելյան տարածաշրջանային զարգացումներում, մասնավորապես՝ Սիրիայում և Իրաքում ծավալվող քաղաքական գործընթացներում։
Մեր հիմնական խնդիրներն են հետազոտել և վերլուծել 2014-2018 թթ. ընկած ժամանակահատվածում իսլամական ծայրահեղ արմատական տիրույթում գործող խմբավորման տարածքային ընդգրկման դինամիկան, միաժամանակ ուսումնասիրել և հետազոտել կառույցի ռազմաքաղաքական և տնտեսական ձեռքբերումներին նպաստող գործոններն ու պատճառները։
Վերոհիշյալի ուսումնասիրության արդյունքում եզրահանգել ենք, որ կառույցն առանցքային դերակատարում ունեցավ մերձավորարևելյան զարգացումներում և, ստանալով ցանցային բնույթ, շարունակում է սպառնալ տարածաշրջանի կայունությանը և հաստատված ստատուս քվոյին։
|
Շարահյուսությունը շարահյուսության մի մասն է, որն ուսումնասիրում է նախադասության անդամների դիրքը միմյանց նկատմամբ: Նախադասություն կազմելու համար ձեզ հարկավոր է տողատակում, որոշակի հնչերանգ և բառերի որոշակի դասավորություն: Նախադասության միավորների դասավորության կարգը կոչվում է շարահյուսություն: » [4, էջ. 263] «Շարահյուսություն» թեման հատուկ ուսումնասիրության առարկա չէ հանրակրթական դպրոցի շարահյուսական դասընթացում: Կազմը կախված է նախադասության բովանդակությունից, կառուցվածքից, բեռից, խոսքի մասերի հանդիպումից, ուղղագրությունից, տողատակի կազմից և այլն: Հաշվի առնելով, որ նախադասության շարահյուսության փոփոխությունը պայմանավորված է տրամաբանական շեշտով, և դրանք փոխկապակցված են, ուստի մենք միասին դասավանդում ենք «շարահյուսության» թեմաների «Տրամաբանական շեշտ» թեմաները: Մենք գաղափար ենք տալիս նախադասության անդամների ռոտացիայի մասին ՝ ուսանողների ուշադրությունը հրավիրելով տախտակի վրա գրված նախադասությունների վրա: 1) Նախաճաշից հետո Վարդուհին միանում է կանանց և աղջիկների խմբին: Նա գնում է ծովեզերք լողանալու: 2) Նանը, aniանին, Միկիչը, Մոսը գյուղից դուրս էին սպասում 3 / ՀՏ / 3) Օդը լցվեց խայտաբղետ ծաղիկների բույրով: 4) Դա արեւի նման մի երգ էր, որը այրվում էր երեկոյան կրակից (ՈՉ): Նշված նախադասությունները քննարկելուց հետո ուսանողները պարզում են, որ նախադասության բառերը որոշակի հաջորդականությամբ հաջորդում են միմյանց: Կարգավորման այս ընդունված կարգը կոչվում է շարահյուսություն: Հայոց լեզուն շարահյուսության իր կանոններն ունի: Սովորաբար ստորադասական է the տողատակում 1 1, 3 նախադասությամբ, լրացումը նախքան գումարումը, և բացահայտողը ՝ հայտնությունից հետո: Բայց սա քարացած օրենք է, սովորական երբեմն բառերի դասավորության սովորական կարգը բառի մեջ փոխվում է 2, 4 in-ում ՝ առանց բովանդակության վրա ազդելու: Օրինակ, եթե մենք փոխենք 3-րդ նախադասության անդամների տեղերը, բովանդակությունը չի փոխվի: «Օդը լցվեց գունագեղ ծաղիկների բույրով»: «Օդը լցվեց գունագեղ ծաղիկների բույրով»: «Օդը լցվեց գունագեղ ծաղիկների բույրով»: Այս փոփոխությունների արդյունքում կստեղծվեն ոճական տարբերակներ: Այսպիսով, շարահյուսությունը երկու տեսակի է. Ուղիղ «սովորական» շրջադարձ պտտվող: Ուղղակի շարահյուսության մեջ առարկայի հատակի որոշիչին և որոշիչին նախորդում է առարկան, առարկային հաջորդում է ժամանակը, պատճառները, այնուհետև տողատակը, ապա տեղը, նպատակի իրերը: Սա սովորական շարահյուսություն է: Այս կարգը խախտելու դեպքում, եթե որևէ անդամ տեղափոխվի առաջ կամ հետ, մենք կստանանք շրջայց: Գրողները սա օգտագործում են ոճաբանական պատճառներով նույն նախադասության բազմաթիվ փոփոխականներ ստեղծելու համար: «Կախված շրջադարձ կատարող գրողի վարպետությունից ՝ շրջված նախադասությունն օժտված է հուզական արտահայտությամբ, քնարական շնչով, տոնայնության բազմազանությամբ, քաշով: Նախադասության այս կամ այն բառը հատուկ ծանրություն է ստանում իր սթրեսի պատճառով: Սովորական շարահյուսության մեջ նախադասության առանձին անդամների սթրեսը մնում է աննկատ, իսկ շրջված նախադասության ցանկացած անդամ ստանում է տրամաբանական շեշտ: Երբ ծաղկման ոճ է անհրաժեշտ, նախադասության որակական տարրերն առաջ են մղվում, գործողությունների արագ փոփոխությունները, հաջորդականությունները դրսևորվում են ծանոթագրությունների ներկայացմամբ և այլն »: [1, p. 263]: Շրջապատող շարահյուսության մի քանի պատճառ կա: Եկեք նշենք դրանք: 1) Հիմնական պատճառը տրամաբանական սթրեսի տեղաշարժն է: Նախադասության այս կամ այն մասը բանախոսը կարող է շեշտել, որի պատճառով այն առաջ է գալիս, և ստացվում են նախադասության տարբեր նախադասություններ: Օրինակ, պայծառ արեւի պայծառ շողերը սենյակում ընկնում էին առավոտյան: Արեւի պայծառ շողերը առավոտյան ընկնում էին սենյակը: Պայծառերը առավոտյան փայլեցին և ընկան սենյակ: Առավոտյան արեւի պայծառ շողերը սենյակ էին շողում: 2) բանաստեղծական հանգավորումը: օրինակ. Ահա աշնանային օրերը, Նրանք նուրբ կաթիլներ են ճզմում… / Ղ Ա / Եկել են, ճռճռում են, ենթականերն օրերով ընկել են, ընկնում են իրենց ենթակաների առաջ: «Արձակ ստեղծագործություններում նույնպես երբեմն հեղինակներն իրենց խոսքերը վերածում են պոեզիայի: Օրինակ, Ակսել Բակունցը օգտագործում է այս միջոցը, որի պատմություններում հաճախ կարելի է շրջան գտնել: Այրի կնոջ Գյուլբահարի նման, գիշերը լուսինը, սպիտակի մեջտեղում գտնվող միրուկը, Դիբոնի հայրապետը, եղեգները օրորվում էին, դրոշները ծածանվում էին և այլն »[4, p. 265]: 3) շրջանաձեւ շարահյուսության պատճառը կարող է լինել լրացումը: I բայերը, որոնք նախադասությանը հետեւում են շեշտադրված բառով, կազմում են լրացուցիչ նախադասություն, որին հաջորդում է հարաբերական նախադասությունը: Օրինակ ՝ դրանք սրտեր էին, որոնք հալվում էին նրա հմայիչ արտաքինից: Դա Լոնն էր, ով կարողացավ դա տանել: 4) Համատեղելի «բազմակի» անդամների կուտակումից խուսափելու համար դրանց մի մասը վերցվում է լրացումից հետո: Օրինակ ՝ լուսամփոփի պես մի աղջիկ ՝ աստվածուհու աչքերով, տուբերկուլյոզ, թափանցիկ, մարմնի նման երազ… / ԱՅՈ / արյունռուշտ մարդակերները պարապ են: Հազարամյակում նա դժվար թե դառնար մարդասպան: / ՀՏ / Պետք է հնչես, հնչես հաղթական, Իմ հին հայերեն լեզու, քաղցր ու սրտառուչ: / AI / Սովորողները դիտված օրինակներով մեկնաբանում են շրջանաձեւ շարահյուսության պատճառներն ու դրսևորումները `ըստ նախադասության տարբեր մասերի: Քանի որ նախորդ դասերին այդ թեման չի քննարկվել, ուստի մենք ուսուցումը վերցնում ենք լեզվական որոշակի փաստերից մինչև դրանց ճանաչում, ընդհանրացում, այսինքն ՝ ինդուկտիվ «մակդիր» ձևով: ԹԵՄԱ ԵՎ ՆԱԽԱԳԻ ՆՅՈՒԹԵՐ Սովորական շարահյուսության մեջ թեման դրվում է տողատակի ծանոթագրությունից առաջ: Օրինակ, կոտրված սրտից արյուն է կաթում, Եվ բոլորի դեմքը փոխվել է: / ՀՏ / Եվ աշխարհը կրկին պայծառ է: Երկիրը կրկին հարազատ է: / ՎՏ / Եվ ո՞վ է արթուն լինելու այս ժամին, Եվ ի՞նչն է հաստատ աշխարհում: / ՀՏ / Բնականաբար, դրանից բխում է, որ սովորական շարահյուսության մեջ ստորադասը դրվում է ստորադասից հետո: Տեսական նյութը բացահայտվում է գեղարվեստական գրականությունից ընտրված պերճախոս օրինակներով: Առարկան կարող է օգտագործվել հետևյալ հաջորդականությամբ, այսինքն ՝ շրջանաձեւ շարահյուսության մեջ, երբ տողատակը նախադասության մեջ օգտագործվում է հատուկ նպատակով: Թեման օգտագործվում է տողի վերջում ՝ ապահովելով համարի ռիթմը և իմաստը: Օրինակ ՝ կոչվում են անթիվ գարնանային հավաքույթներ. Գնա՛նք, ընկերս, եկեք թռչենք սարը… / ՀՏ / Մարդիկ կտրել են հսկա ծառը GE / ԳԵ / Կատաղած գալիս են նրանց ոտքերի մոտ, Խենթ Դեբեդը խելագար է / ՀՏ / Հեռավոր անկյուն կար, Երեխայի արդար քուն կար, Երազում երջանիկ, Խաղաղություն և խաղաղ մարդկություն: / ՀՏ / ՈՐՈՇՄԱՆ ԵՎ ՍԱՀՄԱՆԱԴՐՈԻ ՈՐՈՇՈՒՄ Ավինը գյուղում լավ որսորդի համբավ ուներ: Բերդանի գնդակը մեծ վերք բացեց ճարպակալողի կողքին: «Սովորական» / ԱԲ / Հայրենիքում իմ արյան ներկ Գիշերն ընկավ թեթև ու լուռ, Որտեղ այնքան սեր կար, Եվ վարդի բույր, հ սրտի կրակ: «Վռղուն» / VT / Arnarnek որոշիչ դերանունը ձևավորվում է հայրենիքի լրիվությունից հետո, որն ընդգծում է հայրենիքի արյունոտ վիճակը, որը բխում է բանաստեղծության տրամադրությունից, և թեթև և լուռ ձիու իրերը իջնում են տողատակումից հետո: նույնպես ընդգծեց, շեշտեց, քանի որ դրանք արտահայտում են տրամադրությունը: Դուք պետք է հնչեք, հնչեք հաղթական, Իմ հին հայերեն լեզու, քաղցր ու սրտառուչ: (AI) Isեր Իզերգիլը խոսում էր երգելիս, ձայն էր տալիս իր ձայնին, փխրուն և խլացած, արտացոլում էր անտառի աղմուկը: / ՄԳ / Դա խորը, կապույտ աչքերով շեկ եղնիկ էր… / ԱԻ / Հետագա որոշիչները, եթե ծավալուն են, որոշիչից բաժանվում են համր, նախադասության մյուս մասերից ՝ ստորակետով: Որոշիչ և հատուկ համախտանիշ Սովորական շարահյուսության մեջ հայտարարը դրվում է տրվածից առաջ, իսկ շրջանաձեւ շարահյուսության մեջ և ՝ այն չի բաժանվում: Օրինակ, լեռների լեռնաշղթաները երկար ժամանակ մութ էին, ծովի ճառագայթները դուրս եկան կապույտ լեռնային լճի ջրերից: «Սովորական» / ՎՏ / Եվ քո սրտում ես այրում եմ ազատության բոցը և ճիշտ, ես ձեռքդ բարձրացնում եմ այստեղ, Օձի պես անապատում «g rgun» / AI / Դու ցավից կռացել ես նրա վերքի վրա և երկու կաթիլ թափել արցունքների / SK / Ածականը ածականից բաժանվում է համրով, հատկապես, երբ նրանց միջև որոշիչ կա բայի տեսքով, այդ համրը դրվում է իմաստային խառնաշփոթը կանխելու համար: Օր, Արիկը տխուր ժպիտը դեմքին նայեց աղջկան: / ՇԿ / Հայկական գյուղի կյանքը պատկերող հանճարեղ բանաստեղծի գործերը անցած կյանքի հանրագիտարանն են: ԲԱISԱՀԱՅՏՈՒԹՅԱՆ ԲԱISԱՀԱՅՏՈՒՄԸ ԵՎ ԲԱԱՀԱՅՏՈՒՄԸ Սովորաբար նույնացուցիչը դրվում է հայտնությունից հետո, դրանից բաժանվում է համր, նախադասության մյուս անդամներից ՝ ստորակետով: «Wayանոթության միջոցով ուսուցիչը ցույց է տալիս, որ մի քանի դեպքերում շարահյուսությունը հայերենում քերականական արժեք ունի: Դրանցից մեկը բացահայտող-բացահայտող կապի շարահյուսությունն է: Հայերենում հայտնաբերողը միշտ հետամնաց է, եթե այն վերածենք նախադասության, այն կվերածվի բացահայտողի »[3, էջ. 293]: Վստահ լինելու համար բերենք օրինակներ և փորձենք փոխել հայտնագործողի տեղերը: Մենք կտեսնենք, որ դիրքերը փոխվում են: Խորասանի տխուր բանաստեղծ Օմար Խայամը մի բաժակ կավ խմեց: Եթե փոխվենք, դա կլինի Խորասանի տխուր բանաստեղծը ՝ Օմար Խայամ… Սահակը, Աքուրի գյուղացիներից մեկը, չէր վախենում ցրտից կամ սառույցից: / ԱԲ / Ակուրի գյուղացիներից մեկը `Սահակը… Մեր հայտնի քնարերգուները` Պ. Դուրյան, Մ. Մեծարենց, Հովհ. Թումանյանը և մյուսները, միշտ կմնան մեր ժողովրդի սրտում: Cksայռերի մեջ չէ՞ր, որ բնությունը թաքցնում էր իր գանձերը, ոսկու թանկարժեք երակները և ադամանդե բյուրեղները: (VA) Այնուհետև ուսանողները պետք է համոզվեն, որ միայն մասնակի նույնացուցիչը կարող է լինել նախադասություն, միջանկյալ կամ անվավեր ՝ կապված առարկայի հետ: Օրինակ ՝ որպես դավադրության առաջնորդ, հայտնի զորավար Սմբատ Բագրատունուն դրեցին գազանների առաջ: Հայտնի գեներալ Սմբատ Բագրատունին գազանների առաջ դրվեց որպես դավադրության առաջնորդ: Հայտնի գեներալ Սմբատ Բագրատունին, որպես դավադրության առաջնորդ, դրվեց գազանների առաջ: Բայերի լրացումների շարահյուսությունն ավելի ազատ է: Դրանք կարող են դրվել բայից առաջ կամ հետո, իսկ եթե ունեն տրամաբանական շեշտ, ապա դրանք պետք է տեղադրվեն բայի առաջ: Օրինակ ՝ Դուք գալիս եք մեր սարեր, խոր ձորեր: Փոթորկոտ-պղտոր, Արազ, Մեր սրտերը, խոր աչքեր: Արունին ճզմիր, գնա, Արազը… / ԱԻ / Արը կամարաձև բարձրացավ, Zuluուլուն ոսկե գոտի կապեց, Արյունը թափվեց ուժեղ բերդի վրա, Քո սերն ընկավ սրտիս մեջ: Այս բացատրություններից հետո մենք օրինակներով համոզում ենք, որ շրջանը բնորոշ է գեղարվեստական բառին, ինքնանպատակ չէ, այն միանշանակ ունի ոճական-արտահայտչական և գեղագիտական արժեք: Ինչպես տեսանք, 4-5 բառից բաղկացած նախադասությունը, որը բաղկացած է տարբեր բառակապակցություններից, կարող է ունենալ տասնյակ տարբերակներ, որոնք արտահայտում են տարբեր իմաստներ և իմաստային նրբերանգներ: Սա արտահայտության մեծ հարստություն է, որը թույլ է տալիս գրողին ընտրել շարահյուսական տարբերակը, որն արտահայտում է ցանկացած նրբանկատ իմաստ: Յուրաքանչյուր փուլ պետք է լինի գեղագիտական հիմնավորված: Բանաստեղծական խոսքն ավելի բնորոշ է շրջանաձեւ կոմպոզիցիային, որը բառը դարձնում է հուզական, երաժշտական, կարգավորում ռիթմը, ձայնը: Մեր ուսանողների գրավոր, հիմնականում բանավոր խոսքում քերականական շատ սխալներ կան, ուստի քերականության դասավանդումը շատ գործնական նշանակություն ունի: Ահա թե ինչու մենք պետք է այս ամենի ուսուցումը վերցնենք համապատասխան օրինակներով կատարում, վերջում կատարենք ուժեղացնող վարժություններ: 1. Նախադասության անդամները դասավորեք շրջանաձեւ կազմով, որպեսզի նրանք հակիրճ գաղափար արտահայտեն: Աշնանը բազեները սողալով ընկել էին ծառերից: բ) theառերի ճյուղերն արդեն բողբոջել էին: գ) Թռչունները ողջունեցին գարնան գալուստը: 2. Նշեք հիմնական անդամներին և որոշեք նրանց շարահյուսությունը: The Թռչունների առավոտյան աղմուկը քաղցր էր, վարպետների նուրբ մեղմությունը `քաղցր, լեռնային գետը քաղցր մրմնջաց: / R / b Հանկարծ լռությունը թուրի պես կտրեց աղմուկը: Անձրևը հաճելի էր իր տխրությամբ: / DD / c Երեկոն նրբորեն քնքուշ է քայլում, Theովը ձգում է իր մետաքսե պարանոցը, Եղեւնիները քաղցր քայլում են ափից, agայերը քուն են մտել դաշտերում, լռում են: / Նշված որոշիչները դարձրեք հետևյալ և պառակտված: Աղջիկը հագել էր բրդյա նորաձեւ զգեստ: / AB / b Թափանցիկ և անձնավորություն. Սպիտակ ամպը հանգիստ լողում էր լազուրի մեջ: / AB / c Մի փոքր աղջիկ գալիս էր մի փոքր հեռավորությունից ՝ մետաքսյա ծաղկավոր զգեստով ՝ ոսկեգույն գանգուրներով: / Հեռուստատեսություն / 4. Ընդգծիր ներդրողների և հատկացվածների մասին, բացատրիր նրանց շարահյուսությունը: Նրա ձիու սմբակները չէին թաքցնում աղբյուրների ադամանդը, նրանք չէին մթագնում նուրբ ծաղիկները ճանապարհների եզրերին: Բանաստեղծը լսում էր հեռավոր աստղերի թեթև երաժշտությունը: Մարգարիտները բողբոջում էին լոտոսի ծիլերում: Նրա հոգին վառվում էր պայծառ ուրախությունից: / ԳՏ / 5. Գտեք որոշիչները և հայտարարները, բացատրեք դրանց շարահյուսությունը: Լեռները վաղուց մթնել են, իսկ արեւի ճառագայթները բարձրացել են կապույտ լեռնային լճի ջրերից: / VT / b Դա նորաբաց ծաղիկների ձայնն է, պտտվող կոկոնների ամենաքաղցր խառնուրդը: Երանի թե իմ երկրի ապագան այդքան պայծառ, այնքան մաքուր լիներ, Որքան պայծառ էր քո աչքերի ժպիտը, Եվ քո դեմքի ու հոգու հմայքը: / ԵՉ / 6. Ընդգծիր ուղղակի խնդիրները, բացատրիր դրանց շարահյուսությունը: ա! Շուշանիկը հարգում էր նրա խելքն ու զարգացումը: Նա ոչ մեկին չի ատում, ոչ մեկին չի արհամարհում, պատրաստ է հարգել բոլորին: / Շիրվ. / Բ Բարձունքի խորքում, մարդկային հոգին այնքան շատ է սիրում… / ՈՉ / գ Քամին փչում էր, և ձին իր լայն կրծքով կոտրում էր լեռան օդի սառը ալիքները: Լսե՞լ եք այս հմայիչ երգը, Երբ քաղցր տխրություն է այրում քեզ, Երբ գրկում ես քարը, օրհնում ջուրն ու երկիրը, Երբ հեկեկում ես անասելի բախտից… / W / LESSON PLAN Subject - Armenian language Դասի թեման - Կլոր նախադասության կազմ: Ստորադաս և ստորադաս շարադասության դասավանդում: Դասի նպատակը. 1. Ուսանողները կսովորեն սովորական ար-թեքումը: 2. Ուսանողները կկարողանան վերլուծել շրջանաձեւ շարահյուսությունը: 3. Ուսանողները կզարգանան սովորելու, մտքեր ճիշտ արտահայտելու, միմյանց ունկնդրելու, մյուսներին հարգելու և հանդուրժելու այլ անձնական հատկություններ: Չափանիշներ - ա) Կազմիր գրավոր խոսք ՝ ճիշտ արտահայտելով մտքերը, պահպանելով շարահյուսության, ուղղագրության և կետադրության կանոնները: բ) Խոսել `պահպանելով հայերենի շարահյուսական, ուղղագրական կանոնները, բացառել բարբառ-օտարալեզու արտասանությունը: գ) շփվել հասակակիցների, կրտսերի և տարեցների հետ քաղաքավարի, հարգալից կերպով: Արժեքների համակարգ. Ձ ձգտում է իմանալ, սիրել և ուսումնասիրել հայոց լեզուն: բ) Համագործակցության կարողություն, հանդուրժողականություն, ուրիշի տեսակետի նկատմամբ հարգանք: Օգտագործված մեթոդներ. «Սովորել մտքի փոթորկի միջոցով» [6, էջ. 35], «Քննարկում զույգերով», «Ամփոփում զույգերով», [6, էջ. 53], «Մտորումներ մտքի կամ մտքի փոթորկի մասին» [6, էջ. 35], «Հինգ տողանի շարադրություն» [6, էջ 26]: Ուսումնական նյութեր - Կազմը վերաբերող սեղաններ և պաստառներ: Դասի տեսակը - Նյութերի փոխանցման նոր դաս: Դասի ընթացքը: I փուլ - Մինչև նոր նյութի ներդրումը կամ առաջխաղացումը: Այս փուլի համար մենք օգտագործում ենք «Սովորել ուղեղի փոթորկի միջոցով» մեթոդը: Ուսանողներին խնդրում են անգիր սովորել, թե ինչ գիտեն շարահյուսության մասին: Նրանք զույգերով քննարկում են իրենց իմացածը և արտահայտում են իրենց կարծիքը: Մենք բարձրաձայնված կարծիքները գրում ենք գրատախտակի ձախ անկյունում գտնվող պաստառի վրա: Չկան ճիշտ կամ սխալ պատասխաններ: Դասի համաձայնությամբ յուրաքանչյուր մարդու կողմից արտահայտված կարծիքը գրվում է `առանց մտածելու սխալվելու, որը նրանք կիմանան ավելի ուշ: II փուլ - Նոր նյութի զեկուցում կամ մեկնաբանություն: Այս փուլում մենք օգտագործում ենք «Քննարկում զույգերով, ամփոփում զույգերով» մեթոդը: Այսպիսով, մենք հանձնարարում ենք ձեզ սովորել դասը ՝ տալով 15 րոպե: Theույգերից մեկը կարդում է, մյուսը հարցեր է տալիս, հետո նրանք փոխում են տեղերը: Theամանակի ավարտին յուրաքանչյուր տողից երկու-երեք զույգ բարձրաձայն բացատրում են իրենց արածը զույգերով ՝ շարունակելով միմյանց: Այսպիսով ՝ 1. Ուղղակի կամ սովորական շարահյուսության մեջ առարկան դրվում է տողատակի առաջ: Օրինակ ՝ Ատոմի խոսքի այդ ձուն մի փոքր հանգստացրեց Առաքյալին: 2. Առարկան չի փոխում իր տեղը, երբ անվանական ենթականն ունի առարկայի քերականական կառուցվածք: Օրինակ ՝ իմ թշնամին իմ թշնամու ընկերն է: 3. Ստորադաս շարահյուսությունն անփոփոխ է, երբ անվանական ստորադաս հանգույցը զեղչվում է: Օրինակ ՝ ձեր աղբյուրները ՝ բյուրեղային զանգեր: 4. Առարկայի վանկը նախադասություն է, երբ այն անորոշ բայ է, ենթականը կապվում է սրա հետ, այստեղ ՝ բառերով նշանակել: Օրինակ ՝ սիրել ՝ նշանակում է ապրել միլիոնավոր մարդկանց կյանքերով: 5. Այն գրվում է թեմայից հետո, երբ անհրաժեշտ է արարողությանը խոսք տալ գործողությանը, երբ անհրաժեշտ է, երբ հաջորդական իրադարձություններ են պատմվում: Օրինակ ՝ մի օր Հարութը շատ հարբած և հարբած էր գյուղում, փողոցի մեջտեղում, գյուղացիները նրան տուն բերեցին, գտան ճիշտ պահին նրան կապելու և Կաղզվան տանելու համար, բայց երբ Հարութը արթնացավ: , նա անիծեց բոլորին: կոտորած 6. Այն գրվում է ենթակա պարտադիր տողատակումից հետո, երբ հեղինակի խոսքն ուղղակի բառի մեջ է կամ վերջինից հետո և նշում է, թե ում է պատկանում ուղիղ բառը: Օրինակ ՝ «Կցանկանայի՞ք գնալ Հայաստան»: Մարուկը զարմացած հարցրեց. 7. Թվարկային միանմանությունից խուսափելու համար այն երբեմն ստորադասվում է նախադասության առաջին տողատակումից հետո բազմաթիվ տողատակումներով, այնուհետև տողատակում հաջորդում են մյուս տողատակումները: Օրինակ ՝ Համբոն գնում էր և մտածում: 8. Ուղիղ շարահյուսության մեջ տողատակը հետևում է թեմային: Օրինակ ՝ արեւն արդեն մայր էր մտել: 9. Եթե անվանական տողատակը առանց հանգույց է, այն միշտ տեղադրվում է ստորադասից հետո: Օրինակ ՝ նա առյուծ է, ես ՝ գառ: Դիտելով գեղարվեստական նմուշները ՝ սովորողները ճանաչում են շրջանաձեւ կազմի օրինաչափություններն ու դրսևորումները: Գիտելիքը կվերածվի հմտության, եթե այն ամրապնդվի վերապատրաստման վարժություններով: Աշխատանքի ավարտին մենք անդրադառնում ենք խթանման փուլում հնչած կարծիքներին, և ուսանողներն իրենք ստուգում են այն, ինչ նրանք արդեն գիտեն և նոր են սովորել: Եթե նախնական կարծիքներում սխալ մտքեր կային, դրանք ուղղում են դրանք: Տնային առաջադրանք - Սովորեք դասը: Դասագրքի նյութը (Հովհ. Բարսեղյան, Պ. Մեյթիխանյան, Հայոց պող., 8-րդ դաս., Երեւան, 2012, էջ 84-87), առաջադրանքը կատարելու համար Արտացոլում. Ուսանողները հիշում են դասի սկիզբը և մեկ առ մեկ հիշում են գրառումներ կատարելու առաջադրանքները, որոնք նրանք կատարել են դասի սկզբից մինչև վերջ: Դասի ավարտին կատարվում են որոնման և տրամաբանական առաջադրանքներ: Առաջադրվում են հետևյալները. 1. Բանաստեղծական մասում շրջանառվում է թեման: Շրջանառող շարահյուսությունը որքանո՞վ արտահայտիչ տվեց բառին: Մայրս մեր հույսի դուռն է: Մայրս մեր տան մատուռն է, մայրս ՝ մեր բնօրրանը, մայրս ՝ մեր տան ամրոցը: ՀՇ2. Կարո՞ղ ենք ստորադաս շարքի տողատակը շրջել տվյալների բաժնում: Հիմնավորեք Մայրս փոքր է, մայրս աղքատ է, մայրս սովորական մայր է, մայրս այս մայր երկրում է: Գիշեր ու ուժեղ արեւ: ՀՇ3. Ի՞նչ արտահայտիչ միջոցներով է պայմանավորված բանաստեղծական խոսքի հանդիսավորությունը: Նորից լաց է լինում, անդադար լաց է լինում, Հրաշալի երկրի կարոտը անքուն է, Եվ թեւերը տիրոջ պես են փռված, Հոգիս թռչում է, թռչում տուն: HT eՆա հին ժամանակներում էր, Պերչի Արևելքում: Քաջ ռազմական հայրենասեր: PAԱՎ - Ամեն վայրկյան ես ցավով ասում եմ սիրով, ցտեսություն, ես հրաժեշտ տվեցի իմ կրակոտ սրտում, ցտեսություն: (VT) Նամակագրություն AB - Axel BakuntsAI - Avetik IsahakyanGE - Gorg EminDD - Derenik DemirchyanEG - Եղիշե Չարենցող - Hողովրդական HMS - Հմայակ Տիրաշան Գոս - Մաքսիմ ԳորկիՇիրվ - Շիրվանզադե ՍԽ - Սոնիկ Խաչատրյան VAN - Vakhtang Vyan - AnyanVanan Van , Առաքելյան Վ.Դ., Կոսյան VA Լեզու Մաս II, Երեւան, «Լույս» հրատարակչություն, 1975, 478 էջ: 2. Ասատրյան Մ.Ե., Modernամանակակից հայերենի «Շարահյուսություն», Երեւան, ԵՊՀ հրատ., 1987, 365 էջ: 3. Գյուլբուդաղյան Ս.Վ., Հայոց լեզվի դասավանդման մեթոդիկա, Երեւան, «Լույս» հրատարակչություն, 2-րդ հրատարակություն, 1987, 335 էջ: 4. Գյուլբուդաղյան Ս.Վ., Modernամանակակից հայերենի «պարզ նախադասություն», Երեւան, ԵՊՀ հրատարակչություն, 1988, 288 էջ: 5. Իշխանյան ՀՀ, Արդի հայերենի շարահյուսություն, Երեւան, ԵՊՀ հրատարակչություն, 1986, էջ: 386: 6. Խաչատրյան Ս.Գ., methodsամանակակից մեթոդների կիրառումը դպրոցում, Գյումրի, «Անանիա Շիրակացի համալսարան» հրատարակչություն, 2006, 100 էջ: 7. Խաչատրյան Ս.Գ., Հայոց լեզվի դասավանդման մեթոդիկա, օգնական ուսուցիչ, Գյումրի, «Անանիա Շիրակացի համալսարան» հրատարակչություն, 2008, 94 էջ: Տեղեկատվություն հեղինակ Սուսաննա Հրանտի Zakաքարյանի մասին. գիտնական դոկտոր, GSPI- ի հայոց լեզվի և դրա դասավանդման մեթոդիկայի ամբիոնի դասախոս, էլ. ։
| Աշխատանքում քննարկված են շրջուն շարադասության պատճառները՝ համեմված դիպուկ օրինակներով, ինչից հետո ներկայացված են ենթակայի և ստորոգյալի, որոշիչ և որոշյալի, բացահայտիչ և բացահայտյալի, ինչպես նաև բայական լրացումների շարադասությունը։
Վերջում տրված է դասի պլան։
|
Գիտ. ղեկավար՝ ֆ․մ․գ․թ․, դոց. Գ. Տոնոյան 2016 թվականի ԱՄՆ-ի նախագահական ընտրությունները ևստացված արդյունքները մեծ քննարկումների տեղիք տվեցինհամաշխարհային հանրությունում, որոնք նույնիսկ բողոքի ակցիաներիպատճառնահանգներում։
Թրամփիանհավանականշատհարցականներ առաջացրեց, որոնց որոշ պատասխաններ կփորձենքտալ այս աշխատության մեջ։
Մեր օրինակում կդիտարկվեն ԱՄՆ-իընտրություններում հանդես եկած առանցքային նահանգներն, ինչպեսնաև այն նահանգները, որտեղ բնակչությունը համեմատաբար մեծ է(բայց առանցքային նահանգներ(1-11 նահանգ)դիտարկելձայներիիրենցմեծամասնությունը տվել են Թրամփին, իսկ II խմբի (12-22 նահանգ)մեջ այն նահանագներն են, որոնք իրենց ձայների մեծամասնությունըտվել են Քլինթոնին։
Յուրաքանչյուր նահանգում ընտրվելէբնակչության ընտրանքային զանգված32, որոնց տրվել են որոշակիհարցեր33։
Հետազոտության հիմնական նպատակն է պարզել, թե նահագների բնակչությանը տրված հարցերից որո՞նք են եղելամենաորոշիչները, և դիտարկված նահանգներից որո՞նք ենամենատիպական«հակա-Թրամփական»«Թրամփական»նահանգները։
Հետազոտություններըդիսկրետկլաստերային վերլուծությամբ,մոդելավորմանմեթոդներով ևայնուհետև համեմատվել են ստացված արդյունքները։
Առաջին և32 Ընտրանքային դիտարկման ժամանակ հետազոտության են ենթարկվում որոշակիկարգով ընտրված համակցության միավորների մի մասն, իսկ ստացված արդյունքներըտարածվում են ամբողջ համակցության վրա։
33 Իրականում յուրաքանչյուր նահանգի ընտրանքային զանգվածին տրվել են 20-25տարատեսակ հարցադրում՝ կապված նրանց նախասիրությունների, կենսակերպի,քաղաքական հայացքների և այլնի հետ, բայց մենք առանձնացրել ենք այն 10ամենակարևոր հարցադրմանը, որոնք, ըստ մեզ, առավել կարևոր են և տիպականերկրների մեծամասնության (ինչպես նաև ՀՀ-ի) համար։
http։
//edition.cnn.com/election/results All states, Exit Pollsևկատարվելեն երկրորդ խմբերի համար X հատկությունն1 է – «Նահանգները ընտրումեն Թրամփին»։
Դիտարկենք դիսկրետ մոդելավորման I մեթոդը՝ Ախտորոշմանթեստը2 կամ ուղղակի թեստը։
Ստորև ներկայացված են 10 հարց(հայտանիշները) և հարցման արդյունքների ցուցանիշնահանգի և II՝ 12-22 նահանգի օբյեկտների բազմության համար) (P1) {ընտրողների մեծամասնության տարիքը 45 –ից բարձր է}(P2) {ընտրողների մեծամասնությունը (70%-ից ավելին)սպիտակամորթ է}(P3) {ընտրողների մեծամասնությունը «թերի բարձրագույն» և ավելիկրթություն ունի}(P4) {ընտրողների մեծամասնության եկամուտը 50․000 դոլարից100.000 դոլար է}(P5) {ընտրողների մեծամասնությունը դեմոկրատ չէ} (P6) {ընտրողների մեծամասնություն- քաղաքաբնակներ,արվարձաննային շրջաններ}(P7) {ըստ ընտրողների մեծամասնության՝ Բարաք Օբամայի վարածքաղաքականությունն (արտաքին և ներքին) արդյունավետ էր}(P8) {ընտրողների մեծամասնությունը մինչև ընտրությունները նշել է,որ իր ձայնը կտա Թրամփին}(P9) {ընտրողների 70%-ից ավելին դժգոհ է դաշնայինկառավարության իրականացրած քաղաքականությունից}(P10) {ընտրողների մեծամասնությունը կարծում է՝ Թրամփը կարող էճիշտ տնտեսական քաղաքականություն վարել}1 Հ․ Սարգսյան, Գ․ Տոնոյան, Ն․ Քոչինյան - «Դիսկրետ մոդելավորումը ճանաչողության ևդասակարգման խնդիրներում», Զանգակ, Երևան – 2015 , էջ 9-13։
Կատարենք որոշակի մեկնաբանություններ I և II աղյուսակիտվյալների վերաբերյալ․ մեր օրինակում բնակչությունն ըստտարիքային կազմի բաժանված է 2 խմբի (45-ից բարձր և ցածր)։
Վիճակագրական տվյալների համաձայն միջին(30-45) տարիքիմարդիկ ավելի հակված են քվեարկել Քլինթոնի օգտին, քանի որԹրամփը հայտնի է իր էքսցենտրիկ պահվածքով և բավականին1 Յուրաքանչյուր թիվ ցույց է տալիս տվյալ նահանգի էլեկտորալ ձայները՝ կախվածբնակչության թվից։
Այսինքն՝ տվյալ նահանգի կշիռն է․ ինչքան նահանգի բնակչությունըմեծ է, այնքան ձայները շատ են։
որէ։
Ռասսայի պարագայում(լատինամերիկացիներ,նշենք,անկանխատեսելիոչաֆրիկացիներ,սպիտակամորթներնչինացիներ և այլն) ավելի հակված են Քլինթոնի թեկնածությանը (ովհամեմատաբար ավելի մեղմ քաղաքականություն կիրականացներնրանց նկատմամբ), հետևաբար, եթե տվյալ նահանգում նրանք շատլինեն, ապա ձայների մեծամասնությունը կգնար Քլինթոնին։
Մեծազդեցություն ունի բնակության վայրը, քանի որ քաղաքիարվարձանաններում բնակվող մարդիկ իրենց առօրյա-կենցաղային,ինչպես նաև ենթակառուցվածքային, սոցիալական և այլ խնդիրներիլուծումը տեսնում են հիմնականում Քլինթոնի նախընտրականծրագրում։
Կրթությունը նույնպես կարևոր դեր է խաղում, քանի որ,հիմնականում, բարձրագույն կրթություն ստացած մարդիկ Թրամփիծայրահեղական քաղաքականությունից խուսափում են։
Ընտրողներիհայացքների հետ կապված ասենք, որ բնակչությունը կամդեմոկրատներ են, կամ հանրապետականներ, կամ էլ անկախ են։
Եկամուտների մակարդակը կդիտարկենք 50․000$-ից 100․000$սահմանները՝ որպես բնակչության միջին խավ (50․000$-ից ցածրեկամուտ ունեցողները սովորաբար հարում են դեմոկրատներին, իսկ100․000$-ից բարձր եկամուտ ունեցողները՝ հանրապետականնեինկամ անկախներին)։
Բարաք Օբամայի վարած քաղաքականությունից«բավարարված»են ևհետևաբար Քլինթոնի կողմնակիցներն են։
Բացի այդ Քլինթոնիներկայացրած քաղաքական ծրագիրը կարծես թե Օբամայի վարածքաղաքականությանէր, իսկ մարդիկ նորնախագահից փոփոխություններ էին ակնկալում։
10-րդ հայտանիշիհետ կապված նշենք, որ բոլոր նահանգներում հարցումներից հետոպարզվել է, որ երկրի գլխավոր հիմնախնդիրը (ըստ ամերիկացիների)տնտեսությունն է, և հետևաբար կընտրվի այն թեկնածուն, ովկկարողանա ճիշտ տնտեսական քաղաքականություն վարել․մարդիկ, ապրելով աշխարհի ամենահարուստ և զարգացածերկրներից մեկում, զգում են իրենց տնտեսության թույլ կողմերը ևփոփոխություններ են ակնկալում նոր նախագահից և դաշնայինկառավարությունից։
Հաշվենք հայտանիշների (Pj) և օբյեկտների (ei) տեղեկատվականկշիռները 2 աղյուսակների համար․ դիսկրետ մոդելավորման I մեթոդովինչքան մեծ է հայտանիշի կամ օբյեկտի տեղեկատվական կշիռն,այնքան այն ավելի մեծ նշանակություն ունի։
I աղյուսակի բոլորփակուղային թեստերի քանակը 30 է, իսկ II-ինը՝ 2։
I-ի փակուղայինթեստերն ավելի շատ են քան II-ի թեստերը, որը պայմանավորված էշարունակություննմարդիկ,սովորաբար, դեմոկրատներ նրանով, որ II աղյուսակի (Քլինթոնին ընտրած նահանգները) իրար«նման» են։
I աղյուսակ (Թրամփ) II աղյուսակ (Քլինթոն) (I խումբ) P6 = P10 = 0.733 (I խումբ) P՛3 = P՛7 = P՛9 = P՛4 = P՛6 =(II խումբ) P9 = 0.7 (II խումբ) P՛2 = P՛5 = 0.5(III խումբ) P8 = 0.667 (III խումբ) P՛1 = P՛8 = P՛10 = 0(IV խումբ) P7 = 0.633(V խումբ) P3 = 0.6(VI խումբ) P1 = P5 = 0.567(VII խումբ) P2 = 0.533(VIII խումբ) P4 = 0.333 նախագահ։
Տիպիկ «Թրամփական» նահանգներ են համարվում Օհայոն(Oh), Յուտան (Ut), Արիզոնան (Az), Տեխասը (Tx), Փենսիլվանիան (Pa),(Fl)։
Այս նահանգներում կան բոլոր նախադրյալները,Ֆլորիդանորպեսզի Թրամփն ընտրվի որպես Նշենք, որընտրությունների արդյունքում Թրամփը հաղթեց ի շնորհիվ վերոնշյալ6 նահանգների։
Սովորաբար ամեն 4 տարի մեկ՝ ընտրություններին,կարևոր նշանակություն ունի Օհայոն (Oh) և նույնիսկ ասում են․ այնթեկնածուն, ով կհաղթի Օհայոում, նա էլ կդառնա հաջորդ նախագահը։
Քննարկենք նոր օբյեկտի ճանաչման հարցն ախտորոշմանթեստի համար։
Ցանկանում ենք որոշել, թե տվյալ նահանգներիցորո՞նք կարող են մտնել E օբյեկտների բազմության մեջ (որոնք ենբավարարում X-հատկությանը)․ նոր օբյեկտի կշիռը որոշվում է (cid։
1809)(cid։
1810)(cid։
2172)((cid։
2192))·(cid։
2202)(cid։
4594) (cid։
2168) համասեռկոմպակտ(cid։
2196)(cid։
2192)(cid։
3128)(cid։
2778) հետևյալ բանաձևով․ e(T) = ∑ , որտեղ t՛ij ցույց է տալիս, թե e՛օբյեկտն ինչ չափով է բավարարում P բազմության j-րդ հայտանիշին(j=1,2,..,10)։
Եթե min(T)-Ɛ ≤ e՛(T) ≤ max(T)+Ɛ, ապա կասենք, որ e՛օբյեկտը օժտված է X -հատկությամբ և այն կարելի է ներառել Eբազմությունում։
Վերոնշյալ աղյուսկից՝ min(T)=0.407 ; max(T)=0.846։
Նյու Մեքսիկոն (Nm) ընդհանրապես չի մտնում այս բազմությանմեջ, քանի որ նրա կշիռը անչափ փոքր է(Նյու Մեքսիկոում ձայներիէ ի օգուտ Քլինթոնի)։
հարաբերակցությունը 48%Հվ․Կարոլինան(Sc) և Միսսուրին(Mo) իրենց ձայների մեծ մասը տվելէին Թրամփին, ինչպես և կանխատեսվում էր։
Կլաստերային1 վերլուծություն. հնարավորություն է տալիսհեռավորության որևէ չափման եղանակ ընտրելով՝ տրոհել օբյեկտներիկլաստերների։
Թեստայինբազմությունըհետազոտությունների ժամանակ նախ որոշվում էր հայտանիշներիկարևորությունները (տեղեկատվական կշիռները), այնուհետև ըստստացված արդյունքների՝ օբյեկտների տեղեկատվական կշիռները։
Օբյեկտների տեղեկատվական կշիռների հիման վրա կատարվում էօբյեկտներիկլաստերայինվերլուծություններում 2 օբյեկտներ նույն կլաստերից (խմբից) են, ապաթեստային հետազոտման արդյունքում հավանականությունը մեծ է, որնույնպես կլինեն նույն կլաստերից (խմբից)։
Հակառակը միշտ չէ, որտեղի ունի։
երկքայլայինկլաստերային վերլուծության մեթոդներ․ 22 նահանգներն ըստ 10հայտանիշների կբաժանվեն 2 կլաստերի (I կլաստերի մեջ կմտնենՔլինթոնին ընտրած նահանգները, II-ի մեջ՝ Թրամփին ընտրածները)։
2.Жамбю М. Иерархичемкий кластер-анализ и соответствия. – М.։
Финансы и 3.Бююль А., Цёфель П. SPSS։
Искусство обработки информации. Анализстатистических данных и восстановление скрытых закономерностей։
Пер. с нем. —СПб.։
ДиаСофтЮП, 2005. — Глава 20. Кластерный анализ , ст. 384-408.կլաստերավորման Վարդի ևդասակարգում։
Նշենք,ՀիերարխիկորեթեԸստ Երկքայլային2 կլաստերային վերլուծություն I կլաստերիչափը 13 է, II-ինը՝ 9։
Միչիգանը (Mc 0.407) և Հս․ Կառոլինան (Nc 0.5)առաջին կլաստերի մեջ չեն մտնում, որը կարող ենք հիմնավորել այնհանգամանքով, որ այս 2 նահանգի տեղեկատվական կշիռնամենափոքրն է։
Ինչպես նաև այս նահանգներում էլեկտորալ ձայներիշատ քիչ տարբերությամբ հաղթել է Թրամփը։
Նույնիսկ փաստացի3ձայների թվով Միչիգանում Թրամփը պարտվել է։
Ըստ Վարդի մեթոդիկլաստերների չափերը նույնն են, բայց այստեղ Հս․Կառոլինան (Nc 0.5)և Այովան (Iw 0.566) մտել են առաջին կլաստերի մեջ, չնայած, ըստթեստային հետազոտման, դրանք մտնում էին Թրամփին ընտրածնահանգների մեջ։
Համեմատաբար փոքր կշիռ ունեին(չնայածամենափոքր կշիռ ունեցողները չէին)։
Դիսկրետ մոդելավորման և կլաստերային վերլուծությանարդյունքում ստացված արդյունքները հիմնականում համընկնում են,բացի այդ հետազոտության արդյունքները համընկնում են նաևիրական նախագահական ընտրությունների արդյունքների հետ։
2 Երկքայլային կլաստերային վերլուծությունը թույլ է տալիս ոչ միայն պարզել, թե ո՞րօբյեկտներն ո՞ր կլաստերներին են պատկանում, այլ նաև գնահատել՝ ունե՞նք լավկլաստերիզացիա, թե ոչ։
3 Իրականում փաստացի ձայների թվով Քլինթոնն առաջ է անցել Թրամփից, բայց ԱՄՆ-իօրենսդրության համաձայն ընտրությունների արդյունքները որոշվում են ըստ էլեկտորալձայների։
ԱՄՆ-Ի ՆԱԽԱԳԱՀԱԿԱՆ ԸՆՏՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ԱՐԴՅՈՒՆՔՆԵՐԻՔարամյան ՏիգրանՀԵՏԱԶՈՏՈՒԹՅՈՒՆ ընտրությունների արդյունքները ևԲանալի բառեր- Թրամփ, դիսկրետ մոդելավորում, թեստ, փակուղայինթեստեր, կլաստերիզացիա, հիերարխիկ անալիզ։
| 2016թ․ ռեզոնանսային երևույթները ԱՄՆ-ի պատմության մեջ եզակի դեպք չեն։
2000թ․ ԱՄՆ նախագահական ընտրությունների արդյունքում նախագահ ընտրվեց հանրապետական Ջորջ Բուշը, չնայած բնակչության 48,4% քվեարկել էր դեմոկրատ Ալ Գորի օգտին։
Բնակչության ընտրանքային զանգվածին տալով որոշակի հարցեր՝ կարելի է կանխատեսել, թե ինչպիսի արդյունքներ կունենանք՝ օգտվելով թեստային և կլաստերային վերլուծության մեթոդներից։
|
Նախաբան Գետերի ցանցն ուսումնասիրելու բազմաթիվ մեթոդներ կան, բայց բոլորը կարող են օգտագործվել միայն մի քանի առանձնահատուկ հարցերի շուրջ ուսումնասիրությունների դեպքում: Գետային ցանցի ուսումնասիրության նկատմամբ հետազոտողների հետաքրքրությունը բացատրվում է նրանով, որ այն զգայուն չափանիշ է, որի օգնությամբ բացահայտվում են ռելիեֆի առանձնահատկությունները, երկրաբանական կառուցվածքները, տեկտոնական տարրերը: Վերջինս վերլուծելու է կառուցվածքային տարրերը, տեկտոնական շատ շարժումների գործընթացների ինտենսիվությունը, արտաքինացման աստիճանը (հատկապես ջրհեղեղները) ՝ կախված տեկտոնական շարժումների բնույթից, գետային ցանցում հետագա փոփոխությունները կանխատեսելու ուժգնությունից: Վերջին տասնամյակների ընթացքում հրատարակվել են բազմաթիվ աշխատանքներ [1,2,3,4], որոնցում մանրամասնորեն ցույց է տրված, որ գետի լանջերի ուսումնասիրության արդյունքները կարող են օգտագործվել կառուցվածքային վերլուծության համար ՝ պարզելու վերջին տեկտոնական գետի ուղղությունների այս փոփոխությունների պատճառով շարժումները պայմանավորված են: Ուղեծրի սողանքների հաստատված հիդրոլոգիական ռեժիմի «հովիտները», փոխելով դրանց զարգացման բնականոն ընթացքը, արագորեն և կտրուկ արտացոլում են երկրի շարժումները: Կորի առաջացումը լիթոլոգիական հարակից նավթագրական գծերով ՝ տեկտոնական առաջացած կառուցվածքային նորագույն տարրերով: Գործոնը, որը կարող է հայտնաբերել երկայնական կորության փոփոխությունը, փոփոխության բացարձակ մեծությունը չէ, այլ դրական և բացասական անոմալիայով հատվածները: Դուք A. Metcheryakov [2] և այլ գիտնականներ անոմալ հատվածները համարում են ենթահովիտների կորության հատվածներ, որոնց շրջանակներում թեքությունն ավելի մեծ է, քան հարակից հատվածներում, որոնք ընկած են հատվածի վերևում: այս դեպքում անոմալիան դրական է: Ըստ Ա.Բաբոկի [1] հաշվարկները ցույց են տալիս, որ որոշ դեպքերում գետերի անկումը 2-3 անգամ փոքր է, քան ներքևի հատվածներում դեպի ներքև տարածվող հատվածները: Վերջիններս համարվում են բացասական անոմալիայի հատվածներ: Դրական և բացասական անոմալիաները տարբերելու համար մենք օգտագործեցինք Ռ. Խ. Գագինյանի (1989 թ.) Ստացած արդյունքները (Որոտան, Գորիս, Իլդրիմսու, abաբուխ գետերի համար) տարածաշրջանի ամբողջական պատկերը արտահայտելու, աշխատանքի ճշգրտությունը բարձրացնելու համար մենք կազմել ենք Ողջիի, Արաքսի ոչ կենսագրությունները Tsավ, Մազրա գետեր (Նկար 1): Ի տարբերություն երկայնական կորերի, այս դեպքում գծապատկերի ուղղահայաց առանցքը ցույց է տալիս գետի թեքության անկյան մեծությունը (աստիճաններով), ինչը թույլ կտա հայտնաբերել թալուսի փոքրագույն փոփոխությունները: Աշխատությունը ներկայացնում է Որոտան, Գորիս, Իլդրիմսու, Ողջի, Մազրու, avավ, Արաքս գետերի անկման անկյան գծապատկերները, որոնցում հստակ առանձնացված են դրական-բացասական անոմալիաների հատվածները: Այսպիսով, Որոտանի մոտ կա 10 դրական, 3 բացասական, Գորիս գետի մոտ `3 դրական, 1 բացասական, abաբուխիմոտ` 5 դրական, Իլդրմսուի մոտ `3 դրական, 1 բացասական [3], Ողջիիմոտ` 5 դրական, 2 բացասական, Tsավիի մոտ 1 դրական, 2 բացասական, Արաքս - 2 դրական, 1 բացասական անոմալիա: Նկար. 1. geանգեզուրի տարածաշրջանի գետերի հոսքի անոմալ փոփոխությունների վերլուծություն, կարելի է ասել, որ դրանք պայմանավորված են կառուցվածքային փոփոխություններով, տեկտոնական վերջին շարժումներով կամ էլիպսատների փոփոխություններով: Ըստ Ռ.Խ. Գագինյանը Որոտանի վերին հոսանքում ՝ Ակնադաշտի գոգավորությունից առաջ (3000-2130 մ), ապա Սառնակունք գյուղի դրական անոմալիաները (1980-1750 մ) ՝ կտրուկ տեղաշարժի պատճառով: 2130-1980 մ և 1750-1250 մ բարձրությունների վրա սինկլինի կառուցվածքով բացասական անոմալիաներ, բաղկացած դիատոմիտային կավերից միատարր գոյացություններից, նստվածքային ապարներից, Լցեն գյուղից մինչև 600 մ բարձրության վրա, դրական շեղում `էկտոնիկ նոր խանգարումների հետ կապված էկտոնիկ անկանոնությունների պատճառով , 2540-2510 մ բարձրություններում բացասական անկարգությունները կապված են այն բանի հետ, որ գետը հոսում է այս հատվածում `պլեյստոցենի լավայի ծածկով: Գորիսի բացասական խոստումը բարձունքներում պայմանավորված է Իշխանասար խառնարանի փլուզումով: 2500-1800 մ բարձրության վրա դրական շեղումը սղոցարանի ճաքերի արդյունք է, իսկ 1700-1400 մ բարձրության վրա դրանք պայմանավորված են տեկտոնիկ-վիմաբանական շփման գոտով, որը գոյացել է Իշխանասար խառնարանի «էֆուզիվ ապարների» միջև: 940-880 մ դրական շեղումը կապված է Գորիսի շերտագրական-վիմաբանական շփման գոտու և կավճային ժայռերի հետ: Իլդրիմսու գետի վերին հոսանքներում նկատվող դրական անոմալիան (2920-2240 մ) պայմանավորված է էֆուզիվ ներխուժումների տեկտոնական-լիտոլոգիական շփմամբ, և 2100-1600 մ հատվածում, որտեղ գետը թեքվում է Որոտանի պես, կապված է տեկտոնական վերելքի հետ: Theնկի վերևում (2240-2100 մ) բացասական շեղման հատված է առաջացել նստվածքային ապարների սինքլինային կառուցվածքի պատճառով: Գետի նստվածքները պայմանավորված են էֆուզիվ ապարների և Գորիսի շերտի, կրաքարային ապարների տեկտոնական-լիտոլոգիական հպումով: Ընթացիկ հոսքի մեկ անգամը: Ողջի գետի վերին հոսանքի դրական շեղումները, որոնք գտնվում են 3100-2500 մ բարձրության վրա 2 կմ-ի վրա, պայմանավորված են Քաջարանի տրագը մեկնող վագոնով: Երկրորդ մասը (դրական շեղումով) համապատասխանում է Քաջարանի տրոյին ՝ 6 կմ երկարությամբ: Երրորդը գտնվում է Քաջարանի «Շուբադինիմիջ» -ում (Քաջարանի վերին մասը), որի պատճառը այստեղով անցնող ակտիվ կոտրվածքն է, որի պատճառով գետի հունի լանջը կտրուկ մեծանում է: Կտրուկ անկում է նկատվում Պխրուտ գետի ավազանում 1500 մ բարձրության վրա: Դրա պատճառն այն է, որ Գեղի հակիկլանում հայտնաբերված պերմային կրաքարը: Դրական շեղում է նկատվում Շղարջիկ գյուղի շրջանում, որի գոյությունը պայմանավորված է Խուստուփ-Գիրաթաղի կոտրվածքով: Ողջիի հոսանքն ի վեր նկատվող բացասական շեղումները կապված են հրաբխային ապարներով լցված սինկլինային կառույցների հետ: Վերը նշեցինք, որ Գեղիի լանջին կտրուկ փոփոխություններ կան, որոնք արդյունք են այս հովտի հարաբերական, ընդհանուր աճի: Բացի այդ, այստեղով անցնող Հանքավան-geանգեզուր խորը կոտրվածքների և կոտրվածքների բարձրացման գոտիները մեծ ազդեցություն ունեն: Մազրա մոտ Tsավ գետերի մոտ աշնան կտրուկ փոփոխություններ են նկատվում գետի հունի ոլորանների ողջ երկարությամբ, ինչը կապված է տարածքի ընդհանուր հարաբերական ավելացման հետ: Աշնանային փոփոխությունների պատճառը Mazraget- ի վերին հոսանքով անցնող կոտրվածքն է և այստեղ ռելիեֆով արտահայտված բլոկի բարձրացումը: Արաքսի հոսանքի վերին շեղումը ուղղակիորեն կապված է ռելիեֆով արտահայտված բլոկի բարձրության հետ: Ընթացիկ բացասական շեղման միակ պատճառն այն է, որ գետը անցնում է իջնող հովտով: Եվ դրական շեղման մյուս պատճառն այն է, որ այստեղով անցնում է ռելիեֆում արտահայտված բլոկի ավելացումը: Երբ միևնույն գոտում ընդգրկում ենք բոլոր աղավաղված մասերը, որոնք տեկտոնիկորեն կապված են (Նկար 2), անորոշ են դառնում հիմնական մորֆոտեկտոնական բլոկների սահմանները, որոնք ժամանակակից ժամանակներում անցել են հերթափոխի: Պետք է նշել, որ թեքության համեմատաբար մեծ անկյունները համապատասխանում են բարձրացված հատվածներին, որոնք ավելի մեծ չափերի են հասնում: Այսպիսով, արևմտյան մասում բոլոր աղավաղված հատվածները թեքության ավելի մեծ անկյուն ունեն, քան արևելյան, ուստի դրանք բնութագրվում են ասիմետրիկ կառուցվածքով: Այսպիսով, վերլուծությունը ցույց է տալիս, որ տարածքում վերջին տեկտոնական փոփոխություններն անխուսափելի են: Այսպիսով, geանգեզուրի ամբողջ տարածքը ենթակա է ավելացման: Կախված հովիտների շարժումներից ՝ տարածքի հյուսիսարեւելյան մասը ավելի քիչ է բարձրանում, քան հարավ-արեւմտյան մասը: Դրանից հետո, ապագայում, Որոտան, Ողջի, Մազրա, avավ և դեպի Որոտան տանող շատ գետերի հովիտներ դեռ կձգտեն հավասարակշռված կորության, որը կհանգեցնի հովիտների խորացմանը: Բազմաթիվ գետերի (Ողջի և Գեղի) վտակներում աճող տարաձայնությունների պատճառով առեւանգման ֆենոմենն անխուսափելի է: Այսպիսով, Քաջարանի լեռնաշղթայում հյուսիսային լանջերն ավելի շատ են բարձրանում, քան հարավայինները: Ներկայումս առկա է թեքության հստակ տարբերություն: Հարավայինը կտրուկ է, հյուսիսայինը ՝ նրբորեն թեք: Հետագայում այստեղ կանխատեսվում է Ողջիի կողմից Գեղիվտակները վերցնելու գործընթացը: Տարածաշրջանում Իլդրիմսու, Որոտանի և Ողջիի հովիտներում ստեղծվել է ծնկաչոք պատկեր, ինչը ցույց է տալիս, որ այս ուղղությամբ ընդհանուր աճ է նկատվում: Եվ ապագայում, եթե սղոցման արագությունը մեծանա, հեշտ է նկատել, որ այս հատվածներում խցանման լճերի առաջացումը անխուսափելի է: Այսպիսով, Որոտանում գտնվող Բուգուր գետի հովտի հովտերում կա բուսական ցանցի օղակաձեւ պատկեր, ինչը վկայում է, որ այստեղ ինչ-որ տեղական բնույթ է բարձրանում: Հետագայում, կախված դրանից, կանխատեսվում է, որ Բուգուրը կսկսի քայքայել իր հովտի արևածագը, հովիտն ավելի շատ թեքել: Բացի այդ, այս հատվածում հակառակ ուղղությամբ: Արդեն պարզ է, թե հովիտներն ինչ հետեւանքներ կունենան կոտրվածքների ու կոտրվածքների արդյունքում: Այս հատվածներում գետերի անկման անկյունները կբարձրանան, միևնույն ժամանակ կբարձրանա գետի էրոզիայի ակտիվությունը: (Որոտանի) որոշումները հոսում են: Եզրակացություն Այսպիսով, վերլուծությունից պարզվեց, որ գետերի հովիտների, երկրային ապարների, ժամանակակից տեկտոնական շարժումների, «լիտոֆատների շփումների» միջեւ կա հստակ սահմանված փոխհարաբերություն: Դրական շեղում ունեցող տարածքներում վերելքի բնույթն ու աստիճանը կարող են որոշվել անկման մեծությամբ: Երբ մենք ընդգրկում ենք բոլոր աղավաղված մասերը, որոնք տեկտոնիկորեն կապված են նույն գոտում, հստակեցվում են հիմնական ժամանակներում տեղահանված հիմնական մորֆոտեկտոնական բլոկների սահմանները: Մոտ ապագայում, գետերի հովիտներում, այսպես ասած, վճռական շրջադարձեր կամ լուրջ փոփոխություններ չեն լինի: Տարածաշրջանային ծրագրավորողները կպահպանեն իրենց գլխավոր ծրագիրը, քանի որ աճը նկատվում է ամբողջ տարածաշրջանում: Եթե դրանք խիստ սահմանագծված լինեին, մեծ փոփոխություններ էին սպասվում: Այնուամենայնիվ, տարածքում վերջին տեկտոնական շարժումների ներկայիս բնույթը չի փոխվի: ։
| Աշխատանքում գետերի երկայնակի կորագծի անկման դրական և բացասական անոմալիա ունեցող հատվածների առանձնացման միջոցով որոշվել է նորագույն տեկտոնական շարժումների բնույթն ու աստիճանը։
Վերջինս հնարավորություն է տվել կանխատեսելու գետային ցանցի հետագա փոփոխությունները։
|
ՍԻՄՈՆՍԻՄՈՆՅԱՆԻ «ԽՆԴԻՐՆԵՐԻ NՐԱԳՐՈՒՄ» ԻՐԱԿԱՆ ԵՎ ՊԱՏԿԵՐԱՍՐԱԳԻ ՄԻԵՎ ՀԱՐԱԲԵՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ Այլ հարց է ՝ ինչ-որ բան փոխվում է գեղարվեստական ստեղծագործության ծնունդով, թե ոչ, չի՞ փոխվում գրականության ընդհանուր համակարգում, արժեքների վերաբաշխում կա՞, թե՞ ոչ: Այս կապակցությամբ հայտնի սփյուռքահայ գրողի, «Սփյուռք» ամսագրի և «Շոն» հրատարակչության բեղմնավոր խմբագրի «Անջամանդրոս» վեպը, որը լույս է տեսել հեղինակի մահից հետո, 1987 թ., Մի կողմից, միայն մեկ շարքի վերածնունդ: թեմաներ ՝ կարոտ, կորուստ, ցավ և հուսահատություն: Որպես երկու մասից բաղկացած վեպ ՝ «Անժամանդրոսը» զարգանում է «պատմությունը պատմության մեջ» սկզբունքով ՝ հավասարապես տիրապետելով երկու իրականության ՝ մեկը սովորական, ամենօրյա, նույնիսկ ամենօրյա, մյուսը ՝ անիրական, անսովոր, երբեմն ծայրահեղ, բայց երբեք ինքնանպատակ: Այլ կերպ ասած, Սիմոնյանն իր ընթերցողին պահում է երկու առանձին հարթություններում, որոնք, սակայն, հակասելով զուգահեռացման սկզբունքին, անընդհատ հատվում են: «Անժամանդրոսի» հերոսները, լինելով բնական կերպարներ, միևնույն ժամանակ պատկերասեր են նրանց համար, ովքեր ներհայեցող են, երազողներ, արդարություն և իսկական գեղեցկություն փնտրողներ (մի երեւույթ, որը երբեք ժամանակավրեպ չէ), և, վերջապես, անողոք մարտիկներ հասնել իրենց հաղթանակին: Գրական ստեղծագործությունը գնահատելիս գրքի նորությունն ու առանձնահատկությունը հաճախ նշվում են որպես դրական կամ ավելի արժեքավոր կողմեր, ինչը, իհարկե, վիճելի փաստ չէ: Ընդհակառակը, գրական քննադատությունը հազվադեպ է անդրադառնում գրական ստեղծագործությունների փոխկապակցվածությանը, դրանց այսպես կոչված համատեղելիությանը ՝ նշելով դա որպես դրական փաստ: Իսկական գրական արժեքը, մյուս կողմից, հնարավոր է ոչ միայն նորարարության, այլև ավանդույթների պահպանման տեսանկյունից (իհարկե, մենք չենք խոսում արհեստական, արհեստական նմանության մասին): «Այսօր դժվար է պատկերացնել, թե ինչպես է հնարավոր պաշտպանել այն դրույթը, որ ստեղծագործության մեջ ամեն ինչ անհատական է, որ դրա մեջ ամեն ինչ ներշնչված աշխատանքի եզակի արդյունք է, որը ոչ մի կապ չունի նախորդ գործերի հետ»: [1] Այս տեսակետից «Անջամանդրոսը» շարունակում է արտերկրում ապրող հայի ճակատագրի թեման ՝ փնտրելով հոգու տեղ, որը, ցավոք, սփյուռքահայ գրականության, ներառյալ Սիմոնյանի ստեղծագործության կենտրոնն է, բայց նաև տալիս է համընդհանուր արժեք: իր հերոսի որոնմանը: «Անջամանդրոսը» տարբեր մարդկանց և հեղինակի պատմությունների շարք է, երկու առանձին պատմություն, ավելի ճիշտ ՝ նույն հերոսների կյանքի երկու վարկած, առաջինը իրական է, հնարավոր, երկրորդը ՝ հակառակը: Այսինքն ՝ հեղինակը պարզ տեքստով ընթերցողին պարզ տեքստ ներկայացնելու փոխարեն, նրան հնարավորություն է տալիս մտածելու, համեմատելու և հակադրելու, ասվածի ենթաշերտերը ինքնուրույն մեկնաբանելու: Այստեղ, թերեւս, տեղին են հայտնի գրող-քննադատ Հակոբ Օշականի խոսքերը իր ՝ Օշական-արձակագրի մասին: Սա նրա վեպն է, որը հավասարապես հարգում և գերազանցում է կարծրատիպերը, որոնք մենք զգացել ենք վեպում, և հավակնում է լինել Սեֆական, որը կարող է օգտագործել այլ կարծրատիպեր: »[2] Սիմոնյան - արձակագիրը, ինչպես իր ուսուցիչը, ինքը ՝ Օշականը, ստեղծում է եզակի, արտասովոր աշխարհ ՝ իր ձևանմուշներով: Այս արտասովոր, բայց ամբողջական աշխարհում կա երկու պատմություն, երկու սյուժետային տող, երկու իրականություն կամ երկու պատկերացում: Այս երկու պատմությունները անքակտելիորեն կապված են միմյանցով պայմանավորված, միմյանց բացահայտումն ու բացատրությունը թերի են միմյանցից: Նախ, որտեղի՞ց է ծագել վեպի այս տարօրինակ անունը ՝ «Անջամանդրոս»: «Իմ հերոսը, որին կկոչեն Anjamandros - իմ ստեղծած բառն է, այսինքն` անժամանակ կամ հավերժ », [3] բացատրում է պատմության երկրորդ հեղինակ, ճարտարապետ Արսեն amամանյանը: Այսպիսով, սա պատմություն է մի մարդու մասին, որը ժամանակից դուրս է, ինչ-որ այլ, ավելի քիչ չբացահայտված չափումներով: Timeամանակը վեպի ամենաուժեղ և ամենալարված տարրն է: դա մի դեպքում ճիշտ է (վեպի գործողությունները սկսվում են 1956-ին, դեկտեմբերի մեկ օրից, նույնիսկ տասը հազար տարի առաջ, բայց, ամեն դեպքում, որոշակի), մեկ այլ դեպքում դա անզոր և աննշան միավոր է, որի նկատմամբ անում է մարդը: չհնազանդվել Վեպի գլխավոր հերոսներից մեկը ՝ ճարտարապետ amամանյանը, մի կողմ թողնելով ամենօրյա ճարտարապետական աշխատանքները, փորձում է ավարտել տարիներ շարունակվող միտքը մինչև «անժամանակ» մարդու մասին վեպը, որը դատապարտված է աշխարհ վերադառնալու: նրա ծնվելուց տաս հազար տարի անց: Անջամանդրոսի նպատակը միայն գտնել իր սիրելիին ՝ Շեկաղջկային, բայց սա հարցի միայն արտաքին շերտն է: Փաստորեն, իր դժվարին ճանապարհին Անջամանդրոսը բախվում է հոգեբանական, բարոյական, փիլիսոփայական, քաղաքական, նույնիսկ ազգային խնդիրների, բայց նրանց մասին մտածում է մարդու նման ՝ չունենալով նախնական գաղափար, գնահատելով դրանք իրենց նախնական, չխառնված ձևով: Սերը, հավատարմությունը, պայքարը, հաղթանակը, պարտությունը, հույսը, հուսահատությունը, հիասթափությունը և վերածնված հավատը «Անջամանդրոսի» բառերն են ՝ շուրջը հյուսված երևույթներ, որոնց մասին պատմում է այս վեպը: Վեպում Սիմոնյանը ստեղծում է երկվորյակ, նույնիսկ եռակի կերպարներ: Նա Անջամանդրոսի կերպարում միավորում է ճարտարապետի և հեղափոխական Գողիաթի պատկերները ՝ ստեղծելով եռամիասնություն, որի գագաթներն են մարդկային միտքը, ուժը, պայծառ ու արդար կյանքի համար պայքարի ոգին: Անժամանակ սիրողը ՝ շիկահեր աղջիկը, էպիկական հերոսուհին է ՝ Ալյա Կասյանը, հեղափոխության հաղթանակին նվիրված իր աղջիկը մինչ արյան վերջին կաթիլը: Ալյան իրանական հեղափոխության հայ ազգային բազե Գալուստ Zakաքարյանի հարսն է, որը ձերբակալվում է Իրանի իշխանությունների կողմից հեղափոխություն իրականացնելու փորձի համար: Իր սիրելիի մահը սգալուց հետո Ալյան տեղեկություններ է ստանում այն մասին, որ Գոլյան ողջ ու առողջ է Խորհրդային Հայաստանում: Ectարտարապետ amամանյանը այն անձն է, որին աղջիկը օգնության է դիմում `իր սիրեկանը գտնելու համար: «Հեղափոխություն, ես պատրաստ եմ զոհաբերվել նույնիսկ ձեր գերագույն նպատակի համար» [4]. Սա է Գոլիայի և Ալայայի կյանքի նպատակը, նրանց առաքելությունը: Նրանք երազում են Իրանում կոմունիստական ռեժիմ հաստատելու, ժողովրդին Շահնշահի լծից ազատելու, ազատություն և հավասարություն տարածելու և Խորհրդային Միության հետ հարաբերություններ հաստատելու մասին: Իրանում Գոլիայի փորձը ձախողվում է, բայց շուտով նա և իր հարսնացուն տեսնում են, թե ինչպես են նրանք ապրում այն երկրներում, որտեղ իրենց սպասված հեղափոխությունն արդեն իրականություն է: Lyարտարապետի օգնությամբ Ալյան ականի հեղափոխական Ասյանի քույրը մեկնում է Խորհրդային Հայաստան, որտեղ, ըստ նրանց ստացած տեղեկատվության, պետք է գտնվեր Գոլյանին: Հեղափոխության դուստրերը, սակայն, այնքան բարի են ընդունվում նույն կոմունիստական երկրում երդվյալ կոմունիստների կողմից, նրանք ամեն կերպ խանգարում են նրանց, նրանք թաքցնում են հեղափոխության մարտիկին: Ալյան նույնպես ձախողվում է Մոսկվայում: Տասնութ տարի անց ճարտարապետը վերջին անգամ կրկին հանդիպեց Թեհրանում ՝ արդեն ամուսնացած «կապիտալիստ» ամերիկացու հետ: Architectարտարապետը հանդիպում է նաև Ռոստոմ Սպահան անունով թաքնված նախկին հեղափոխական Գոլյային, որի կյանքի միակ իմաստը գաղտնի հետևելն է իր սիրելիին, ապրել նրա հետ `երբեք չբացահայտելով իր գոյությունը որևէ նշանի տակ: Սա առաջին վեպն է, առաջին պատմությունը: Երկրորդը amամանյանի վեպն է նախամարդկային Անժամանդրոսի մասին: Իր մահից տասը հազար տարի անց Անժամանդրոսը, ով փնտրում էր իր սիրեցյալին `շիկահեր աղջկան, պատահաբար սպանում է հնագիտության պրոֆեսոր Հոֆման Մելիքյանին, բայց մարդկանց կողմից ընկալվում է որպես ինքը` պրոֆեսոր: Անջամանդրոսը ոչ մի կերպ չի կարող համոզել մարդկանց, որ ինքը պրոֆեսոր Մելիքյանը չէ, նա պետք է ապրի իր կյանքը: Anjamandros- ին ամենուր ուղեկցում է մի շիկահեր աղջկա գանգ, որը խոսում է նրա հետ, նրան տանում է դեպի նրա ժամանակակից ռեինկարնացիա, որի հետ պետք է երջանիկ լիներ Anjamandros- ը: Բայց նա մահացավ երկրորդ անգամ, Քարանձավի նույն փոսում, նույն կայծակի հարվածից, ինչ տասը հազար տարի առաջ: Վեպի գլխավոր հերոսները ճարտարապետ Ալյանն են: Վերջինիս համար նա կարդում է իր վեպը, և Ալյայի հետ զրույցներում բացահայտվում է «Անջամանդրոսի» իրական բովանդակությունը: Ալյան և նրա սիրեցյալը վերջապես համոզված են հեղափոխության գաղափարի անիմաստության մեջ, մինչև որ տեղի ունենա հոգու հեղափոխություն, ինչպես ասում է վեպի հերոսներից մեկը: «Իրական հեղափոխությունը պետք է մղվի ոչ միայն բռնապետությունների, կապիտալիզմի և քաղաքային դասի, այլ նաև մեր հոգիների դեմ, նույնիսկ իմ ու ձեր հոգիների միջև, որտեղ կան ավելի սուր դասակարգային հակադրություններ, քան դրսում ՝ ամայի ու կնճռոտ աշխարհում»: [3] Architարտարապետ amամանյանը փորձում է Ալյային հասկացնել, որ քաղաքական պատվերը, անկախ դրա ծագումից, միևնույնն է, որ հայ ժողովրդի զավակները նախ պետք է մտածեն նրա մասին. «Ինձ թվում է ՝ դու այնքան ունիվերսալ ես, որ չես մտածում մերժված մարդիկ »]: Հեղափոխության քաջ մարտիկ Գոլյանը, այժմ թաքնված ՌոստոմԻսֆահան անվան տակ, հեղափոխությունից խորապես հիասթափված, կատարում է արդի դիտարկումներ: «Կոմունիզմը չէր կարող մարդկանց ուրախացնել: Ով այլ կերպ է մտածում, ստախոս է: Մարդը չի կարող ստանալ 100 ռուբլի թոշակ և ծախսել 300 ռուբլի և չստել, խաբել, գողանալ, չկատարել այն մարդու մեղքերը, որոնք կուտակվել են Անջամանդրոսի օրերից և կատարել նոր քաղաքի մեղքերը: «[3] Քաղաքական կարգի փոփոխությունները, բոլոր տեսակի հեղափոխությունները զուտ պայմանական բնույթ են կրում, քանի դեռ հեղափոխությունը տեղի չի ունեցել մարդու ներսում: Սա նախկին հեղափոխականի վերջնական եզրակացությունն է: Հերոսի կարծիքը հաստատելու համար Սիմոնյանը ծիծաղելի տեսլական է ներկայացնում: Անջամանդրոսի որդին կոմունիստական իշխանություն է հաստատում ԱՄՆ-ում: օգնում է վերականգնել միապետությունը Ռուսաստանում: Հեղինակը կարծես կանխատեսել էր Խորհրդային Միության փլուզումը այն ժամանակ, երբ դրա հետքեր չկային: Ամեն քայլափոխի Սիմոնյանը ընթերցողին կանգնեցնում է, իր իսկ բնորոշմամբ, «երկփեղկումներ», պարադոքսներով, որոնք նրան ստիպում են մի կողմ դնել ելույթների վերաբերյալ իր միօրինակ և միատեսակ հայացքը: «Մենք միավորված կլինենք, երբ բաժանվենք միմյանցից, իսկ իրարից կբաժանվենք, երբ միավորվենք»: [3] Սա իսկապես ստիպում է մտածել: Վեպը հանդիպումների շարք է, որը նրան արկածային երանգ է հաղորդում: Հանդիպումն, ընդհանուր առմամբ, որպես առանձին կատեգորիա, ինչպես նշված է գրականության մեջ, վեպի կառուցվածքի ամենակարևոր մասերից մեկն է, որը ձեռք է բերում փոխաբերական, խորհրդանշական իմաստ: «Անջամանդրոսում» շատ հանդիպումներ կան: դրանք ծառայում են հասարակական բարքերի և արժեքների վերանայմանը: Նախամարդկային Անջամանդրոսին հանդիպած բարձրաստիճան տիկնայք խաբեության մեջ են ապրում ՝ խաբելով իրենց ամուսիններին, բայց նույնիսկ հասարակ, աղքատ, հասարակ մարդիկ չեն փայլում իրենց ազնվությամբ: Նրա ենթադրյալ հարազատները, ովքեր հանդիպել են Անջամանդրոսին, մտածում են միայն նրանից գումար կորզել, իբր պրոֆեսոր Հոֆման Մելիքյանը: Բոլորը պետք է փոխվեն, ոչ միայն պետությունները, այլ նաև մարդիկ, պարզապես հասարակ մարդիկ ՝ հեղափոխություն սկսելով իրենց մեջ, ապա ՝ իրենց շրջապատում: Իր հերոսների միջոցով Սիմոնյանը փորձում է ընթերցողին ապացուցել, որ իսկապես հնարավոր է փոխել այն, ինչն արդեն անհնար է թվում փոխել: երեւակայության փոփոխության մեջ, քանի որ «գոյություն չունեցող բաներ կարող են պատահել, իսկ գոյություն չունեցողներ ՝ պատահած չեն», քանի որ «իրականությունը երեւակայություն է, իսկ երեւակայությունը ՝ իրականություն»: Մի քանի մարդ և մի քանի գաղափարախոս կարող են միաժամանակ ապրել մարդու մեջ: Կարևորը բոլոր ձայներին լսելն ու վերջնական որոշում կայացնելն է: Գոլյանը ներկայացնում է իր վերջնական որոշումը: նա ինքնասպան է լինում, քանի որ ժամանակն անդառնալիորեն կորցրել է, չի ենթարկվել իր երեւակայությանը, չի ցանկացել խեղաթյուրել իրականությունը, բայց հավատով է նայում ապագային, արդեն իսկ այլ մարդկանց: «Կգա 21-րդ դարը, որտեղ մարդը կապրի, և ջանք չի գործադրի ապրելու, որտեղ մարդը երջանիկ կլինի և ոչ երջանիկ» [3]: «Անջամանդրոսը» քսաներորդ դարի ողբերգության միջով անցած հայկական ձեռագիրն է, այն մարդը, ով փորձում է կրկին ոտքի կանգնել, վերահաստատել ապրելու իրավունքը, այս արեւի տակ երջանիկ ապրելու իրավունքը: Սիմոնյանը հայ մարդու վեպը փորձում է գրել այլ տեսանկյունից, այլ կերպ ՝ դուրս գալով սովորականից, մի կողմ թողնելով պատմական փաստերը, հնարավորինս ճշմարտությունը բերելով: Եթե սփյուռքահայ գրականության մեջ Համաստեղը, Հակոբ Մնձուրին, Վահե Հայկը, Կարո Սասունը, անձամբ Սիմոն Սիմոնյանը, մյուսները փորձում էին մոռացությունից փրկել իրենց կորցրած ծննդավայրը և դրա բնակիչները, նրանք ցույց տվեցին անցյալը նայող քաղաքացիություն չունեցող մարդու ցավի ողջ սրությունը, ապա «Անմիջապես» իր ժողովրդին և, ընդհանուր առմամբ, ամբողջ մարդկությանը, երբեմն ուղղակիորեն, մերթ հետաքրքիր այլաբանությամբ, նա առաջարկում է նոր «դեղատոմս», որի հիմնական սկզբունքն է ՝ նայել առաջ: ԳՐԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆ [2] Օշական Յ., Համեմատական արեւմտահայ գրականություն, հ. 10, Անթիլիաս, 1982, էջ. 94 [3] Simonian S., Anjamandros, Երեւան, 1998, էջ 9, 79, 491, 5, 532: [4] Սփյուռք, 1978, թիվ 18: Հարությունյան ՈՍԿԵՐՉՈՒԹՅԱՆ ԵՎ ՊԱՏԿԵՐԱԳՐՈՒԹՅԱՆ ՄԻԵՎ ՀԱՐԱԲԵՐՈՒԹՅՈՒՆ «SIMԱՆԿԱԱ» Սիմոնսիմոնյանի նորամուծությունը Հիմնաբառեր. , ։
| Հոդվածում ներկայացվել են լիբանանահայ գրող Սիմոն Սիմոնյանի «Անժամանդրոս» վեպում արծարծված խնդիրները, բովանդակությունը և գաղափարը։
Քննվել են վեպի ծածկագրերը, պատումի ենթաշերտերը, կերպարային համակարգը։
«Անժամանդրոս» վեպում Սիմոնյանը հանգում է այն եզրակացությանը, որ քաղաքական հեղափոխություն իրականացնելն անհնար է, քանի դեռ տեղի չի ունեցել հոգիների հեղափոխությունը։
Հոդվածի հեղինակը փորձում է վեր հանել այն, ինչ Սիմոնյանն այլաբանորեն է ասում իր ժողովրդին և համայն մարդկությանը։
|
Պարբերականի կենտրոնում է հայտնվել Հեթում Երկրորդ Կիլիկիան ՝ միջնադարի ամենաառեղծվածային դեմքերից մեկը: Քննարկման առարկա էին ինչպես նրա քաղաքական, այնպես էլ մշակութային գործունեությունը: Գիտնականների ուշադրության համար (1289-1301) հայտնի է նրա հրամանով «Ընթրիքը» գրված Աստվածաշունչը: Նրանք իրենց ուրույն տեղն ունեն հայ մշակույթի պատմության մեջ ՝ առանձնանալով մի շարք առանձնահատկություններով: Այսպիսով, «Հեթում Բ-ի ձեռագիրը աստվածաշնչյան մի քանի հին ձեռագրերից է, որոնք լատինական Վոլգատայի հետևանքով գլուխները պառակտել են սկզբից մինչև վերջ» [3, p. 135]: Նա հետաքրքրական է և Hetum B. Թագավորի կենսագրական փաստերը, պատմաքաղաքական շրջանը, անձնական ողբերգությունը: «Հեթում Բ. 18 տարիների իշխանության ընթացքում թագավորը վեց անգամ հրաժարվեց իր գահից ՝ մտնելով վանք և նույնքան անգամ վերադառնալով: Ի վերջո, նա ընդունեց կաթոլիկություն, միացավ Ֆրանցիսկյան միաբանությանը և հեռացավ կառավարությունից: Միևնույն ժամանակ, նա ղեկավարում էր երկրում գտնվող լատինական հոսանքը ՝ պահանջելով, որ հայերը նույնպես ընդունեն կաթոլիկություն »[3, p. 138]: Չնայած այս ամենին, նա ստեղծեց իր պատվիրած աստվածաշնչային գրքում, որը, իբր, թողեց Հայթմո Հեթմոյից դեպի Բարեպաշտների թագավորին մի հիշարժան տող, գրված 1295 թվականին: Բարեպաշտ, ուսման սիրող Հեթում Բ.-ն հատկապես ինքնատիպ էր և գրված էր հիշողության մեջ: Ի վերջո, իր կողմից իդեալականորեն ընտրված Աստվածաշնչի լավագույն օրինակներից մեկը Ստեֆան որոշ անունների լավագույն օրինակն է `մագաղաթի վրա, շրջաբերականով, հայերենով գեղեցիկ գրված և 1295 թ. Փ. ԿԱՐԴԱՈ B ԵՐԳՆԱՈՒԹՅՈՒՆԸ, ՈՐ ԼՍՈՒՄ Է ՓԱՌՔ, ՓԱՌՔ PAԱՎԻՆ, ԵՎ ՆՇԱՆԱԿԻ ՀԻՇԱՏԱԿՈՒՄ, ԲՈԼՈՐ: CHD ԳՐՎԱ "» [2, էջ 42]: Ի դեպ, հիշարժան է, որ «Արարատ» ամսագրի խմբագրական խորհուրդը, նկատելով և օգտագործելով բուն Աստվածաշնչից վերոնշյալ տողը, մասնավորապես տպավորեց ՝ ընդգծելով հեղինակի յուրահատկությունը: «Չնայած այս հուշագրությունը նվիրված է Աստվածաշնչի վերջի լույսին, այն բնագրի մեկ այլ տեսակ է, հատկապես ձեռագիր օրինակը, որը մենք ունենք Սբ. Առաքելական Աթոռում, մեծ ազդեցություն ունեցավ մեզ վրա ՝ որպես հասարակության հետաքրքրության բանասեր»: 2, էջ 42]: Այս երկնքին անդրադարձավ «Սիոն» ամսագրի խմբագրական խորհուրդը ՝ այն հրապարակելով այլ հուշերի շարքում, չորս մասից բաղկացած բանաստեղծների տարբերակմամբ [7, էջ 174-176]: Հարկ է նշել, որ որոշ տարբերություններ կան «Արարատ» և «Սիոն» ամսագրերի ներկայացրած տարբերակներում, ինչպիսիք են «Brovartakink im pachuchin / Sion / Birov exkoyxm my pachuchik / Ararat /», Na և apays gol yishka / Sion / Sa yapayat gish The սկզբի սկիզբը / Սիոն / orոր ՝ ի տարբերություն սկզբի սկզբի աղբյուրների: ինչը, իհարկե, պայմանավորեց (Արարատը), համեմատելով Նկատի ունենալ, որ Հեթում Բ-ի վերոնշյալ աշխատությունը, դասվելով որպես պատմա-քաղաքական վիպերգ, բարձր գնահատվեց նույնիսկ Ներսես Շնորհալու «Վեպի» հետ միասին: «Հեթում Բ թագավորի և սպարապետ Սմբատ Սպարապետի տողերը նույնական կապ ունեն Ներսես Շնորհալու« Վեպի »հետ [6, էջ 156-157]: Բարձր գնահատվեց Նախիլիկ թագավորի բանաստեղծական տաղանդը. «Հեթում թագավորը շնորհալի մատենագիր է: Կյանքի հարցերում նա անկախ է, ճաշակով, հրաժարվել է համասեռամոլությունից, զուգահեռ գրել է. Այս հանգամանքը դրականորեն է ազդել որակի վրա »[6, էջ. 156157]: Այս աշխատանքը հատկանշական է որպես հուշագիր, որպես ինքնուրույն աշխատանք, բանաստեղծական ստեղծագործություն, որը գրել է մի վանական իշխան: Փաստորեն, դա գրական ժանրերի համադրություն է ինքնաբուխ և անկեղծ շարադրանքով: Հեթում II- ը, ներկայացնելով տոհմի պատմությունը, զղջացող վանական-թագավորի անունից խոսում է տվյալ ժամանակահատվածի, անձնական ապրումների և նույնիսկ Easterատկի տոնի շուրջ տարաձայնությունների մասին `արտահայտելով հետաքրքիր, եզակի աշխարհայացք և զգացում: Պատմության ոգով պատմվածքն ամբողջովին ընկղմված է իրականության նրա ընկալման բացահայտման մեջ. Նա միայն թագավոր է Հեթ անունով ՝ աղքատ և պարտք մարդ, որովհետև ես նրան հայ իշխան կկանչեմ, բայց ես իմ տիրակալից եմ: Այնուամենայնիվ, հոգեբանական նուրբ զգացումը, սակայն, տեղ տալով, հուշագրություններին բնորոշ շատ կարևոր հատկություն է: Անկեղծորեն պետք է ներկայացնել ապաշխարող մարդկանց: Մենք վերցրել ենք բոլոր մեջբերումները ՝ համեմատելով «Սիոն» և «Արարատ» պարբերականների վարկածները: Գրվածքս ավարտված էր: Մինչ մեր թիվը լրիվ կլիներ, յոթ հարյուր քառասուն էր, և թվում էր, թե չորսից ավելի հայեր էին: Գրական բառին հատուկ պատկերները «ուսումնասիրվում» են ինքնատիպությամբ, օրինակ ՝ նրանց տոհմը իշխանի ծագումը համեմատում է Նոյի հոտի հետ, ինչպես Ռուբենի ջրհեղեղը, որը Գագկայից էր իջել, որպես բացվող Նոյի տապան այս երկիրը մեր ընտանիքին: Այն փաստը, որ նա բանաստեղծական հետաքրքրասիրությամբ որդիներ ունի, արտահայտվում է «ծաղիկ» բառով, քանի որ «Ապա Լեոն նահատակ է», «Թորոսի և Ստեֆան և Մլեհի ծննդյան պատճառով» երեք որդի ունենալու փաստը: Նա համեմատում է ազգի երկիրը անհանգիստ ծովի հետ, քանի որ Ibazahoyl tspans allyats Yorum world kayr yaylazegats մամբ Նկարագրում է մայրաքաղաքի նվաճումը գույների խտացումով: Մեզ համար անհնար է վշտանալ, անմխիթար սուգի համար, քանի որ մենք վերցրել ենք Թագավորի քաղաքը և այն ամենը, ինչ նրա հետ է: Աչքի են ընկնում պատկերների առանձնահատկությունների հետ համեմատությունները, որոնք առավելապես արտահայտում են հեղինակի մտածողությունը, աշխարհընկալման ինքնատիպությունը, ասես առյուծի պես մռնչում է, ինչպես ճնճղուկի զսպվածությունը և այլն: Հեղինակը ստեղծել է հետաքրքիր պատկերներ ՝ վկայակոչելով աստվածաշնչյան առակների հայտնի իրողությունները, միևնույն ժամանակ արտահայտելով նուրբ դիտողություն, կազմելով նոր դիֆերենցիալ ձևեր, ինչպիսիք են. Եվ ըստ հանգուցյալի գերեզմանի, Brakq- ը արտաքին տեսքն է իմ պայուսակի Կամ ջրհեղեղ սուզվելու համար, Գետ ՝ ձեռքը երկարելու: Հովիվը նետվեց ոչխարների վրա և ոսկորներս թողեց հովիվներին: Ամբողջ աշխատանքը գրված է գրաբարով, բայց կան գրաբարին անծանոթ իրողություններ, օրինակ ՝ Ստեֆանի կողմից F հնչյունի օգտագործումը, որը, եթե դիտարկենք այդ ժամանակաշրջանի հայկական առանձնահատկությունները, պետք է նորմալ համարել: Ականատես են եղել նոր իմաստային կիրառություններ, օրինակ ՝ abաբել թագավորի դուստրը, afterուգիալը կառավարել է նրա ետևից. Այս փոքրիկ հատվածում ուշագրավ են հոլովված բառերը, որոնցից մեկը միջին հայերենում օգտագործվում է [4, ժ. Ա, էջ 220] իմաստով, իսկ մյուսը գրաբարում հայտնի է Կիլիկիայում ամուսնանալու համար [5, ժ. 1, էջ 889] -ն օգտագործվել է նույն իմաստով, ինչ բառը: Ապացուցված է, որ այն աշխատում է նույն կերպ, ինչը մենք տեսնում ենք միայն Արմատական բառարանում, որպես առանձին չօգտագործված արմատ, որը կապված է աշխատանքի հետ, բայերի հետ միասին կազմելը, գրաբարյան ոճեր կազմելով ՝ աշխատել, գունավորել - շտապել , փորձել, ջանքեր գործադրել իմաստներով [1, ժ. 1, էջ 592]: Շատերը բռնեցին իմ բերդը ՝ կոտորելով Եհովայի տոհմը: Որ աշխարհը մեր արշավն էր, երեք անգամ աշխատեց: Նա օգտագործել է այլ գրաբարյան ոճեր ՝ արտահայտելով նուրբ բանաստեղծական համ, օրինակ ՝ Հանուն մեր ազգի և մեր երկրի, նա իրեն առանձնացրեց որպես գերի: Բաց թողնելու համար նրանք ընտրեցին Տասնչորսերորդ օրը: Դուք ուղղակիորեն դատե՞լ եք: Բանաստեղծական պատկերն ավելի տպավորիչ դարձնելու համար նա նաև օգտագործեց միջին հայերենին բնորոշ մի շրջան, որը համարվում է մոնղոլ-թաթար թաթարներինը, ինչպես նաև լավ պատրաստված աղեղնավորներ (տե՛ս 190), էջ 22: 190, էջ Քանի որ դու մեկապաստան ես եղել, ազգը դեն է նետվել: Ինչ վերաբերում է քերականական ձիերի արտահայտմանը, այս դեպքում գերակշռում են գրաբարյան ձիերը: Այսպիսով, Ներգոյականի իմաստը հիմնականում արտահայտվում էր նախաբաններում, ինչպիսիք են. Սիրտս բաբախում է, Կամոկը ՝ սուգանմիտարի բեկի մեջ, կամ մռնչացող առյուծի պես ՝ նկատի ունենալով meմեզիորովայսը, բայց դա վկայում է միջին հայերենի բարբառով նախդիրը: Օրհնյալ լինի նա իր Հոր և Սուրբ Հոգու հետ, Միշտ և հավիտյանս հավիտենից, erերիսը մեկ բնության մեջ: Ավելին, օրինակից ակնհայտ է, որի ձայնային խումբը նպաստում է հանգի ձեւավորմանը: ։
| Հեթում Բ արքան, լինելով վանական, թողել, որն առանձնանում է դասվել նույնիսկ հետաքրքրական հիշատակարան է անհատական դասվել մտածողության դրսևորումներով։
Հիշատակարանը, լինելով չափածո ստեղծագործություն, է պատմաքաղաքական վիպերգությունների շարքում՝ համեմատվելով Ներսես Շնորհալու Վիպերգության հետ։
Վանական-արքայի երկը հիշարժան է և՛ լեզվաբանական, տեսանկյուններից՝ բացահայտելով առանձին մտավորականների լեզվում վկայված առանձին լեզվական և գեղարվեստական յուրահատկությունները, որոնց ուսումնասիրության ու քննության վերաբերյալ մեր դիտարկումները ներկայացրել ենք սույն հոդվածում։
Լեզվի պատմության տեսանկյունից՝ կարևոր և արդիական է առանձին հեղինակների լեզվի ուսումնասիրությունը, որը հնարավորություն է տալիս ամբողջացնելու տվյալ ժամանակաշրջանի լեզվի լիարժեք պատկերը։
|
Մարդու շիճուկային ալբումինը (HSA) արյան պլազմայի հիմնական սպիտակուցն է, որի կոնցենտրացիան արյան սպիտակուցների ամենաբարձր տոկոսն է և ապահովում է պլազմայի օսմոտիկ ճնշումը [1]: Այն մարմնին է տեղափոխում մի շարք նյութեր, ներառյալ որոշ սպիտակուցներ և տարբեր իոններ, գունանյութեր (բիլլուբին), հորմոններ (վահանագեղձի հորմոններ), ստերոիդներ, ազատ ճարպաթթուներ և սինթետիկ դեղեր: Մարդու շիճուկային albumin- ի երրորդ կարևոր գործառույթն այն է, որ albumin- ը հարուստ և արագ վաճառվող սպիտակուցային պահուստ է: Ալբումինն ունի նաև զուգակցող և ոչ ակտիվացնող հատկություններ, ուստի դրա կոնցենտրացիայի իջեցումը մեծացնում է արյան պլազմայում ազատ, կենսաբանորեն ակտիվ միացությունների, ներառյալ ագրեսիվ նյութերի քանակը: Այն բաղկացած է 585 ամինաթթվի մնացորդներ պարունակող շղթայից, որոնցից 35-ը ցիստեին են, որոնք կազմում են դիսուլֆիդային կապեր ՝ կայունացնելով ալբինո 85 մինի երրորդային կառուցվածքը: HSA- ի մոլեկուլային քաշը 66,5 կԴա է: Ուսումնասիրությունները [4] ցույց են տվել, որ շիճուկային ալբումինը կոդավորող գենը խիստ պոլիմորֆիկ է, և հայտնաբերվել են ավելի քան 30 գենետիկ տարբերակներ (ալոալբումին): Առողջ մարդկանց արյան պլազմայում HSA- ի կոնցենտրացիան հասնում է 42 ± 3,5 գ / լ: 160անկացած պահի դրությամբ արյան մեջ շրջանառվում է մոտ 160 գ շիճուկային ալբոմ: [5], և դրա կես կյանքը 19-20 օր է: Շիճուկային ալբումինը լայնորեն օգտագործվում է պրակտիկ բժշկության տարբեր բնագավառներում, մեծ այրվածքների, հեմոռագիկ ցնցումների, հիպոպրոտեինարյունության և պտղի էրիթրոբլազոզների, ինչպես նաև լյարդի ցիռոզով առաջացած ասցիտների բուժման համար թերապևտիկ պրակտիկայում `արյան պլազմայի օսմոտիկ ճնշումը վերականգնելու համար: Այն նաև օգտագործվում է որպես հավելանյութ պատվաստանյութերի և սպիտակուցային թերապիաների, ինչպես նաև վերջիններիս ստացման համար օգտագործվող սննդանյութերի մեջ: Շիճուկային ալբումինը հիմնականում ստացվում է դոնորական արյունից: Այնուամենայնիվ, ներկայումս ամբողջ աշխարհում դոնորական արյան խիստ պակաս կա, ինչը կապված է դոնորների թվի նվազման և դոնոր արյան պահանջարկի ավելացման հետ [4-6]: Դոնորական արյունից ստացված ալբումինի օգտագործման սահմանափակումները պայմանավորված են ոչ միայն դրա բարձր արժեքով, այլ նաև այն փաստով, որ այն կարող է վարակիչ նյութեր փոխանցել ստացողին իր պատրաստուկների, մասնավորապես իմունային անբավարարության (ՄԻԱՎ), հեպատիտի և մի շարք այլ վիրուսների միջոցով: , Կլինիկական և տնտեսական տեսանկյունից առավել կարևոր է դառնում բիոտեխնոլոգիական ժամանակակից մեթոդներով ստացված սպիտակուցային պատրաստուկների օգտագործումը: Աշխարհում առկա միտումներից կարելի է ենթադրել, որ մոտ ապագայում տեղի է ունենալու արյան արդյունքում ստացված դեղերի աստիճանական փոխարինում ռեկոմբինացված սպիտակուցային արտադրանքներով: Ներկայումս կենսատեխնոլոգիայի միջոցով մշակվել են և շարունակվում են արտադրության մի շարք արդյունավետ մեթոդներ: Այսպիսով, վերջին տասնամյակում մշակվել է 86 նոր դեպք մարդկային շիճուկային ալբումինի արտադրության համար, որը հիմնված է Escherichia coli [11], Kluyveromyces lactis [12] (արտոնագիր ԱՄՆ 6,686,179, 2004), Saccharomyces cerevisiae [13] (արտոնագիր ԱՄՆ 7,045,318, 2006): ) Այս սպիտակուցի սինթեզի մասին Pichia pastoris միկրոօրգանիզմների, տրանսգենիկ կենդանիների [14] և բույսերի կողմից [15]: Բակտերիաները, լինելով պրոկարիոտիկ օրգանիզմներ, ի վիճակի չեն իրականացնել էվկարիոտիկ օրգանիզմներում սպիտակուցներին բնորոշ հետ-թարգմանական փոփոխություն: Բացի այդ, վերամշակվող սպիտակուցները կարող են պարունակել էնդոտոքսինների խառնուրդներ արտադրական պրոկարիոտիկ շտամների պայմանական պաթոգենության ներքո, ինչը հանգեցնում է բակտերիալ ծագման վերամշակված սպիտակուցների երկարատև օգտագործման ՝ անցանկալի կողմնակի ազդեցություններով և սահմանափակում է արդյունաբերականացման ներուժը: 1981 Առաջին անգամ rHSA գենը հաջողությամբ արտահայտվեց E. coli արտահայտման համակարգում ամերիկյան Genentch ընկերության կողմից և արտոնագրվեց, բայց արտահայտման մակարդակն այնքան ցածր էր, որ այն չէր կարող օգտագործվել արդյունաբերական նպատակներով: Հետագայում մեկ այլ ամերիկյան ընկերություն օգտագործեց P. pastoris արտահայտման համակարգը, որը տալիս էր 4-5 գ / լ արդյունք և կարող էր լինել արդյունաբերական մեթոդ: 1990 Japaneseապոնական մի ընկերություն ստացավ լիցենզիա (իրավունք) ՝ այս մեթոդի հիման վրա արտադրություն կազմակերպելու համար, որի առաջին արտադրանքը միջազգային շուկա դուրս եկավ 1999 թ. Japanապոնիայում գործարկվեց մարդկային ռեկոմբինանտ ալբոմին արտադրելու առաջին գործարանը, որը տարեկան արտադրում էր 40 տոննա արտադրանք: Այն սկսել է գործել 2000 թվականից [6]: Հետագայում Չինաստանում մշակվեց տրանսգենային բրնձի վրա հիմնված մեկ այլ արդյունաբերական մեթոդ: Ենթադրվում է, որ տրանսգենային բրնձից HSA ստանալու մեթոդը շատ կարևոր է Չինաստանի համար, քանի որ այդ երկրում մեծ պահանջարկ կա սննդային սպիտակուցի համար: HSA գենը տեղադրվում է Oryza sativa գենի մեջ Agrobacterium բակտերիաների հատուկ պլազմիդների միջոցով: Ավելին, տրանսգենային բրնձի հատիկներում պարունակվող լուծվող սպիտակուցը ունի OsrHSA բարձր պարունակություն (մինչև 10,58%): Այս մեթոդը հնարավորություն է տալիս 1 կգ սովորական բրնձի (Oryza sativa) տրանսգենային տարբերակից 99% մաքրությամբ 2,75 գ մարդկային շիճուկի albumin (OsrHSA) ձեռք բերել: Արդյունքում ստացված OsrHSA համարժեք է pHSA- ին և կենսաքիմիական հատկություններով, և ֆիզիկական կառուցվածքով, գործառույթով և իմունոգենությամբ (դրանց մոլեկուլային զանգվածները նույնն են, ամինաթթուների հաջորդականությունը նույնն է, N և C ծայրերը, մոլեկուլի երկրորդային և երրորդային կառուցվածքները) , OsrHSA- ն մեծ քանակությամբ կուտակվում է տրանսգենային բրնձի սերմերի էնդոսպերմում: Այս եղանակով մարդկային շիճուկային ալբումին պատրաստելը տնտեսապես շահավետ է: Արդյունքում ստացված ալբումինի վերամշակումը ենթադրում է դրա տարանջատում և քրոմատագրման երեք փուլ. Capto-MMC, Q-Sepharose և PhenylHP, որոնք կատարվում են համապատասխանաբար խտացման, աղազերծման և լյոֆիլացման համար: Մաքրման գործընթացը տևում է մոտ 48 ժամ, և արդյունքում կարելի է վերականգնել սպիտակուցի 45-50% -ը, ինչը համարժեք է 1 կգ բրինձից 2.75 գ OsrHSA- ի ստացմանը (միջակայքում մաքրությունը տատանվում է 99,45 ± 0,19% -ի սահմաններում) , ինչը ցույց է տալիս մաքրման տեխնոլոգիայի հուսալիությունն ու բարձր արտադրողականությունը: Վերամշակված ալբումին ստանալու եղանակներից մեկը վերամշակված շիճուկային ալբումինի սինթեզումն է ՝ մարդու շիճուկային ալբումինի գենը ներմուծելով մեթիլոտրոֆիկ Pichia pastoris խմորիչ բջիջ, որն առաջին անգամ փորձարկվել է 1993 թվականին: Դա շատ հարմար, համեմատաբար էժան և տեխնիկապես մատչելի մեթոդ է, որի հարմարավետությունը նաև պայմանավորված է նրանով, որ արդյունքում ստացված ալբոմը արտանետվում է միջբջջային տարածություն, ինչը թույլ է տալիս այն հեշտությամբ հեռացնել: Pichia pastoris- ը մեթիլոտրոֆային խմորիչ է, որը լայնորեն օգտագործվում է վերամշակվող սպիտակուցներ պատրաստելու համար: Դրա առավելություններն են. 1. համեմատաբար արագ աճ (սերմնացանից մինչև կենսասինթեզի ավարտը տևում է 3-5 օր), 2. բարձր թիրախային սպիտակուցային բերքատվություն (մինչև 40 գ / լ), 3. սննդանյութերի առկայություն (գլիցերին, մեթանոլ, ամոնիակ), 4. Մատչելի խմորման գին; 5. Խոշոր պոլիպեպտիդների ստացման հնարավորությունը (> 50 կԴա), 6. գլիկոլիզի հնարավորությունը, 7. ստացված սպիտակուցի արտանետումը միջավայր և պրոտեազի արտանետման ցածր գինը: Արատները պայմանավորված են N- գլիկոլիզի ժամանակ իմունոգեն օլիգոսախարիդների առաջացմամբ: Բացի այդ, այս 88 մեթոդների ոչ բոլոր սպիտակուցների ստացումը արդյունավետ է, և արդյունաբերական արտադրության համար արտոնագրային որոշ սահմանափակումներ կան: P. pastoris- ի արտահայտման համակարգի օգտագործումը նաև առաջարկում է մի շարք այլ առավելություններ `կապված գենետիկական մանիպուլյացիայի դյուրինության, արդյունավետ ընդունող-վեկտորային համակարգի առկայության հետ, որը ներառում է բարձր կարգավորված և խիստ հարմարվող AOX1 պրոմոուտեր, ինչպես նաև քողարկում է հնարավորությունը պարտատոմսեր և էվկարիոտական հետթարգմանական այլ փոփոխություններ: P. pastoris կենսազանգվածը աճեցվում է BMG (պեպտոն, խմորիչի քաղվածք, գլիցերին) կամ BMG2 (խմորիչի քաղվածք, գլիցերին) միջավայրում, իսկ նպատակային նյութը սինթեզվում է BMM (պեպտոն, մեթանոլ, խմորիչի քաղվածք, BM2 քաղվածք) միջոցով սննդի միջավայրում: P. pastoris բջիջները ունակ են աճել 4-37 0 C սահմաններում, բայց աճի օպտիմալ ջերմաստիճանը 30 0 C է: Երբ բջիջները աճում են աէրոբ պայմաններում, միջավայրը փոքր-ինչ թթվային է (օպտիմալ pH 4,5-4,6): Որպես ածխածնի աղբյուր ՝ բջիջները կարող են օգտագործել մի շարք պարզ միացություններ ՝ գլյուկոզա, գլիցերին, մեթանոլ և այլն: Որպես ազոտի աղբյուրներ կարող են օգտագործվել ամինացված հանքային աղերը, ամինաթթուները և urea- ն (և աերոբ, և անաէրոբ): HSA գենի տեղադրման համար ամենահարմարը P. pastoris AOX1 պրոմոտն է, որը կարգավորում է ալկոհոլային օքսիդազի ֆերմենտի արտահայտումը, քանի որ մեթանոլում աճելիս այս ֆերմենտի պարունակությունը կարող է հասնել ընդհանուր սպիտակուցի պարունակության մինչև 30% -ի: բջիջ Մինչ այժմ AOX1 տողի հսկողության ներքո հաջողությամբ արտահայտվել են մի շարք վերամշակվող սպիտակուցներ: AOX1 խթանողի անբարենպաստությունը կապված է մեթանոլի միջավայրում կենսազանգվածի աճի հետ, քանի որ վերջինս խիստ դյուրավառ և թունավոր է: Բացի այդ, մեթանոլում աճող բջիջները պահանջում են թթվածնի մեծ սպառում, ինչը պահանջում է մաքուր թթվածնի ավելացում սննդի մեջ, բարձրացնելով գործընթացի արժեքը և սահմանափակելով լայնածավալ աճի հնարավորությունը: Այլընտրանքային խթանիչները, ինչպիսիք են գլիցերալդեհիդ դեհիդրոգենազի խթանողը (pGAP), ֆորմալդեհիդ ջրահիդրոգենազի խթանողը (pFLD) և այլն, կարող են օգտագործվել որպես սննդային միջավայր ՝ մեթանոլի կարիքը շրջանցելու համար: Ամփոփելով վերը նշվածը, պետք է ընդգծել, որ մարդու շիճուկային ալբումինի ստացման կենսատեխնոլոգիական մեթոդների կիրառումը համարվում է ժամանակակից, արդյունավետ, հեռանկարային ուղղություն, և դրա ներդրումը Հայաստանում գործնական առողջապահության ոլորտում կարող է ունենալ ազգային նշանակություն և ունենալ մեծ: հեռանկարները: , ։
| Բերված են կենսատեխնոլոգիական մեթոդներով մարդու շիճուկային ալբումինի ստացման նորագույն արդյունաբերական եղանակների համեմատական բնութագրերը։
|
«Չարենցի տաղանդը նման էր խորդուբորդ ծովի վրա բարձրացող նավի, որը, այնուամենայնիվ, հեռվից տեսնում է, թե ինչպես է վառվում փարոսը, գնում դեպի բաղձալի ափերը» [3] », - այս կարծիքին է Հրանտ Թամրազյանը Եղիշե Չարենցի մասին: Եվ իրոք, հայ պոեզիայի ամենափայլուն ներկայացուցիչներից մեկը `Չարենցը, երբեմն շոշափում է իր ստեղծագործություններում ներկայացված թեմաները այնքան տարբեր տեսանկյուններից, որ դժվար է հավատալ, որ դրանց հեղինակը նույն բանաստեղծն է: Չնայած դրան, բանաստեղծի ձեռագիրը դավաճանում է նրան, հնարավոր է Չարենցը չխառնել ուրիշի հետ: Բանաստեղծի կրակոտ խառնվածքն իր արտացոլումն է գտնում բանաստեղծություններում ՝ ավելի շատ արտահայտվելով թեմաների բազմազանության մեջ, այնպես էլ բանաստեղծական կերպարների ու հանգի տեսակների բազմազանության մեջ: Աշխատանքի նպատակն է ցույց տալ Չարենցի բանաստեղծությունների առանձնահատկությունները, ոտանավորների ու հանգերի հետաքրքիր ընտրությունը: Հոդվածը կարևոր է նրանով, որ կայուն ձևերով գրված Չարենցի բանաստեղծությունները մանրամասն ուսումնասիրվում են հիմնականում քերականական տեսանկյունից: «Գիրք գիտելիքների» շարքում կան մի շարք արևելյան բանաստեղծություններ: «Այս գրքում նա համատեղեց իր բոլոր քերականական որոնումները ՝ հասնելով արդյունքի, որն անզուգական էր հարստությամբ, կազմով և բազմաշերտությամբ»: Շարքը բացվում է «Չարենցին բնորոշ ինքնատիպություն» քառյակներով, որոնք Չարենցը վերնագրել է «Ռուբայներ»: Այս չորսը համարակալված են քսանչորս և համարակալված են հայկական մեծատառերով: Թեմատիկորեն, քառյակների մեջ կարելի է նկատել ներքին կապը: Քառյակներ A- ից JE [4] իմաստուն լինելու մասին: Չարենցը խոսում է երկրորդ դեմքով: Ընդհանրապես, այս քառյակները ուղղված են ինչ-որ մեկին: Բայց հարց է առաջանում ՝ ո՞ւմ, ընթերցողին, երեւակայական ունկնդիրին, թե՞ նույնիսկ Աստծուն: Այս խնդրի լուծումը տալիս է Z քառյակը, որից պարզ է դառնում, որ Չարենցը խոսում է ինքն իր հետ: Z.Դ.Տերյանից սովորեցիք լսել ոգու փնթփնթոցը, Եվս մեկ անվերջ մեղեդի `Թումանյանի բոցը բորբոքում է ձեր չմարող կրակը: Չարենցն իր քառյակների մեջ օգտագործում էր աաբա հանգը: Բայց այս հանգը հետաքրքիր հատկություններ է ձեռք բերում Չարենցում: Դրանք ավելի պարզ տեսնելու համար եկեք հաշվենք XIII, XD, XTE XT քառյակների վերջին բառերը, որոնք «պատասխանատու» են հանգի համար: քարոզում, գազան, տասնինը, մեծ, կրկես, սարսափելի, in. «Քառատողի հանգը» հատուկ առանձնահատկություններ չունի: Այս պարագայում մենք այն գրեցինք, որպեսզի ընդգծենք մյուս քառյակների առանձնահատկությունները: Ժ Քառյակը ունի ճշգրիտ հանգ: [5] Ուսումնասիրությունը հետաքրքիր է, երբ մենք ուշադրություն ենք դարձնում մյուս քառյակներին և դրանց մոտավոր ռիթմերին [5]: Մոտավոր ոտանավորի դեպքում հանգ ստեղծելու համար օգտագործվում են նմանատիպ հնչյուններ կամ տարբեր հնչյուններ, որոնք ձայնավորների կողքին տեղադրելով ստեղծում են հանգ: 14-րդ քառյակը և ունի aaba հանգիստ Բայց ինչու, եթե պարզ է, որ առաջին տողն ունի –ուկ վերջավորություն, իսկ երկրորդ – չորրորդ տողերը դրանով հանգավորվում են –ուկ – ով: Բանն այն է, որ որբ բանաստեղծությունը հանգավորելու համար առաջին հերթին անհրաժեշտ էր հնչեցնել այն: Համաձայնները միայն տալիս են լրացուցիչ գեղեցկություն և կատարում են վերականգնողական գործառույթ: Հետևաբար, 14-րդ քառյակում ոտանավոր ստեղծելու բեռը կրում են ոչ թե -կ մ մ բաղաձայնները, այլ վերջին վանկերի ձայնավոր- u-: Պետք է նշել, որ այս դեպքում հեշտ է օգտագործել միմյանց խառնված ձայները: Օրինակ ՝ JE քառյակում –t, -r հնչյուններն ունեն արտասանության հանգիստ երանգ: Այս տեսանկյունից հետաքրքիր է ընտրել տասնիններորդ քառյակի առաջին, երկրորդ և չորրորդ տողերի բառերը `մեծ, կրկես, in: Իհարկե, առաջին հարցը, որը կարող է առաջանալ, այն է, որ –ts, –s և –j հնչյունները նման չեն միմյանց, և բանաստեղծությունը կարելի է կառուցել ՝ ընտրելով այլ բառեր: Այնուամենայնիվ, այս հնչյուններն ավելի նման են, քան կարելի է պատկերացնել: Բանն այն է, որ փոքր երեխաները ts- ի փոխարեն արտասանում են skam j: Եվ տաղանդավոր բանաստեղծը կլանում է հնչյունները: Այսպիսով, պոեզիան քերականական այս տեսանկյունից լիովին հաջողված աշխատանք է: Բացի հնչյունների ընտրությունից, մենք պետք է ուշադրություն դարձնենք հանգավորմանը, բառերին, դրանց նշանակություններին, եթե գործ ունենք Չարենցի պես բանաստեղծի հետ: Այս դեպքում քառյակները ձեռք են բերվում, քանի որ բանաստեղծը համատեղել է մի քանի հանգամանք: Չարենցը զուգորդեց այդպիսի հնչյունները, կռահեց ամենաճշգրիտ բառը, որը հանգի համար ուժեղ հնչյուն ունի - մասնակցում է տողի և ամբողջ քառյակի նշանակությանը: Յուրօրինակ ոտանավորներն առանձնահատուկ տեղ ունեն Չարենցի բանաստեղծություններում, որի պատճառով դժվար է որոշել հանգի տեսակը: «Հանգը սկսվում է վերջին շեշտված ձայնավորից, այնպես որ միայն վերջին շեշտված ձայնավորով հնարավոր չէ ոտանավոր կազմել», - նման դիրքորոշում ունի Մ. Վերլուծելով Թումանյանի բանաստեղծությունները ՝ Աբեղյանն ասաց. «Ինչպես ասաց Թումանյանը,« ճառագայթները »,« խավար-Դեբեդը »միմյանց հետ կապ չունեն: Նրանք նույնիսկ ձայն չեն կազմում: Մ tune- ների համար պետք է որ լինեին գիշերային ճառագայթները կամ կիրճը, այնպես որ մութ փոսը կամ Դեբեդը: »[1] «Ռուբայաթ» շարքի երկրորդ քառյակը տիպիկ օրինակ է ասվածն ավելի լավ հասկանալու համար: Քո յուրաքանչյուր պահը սերմ է, որն իր մեջ կրում է իր մահը: Բայց ձեր հոգին ուրախ է և ապահով: Եվ դա միշտ խանդավառ է և ջերմ: Քառյակի գծերն ունեն միայն կանացի շարականներ: Կենտրոնանալով միայն վերջին ձայնավորների վրա, կարող ենք ասել, որ քառյակն ունի կամ abaa կամ aaaa (հաշվի առնելով «h» և «e» ձայնավորների միմյանց հետ հանգավորելու ունակությունը): Սակայն Աբեղյանին հետևելով, հանգը որոշելու համար նախավերջին վանկի ձայնավորը պետք է պահվի ուշադրության կենտրոնում, քանի որ հենց դրանք են ընդգծվում: Տողերի նախավերջին և վերջին ձայնավորները հետևյալն են. Առաջին տող - e, e, Երկրորդ տող - a, h, Երրորդ տող - a, e, Չորրորդ տող - e, e: Ձայնավորներից բացի, օգնության են գալիս վերջին բառերը և բաղաձայնները: Ինչպես ասում է Էդ. Rրբաշյանը նշում է, որ գործածվում է հանգի ոչ միայն արտասանությունը, այլեւ իմաստային կողմը: «Հանգը հաճախ նշանակալի իմաստային դեր է խաղում: Բանաստեղծները տողերի վերջում փորձում են դնել բառերը հանգավոր բառեր, որոնք կրկնվող հնչյունների շնորհիվ ավելի շատ ուշադրություն են գրավում »[6]: «Դա սերմ է» բառերը առաջին չորրորդ տողերում և «դա տաք է» բառերը գրեթե նույնն են արտասանության մեջ (բացառությամբ միայն առաջին բաղաձայնների), դրանք հանգավորվում են միմյանց հետ: Չնայած երրորդ տողն ավարտվում է նույն բաղաձայնով, ինչպես առաջին և չորրորդը, այն, այնուամենայնիվ, ավարտվում է երկրորդ տողով, ոչ թե վերջինով: Նախ, երկու տողի նախավերջին ձայնավորները նույնն են, և երկրորդ, տողի վերջում «մահ» և «անահ է» բառերը արտասանության մեջ նման են: Ստացվում է, որ քառյակն ունի abba ring հանգ: Այսպիսով, կանացի և մոտավոր հանգի հյուսման դեպքում գծերը, նույնիսկ եթե վերջին վանկում ունեն նույն ձայնավորը, միգուցե միմյանց հետ հանգավոր չեն: 1926 թվականին գրված «Ռուբայաթ» շարքում քառասունչորս կա: Շարքը կոչվում է «Ռուբայաթ», որը ռուբայի (քառյակի) հոգնակի ձյուն է [7] և նշանակում է քառյակներ: Առաջին առանձնահատկությունը, որն անմիջապես գրավում է աչքը, գծերի ծավալն է: Այս շարքում կան կարճ և երկար տողերով գրված քառատողեր: Երկրորդից տասնչորսից քսաներորդ յոթերորդ քառակուսիները գրված են կարճ տառերով, իսկ մնացածները երկար են: Կարճ տողերով գրված քառյակները տողերում ունեն ութից տաս վանկ: Քառյակների երկար շարքերում վանկերի քանակը տատանվում է տասներեքից քսան: Այս քառյակների ամենաաննշան առանձնահատկությունն այն է, որ կանացի երանգներ կան: Նման հանգավորումներ կան կարճ և երկար գծերով քառյակներում: Չարենցի քառյակները, որոնք գրվել են արական ույղուրական հանգերը ճշգրիտ և մոտավոր հանգավորումների հետ համատեղելով, ունեն եզակի հանգեր: Այսպիսով, II քառատողի aaaa հանգը և բոլոր տողերն ավարտվում են կանացի հանգով (դա սերմ է, մահ, անմահ, տաք): VII քառյակում կա օղակավոր ոտանավոր, գծերի միայն երկրորդն ու երրորդն ունեն եզակի հանգ (խաչմերուկ, գտնում է նա): Եվ ահա XVII քառյակը, որն էլի ունի aaba հանգավորումը, բայց միայն առաջին, երկրորդ և չորրորդ հանգերն ունեն կանացի հանգ: Այս քառյակի մեկ այլ կարևոր առանձնահատկությունն այն է, որ նշված հանգավոր հանգը ստեղծվում է նույն բառի օգտագործմամբ: Նա գնաց և նորից եկավ ՝ երեկվա իմ սիրած սիրեկան, Բայց ես տեսա, որ նա այլևս չկա ՝ երեկվա իմ ամենասիրելի սիրեկան: Իմ առջև կանգնած է մի երրորդ անձ, որը դա ինքը չէ, և նա նա նա է նա սիրում է սիրել սիրված սիրել սիրել սիրել սիրել: Որոշ «քառյակների» հանգավորումը, որոնք գրված են «ճշգրիտ» մոտավոր հանգավորմամբ, կարելի է բաժանել միանգամից երկու տեսակի: Օրինակ ՝ կարելի է ենթադրել, որ կարճ տողերով գրված երրորդ քառյակը ունի «aaaa» հանգավորումը ՝ abab: Դա և՛ կյանք է, և՛ մահ, այն պահը, երբ աշխարհն անընդհատ թարթում է, և դա այդպես չէ: Նախ, ցնցող է այն փաստը, որ առաջին տողը երրորդ հանգրվանից հետո հաջորդում է նույն հանգին, իսկ երկրորդը ՝ չորրորդի հետ: Այս տեսանկյունից նայելով, մենք կասենք, որ քառյակն ունի աբա-բ հանգ: Բայց ավելի սերտ հայացքը կարող է բացել մեկ այլ հորիզոն: Պատճառն այն է, որ քառյակի բոլոր տողերը միմյանց հետ կապված են մոտավոր ոտանավորներով, դրանք ստեղծվում են նույն կերպ ձայնավորների օգնությամբ: Ուշադրություն դարձնելով սրան ՝ առանց երկմտելու կարող ենք ասել, որ քառյակը նույնպես հանգ ունի: Չարենցը ոչ մի սկզբունք չի ընտրել կանացի ոտանավորներ օգտագործելու համար: Այսպիսով, տասներկուերորդ քառյակում միայն երրորդ շարքի կանացի հանգ, յոթերորդ քառյակում `երկրորդ և երրորդ, վեցերորդում` առաջին և երրորդ, երրորդում `բոլոր տողերը, տասներորդում` երկրորդ երրորդ, տասնմեկերորդ առաջին: գիծ Որոշ քառյակների մեջ, որոնք ունեն aaba հանգ, Չարենցը հանգավոր տողերն ավարտում է իգական հանգով: Այդպիսին է քառյակը XXXIII: Եվ ահա XXIX, XXX, XXXI, XXXII, XXXIV, XXXV, XXVI քառյակների բոլոր տողերը ՝ եզակի հանգերով: Չարենցի մի շարք քառյակներ ավարտվում են զսպումով: Այդպիսին են երկար շարքերով գրված գրեթե բոլոր քառյակները: Որոշ քառյակներ, որտեղ ոչ միայն տողի վերջին մասն է կրկնվում, այլև որոշ տողեր կարող են սկսվել նույն բառով: Այդպիսին են XXXVII և XXXV քառյակները: Երեկ միայն միտքդ մութ էր, - դու արդեն իմաստուն ես հիմա ou Դուք տեսել եք այս հսկայական ստեղծագործողին, - դուք արդեն իմաստուն եք այժմ ou Դուք տեսել եք պատմության խոհանոցը, դուք խմված եք ջրհորդանների մեջ և գիտեք, թե ով է խոհարարը .. Դուք հիմա իմաստուն եք: Եթե տողերի վերջում կրկնվող բառերը և արտահայտությունները սերտորեն կապված են հանգի հետ (օրինակ, aab-a և երկրորդ հայկական ահավոր քառանկյուններում հանգավոր քառորդներում կրկնվող բառերը հանգավորվում են առաջին տողերում), ապա չկա օրինաչափություն սկզբում գրված կրկնվող բառերի դեպքում: Ինչպես տեսնում ենք, վերոնշյալ քառորդի վերջում կրկնվող նախադասությունը համընկնում է հանգավոր տողերի հետ, իսկ տողերի սկզբում «տեսար» նախադասությունը ներքուստ կապված չէ հանգի հետ: Աաբ-ա հանգով քառյակների մեջ այս երեւույթը մի քանի անգամ է տեղի ունենում XXXVIII Առաջին երրորդ տողերը սկսվում են «դու» բառով, XXXIX երկրորդ և երրորդ տողերը սկսվում են «դրանով» բառով, XL երկրորդ և երրորդ տողերը սկսվում են «այդ» բառով: Եթե եզրակացությանը ավելացնենք. Չարենցը լավ գիտեր հայոց լեզվի ռիթմիկ առանձնահատկությունները: Թեմատիկ ընտրություն կատարելու տաղանդը `դժվար չի լինի կռահել, թե ինչու են Չարենցի բանաստեղծությունները միշտ հետաքրքրում վերլուծաբաններին: Քառյակներում տարբեր տոնները միահյուսվում են հատուկ ձվի հետ, որի շնորհիվ «հետաքրքիր» է դառնում հանգի տեսակը որոշելը: Չարենցի քառյակում օգտագործվում են մոտավոր ոտանավորներ: Բանաստեղծը օգտագործում է ոչ միայն հնչյուններ արտասանելու կարողություն, այլ նաև ընտրում է բառեր, որոնք իմաստային առումով լրացնում են միմյանց: Չարենցը կարողացավ տարբեր հարմարեցումներ հարմարեցնել հայոց լեզվի ընձեռած հնարավորություններին ՝ այդպիսով հարստացնելով ինչպես հայ, այնպես էլ համաշխարհային պոեզիան: ։
| Հոդվածի նպատակն է ուսումնասիրել Չարենցի քառյակները և դրանց հանգերը։
Չարենցը ոչ միայն հետևել է դասական բանաստեղծական կայուն ձևերին, այլ նաև օգտագործել տարբեր հանգեր (արական, իգական և այլ հանգեր)։
Բանաստեղծը բառեր ընտրելիս ուշադրություն է դարձնում և՛ ռիթմին, և՛ իմաստին։
Այս առանձնահատկություններն են, որ Չարենցի քառյակները դարձնում են առավել հետաքրքիր։
|
ՍՈIALԻԱԼԱԿԱՆ ԱՇԽԱՏԱՆՔԸ ԵՎ ՄԱՐԴՈՒ ԻՐԱՎՈՒՆՔՆԵՐԸ ՀՀ-ՈՒՄ Մարդու իրավունքները բնորոշ են մարդու բնույթին, առանց դրանց նա չի կարող գոյություն ունենալ որպես մարդ: Մարդու իրավունքներն ու ազատությունները հնարավորություն են տալիս լիարժեք զարգանալ, օգտագործել մեր մարդկային որակները, տաղանդը, խիղճը և, այդպիսով, բավարարել մեր խորքային կարիքները: Մարդու իրավունքների և ազատությունների կիրառումից հրաժարվելը համարվում է ոչ միայն անձնական խնդիր, այլ նաև պայմաններ է ստեղծում սոցիալական և քաղաքական հուզումների համար ՝ հանգեցնելով բախումների հասարակություններում և պետություններում: Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագիրը ընդունվել է Միավորված ազգերի կազմակերպության հիմնադրումից երեք տարի անց ՝ 1948 թ.-ին, դեկտեմբերի 10-ին, Փարիզում: Այդ օրը համարվում է Մարդու իրավունքների միջազգային օր: Հռչակագիրը թարգմանվել է ավելի քան 350 լեզուներով և աշխարհում ամենաշատ թարգմանված փաստաթուղթն է 1: Դա մարդու իրավունքների ներկայիս օրենսդրության հիմնաքարն է, որը մշակվել է ոչ քաղաքական լեզվով և հաստատում է այնպիսի հարաբերություններ, որոնց վրա կարող է ապավինել ցանկացած աշխարհ: Հռչակագիրն իր 30 հոդվածներում սահմանում է բոլոր մարդկանց իրավունքները ՝ ազատություններ, ներառյալ քաղաքացիական, քաղաքական, տնտեսական, սոցիալական և մշակութային իրավունքները: Այնուամենայնիվ, հռչակագիրը իրավական ուժ չունի, այն բարոյական նորմերի հավաքածու է 2: «Մարդու իրավունքներ» հասկացությունն առաջին անգամ օգտագործվել է Մարդու իրավունքների ֆրանսիական հռչակագրում, որն ընդունվել է 1789 թվականին: Հռչակագիրը սահմանում է մարդու հիմնարար իրավունքներն ու ազատությունները: Մարդու իրավունքները կազմում են անձի իրավական կարգավիճակի հիմքը 3: Ինչպես նշված է Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագրի 1-ին հոդվածում, մարդու հիմնարար ազատությունները, սոցիալական արդարությունը և համաշխարհային խաղաղությունը արժանապատվություն են: Մարդու իրավունքների նկատմամբ հարգանքը պետք է ընդունվի ՝ անկախ դրանց կիրառման պայմաններից կամ քաղաքական համակարգից: Մարդու իրավունքների «Երրորդ սերնդի» գաղափարը լայն տարածում գտավ: Առաջին սերունդը ներառում է այնպիսի իրավունքներ, ինչպիսիք են քաղաքացիական և քաղաքական իրավունքները: Երկրորդ սերունդը ներառում է դրական ամրագրված իրավունքներ ՝ ուղղված սոցիալական արդարությանը, տնտեսական, սոցիալական և մշակութային կյանքին ակտիվ մասնակցությանը և ազատության ապահովմանը: Երրորդ սերունդը ներառում է «կոլեկտիվ իրավունքները», ըստ որի յուրաքանչյուր մարդ ունի սոցիալական 1 1 Տե՛ս «Հիմնական փաստեր Միավորված ազգերի կազմակերպության մասին», Երեւան, 2002, էջ: 24 2 Ազիզ Ն., Մարդու իրավունքների բանավեճը համաշխարհայնացման դարաշրջանում, «Մարդու իրավունքների քննարկում. Քննադատական ակնարկներ 3-ից Տե՛ս http: //www.km.ru/magazin/view_print.asp?id/ 10.03.14. իրավունք ունի ազգային օրենսդրության, որի համաձայն հռչակագրում ամրագրված իրավունքների ազատության իրականացումը կարող է ապահովվել: Սոցիալական աշխատանքը մարդու իրավունքների պաշտպանության մասնագիտություն է: Սոցիալական աշխատողների մասնագիտական գործունեությունն ուղղված է մարդու իրավունքների պաշտպանությանը, մարդու իրավունքների խախտումների կանխարգելմանը և խախտմանը, ինչպես նաև խտրականության դեմ պայքարի պրակտիկայի իրականացմանը: Սոցիալական աշխատողների միջազգային ֆեդերացիայի (IFSW) դպրոցի Սոցիալական աշխատանքի դպրոցի միջազգային ասոցիացիայի (IASWS) կողմից տրված սոցիալական աշխատանքի սահմանումն ընդգծում է մարդու իրավունքների և սոցիալական արդարության սկզբունքը: Այս մոտեցումն ազդում է սոցիալական աշխատանքի պրակտիկայի վրա: Սոցիալական աշխատանքի էթիկայի օրենսգիրքը, որի վրա ազդում է մարդու իրավունքների գաղափարախոսությունը, սոցիալական աշխատանքի պրակտիկայի կարգավորումն ամբողջությամբ, ամբողջությամբ արտացոլում է մարդու իրավունքների գաղափարախոսությունը: «Կարիք» հասկացությունն ավելի կիրառելի է սոցիալական աշխատանքի շրջանակներում `« մարդու իրավունք »հասկացության փոխարեն: Առաջին դեպքում մասնագիտությունը կենտրոնանում է բարդ իրավիճակների, կարիքների հաղթահարման վրա `մարդու իրավունքների պաշտպանությունը թողնելով ուրիշներին: ԱՄՆ-ը երկրորդ դեպքի օրինակ է, երբ 1947 թվականին Սոցիալական աշխատողների ամերիկյան ասոցիացիան ընդունեց հիմնարար պնդում (արտացոլված է ՄԱԿ ՓԳՀ 25-րդ հոդվածում), որն ամրագրվեց ավելի քան մեկուկես տարի անց: Սոցիալական աշխատանքի նկարագրության մեջ, սակայն, «ճիշտ» բառի փոխարեն օգտագործվում է «կարիք» բառը: Կարիքները և իրավունքները հաճախ վերագտնվում են, քանի որ մեկի բավարարումը ոչ մի կերպ անհամատեղելի է կամ պակաս կարևոր, քան մյուսը: Սոցիալական աշխատանքը կարելի է համարել գործողության մասնագիտություն: Ի տարբերություն այլ մասնագետների, սոցիալական աշխատողները կոչված են մեկնաբանելու մի շարք փիլիսոփայական հասկացություններ, բայց նրանց գործունեությունն առավելապես ուղղված է սոցիալական խնդիրների լուծմանը և կարիքներին արձագանքելուն: Ընդհանուր է այն փաստը, որ սոցիալական աշխատողը իրավապաշտպան է, ինչի մասին վկայում են ՄԱԿ ՓԳՀ 25-րդ հոդվածը, Տնտեսական, սոցիալական և մշակութային իրավունքների միջազգային դաշնագիրը (ICCPR), Կանանց նկատմամբ խտրականության բոլոր ձևերի վերացման հայեցակարգը ( CCPA) և Երեխաների իրավունքների պաշտպանության հայեցակարգը (ԵԻՀ): Մարդու իրավունքների ոլորտում սոցիալական աշխատողը ներուժ ունի զգալի ներդրում ունենալ մարդու իրավունքների շարժումներին: Նախևառաջ, սոցիալական աշխատողները հստակորեն հասկանում են իրավունքների անքակտելիության ասպեկտը, քանի որ իրենց առօրյա պրակտիկայում նրանք հանդիպում են առանց համարժեք բնակարանի, սննդի, հոգեկան առողջության շահառուների: Նրանք գիտակցում են, որ քաղաքացիների քաղաքական իրավունքների ոտնահարումը վնասում է մարդու բարեկեցությանը: Սոցիալական աշխատողները իրականացնում են գործողություններ, որոնք ապահովում են անհատների, խմբերի և համայնքների իրավունքների իրացումը: Այնուամենայնիվ, տեղեկացվածության պակաս կա, որ սոցիալական աշխատանքը մարդու իրավունքների պրակտիկա է, միջոց է: Մարդու իրավունքների համաշխարհային պլատֆորմը հսկայական կառույց է: Ինչպես Գորը նշեց 1968 թ.-ին, սոցիալական աշխատանքը կհարստանա, այն հսկայական շահույթ կունենա, եթե դրա կապը մարդու իրավունքների հետ վերաիմաստորեն վերապատրաստվի: Հավանաբար 2028 թվականին: Մասնագիտական կազմակերպությունների հարյուրամյակի քննարկումը ցույց կտա, որ մասնագիտությունն իրոք հստակեցրել և ամրապնդել է մարդու իրավունքների իր պարտավորությունները 1: Մարդու իրավունքներն անբաժան են սոցիալական աշխատանքի տեսությունից, արժեքներից, էթիկայից և պրակտիկայից, ուստի իրավունքների պաշտպանությունը պետք է անբաժան լինի սոցիալական աշխատանքից: Նույնիսկ ավտորիտար երկրներում սոցիալական աշխատողների համար հնարավոր է երաշխավորել մարդու իրավունքների իրացումը: Այնուամենայնիվ, սոցիալական աշխատանքը, լինելով մարդու իրավունքների իրացումը երաշխավորող մասնագիտություն, չի կարող ապահովել իրավունքների լիարժեք պաշտպանություն, խտրականության բացառում: Անդրադառնալով աշխարհում տիրող իրավիճակին `պարզ է դառնում, որ. 1. Ըստ միջազգային գնահատականների, միայն վերջին 20 տարվա ընթացքում ավելի շատ մարդիկ են զոհվել տնտեսական և սոցիալական զրկանքներից, քան Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ: Ամեն տարի զարգացող երկրներում 5 տարեկանից ցածր 12,9 միլիոն երեխա է մահանում: Միայն զարգացող երկրներում ավելի քան 1 միլիարդ մարդ ապրում է վատ բնակարանային պայմաններում, իսկ 100 միլիոնը բոլորովին անօթեւան է: Ըստ հաշվարկների ՝ աշխարհում կա 17,5 միլիոն փախստական 2: Այս ամենը ազդում է նաև Հայաստանի Հանրապետության խնդիրների վրա: Անկախություն ձեռք բերելով ՝ Հայաստանի Հանրապետությանը հնարավորություն է տրվել մասնակցել մարդու իրավունքների պաշտպանության միջազգային պայմանագրերին, միանալ պայմանագրերին, անդամակցել միջազգային կազմակերպություններին և մասնակցել միջազգային գիտաժողովների: Հայաստանը միացել է միջազգային հիմնական փաստաթղթերին, որոնք ստորագրվել են ինչպես ընդհանուր, այնպես էլ տարածաշրջանային մակարդակներում: Հայաստանը միացել է Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագրին, ինչը մեծապես նպաստել է երկրում մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների հարգանքի ամրապնդմանը: Վերջին տարիներին Հայաստանի Հանրապետության կողմից մարդու իրավունքների պաշտպանությանն ուղղված քայլերը մահապատժի վերացումն է, ազատազրկման վայրերի համակարգի բարելավումը, պարտադիր զինվորական ծառայությունից խուսափող անձանց իրավունքների պաշտպանության իրավական համակարգի կատարելագործումը , 2002 թ. Հայաստանը ընտրվեց 2005 թ. ՄԱԿ-ի Մարդու իրավունքների հանձնաժողովի վերընտրված անդամ, 2003 թ. Համասեռամոլությունը ապաքրեականացվեց 2004 թ. Մարդու իրավունքների պաշտպանի ինստիտուտը հիմնադրվել է 2005 թ-ին: Նոյեմբերին կայացած հանրաքվեի արդյունքում նոր Սահմանադրությունը ընդունվեց Հայաստանի Հանրապետության և այլն: Հայաստանի Հանրապետությունը դարձել է մարդու իրավունքների միջազգային կարևորագույն փաստաթղթերի, ինչպես նաև Մարդու իրավունքների վերաբերյալ Եվրոպայի խորհրդի պայմանագրերի անդամ ՝ ի թիվս այլ հարցերի, ընդունելով նաև Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի իրավասությունը: Համագործակցություն է հաստատվել մարդու իրավունքների բոլոր մարմինների կանոնակարգերի հետ (ՄԱԿ-ի գործակալություններ, ԵԽ, ԵԱՀԿ): Հասարակական հատվածում մարդու իրավունքների պաշտպանությանը նպաստում են վերջին տարիներին ստեղծված որոշ կառույցներ. Վարչական լսումներ 2 Տե՛ս http: //www.un.org/rights/ 25.01.14. Հանձնաժողովը, ՀՀ վերահսկիչ պալատը, ՀՀ աշխատանքի վարչությունը սոցիալական հարցերի մշտադիտարկման արդյունքը, որոնք, մշտապես վերահսկելով, նպատակ ունեն հայտնաբերել այցելուների խախտված իրավունքները և վերականգնել դրանք 1: Այս ամենը հաշվի առնելով `կարելի է նշել, որ սոցիալական աշխատողներն այսօր շատ անելիքներ ունեն Հայաստանում, շատ այլ երկրներում` մարդու իրավունքների արդար և արժանապատիվ իրացումն ապահովելու համար: Լիանա Մկրտչյան ՍՈIALԻԱԼԱԿԱՆ ԱՇԽԱՏԱՆՔ ԵՎ ՄԱՐԴՈՒ ԻՐԱՎՈՒՆՔՆԵՐ ՀՀ-ում Հիմնաբառեր. Սոցիալական աշխատանք, մարդու իրավունքներ, Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագիր, սոցիալական արդարություն, սոցիալական կարիք, ՄԱԿ: ։
| Մարդու իրավունքները անբաժանելի են սոցիալական աշխատանքի տեսությունից՝ արժեքներից, էթիկայից և պրակտիկայից։
Սակայն սոցիալական աշխատանքը, լինելով մարդու իրավունքների իրացումը երաշխավորող մասնագիտություն, չի կարող ապահովել սոցիալական աշխատանքի շահառուների իրավունքների պաշտպանվածությունը և նրանց նկատմամբ խտրականության բացառումը։
Ուստի պետք է նշել, որ սոցիալական աշխատողներն այսօր բազում երկրներում և ՀՀ-ում շատ անելիքներ ունեն` մարդու իրավունքների արդարացի և արժանապատիվ իրացումը երաշխավորելու համար։
|
ՄԻԿՐՈAԱՎԱՅԻՆ ITԳԻՏԱՈ GLՈՎՈՎ գլյուկոզի խտության շարունակական մոնիտորինգ 21-րդ դարում ճշգրիտ կենսենսորների մեծ պահանջարկ կա ինչպես կլինիկական մոնիտորինգում, այնպես էլ կենսաբանական հետազոտություններում, ինչպես նաև սննդի արդյունաբերության մեջ: Մշակման ընթացքում գլյուկոզայի կենսոսենսորներն ընդունել են շահագործման մի քանի ձևեր ՝ հիմնված էլեկտրաքիմիական, օպտիկական, պիեզոէլեկտրական, ջերմային կամ մեխանիկական սկզբունքների վրա: Լուծույթում գլյուկոզի կոնցենտրացիան ավելի լավ բնութագրելու համար սովորական մեթոդների փոխարեն օգտագործվել է ոչ դիպչով ներթափանցման մերձադաշտային միկրոալիքային միկրոկրոբրոբի (NFMM) ունակություն: Բարձր զգայունության MDM- ն մշակվել է միկրոալիքային վառարանի և միլիմետրերի միջակայքի չափումների համար, որոնց ներուժը կարող է որոշել գլյուկոզա-էլեկտրամագնիսական հատկությունները, մասնավորապես `գլյուկոզի խտությունը, առանց ներթափանցման գլյուկոզի ջրային լուծույթում: Գլյուկոզի կոնցենտրացիայի շարունակական մոնիտորինգը նշանակալից կլինիկական նշանակություն ունի: Այս աշխատանքում գլյուկոզի կոնցենտրացիան վերահսկվում էր MDMM մեթոդով: MDMM գլյուկոզի բիոզենսորը բաղկացած է բարձրորակ դիէլեկտրական ռեզոնատորից, որին համապատասխանաբար 4-5 ԳՀց աշխատանքային հաճախականության համար միացված է մետաղական եզրով զոնդը: Գլյուկոզի խտության փոփոխության պատճառով լուծույթի դիէլեկտրական թափանցելիության փոփոխությունն ուսումնասիրվել է ռեզոնատորի միկրոալիքային վառարանի արտացոլման S11 գործակիցների չափման միջոցով: Փորձերի արդյունքում ստացվել է գլյուկոզի նվազագույն կոնցենտրացիան `0,5 մգ / մլ: Տեսություն Աշխատանքում ուսումնասիրվել է ապակե տաղավարը `գլյուկոզի ջրային լուծույթ` երեք միջավայր ունեցող օդային համակարգը: Ֆենոմենի շահագործման սկզբունքը կարելի է բացատրել հարթ ալիքի մոդելով [4]: S11- ի արտացոլման գործակիցը միջանկյալ ալիքի դիմադրությամբ մեկնաբանվում է հետևյալ կերպ. Որտեղ S11- ը միկրոալիքային վառարանի արտացոլման գործակիցն է, Z0- ը ծայրահեղ բարդ զոնդային ալիքի դիմադրություն է, Z0 = Z0 I, Zin- ը համակարգի մուտքային-բարդ ալիքի դիմադրությունն է, որը կարող է գրվել հետևյալ կերպ. Որտեղ KS- ը հիմքի ալիքային վեկտորն է (103 մ -1, εS = 5, 2 ԳՀց), t (cid): 2911) - օդային ալիքի դիմադրություն (377 օմ) և ալիքի վեկտոր (համապատասխանաբար 46 մ -1` 2 ԳՀց-ով): Մուտքային (3) քային արտահայտություններից մուտքային-կոմպլեքս դիմադրության համար մենք կարող ենք գրել որտեղ ε (cid): 2917) գլյուկոզի դիէլեկտրական թափանցելիությունն է: (1) Հավասարությունն ունի հետևյալ վերջնական ձևը. Բարդ դիմադրությունը կարգավորվում է Z (cid) - ով: Չափումների տեսական հաշվարկները լավ տեղավորվում են զոնդի վերջում: Այսպիսով, գլյուկոզի կոնցենտրացիայի մեծացման հետ մեկտեղ արտացոլման գործակիցը նվազում է ՝ համաձայն (4) և (5) –ի: Դիէլեկտրական թափանցելիության կախվածությունը լուծույթում գլյուկոզի կոնցենտրացիայից գծային է և հաճախ արտահայտվում է δ մոլի աճով: Գլյուկոզի ջրային լուծույթի հարաբերական դիէլեկտրական ուժը կարող է գրվել ε (cid): 4593) իրական աս կեղծիքների դիէլեկտրական թափանցելիության բարձրացում, երբ գլյուկոզի խտությունը մեծանում է մեկ միավորով (δ (cid): Սարքի փորձարարական միացում Փորձի ընթացքում օգտագործված MDMM- ի հիմնական փորձարարական սխեման ներկայացված է Նկար 1-ում: Գլյուկոզենսորի սենսորը բաղկացած է բարձրորակ դիէլեկտրական ռեզոնատորից, որը կցված է զոնդի ծայրին: Օգտագործելով հետադարձ կապի համակարգը լարային պատառաքաղի միջոցով, զոնդի նմուշի հեռավորությունը ճշգրտվում է գլյուկոզի լուծույթի մակերեսից մոտավորապես 0,5 մկմ հեռավորության վրա: Փորձի մեջ օգտագործված ոսկու զոնդի տրամագիծը 50 միկրոն է և կցված է կարգաբերման պատառաքաղի ոտքերից մեկին: Տարբեր խտության 20 մկրան գլյուկոզի լուծույթով նմուշները տեղադրվում են էներգետիկ մասշտաբով: Գլյուկոզի խտության փոփոխությունները որոշելու համար ռեզոնանսավորվեց 4,5 ԳՀց հաճախականությամբ միկրոալիքային ռեզոնատորի S11 արտացոլման գործակիցը: Նկար 1 Այս հետազոտության մեջ օգտագործված MDMM բլոկային դիագրամ: Բոլոր փորձարկումները կատարվել են 25 0C ջերմաստիճանում: Օգտագործվել է TE01 ռեժիմ, որի համար ռեզոնատորի բեռնաթափված որակը 24000 է: S11- ի արտացոլման գործակիցները չափելու համար օգտագործվել է ցանցի անալիզատոր: Դիմումներ Նկար 2-ը ցույց է տալիս գլյուկոզի խտության կախվածությունը թորած ջրի միկրոալիքային վառարանի արտացոլման գործակիցից մինչև 300 մգ / մլ 50 մգ / մլ-ի դեպքում: Գլյուկոզի կոնցենտրացիայի մեծացման հետ մեկտեղ նկատվում է միկրոալիքային ռեզոնատորների S11 արտացոլման աճ: Նկար 2 S11 միկրոալիքային վառարանի արտացոլման գործակիցի կախվածությունը հաճախությունից. Ա) թորած ջուր, գլյուկոզայի լուծույթ. Բ) 50 մգ / մլ, գ) 100 մգ / մլ, դ) 150 մգ / մլ, ե) 200 մգ / մլ, զ) 250 մգ / մլ և (գ) 300 մգ / մլ կոնցենտրացիաներում: S11 միկրոալիքային վառարանի արտացոլման գործակիցի փոփոխությունը պայմանավորված է գլյուկոզի լուծույթի դիէլեկտրական թափանցելիության փոփոխությամբ: Նկար 3-ը ցույց է տալիս S11 միկրոալիքային վառարանի արտացոլման գործակցի գլյուկոզայից կախված վարքը: Թորած ջրի դեպքում S11- ի արժեքը -52 դբ է: Գլյուկոզայի կոնցենտրացիայի մեծացման հետ մեկտեղ մեծանում է դիէլեկտրական թափանցելիությունը, ուստի ՝ արտացոլման գործակիցը: S11 արտացոլման գործակիցը թորած ջրի մեջ ունի ամենացածր արժեքը: Նկար 3 S11 միկրոալիքային վառարանի արտացոլման գործակցի կախվածությունը գլյուկոզի կոնցենտրացիայից: Արտացոլման գործակիցի առավելագույն արժեքը դիտարկվել է գլյուկոզի առավելագույն կոնցենտրացիան ունեցող նմուշի դեպքում, այսինքն `300 մգ / մլ: Գլյուկոզի զգայունությունը բնութագրելու համար S11 գործակիցը չափվել է ցածր կոնցենտրացիաներով մինչև 5 մգ / մլ `0,5 մգ / մլ սահմաններում: Լուծույթների դիէլեկտրական թափանցելիության բարձրացման պատճառով S11- ի արտացոլման ինտենսիվությունն աճեց (ինչպես սպասվում էր): Եզրակացություն Արդյունքները ցույց են տալիս, որ 4,5 ԳՀց ռեզոնանսային հաճախականությամբ միկրոալիքային ռեզոնատորի արտացոլման գործակիցը հաստատ կախված է լուծույթի մեջ պարունակվող գլյուկոզի կոնցենտրացիայից, և MDMM մեթոդը կարող է օգտագործվել գլյուկոզի շարունակական մոնիտորինգի համար: ԳՐԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆ Resonator Biosensor for Aqueous Glucose Solution, Rev. Sci. Instrum, 2008, 79: 086107.Հովհաննիսյան Միկրոալիքային գլյուկոզայի խտության շարունակական մոնիտորինգ Հիմնաբառեր. Գլյուկոզա, միկրոալիքային մանրադիտակ, արտացոլման ԳՈՐTՈ, ալիքային դիմադրություն: ։
| Մոտակա դաշտային միկրոալիքային միկրոզոնդի (ՄԴՄՄ՝ near-field microwave microprobe - NFMM) օգնությամբ դիտարկվել է ջրային լուծույթում գլյուկոզայի խտությունն` առանց հպման և ներթափանցման։
Մեծ բարորակությամբ դիէլեկտրիկական ռեզոնատորով ՄԴՄՄ-ն թույլ է տալիս գրանցել գլյուկոզի խտության փոփոխությամբ պայմանավորված լուծույթի դիէլեկտրական թափանցելիությունների փոփոխությունն անդրադարձման S11 գործակիցների չափման միջոցով 4․5 ԳՀց աշխատանքային հաճախության համար։
Փորձերի արդյունքում ստացվել է գլյուկոզի նվազագույն խտության չափման 0.5 մգ/մլ հնարավորություն։
ՄԴՄՄ մեթոդը կարող է օգտագործվել գլյուկոզի անընդհատ մշտադիտարկման նպատակով։
|
ALանկացած լեզվի բառակազմությունը աշխարհագրական տեսանկյունից կարող է որոշակի տարբերություններ ունենալ `կապված տարբեր զբաղմունքների առկայության, կյանքի յուրահատուկ պայմանների և առհասարակ բնության առանձնահատկությունների հետ: Այս առումով բուսական աշխարհի բառապաշարը, մասնավորապես բույսերի անունները, կարող են առկա լինել իրանական լեզուներից մեկի `թալիշերենի բառապաշարում: Թալիշի յուրահատուկ կլիմայական պայմանները իրենց հետքն են թողել բուսական աշխարհի վրա: Այնտեղ աճում են ավելի քան 150 բուսական տեսակներ, որոնց թվում կան նաև շատ էնդեմիկ տեսակներ: Բնությանը այդքան մոտ և գյուղատնտեսությամբ զբաղվող թալիշների բառապաշարում բույսերի անուններն առանձնահատուկ տեղ ունեն, նրանք արտահայտում են իրենց մտածելակերպը և աշխարհայացքը կյանքի նկատմամբ: Թալիշ բույսերի անունների ցանկում, երեք բարբառային խմբերի առումով (հյուսիսային, կենտրոնական, հարավային), կարելի է գտնել հիմնականում նույն բույսի հնչյունական տարբերակներ, բայց կան շատերը, որոնք կոչվում են տարբեր բառերով: Այս երեք բարբառներից առավել հստակ են հարավային բարբառի բուսական անվանումները ՝ թե՛ հնչյունական փոփոխության, թե՛ գրական պարսկերենի ազդեցության պատճառով բառերի փոփոխության առումով: Այս հոդվածի շրջանակներում կներկայացվեն թալիշական բնության և թալիշական բնությանը առավել բնորոշ և լեզվաբանորեն հետաքրքիր բույսերի անվանումները: Bərz1, burunj2, berz, berj3 - բրինձ (oryza): Բառն առաջացել է միջին պարսկերեն brinj dz- ից, որը փոխառված է բալուչի, օսերեն, սվան բրինջ, վրացական բրինջի, քրդական բիրինջ, թուրքերեն պիրինջ, բուլղարական պիրին և այլն: խնամք.). 1 իրանական ձիերի ամիրի (ցիդ): 31) n R., Guyeš-e T (cid. 31) leşi, Թեհրան, 1384 Š / 2005, էջ. 121.3 'Abdoli' A., Farhang-e tatbiγi-e T (cid. 31) leši-T (ցիդ. 31) տի- (սիդ. 31) զարի, Թեհրան, 1380 Š / 2001, էջ. 144.4 http: //loghatnameh.org/dehkhodaworddetail-db016360fd9b459f87217ace5e36eb9d-fa.html- ը բնօրինակը * vrinji- է, որը նույնն է, ինչ Vedic vrīhí- ն: 5 Թալիշերենի բարբառներում ամենատարածվածն է bərz- ը, հյուսիսում `բուրունջ, իսկ հարավում` berz: Թալիշում ձայնավորներն առանձնանում են իրենց անկայունությամբ, որի արդյունքում դրանք տարբեր բարբառներում հեշտությամբ փոխվում են: Exactշգրիտ տեղեկություններ չկան այն մասին, թե երբ է բրնձը մտցվել Կասպից տարածաշրջանի իրանական սարահարթում: Ուտելի մշակաբույսերի Ատլասում բրնձի քարտեզի հեղինակները ենթադրում են, որ բրնձը աճել է Կասպից տարածաշրջանում մ.թ.ա. 4-րդ դարում 6: 13-րդ դարի աղբյուրները պնդում են, որ բրինձը աճեցվել է Ատրպատականի, Ֆարսի, Խուզեստանի, Կասպյան տարածաշրջաններում, որոնք մինչ այժմ բրնձի արտադրության հիմնական ոլորտներն են: 1982 թ. Իրանի վարելահողերի 2.5% -ը օգտագործվում էր բրնձի համար: Բրնձի ցանքատարածությունները կազմում են Գիլանի վարելահողերի մոտ 52% -ը, Մազանդարանում `16% -ը, Ֆարսում` 3% -ը, իսկ մնացած 1% -ը `մնացած երկրում: Բրնձի արտադրությունը կենտրոնացած է Կասպից տարածաշրջանում, որը 1982 թվականին կազմում էր երկրի ընդհանուր բերքի 85% -ը: Միայն այս շրջաններն ունեն բավարար քանակությամբ ջուր տարեկան առատ տեղումների, գետերի և առուների խիտ ցանցի պատճառով: Gillan բնականում Մազանդարանում բնական պայմաններն այնքան էլ բարենպաստ չեն ձմռան ցուրտ եղանակի պատճառով, իսկ գարնանն ու ամռանը ջերմաստիճանը ցածր է բրնձի աճեցման համար, ինչը սահմանափակում է աճող շրջանը տարին մեկ անգամ: 1911 Ռաբինո աֆ Լաֆոնտը նշում է, որ չնայած Գիլանի բրինձը ավելի լավն է, քան Մազանդարանն ու Աստարաբադը, վերջին երկու մարզերը բրինձ են տրամադրում Պարսկաստանի մայրաքաղաքին և կենտրոնին: Բրնձի մշակումը, ինչպես Գիլանում իրականացվող շատ այլ գործողություններ, ընդլայնվել են ՝ ի պատասխան ռուսական շուկայի պահանջարկի: 1874-1892 թվականներին տարեկան 19000 տոննա բրինձ էր արտահանվում Ռուսաստան 1915 թվականին: հասնում է առավելագույնը 90 000 տոննայի: Բրինձը տեղափոխվում էր Գիլանի բազմաթիվ կենտրոններ ՝ Աստարա, Հասան Քիադե, Լանգարուդ, Ռուդսար, Անզալի: Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո Իրանում աճեց բրնձի արտադրությունը: Դա 450 000 տոննա էր, իսկ 1970-ականներին ՝ ավելի քան մեկ միլիոն: Կասպից տարածաշրջանում բրնձի մշակման համար օգտագործվող հողերն առանձնանում են շատ առումներով: Մինչև 1960 թվականը Փոքր մասնավոր ֆերմերային տնտեսությունները շատ հազվադեպ կարելի էր գտնել Gillan և Mazanda- ում: 5 Acharyan H., Armenian Radical Dictionary, h. Ա, Երեւան, 1971, էջ 492-93: րանում 1960 83 Գիլանի ֆերմերային տնտեսություններ Մազանդարանի ֆերմերային տնտեսությունների 65% -ը երեք հեկտարից ավելին չի կազմում: Գիլանի ստանդարտ ֆերմայում, որում աշխատում էր մեկ ընտանիք, 1,5-2 հա էր: 1970-ականներին հողերը միավորելու համար ստեղծվեցին գյուղատնտեսական ընկերություններ: 1976 Գիլանում կար երկու նման ընկերություն, որոնք զբաղեցնում էին բրնձի դաշտերի 1% -ից պակաս 7: Կանայք ամենադժվար աշխատանքն են կատարում ՝ օգտագործելով հիմնական գործիքներ կամ ընդհանրապես չունենալով գործիքներ: Նրանց աշխատավարձերը նկատելիորեն բարձր էին տղամարդկանցից, քանի որ կանայք ավելի արդյունավետ և արդյունավետ էին, քան տղամարդիկ: Գիլանի և Մազանդարանի կանանց սոցիալական կարգավիճակը, որն ավելի բարձր էր, քան Իրանի ցանկացած այլ վայրում, անկասկած կարևոր նշանակություն ուներ բրնձի արտադրության մեջ: 19-րդ դարի կեսերից հիմնական գաղթականությունները տեղի ունեցան, երբ բրնձի դաշտերը պետք է պատրաստվեին տնկման համար: Ամեն ձմեռ տասնյակ հազարավոր տղամարդիկ լքում էին Արևելյան Ատրպատականի իրենց գյուղերը (մասնավորապես ՝ Արդաբիլը, Խալխալը) ՝ խմբերով աշխատելու Կասպից ծովի ցածրավայրի բրնձի տնտեսություններում: Ներկայումս միգրացիաները պակասել են: Բացի կին ֆերմերներից, կանայք հավաքագրվում էին հարևան քաղաքներից կամ Կասպյան լեռնաշխարհից: 6-8 շաբաթ տևած պայմանագրով այդ կանայք վարձվում էին տղամարդկանց պես ՝ երկիրը հերկելու համար: Նրանց տրվում է սենյակ, սնունդ, ֆիքսված քանակությամբ բրինձ, գումար, երբեմն էլ հագուստ ՝ կեղտոտ հագուստը փոխելու համար: Արտաքին աշխատանքի անհրաժեշտությունը քաղելու համար ավելի քիչ է զգացվում, քանի որ տղամարդիկ և կանայք աշխատում էին միասին: Բրնձի մի մասը վաճառվեց: Բրնձի վաճառականները հատուկ տեղ էին զբաղեցնում շաբաթական շուկաներում և քաղաքների մեծ շուկաներում: Նրանք հաճախ ավելացնում էին իրենց շահույթը ՝ բերք ստանալուց առաջ բերք գնելով: Թալիշների շրջանում բրնձի ամենատարածված տեսակներից են ՝ hāšemi, sadri, tarom, hasani, xazar, neda, āγāyi, γariba, impā: Riադրին սովորաբար աճեցնում են Սեֆիդրուդի դելտայում, իսկ շամպը և մյուս միջին տեսակները աճում են Մազանդարանում, Գորգանում, Թալիշում, որտեղ ջրի մատակարարումը սահմանափակ է: Բրնձի դաշտերի պատրաստումը (Թալիշ բիժուր, բիժիր) ընդգրկում է ձմռանից մինչև վաղ գարուն ընկած ժամանակահատվածը, որի ընթացքում հողը հերկվում է 3 անգամ: առաջին անգամ նա եզով թեթև է հերկում, երկրորդ անգամ ՝ բահով երրորդ անգամ: Դրանից հետո նրանք փորում են ցեխոտ հողը: Գարնան սկզբին բրնձի սերմերը խոնավացնում են և դնում հատուկ տոպրակի կամ զամբյուղի մեջ ՝ բողբոջելու համար: Տնկման առաջին փուլը (ne թ, Talysh tumažor) կատարվում է կանանց կողմից: Երկրորդ փուլում կանայք մշակում են (վիժին) բրնձի դաշտեր, որոնք տնկելուց ավելի դժվար են. դրանք պետք է արվեն ամիսը երկու անգամ (մայիսի 21-ից հունիսի 20-ը): Երրորդ փուլը ՝ բերքը, տեղի է ունենում հուլիսի վերջին-նոյեմբերի սկզբին: Բերքահավաքը (berenj-bini, Talysh bičin) կատարվում է տղամարդկանց և, անհրաժեշտության դեպքում, կանանց կողմից: Հետո դրանք կապում են մի փունջ և չորացնում: Կասպյան շրջաններին բնորոշ է չորացման գործընթացը ծխելու միջոցով ավարտելը: Ասում են, որ այն լավ բույր է հաղորդում բրնձին և եփելիս պահում բրնձի հատիկները միասին: Ռայսը միշտ էլ մեծ դեր է ունեցել իրանական սննդակարգում: Այն փաստը, որ բրինձը Կասպից տարածաշրջանի բնակչության ավանդական դիետայի հիմնական մասն է, հաստատվում է դրա հետ պատրաստված ուտեստներով, սպառման հաճախականությամբ: Անեկդոտները շեշտում են Կասպից տարածաշրջանում բրինձ օգտագործողների և Իրանի այլ տարածքներում ապրող մարդկանց հաց ուտող տարբերությունները: Այնուամենայնիվ, ճաշի ընթացքում հացի սպառումը տարածվել է միայն վերջերս մերկասպյան տարածաշրջաններում: Այս շրջաններում բրինձը ուտում են նախաճաշին, ճաշին և ընթրիքին, հատկապես Թալիշում, որի վրա ավելի քիչ են ազդել քաղաքային սպառմանը բնորոշ օրինաչափությունները: Թալիշում մեծահասակ տղամարդը օրական ուտում է մոտավորապես 1 կգ բրինձ: Ըստ Մոկադասի իբն Հաուքալի ՝ բրնձը Թաբարեստանում, Դայլամում և Գիլանում հիմնական կերակուրն էր: Այսօր բրնձով հացը պատրաստում են Գիլանում, ինչպես նաև Քերմանշահում, hazազվինում և Շիրազում: Սեֆյան դարաշրջանից ի վեր Իրանում բրինձը հիմնականում օգտագործվում է երկու կերակրատեսակների մեջ. Բրինձ պատրաստելու ամենապարզ և ամենաարագ ձևը կատան է ՝ Գիլանի ավանդական բրնձի ուտեստը: Լվանալուց հետո բրնձը մեկուկես անգամ կաթսայի մեջ եփվում է ջրի մեջ: Երբ ջուրը ներծծվում է, կարող եք ավելացնել զտված յուղը, աղը, նախքան բրնձը պատրաստելը, նավը փակ է: Կարելի է ավելացնել շաֆրան և մածուն: Կատան պատրաստվում է մեկ այլ եղանակով, երբ բրինձը եփում են ոչ թե ջրով, այլ տոմատի սոուսով ՝ ավելացնելով կարտոֆիլ և աղացած միս: Kata- ի վերին շերտը փխրուն է և մի փոքր շագանակագույն: Կատան կտրում են դանակով, իսկ գնդիկները մատներով են պատրաստում: Կատան նախաճաշին մատուցվում է մի քանի եղանակով. Այն տաքացնում են, կաթում շաղ են տալիս շիլայի նման, պատրաստում են բալով կամ բերգամոտով, ինչպես նաև համեմում պանիրով կամ սխտորով: Այն ուտում են մսի և ձկների հետ միասին ընթրիքի ժամանակ: Ռայսը օգտագործում են նաև տարբեր քաղցրավենիքներ պատրաստելու համար, որոնցում մասնագիտանում են Կասպից տարածաշրջանի բնակիչները: Օրինակ ՝ nān-e berenji («բրնձի հաց», որը պատրաստված է ցորենի և բրնձի ալյուրի խառնուրդից, համեմված համեմունքներով), ֆերենի (բրնձի խմոր, որը խառնվում է մանրացված նուշով, շաքար, զաֆրան), jukulku (խաղողի հյութի խառնուրդ, թակած ընկույզ ՝ ադրիով), ալ ալ-դու-էնդրեն (բրնձի ալյուրով, շաքարով, ջրով, զաֆրանով, վարդաջրով, հիլով) 9: Երբ ինչ-որ մեկը Թալիշում տուն է այցելում, տանտերն առաջինն է առաջարկում բրինձ պատրաստել հյուրասիրելու համար: b ՝ rz bәpatam? թե bәrz bәnam? Դաշտից նոր քաղված բրինձը լավ հոտ է գալիս, բայց լավ չի աճում, բայց հին բրինձը, որը վատ հոտ ունի, շատ է աճում: Թալիշները սիրում են այս հին ու նոր բրինձը համեմատել փորձառու, անփորձ մարդկանց հետ: Bumariša10, bumaša11, gazar12, gazer, gazәr, yerkokü13 - գազար (daucus): Թալիշի հյուսիսային և կենտրոնական բարբառներում բումարիխա կամ բումաչա տարածված են, իսկ հարավային բարբառներում ՝ հայացք: Bumariša- ն բարդ բառ է, որը բաղկացած է bum «հող», a (կապող մասնիկ), riša «արմատ» բաղադրիչներից, և bumaša- ն դրա կրճատ տարբերակն է (Talysh- ում միջին r- ն անկայուն է): Պարսկերենում դա ձյուն է, գազար (na և zardak, havij), որից նրանք վերցնում են արաբերեն jazar, assyrian gezārā, քրդական gizir, Gypsy ġezer: Վերջինիս հետ Պասպատը համեմատում են էսանդրական գարջարա, հնդկական գաջուր, աֆղանական գազարա, բոլորը ՝ «գազար» նշանակությամբ 14: Modernամանակակից բուսաբանները Իրանում առանձնացնում են գազարի մի քանի տեսակներ: Պարսան առանձնացնում է 8 տեսակ: Նա վայրի գազարի համար առանձնացնում է մի քանի տեղական անուններ: panir-vāš բառացիորեն նշանակում է «քաղցր պանիր» (Գիլանում), թուրքերեն āq-bāš բառացիորեն նշանակում է «սպիտակ գլխով» (Խալխալում), ešak-zardakī բառացիորեն նշանակում է «շան գազար» (Բախտիարիում): Մյուս վայրի տեսակները կոչվում են šaqāqol, որը տարածված է Ատրպատականում, Քարաջում, Խուզեստանում, Մազանդարանում 15: Գազարը վաղուց աճեցվել է իրանական տափաստաններում, նրա անունը ՝ 9 http: //www.iranicaonline.org/articles/berenj-rice 10 Пирейко Л. Ա., Նշում աշխատանք, էջ 40: 11 Հեղինակային դաշտային աշխատանք: 12 Rafi'i 'A., Loqatn (ցիդ. 31) me-ye t (cid. 31) leši, Rasht, 1388 Š / 2009, էջ. 214.14 Աճառյան Հ., Հայերեն արմատական բառարան, հ. Ա, Երեւան, 1971, էջ. 499 թ. նույն կերպ ներկայացված է ամբողջ երկրում. գեզեր, զարդակ (Բեհդին), գազար (Դամավանդ), գեզար, գոզրակ (Ֆարամարզան), գազար, զըրդիք (գիլանի), գեզեր (Սաբզեվար), զերդակ (Կուչան), գազար (քրդերեն) ), գեզեր (լաք), զարդակ, բի-զեմին բառացիորեն ՝ «հիմնական արմատ» (Lure), zarda / ek (Mazandaran), zīrzamīnī բառացիորեն «ստորգետնյա» (Sarvestan), gazar (հյուսիսային թաթարերեն), havīja (հարավային թաթարերեն): Գազարի ամենավաղ հիշատակումը եղել է Ատեմա Շիրազի դիվանում: Բազմաթիվ մեջբերումներից բացի, նա նշում է դրա օգտագործման որոշ մասին (գազար փլավ, գազար հալվա): Գազարի խոհարարական օգտագործման մասին տեղեկատվության մեծ մասը գալիս է Սեֆյան ժամանակաշրջանից: Ըստ Հաջի Մոհամմադ Ալի Բավարչիի իր «Կիր-նամա» -ում, գազարն օգտագործում էին ապուրի մեջ (āš-e ḥalīm) և փլավի 5 տեսակ (3-ը ՝ la-palāv, nargesī-palāv, qabūlī-palāv): Այսօր, բացի հում ուտելուց, գազարն օգտագործվում է նաև տարածաշրջանային տարբեր ուտեստների մեջ, ինչպիսիք են gəzər- (v) āvīj / -qūrmə (ձվածեղի տեսակ), որը պատրաստվում է Գիլանում: Գազարի հյութը շատ տարածված է Իրանում, որն առաջարկվում է զովացուցիչ ըմպելիքների խանութներում և մայթերի կրպակներում 17: xindina, xondune22 - ձմերուկ (citrullus), պարսկական hendevāne: Թալիշերեն ՝ zәmәstoni (zәmsoni) hmt. Թաթարական զումուստունի (կովկասյան պարսկերեն), ունի կայմ: Talysh zәmәston (zәmson) և հայերենին համապատասխանող ՝ ձմերուկ, վրացերեն ՝ sazamtʰro, բոլորն էլ իրենց արմատներն ունեն «ձմեռային» zumustun, ձմեռ, zamt inari: Սա ցույց է տալիս, որ նույն աշխարհագրական և մշակութային տարածքում բնակվող թալիշները, թաթարները, հայերը, վրացիները պատմականորեն ունեցել են շատ սերտ լեզվական շփումներ: Մինչդեռ Elda- ն կարելի է բացատրել այն փաստով, որ ձմերուկը շատ խոնավեցնող և թարմացնող բույս է: Հ.Աճառյանը նաև թուրքական կարպուզ «ձմերուկ» է, որն ըստ բանահյուսության մեկնաբանվում է որպես թուրքերեն «կար» ձյուն + բուզ «սառույց» 23 բառ: Իրանցիների շրջանում ընդունված է ձմերուկ ուտել Յալդայի տոնին (ձմեռային արեւադարձի ժամանակ): 16 Afš (սիդ. 31) r I., azipazi-e dawra-ye ṣafawi. Matn-e do res (cid): 31) լա ազ (սիդ. 31) n dawra, Թեհրան, 1360: / 1981, էջ 66,17 http: //www.iranicaonline.org/articles/carrot-the-taproot-of-daucus-l 18 Пирейко Л. Ա., Նշում աշխատանք., Էջ 107: 19 Հեղինակային դաշտային աշխատանք: 20 «Աբդոլի» Ա., Նշվ. աշխատանք, էջ 188: 21 Rafi'i 'A., նշվ. աշխատանք., էջ 124: 22 Bazin M., նշվ. աշխատանք., էջ 274: 23 Աճառյան Հ., Հայերեն արմատական բառարան, հ. Գ, Երեւան, 1977, էջ 156-57: Γaysi24, šinālak25, širnālak26, zerdāyu, zardālu27 - ծիրան (prunusarmeniaca), պարսկերեն zardālu: Theառի հայրենիքը Հայաստանն է: A. Աբդոլինիր բառարանում նա նշում է čaγāla28 բառը ծիրանի համար (հմտ. Հայերեն ցոգոլ - չհասած ծիրան): Šinālak (širnālak) բարդ բառը բաղկացած է երկու բաղադրիչներից. Sweetin «քաղցր» + ālak ածանցը, ինչը ցույց է տալիս, որ ինչ-որ բան չափազանց շատ է: Sualif, su29 - հերակլեում: Վայրի տեսակները աճում են Իրանի խոնավ մարգագետիններում և հարակից տարածքներում: Իր առանձնահատուկ տեսքի պատճառով այն անտեսվում է հասարակ մարդկանց կողմից: Իրանում տարածված 5 տեսակները սովորաբար կոչվում են մեկ անունով ՝ գոլպար, Գիլանում ՝ կոլպար կամ կուլպար, Մազանդարանում ՝ kūla / ek, Լարսում ՝ կարսո, ադրբեջաներեն ՝ bāldïrḡān: Սուալիֆ բաղադրյալ բառը հանդիպում է թալիշական կենտրոնական բարբառներում, իսկ սու տարբերակը հարավում: Բույսերի տեսակների մեջ Հ. Ռեչինջերին Գիլան լեռների, այդ թվում ՝ Թալիշի, էնդեմիկ քաղաքներից է: H. persicum- ը, երբեմն անգլերենով սխալմամբ կոչվում է «պարսկական մարջորամ» («պարսկական սուսամբար»), Իրանի հարավարևելյան Անատոլիայի էնդեմիկ տեսակ է: 30 Aluš31, alāš32, tə (i) nəγ33, tənək34, alәš, aloš, alduš35, γәzәl-goz36 - ֆագուս, պարսկերեն ՝ rāš: Այն աճում է Կասպից ծովի բարձր անտառներում ՝ Աստարայից մինչև Գորգան: Տարբեր աղբյուրներում նշվում են Աստարան, Աշտալեմ Ռաշտը, Կարգանռուդը, Թալիշի տարբեր շրջաններ, Դորֆակ լեռը, Մանջիլը, Ռամսարը, Թալարի դաշտը, Նուրը, Կոջուրը և այլն: Բեկի փայտն օգտագործվում է ավելի շատ, քան մյուս ծառերը. Դռների, պատուհանների, կահույքի, օրորոցների, տուփերի, բազրիքների, հողագործական գործիքների և այլնի արտադրության մեջ: Դա արժեքավոր վառելափայտ է 37: Բեկը թալիշների համար սուրբ ծառ է: N.Mar- ը նշում է Ուլյա Շավեշ բլուրի հատուկ հաճարիների մասին, որոնք 24 Пирейко Л. Ա., Նշում աշխատանք., Էջ 62: 25 Հեղինակային դաշտային աշխատանք: 26 Rafi'i 'A., նշվ. աշխատանք., էջ 183: 27 Bazin M., նշվ. աշխատանք., էջ 275: 28 'Աբդոլի' Ա., Նշվ. աշխատանք., էջ 177: 29 Հեղինակային դաշտային աշխատանք: 30 http: //www.iranicaonline.org/articles/golpar 31 Հեղինակային դաշտային աշխատանք: 32 'Աբդոլի' Ա., Նշվ. աշխատանք., էջ 132: 33 Пирейко Л. Ա., Նշում աշխատանք., Էջ 215: 35 Bazin M., նշվ. աշխատանք., էջ 272: 36 http: //www.loghatnaameh.org/dehkhodaworddetail-e092bcd5656d4496b200fed08c4bc5ce37 http: //www.iranicaonline.org/articles/beech-fagus-l- ը պաշտում էին թալիշները: 38 Թալիշական կենտրոնական, հարավային բարբառներում հիմնականում առկա են aluš, alāš, aloš տարբերակները: Ըստ տարածված ստուգաբանության ՝ այն առաջացել է օ լ օ v բառից ՝ «բոց», «կրակ», քանի որ հաճարի փայտը համարվում է լավ վառելափայտ: Γәzәlgoz- ը հանդիպում է Աստարայի բարբառում `թարգմանված թուրքերենից` «կարմիր աչք»: Tə (i) nəγ, tənək հանդիպում են հյուսիսային բարբառներում: Le (y) na39, lan40, le41, urdu42, piza43 - եղեգ (phrágmites), պարսկերեն ՝ ney. Եղեգների տեսակներից են `kora leyna, օ zolejna (տեղական եղեգի տեսակներ), lejna šaka (շաքարեղեգ), xuga piza (լճի եղեգի տեսակ, բառացիորեն խոզի եղեգ): Le (y) na, urdu, piza տարբերակները հանդիպում են Թալիշի հյուսիսային բարբառներում, իսկ հարավային բարբառներում ՝ lan, le: «Եղեգ» բառը կարելի է գտնել թալիշների մայրաքաղաք Լանկորանի անվան մեջ. * Lankar-=n = lan (Talish le (y) na) «reed» + kar (Talish ka <հին իրանական * kata-) »: տուն »+ (n (հին իրանական - āna) - տեղանուն կազմող ածանց: 44 (дзельква): Դա հիրկանյան անտառների ամենաբնորոշ ծառերից մեկն է, որը հայտնաբերվել է մերձկասպյան ցածրադիր անտառներում ՝ Լենքորանի ցածրավայրերից մինչև Գոլի լեռ, որը ծովի մակարդակից 900 մետր բարձր է, ինչպես Նալխիդի անտառներում: Ազադը Եվրո-Սիբիրյան շրջանի Հիրկանյան բուսաբանական տարածաշրջանի էնդեմիկ բույսերից մեկն է: Persianառը կոչվում է ազատ zād - «ազատ» պարսկերեն և գիլաներեն, azed azr կամ azzār Մազանդարանում, āqča āḡāj Գոլի Դաղում, զիլ ՝ թալիշների հյուսիսային բարբառներում, səγ (x) կենտրոնական և հարավային բարբառներում: Ազադն ունի «փափուկ վարպետներ», ինչպես սարդը, բայց ատամնավոր, բայց ավելի փոքր, որոնք հաճախ ծառայում են որպես կեր: Այն երբեմն պահվում է այդ նպատակով ՝ այլ անտառային ծառերի հետ միասին 49: Որոշ ֆրիքերի բարձրությունը գերազանցում է 30 մետրը, իսկ տրամագիծը հասնում է մինչև 1,80 մետրի: Դրանք պահպանվել են Գիլանի շատ սրբավայրերում, հաճախ 39 Pirejko LA, նշում աշխատություն, էջ 131: 40 Հեղինակային դաշտային աշխատանք: 41 Rafi'i 'A., նշվ. աշխատանք., էջ 228: 42 Пирейко Л. Ա., Նշում աշխատանք., Էջ 221: 43 Miller BV, նշում աշխատանք., Էջ 244: 45 Пирейко Л. Ա., Նշում աշխատանք, էջ 152: 46 Հեղինակային դաշտային աշխատանք: 47 'Աբդոլի' Ա., Նույն տեղում, էջ 213: 48 Bazin M., նշվ. աշխատանք., էջ 272: Նրանց պաշտում էին: Ազադն ունի բարձրորակ ծանր փայտանյութ: Գիլանի գյուղացիները դրանից պատրաստում են անթաթուպ, որը նրանք անվանում են, իսկ հյուսներն այն համարում են լավագույն փայտը: Թալիշները դա համարում են սրբազան ծառ: Ն. Մարը նշում է Վերավուլա գյուղի մոտ մեծացած ազատամարտիկների մասին, որոնք սուրբ էին: 50Kaškar, karafaliv, šabxosb51 - Lankaranian albicia, Lankaranian acacia, մետաքսի ծառ (albizzia julibrissin), պարսկերեն ՝ šabxosb: Նա Թալիշի անտառի էնդեմիկներից է: Հատկանշական է թալիշական բույսերի մի շարք բարդ անվանումներ: • ltlivāš52- ը բուժիչ բույս է, որի ցողունից հոսում է կաթնային սպիտակ նյութ: Դա բարդ բառ է ՝ «խոտ» արմատով: • kunasujā53 - թալիշական բույսի անուն է, որը բաղկացած է երկու բաղադրիչներից. Կունա «հետույք» + սուջ »« վառվող »: Բույսն այդպես անվանակոչվեց, քանի որ այն օգտագործվում էր երեխաների հետույքին հարվածելու ժամանակ, երբ նրանց խանգարում էին պահել: • kəlāliva54 - խոշոր տերևներով բույս, որը աճում է լեռնային և ցուրտ վայրերում: • rəməjaliva55 - խոտ, որը օգտակար է վերքերի կամ թարախի համար: • armaliva56 - մշտադալար բույսերի տեսակ: Վերջին երեքը կազմված են թալիշական լիվ «ter» արմատից: Որոշ թալիշական բույսերի անվանումներում կարելի է նկատել կենդանիների անուններով արմատներ: Օրինակ ՝ • hāušāguš, avalik, xargušaliv57 - Թալիշի արոտավայրերում աճող ծաղիկ: Hāušāguš- ը երկու արմատից բաղկացած բարդ բառ է. H rootsuš «նապաստակ» + ā հոդ + guš «ականջ»: Xargušaliv- ը նույնպես բարդ բառ է. Xarguš «նապաստակ» + համատեղ + liv «սեփականատեր»: • gajuju58 - բարդ բառ է ՝ ga «կով» + juju «գարշահոտություն»: 50 Marr NJ, նշում աշխատանք., Էջ 6: 52 Rafi'i 'A., նշվ. աշխատանք., էջ 181: 53 Հեղինակային դաշտային աշխատանք: 54 Rafi'i 'A., նշվ. աշխատանք, էջ 203: 55 Rafi'i 'A., նշվ. աշխատանք, էջ 151: 56 'Աբդոլի' Ա., Նշվ. աշխատանք., էջ 177: 57 http: //sfandiar91.blogfa.com/tag/%DA%AF%D9%84-%D9%87%D8%A7-%D9%8858 Հեղինակային դաշտային աշխատանք: • ganzašāx59 - բարդ բառ է. Ganza «եղջերու» + šāx «կեցվածք», պարսկերեն šāx gavazn: Բույսերի անունները կարելի է գտնել թալիշական մի շարք արտահայտություններում, ասացվածքներում, ինչպես նաև հեքիաթներում: Բերենք մի քանի օրինակներ. Tayf60, tiaf61, teref62, teraf63 - բողկ (raphanus), պարսկերեն ՝ torob: Թալիշների շրջանում տարածված է հետևյալ արտահայտությունը. Av eštān šešnay, nunday tayfa liva sa, բառացիորեն. «Նա լվանում է իրեն և բողկ դնում գետնին»: Նրանք դա ասում են այն մարդուն, ով ուզում է իրեն գովել, ցույց տալու, որ ինքը լավագույնն է: āmbur (māmbur) 64, ambur, māmur, burnbur65 - մամուռ (bryophyta), պարսկերեն ՝ xaze. Թալիշների շրջանում կա մի ասացվածք. Moričә māmburi zahla baše, hežo čay lona-sa bebaše, բառացիորեն ասելով. «Օձը զզվում է մամուռից, քանի որ այն միշտ աճում է իր բույնի մոտ»: Նրանք դա ասում են տհաճ ու ներխուժող մարդու մասին: sənjə66, senjer67, pesle68, sәnji69 - փշատ (elaeagnus), պարսկերեն սենհեդ: Թալիշները հին ժամանակներում սովորություն ունեին, համաձայն որի ՝ փեսաները հարսին տանում էին որպես փուշ ՝ որպես իրենց սիրո արտահայտություն: Բացի այդ, թալիշները օգտագործում են pesleәstane- ի նման արտահայտություն, բառացիորեն ՝ «փուշ գնե՞լ եք»: Նրանք դա ասում են այն մարդուն, ով անարժեք բան է վերցնում 70: kang71, kangar72 - kankar, կանկար, պարսկական kangar. Երբ մարդ ուտում է անվճար և չի աշխատում, նրանք ասում են, որ kangar haru langar բարձրանում է, բառացիորեն ասելով. «Քանքարը կերել է, նա գցել է խարիսխը»: šəmšor73, kiš74 - buxus, պարսկերեն ՝ šemšād: Թալիշների շրջանում տարածված է sine kiš kāre արտահայտությունը, որը նշանակում է չափից ավելի http http: //www.taleshshenasi.blogfa.com/post-110.aspx 60 Пирейко Л. Ա., Նշում աշխատանք., Էջ 210: 61 Հեղինակային դաշտային աշխատանք: 62 'Աբդոլի' Ա., Նշվ. աշխատանք., էջ 164: 63 Rafi'i 'A., նշվ. աշխատանք., էջ 84: 64 Пирейко Л. Ա., Նույն տեղում, էջ 21: 65 'Աբդոլի' Ա., Նշվ. աշխատանք., էջ 133: 66 Հեղինակի դաշտային աշխատանք: 67 'Աբդոլի' Ա., Նշվ. աշխատանք., էջ 217: 68 Ամիրի (ցիդ. 31) n R., նշվ. աշխատանք., էջ 140: 69 Rafi'i 'A., նշվ. աշխատանք., էջ 170: 70 Հեղինակային դաշտային աշխատանք: 71 'Աբդոլի' Ա., Նշվ. աշխատանք., էջ 237: 72 Rafi'i 'A., նշվ. աշխատանք., էջ 199: 73 Пирейко Л. Ա., Նշում աշխատանք, էջ 258: ավելի շատ ջանքեր գործադրել: Բացի այդ, թալիշները պատմում են այն մասին, թե ինչպես է փշատակը դարձել մշտադալար ծառ: Ըստ այդմ, մի անգամ Սուրբ Խիդրը givesեմզեմի դրախտային աղբյուրից ջուր է տալիս ագռավին և հրամայում այն լցնել մարդկանց գլխին, որպեսզի նրանք հավիտենական կյանք ստանան: Ագռավը վերցնում է ջուրը, թռչում է և նստում է շիմշատի ծառի վրա (այն ժամանակ շիշը մշտադալար չէր): Ագռավը որոշում է ջուրը լցնել նրա գլխին, բայց նրան դա չի հաջողվում: Ուրը լցվում է շիմշատրաով, որն այդ օրվանից դառնում է մշտադալար: 75 Գրականություն 1. Աճառյան Հ., Հայերեն արմատական բառարան, հ. Ա, Երեւան, 1971: 2. Աճառյան Հ., Հայերեն արմատական բառարան, հ. Գ, Երեւան, 1977: 13. Afš (սիդ. 31) r I., (նշվ. 31) azipazi-e dawra-ye (ցիդ. 31) աֆավի Matn-e do res (cid): 31) լա ազ (սիդ. 31) ն դավրա, Թեհրան, 14. Ամիրի (ցիդ. 31) n R., Guyeš-e T (cid. 31) leši, Թեհրան, 1384 Š / 2005.15: 'Abdoli' A., Farhang-e tatbiγi-e T (ցիդ. 31) leši-T (ցիդ. 31) տի- (սիդ. 31) զարի, Թեհրան, 1380 Š / 2001.16: Rafi'i 'A., Loqatn (ցիդ. 31) me-ye t (cid. 31) leši, Rasht, 1388 Š /2009.17 թ. http: //www.iranicaonline.org/18. http: 19.www.loghatnaameh.org19: http: //sfandiar91.blogfa.com 20. http: //www.taleshshenasi.blogfa.com 74 'Աբդոլի' Ա., նշվ. աշխատանք., էջ 242: Շուշան Ազատյան ԹԱԼԻՇԱԿԱՆ ԲՈՒՅՍԵՐԻ ԱՆՎԱՆՈՒՄՆԵՐԻ ՄԱՍԻՆ Հիմնաբառեր. Թալիշներ, բույսերի անուններ, թալիշական բարբառներ, թալիշերեն: ։
| Հոդվածում քննության առարկա են դարձել իրանական լեզուներից մեկի՝ թալիշերենի մի շարք բուսանուններ, որոնք լեզվական տեսանկյունից ուշագրավ են և առավել բնորոշ են թալիշական բնությանը։
Թեման ավելի կարևոր է դարձնում այն համգամանքը, որ թալիշական բուսական աշխարհում հանդիպում են նաև էնդեմիկ բուսատեսակներ, ուստի այդ բուսանունները շատ դեպքերում կարող են չունենալ պարսկերեն համարժեքներ։
Թալիշերենում բուսանուններով կան հետաքրքիր արտահայտություններ, ասացվածքներ և պատմություններ, որոնցում արտահայտված է նրանց մտածողությունը, աշխարհայացքը և բնությանը մոտ լինելու հանգամանքը։
|
Խոշտանգումների համար քրեական պատասխանատվություն Այս աշխատանքը նվիրված է խոշտանգումների `որպես քրեական օրենսդրության էության և բովանդակության բացահայտմանը, դրա տարբեր դրսևորումների, միջազգային իրավական փաստաթղթերի, Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի նախադեպային իրավունքի, արտասահմանյան որոշ երկրների քրեական օրենսդրության վերլուծությանը: Գիտական աշխատանքի նպատակն էր բացահայտել տվյալ հանցագործության քիչ հայտնի կամ չբացահայտված կողմերը, պարզել գործող քրեական օրենսդրության համապատասխանությունը պայմանական պահանջներին, անդրադառնալ նախադեպեր սահմանող օրենքի հարցերին, ինչպես ինչպես նաև իրավական ոլորտում առկա խնդիրները և դրանց լուծման ուղիները: Խոշտանգումները որպես քրեական երեւույթ, անկախ հանցագործություն, ուսումնասիրության առարկա են դարձել 1950-ականներից: Այս մասին օրենսդրությունը ներկայացվել է 1950 թ.-ին Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության եվրոպական կոնվենցիայով (այսուհետ `Եվրոպական կոնվենցիա), մասնավորապես` 3-15-րդ հոդվածների կողմից: Կոնվենցիայի 3-րդ հոդվածը նախատեսում է խոշտանգումների արգելում: Ոչ ոք չպետք է ենթարկվի խոշտանգումների կամ անմարդկային կամ նվաստացուցիչ վերաբերմունքի կամ պատժի, և այդ իրավունքը երբեք չի կարող սահմանափակվել (հոդված 15 հոդված 2): Այլ կերպ ասած, առաջին անգամ խոշտանգումները հասցեագրվել են միջազգային իրավական մակարդակում, բայց միայն ընդհանուր առմամբ, ինչը չէր կարող բավարար լինել դա կանխելու համար, և կատարման դեպքում ՝ քրեական պատասխանատվության առումով, ինչը հաշվի էր առնում այլ միջազգային իրավական ակտեր, որոնք ավելի մանրամասն արտացոլում էին այս հանցագործությունը: էությունը 1: Այս տեսանկյունից անհրաժեշտ է վկայակոչել Խոշտանգումների, այլ դաժան, անմարդկային կամ նվաստացուցիչ վերաբերմունքի կամ պատժի դեմ ՄԱԿ-ի 1984 թ. Դեկտեմբերի 10-ը (այսուհետ `Խոշտանգումների դեմ ՄԱԿ-ի կոնվենցիա), որը խոշտանգում է նշանակում` ցանկացած գործողություն, որով անձը դիտավորյալ ծանր կամ հոգեկան ցավ կամ տառապանք է պատճառում իրեն `տեղեկատվություն շորթելու, խոստովանություն տալու կամ արարքը պատժելու կամ դրա կատարումը կասկածվում է իր կամ երրորդ կողմի ահաբեկման կամ հարկադրանքի կամ ահաբեկման կամ հարկադրանքի մեջ կամ որևէ խտրականության վրա հիմնված որևէ պատճառով, երբ այդպիսի ցավ կամ տառապանք առաջացել է պետական պաշտոնյայի դրդմամբ կամ համաձայնությամբ կամ այլ պաշտոնյա: Սա չի ներառում իրավական պատժից բխող կամ հատուկ ցավ և տառապանք: Փաստորեն, Խոշտանգումների դեմ ՄԱԿ-ի կոնվենցիան տալիս է «խոշտանգում» հասկացությունը, բացահայտում դրա բովանդակությունը, որից կարելի է եզրակացնել, որ այս հանցագործությունը Կոնվենցիայի իմաստով հանցագործություն է պետական ծառայության դեմ և որպես առարկայի պարտադիր հատկանիշ: , նպատակներն առանձնացված են: Նշված կոնվենցիան, ըստ էության, մատնանշում է խոշտանգումների պայմանական բնույթը և ծավալը ՝ որպես առանձին հանցագործություն. ստանձնում է ներքին օրենսդրության համապատասխանությունը դրա պահանջներին: Խոշտանգումների էությունը կազմող դրսևորումները, ինչպիսիք են ծանր ֆիզիկական ցավը կամ հոգեկան տառապանքը, բազմակողմանի ուսումնասիրության առարկա են հանդիսացել բազմաթիվ տեսաբանների (Իցելինգ Ռիդ, Դեբրա Լոնգ և այլն) աշխատություններում և Եվրոպական դատարանի տարբեր նախադեպային որոշումների մեջ: մարդու իրավունքների (այսուհետ ՝ Եվրոպական դատարան): Այն մոտեցումը, որ Եվրոպական կոնվենցիան հանդիսանում է «պայմանների լույսի ներքո մեկնաբանվող կենդանի գործիք», մշակվել է մասնագիտական գրականության տարբեր տեսաբանների կողմից գործնական գործունեության ոլորտում: Խոշտանգումների կանխարգելումը չպետք է 1 տե՛ս Խոշտանգումների և այլ դաժան, անմարդկային կամ արժանապատվությունը նվաստացնող վերաբերմունքի կամ պատժի դեմ կոնվենցիան Ստրասբուրգ, 26/11/1987: 2 Տե՛ս Խոշտանգումների և վատ վերաբերմունքի վերաբերյալ իրավագիտության ուղեցույց Դեբրա Լոնգ Geneնևի Մարդու իրավունքների պաշտպանության եվրոպական կոնվենցիայի 3-րդ հոդված, 2002 թ. Հունիս, էջ: 15, Խոշտանգումների արգելումը թերագնահատում է միջազգային այլ փաստաթղթերի դերն ու նշանակությունը, որոնց համադրությունը նաև ապահովում է նշված հանցագործության քրեական որակավորման կարգն ու առանձնահատկությունները, դատավարության ընթացքում իրավասու մարմիններին ներկայացված պահանջները, ինչպես նաև որպես արդյունավետ գործունեություն `ուղղված տարբեր անկախ կառույցների կողմից դրա կանխարգելմանը 3: Խոշտանգումը դաժան, անմարդկային, նվաստացուցիչ վերաբերմունքի ամենադաժան և վտանգավոր ձևն է: Խոշտանգումների բաղադրիչ, բնութագրական տարրերը առանձնանում են. • ծանր ֆիզիկական կամ հոգեկան ցավ կամ տառապանք, • հանցագործի մտադրություն, • հատուկ նպատակի առկայություն `պատժել, վախեցնել, տեղեկատվություն ստանալ և այլն: 5. Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանը նախադեպային իրավունք է հաստատել այն մասին, որ յուրաքանչյուր դեպքում խոշտանգման գործողությունը պետք է հաշվի առնի դրա ինտենսիվությունը, տևողությունը, ֆիզիկական և (կամ) մտավոր ազդեցությունը, տարիքը, սեռը, առողջությունը, օգտագործման միջոցներն ու մեթոդները 6: Որպես տարբերակիչ առանձնահատկություն ՝ նպատակին հատուկ տեղ է հատկացվում: Խոշտանգումների և այլ դաժան, անմարդկային կամ նվաստացուցիչ վերաբերմունքի կամ պատժի կանխարգելման եվրոպական կոնվենցիայում նշվում է պատժելու, վախեցնելու և տեղեկատվություն ստանալու նպատակը. Իրավական միջազգային պրակտիկան, փաստորեն, սահմանել է որոշակի չափանիշներ, որոնցով իրավասու ազգային մարմինները պարտավոր են առաջնորդվել արարքը խոշտանգում որակելու դեպքում `յուրաքանչյուր դեպքում ունենալով վերը նշված չափանիշները որպես ուղեցույց: Միևնույն ժամանակ, հարկ է նշել, որ Եվրոպական դատարանը, կարևորելով ընդհանուր պրակտիկայի մշակման անհրաժեշտությունը, շեշտեց, որ, ըստ Մարդու իրավունքների ձեռնարկների, ոչ: 6 էջ 7, Tyrer v UK Application No. 5856/72, Loizidou v TurkeyApplication No. 15318/89: 3 Տե՛ս 1949 թվականի Geneնևի չորս կոնվենցիաները, 1966 թ. ՄԱԿ-ի Քաղաքացիական և խոշտանգումների, անմարդկային ու նվաստացուցիչ վերաբերմունքի կամ պատժի մասին ՄԱԿ-ի միջազգային դաշնագիրը: 4 Տե՛ս Միավորված ազգերի կազմակերպության Գլխավոր ասամբլեայի կողմից 1975 թվականի դեկտեմբերի 9-ին ընդունված 3452 բանաձևի 1-ին հոդվածը (XXX): 5 Տե՛ս Խոշտանգումների դեմ ՄԱԿ-ի կոնվենցիան, 26 հունիսի, 1987 թ. 6 Տե՛ս Խոշտանգումների արգելումը Մարդու իրավունքների Aisling Reidy մարդու իրավունքների եվրոպական կոնվենցիայի 3-րդ հոդվածի իրականացման ուղեցույց, թիվ 6, էջ 12: Կախված որոշակի պետության մշակութային, կրոնական կամ այլ բնութագրերից, կարող են լինել թյուր կարծիքներ, բայց ամեն դեպքում, Եվրոպական կոնվենցիան վավերացրած պետությունների համար կարող են սահմանվել օբյեկտիվ չափանիշներ 7: Բազմաթիվ նախադեպեր ենթադրում են, որ խոշտանգումը բնութագրվում է դաժանությամբ և կոշտությամբ, և որ դրա մակարդակը պետք է էապես գերազանցի նույն հատկանիշները, որոնք դրսևորվում են դաժան, անմարդկային վերաբերմունքի դեպքում 8: Միևնույն ժամանակ, Եվրոպական դատարանի նախադեպային պրակտիկայում եղել են դեպքեր, երբ որևէ պետության քրեական օրենսդրությամբ կատարվել է ոչ խոշտանգման արարք, բայց գործի քննության ընթացքում դատարանը եկել է այն եզրակացության, որ այդ դեպքը, հաշվի առնելով գործի բոլոր հանգամանքները, արարքը պետք է որակվի որպես խոշտանգում: Որպես օրինակ ՝ նշենք «Այդինն ընդդեմ Թուրքիայի» գործը 9: Ըստ Եվրոպական դատարանի, թուրք կնոջը բռնաբարել և բռնաբարել են ոստիկանության բաժանմունքում ՝ օգտվելով նրա խոցելիությունից, կոտրելով նրա դիմադրությունը ՝ պատճառելով ծանր ֆիզիկական և հոգեկան տառապանքներ: Դատարանը նշված արարքը գնահատեց որպես խոշտանգում ՝ իր դիրքորոշումը հիմնավորելով նրանով, որ պետական պաշտոնյայի արարքը շատ դաժան էր, առաջացրեց լուրջ հոգեբանական հետևանքներ, ուստի կա կոնվենցիայի 3-րդ հոդվածի խախտում: Մյուսը, մեր կարծիքով, շատ կարևոր ասպեկտ է `կապված մասնավոր հատվածում խոշտանգումների դեպքերի, մասնավորապես` տվյալ պետական հանցագործություն չհամարվող մասնավոր սուբյեկտի կողմից տվյալ հանցագործության օբյեկտիվ կողմի կատարման հետ: Եվրոպական արդարադատության դատարանը հայտնել է իր դիրքորոշումն այս հարցում `նշելով, որ անդամ պետությունները պետք է ձեռնարկեն բոլոր միջոցները` Կոնվենցիայի 3-րդ հոդվածի պաշտպանությունն ապահովելու համար, նույնիսկ մասնավոր սուբյեկտի դեպքում 10: Այսինքն ՝ պատասխանատվությունն ընկնում է ինչպես նշված հանցագործությունը հատուկ, այնպես էլ մասնավոր սուբյեկտի կողմից կատարելու դեպքում: Հարկ է նշել, որ Կանադայի կողմից ուսումնասիրված երկրները (Ֆրանսիա, Ֆրանսիա, Ֆինլանդիա, 7 Տե՛ս Խոշտանգումների արգելումը Մարդու իրավունքների եվրոպական կոնվենցիայի 3-րդ հոդվածի իրականացման ուղեցույց Aisling Reidy Մարդու իրավունքների ձեռնարկներ, թիվ 6, էջ 5): 11 8 Տե՛ս Ilhan v Turkey Application No. 22277/93, Akkoc v Turkey Application 22947/93, Campbell andCosans v UK Application, No. 7511/76: 9 Տե՛ս Aydin v Turkey 57/1996/676/866: 10 Տե՛ս Խոշտանգումների և վատ վերաբերմունքի վերաբերյալ իրավագիտության ուղեցույց Դեբրա Լոնգ Geneնևի Մարդու իրավունքների պաշտպանության եվրոպական կոնվենցիայի 3-րդ հոդված, 2002 թ. Հունիս, էջ: 22 Էստոնիա, Ուկրաինա) քրեական օրենսդրությունը նախատեսում է միատեսակ իրավական դրույթներ, որոնք վերարտադրում են պայմանական նորմը 11: Նշենք, որ Հայաստանի Հանրապետությունը վաղուց վավերացրել էր վերոնշյալ փաստաթղթերը, սակայն մինչև 2015 թվականը: Օրենսդրական փոփոխություններ (09.06.15 ՀՕ-69-Ն) Խոշտանգումների հանցագործությունը նախատեսված էր ՀՀ քրեական օրենսգրքի 119-րդ հոդվածով: , որոնք չեն արտացոլում պայմանական պահանջները: Նշված փոփոխություններից հետո միայն խոշտանգումների հանցագործությունն ամրագրվեց ՀՀ քրեական օրենսգրքի 309․1 հոդվածում ՝ հաշվի առնելով միջազգային իրավական չափանիշները: Միևնույն ժամանակ, հարկ է նշել, որ իրավական բարեփոխումների համատեքստում ՀՀ քրեական օրենսգրքի նախագծով առաջարկված խոշտանգումների հանցագործությունը գրեթե նույնական է գործող օրենսդրությամբ նախատեսված համանուն հանցագործությանը: Tortureիշտ է, խոշտանգումների հանցագործության ապահովումը որոշ չափով առաջընթաց է միջազգային իրավունքի իրականացման գործում, բայց պրակտիկան ցույց է տալիս, որ վարույթն իրականացնող մարմինը հաճախ բախվում է խնդիրների: Առաջին բացթողումը վերաբերում է այն փաստին, որ քննարկվող հանցագործությունն ուղղված է պետական ծառայության դեմ: Դրա թեման հատուկ է, պաշտոնական, խոշտանգումների հանցագործության օբյեկտիվ կողմը վերլուծելիս ակնհայտ է դառնում, որ ընդհանուր առարկան կարող է լինել տվյալ հանցագործության առարկա: Արդյունքում, մենք հակասում ենք քրեական օրենսդրության տրամաբանությանը ՝ ընդհանուր առարկային պատասխանատվության ենթարկելով հատուկ առարկա պահանջող հանցագործության համար, այլ կերպ ասած ՝ պետական ծառայության դեմ ուղղված հանցագործության առարկա ենք համարում առարկա, որը պաշտոնյա չէ: Պետությունը, պետական լիազորությունները վերապահելով պաշտոնատար անձանց, միևնույն ժամանակ նախատեսում է ազդեցության խիստ միջոցներ, ներառյալ քրեական օրենսդրությունը, հետևաբար, «պաշտոնյայի» կամ մասնավոր անձի կողմից կատարված հանցագործություն կատարելու դեպքում, դա չի կարող ընդունելի համարվել նույն պատժամիջոցը: Կարծում ենք, որ հանցագործության այս տեսակը վերանայման կարիք ունի `ենթակա անձնակազմի տարբերակված պատասխանատվության տեսանկյունից: Մենք հատուկ ուշադրություն ենք դարձրել ՀՀ քրեական օրենսգրքի 309 (Պաշտոնական լիազորությունների իրականացում), 309-1 (Խոշտանգումների) և 341 հոդվածին (դատավորի, դատախազի, քննիչի կամ քննչական մարմնի կողմից ցուցմունք կամ բացատրություն կամ կեղծ եզրակացություն: 11 Տե՛ս ակտ, որը վերաբերում է Քրեական իրավունք 1985 Կանադա, Քրեական օրենսգիրք 1994 Ֆրանսիա, Քրեական օրենսգիրք Ֆինլանդիա 2010, Քրեական օրենսգիրք 2002 Էստոնիա, Ուկրաինայի քրեական օրենսգիրք, 2001 թ. հոդվածներով նախատեսված հանցագործությունների տեսակների փոխկապակցման հարցը: Նախ անդրադառնանք 309 և 309-1 հոդվածներով սահմանված հանցագործություններին: Գործնական գործունեության ոլորտում, երբ լինում են պաշտոնատար անձանց կողմից բռնության դեպքեր, որոնք իրենց էությամբ այնքան վտանգավոր չեն, որ խոշտանգում են կազմում, այդ արարքը հաճախ որակվում է 309-րդ հոդվածով ՝ պաշտոնական լիազորությունների փոխանցում: Այնուամենայնիվ, պաշտոնական լիազորությունների իրականացման ընթացակարգերը շատ բազմազան են, ուստի դժվար թե ընդունելի լինի, օրինակ, չարտոնված պաշտոնատար անձի կողմից պաշտոնական փաստաթղթի ստորագրումը, դաժան, անմարդկային, արժանապատվությունը նվաստացնող վերաբերմունքի կամ պատժի վտանգի բացահայտումը և կիրառումը տույժ ՝ նույն սանկցիայի շրջանակներում: Կարծում ենք, որ պետք է հստակ տարանջատում ապահովել համարժեք պատասխանատվության գիտակցումը հանրային վտանգից տարբերակված գործողությունների դեպքում: Այս առումով պետք է նշել, որ Եվրոպական դատարանը խոշտանգումների համար իր պատասխանատվությունից բացի, կենտրոնացած է դաժան, անմարդկային կամ նվաստացուցիչ վերաբերմունքի կամ պատժի գործերի վրա: Տեսաբաններն էլ են տալիս իրենց հասկացությունը 12: Անմարդկային վերաբերմունքը կամ պատիժը սահմանվում է որպես կանխամտածված գործողություն կամ անգործություն, որն առաջացնում է ուժեղ ֆիզիկական կամ հոգեկան տառապանք, իսկ նվաստացուցիչ վերաբերմունքն ու պատիժը արարք է, որը նվաստացնում կամ նվաստացնում է մարդու արժանապատվությունը, մեծացնում է վախը, տառապանքը կամ անլիարժեքությունը: Ֆիզիկական կամ մտավոր դիմադրությունը նույնպես զգալի ֆիզիկական կամ մտավոր տառապանքներ է առաջացնում: Ավելին, Եվրոպական դատարանն առանձնացրել է նման վերաբերմունքի կամ պատժի հատուկ դրսևորումները, ինչպիսիք են կիրառման տեխնիկան: Սրանք քունից զրկում են, սթրեսը, սննդից և խմիչքից զրկելը, բարձր ձայնի ազդեցությունը կամ բարձի հետ խեղդելը: Այնուամենայնիվ, սրանք բոլորը դաժան, անմարդկային, նվաստացուցիչ վերաբերմունքի կամ պատժի դրսևորումներ չեն. յուրաքանչյուր դեպքում, հաշվի առնելով գործի բոլոր հանգամանքները, դատարանն ինքն է որոշում կայացնում այդպիսի գործ: 12 Տե՛ս Խոշտանգումների և վատ վերաբերմունքի վերաբերյալ իրավագիտության ուղեցույց Դեբրա Լոնգ Geneնևի Մարդու իրավունքների պաշտպանության եվրոպական կոնվենցիայի 3-րդ հոդված, 2002 թ. Հունիս, էջ: 27 մահ կամ պատիժ 13: Հաշվի առնելով վերոգրյալը, մենք կարծում ենք, որ սոցիալական արդարության հիմնարար արժեքը ոչ միայն 309 և 309-1 հոդվածների դրույթների ապահովումն է, անհրաժեշտ է ստեղծել այսպես կոչված միջանկյալ մարմին, որը թույլ կտա ավելի խստացված պատասխանատվություն կրել: քան 309 հոդվածով նախատեսվածից, մյուս կողմից ՝ ավելի մեղմ պատիժ, քան նախատեսված է 309-1 հոդվածի սանկցիայի մեջ: Հետևաբար, մեր կարծիքով, նպատակահարմար է 309-1 հոդվածի առանձին մասում նախատեսել պատասխանատվություն դաժան, անմարդկային, նվաստացուցիչ վերաբերմունքի կամ պատժի համար ՝ ապահովելով, որ պատժամիջոցը համապատասխանի վերը նշված պահանջին: Արժե նշել նաև 309-1 և 341 հոդվածների հարաբերակցության փոխադարձության հարցը, քանի որ այս դեպքում, փաստորեն, գործ ունենք ընդհանուր և մասի հարաբերությունների հետ: Գոյություն ունեցող իրավական կարգավորումների շրջանակներում այդպիսի հանցագործությունները որակելիս բարդություններ կարող են առաջանալ, հատկապես 341-րդ հոդվածի որակական տիպի դեպքում (նույն գործողությունը ՝ զուգորդված խոշտանգումների հետ): Վերլուծելով վերոհիշյալ հանցագործությունները `պարզ է դառնում, որ 341-րդ հոդվածը իր բովանդակությամբ 309-1-րդ հոդվածի մասնավոր դրսևորում է, մինչդեռ 341-րդ հոդվածի երկրորդ մասը պատասխանատվություն է սահմանում նույն արարքի համար, որն ուղեկցվում էր խոշտանգումներով: Այլ կերպ ասած, որոշակի գործի որակական տեսակը վերաբերում է ընդհանուր և միևնույն ժամանակ սահմանում է նույն պատժամիջոցը, ինչ 309-1 հոդվածը, որը գործնականում կարող է լուրջ խոչընդոտներ առաջացնել ՀՀ քրեական օրենսգրքի 309-1 հոդվածով նախատեսված արարքը որակելու համար: Օրենսգրքի կամ 341. հոդվածի երկրորդ մասի հետ: Իրավիճակ է ստեղծվում, երբ հնարավոր է որակել միանգամից երկու տարբեր հոդվածների համաձայն գործողություն, որը չի համապատասխանում իրավական որոշակիության սկզբունքին: Պետությունը ոչ միայն պետք է դիտարկի, կիրառի իր կողմից ընդունված օրենքները, այլ նաև երաշխավորի դրանց իրավական-գործնական կիրառման պայմանները: Այն պետք է ապահովի ոչ միայն օրենքի առկայությունը, այլ նաև որակը `համահունչ օրենքի գերակայության գաղափարին` պարզություն, մատչելիություն և կանխատեսելիություն 14: Սակայն, ինչպես նշում ենք, կա օրենսդրական անորոշ լուծում, որի դեպքում 13 տե՛ս Tyrer v UK Application No. 5856/72: 14 Տե՛ս Եվրոպայի խորհուրդը և օրենքի գերակայությունը. Ակնարկ: CM Documents, CM (2008) 170, էջ 8-9: Այս դեպքում ակտը կարող է միաժամանակ որակվել երկու տարբեր հոդվածներով, ինչը անթույլատրելի է իրավական պետության մեջ, չի բխում օրենքի գերակայության սկզբունքից, առաջացնում է իրավական անորոշություն: Կարծում ենք, որ այս խնդրի լուծումը կարելի է ապահովել ՀՀ քրեական օրենսգրքի 341-րդ հոդվածի 2-րդ մասի վերացմամբ, և որպես այդպիսի գործողություններ որակելու նախընտրելի տարբերակ `դիտեք 309-1 հոդվածը: Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության եվրոպական կոնվենցիայի մասնակից պետությունները պարտավոր են իրենց իրավասության տակ գտնվող յուրաքանչյուր անձի համար ապահովել Կոնվենցիայում նշված իրավունքներն ու ազատությունները: Այս պարտավորությունը ներառում է ոչ միայն Կոնվենցիայի մասնակից պետությունների `Կոնվենցիայով սահմանված իրավունքներն ու ազատությունները չխախտելու պարտավորությունը, այլ նաև այդ պետության դրական պարտավորությունը` այդպիսի միջոցներ ձեռնարկելու, ներառյալ համապատասխան ներքին օրենսդրության ընդունումը `պաշտպանելու համար: այդ իրավունքները և կանխում են երրորդ անձանց կողմից հնարավոր խախտումները: Այս տեսանկյունից մենք կցանկանայինք նշել, որ շատ դեպքերում անդամ պետությունները չեն կատարել իրենց պարտավորությունները խոշտանգումների արագ հայտնաբերումն ապահովելու և հանցագործներին պատասխանատվության ենթարկելու նպատակին հասնելու անարդյունավետ և օպերատիվ կառույցների շնորհիվ: Եվրոպական դատարանը չափազանց կարևոր է համարում խոշտանգումների յուրաքանչյուր դեպքի համապարփակ և արդյունավետ քննության ապահովումը, քանի որ նման կառույցի բացակայությունը լուրջ վտանգ է ներկայացնում Կոնվենցիայով երաշխավորված իրավունքների պաշտպանության համար: Տարբեր վճիռներում Եվրոպական դատարանը շեշտել է ապացույցների չափանիշները ողջամիտ կասկածից վեր բավարարելու անհրաժեշտությունը բավարար ապացույցների բազայով 15, ինչը, անկասկած, անկատար օրենսդրության համաձայն անիրագործելի է: Ուստի, հաշվի առնելով միջազգային իրավական փորձը, կարելի է եզրակացնել, որ խոշտանգումների համար քրեական պատասխանատվությունը գիտակցելու համար նախ անհրաժեշտ է բարեփոխել ներքին օրենսդրությունը ՝ հաշվի առնելով վերոնշյալ առաջարկությունները, արդարացիորեն գործնականում կիրառելու համար: արդարացվածները: 15 Տե՛ս Ribitsch v Austria դիմում թիվ: 18896/91, Labita v Italy Application, No. 26772/95 Assenov No. 23657/94 թ. կոշտ իրավական կառույցներ, որոնք, ի վերջո, կհանգեցնեն խոշտանգումների, իբր անկախ հանցագործությունը կանխելու համար: Կարեն Մելիքսեթյան Խոշտանգումների համար քրեական պատասխանատվություն Հիմնաբառեր. Խոշտանգում, կոնվենցիա, Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարան, ծանր ֆիզիկական ցավ, ծանր հոգեկան տառապանք, պաշտոնական ամփոփագիր: ։
| Սույն գիտական աշխատանքով առաջարկվում են խոշտանգման հանցակազմի վերաբերյալ նոր լուծումներ՝ հաշվի առնելով արդի միջազգային իրավական կարգավորումներն ու ներպետական քրեական օրենսդրության առանձնահատկությունները, և առաջ է քաշվում համապատասխան օրենսդրական փոփոխությունների միջոցով հանցակազմը վերաձևակերպելու պահանջ՝ ապահովելու համար այս հանցատեսակի համար քրեական պատասխատվության համապարփակ իրացումն ու ստանձնած միջազգային պարտավորությունների պատշաճ կատարումը, իսկ ավելի լայն առումով՝ մարդու՝ միջազգային իրավական ակտերով երաշխավորված խոշտանգումից պաշտպանված լինելու իրավունքի համակողմանի պաշտպանության արդյունավետ կառուցակարգերի ներդրումն ու շարունակական կատարելագործումը։
|
ՉՈՐՍ ՀՈԳԵՎԻ ԹՌՉԹԻ ՆՇԱՆԱԿԻ ՎԵՐԱՀՍԿՈՈՒԹՅՈՒՆ Չորս անօդաչու թռչող KATS- ը բաղկացած է չորս շարժիչներից, որոնցից յուրաքանչյուրը պտտվում է իր պտուտակով: Եթե մենք սկսենք շարժիչները, մոմենտ ստեղծելու հաշվին, CATS- ը կսկսի պտտվել պտուտակների պտտման հակառակ ուղղությամբ: Այս երեւույթից խուսափելու համար CATS– ը կառուցվել է հետևյալ մեխանիզմով. Երկու պտուտակները պտտվում են ժամացույցի սլաքի հակառակ ուղղությամբ, իսկ մյուս երկուսը պտտվում են ժամացույցի սլաքի ուղղությամբ, այնպես որ դրանք փոխադարձ հավասարակշռող պահեր են: CATS- ում պտուտակները տեղադրվում են հետևյալ կերպ. Ձախից աջից աջից աջից ձախից աջից աջից ՝ աջից ձախ ՝ դուրս-ից-դուրս-դեպի-դուրս- դուրս գալ-դուրս-դուրս գալ-դուրս գալ-դուրս գալ Որպեսզի հորիզոնական հարթությունում KATS- ը մնա օդում, անհրաժեշտ է, որ բոլոր չորս պտուտակները պտտվեն նույն ձգողական ուժն արտադրող արագությամբ: Երբ ամբողջ պտուտակի ձգողական ուժը հավասարակշռի KATS- ի ձգողականությունը, դա կլինի անկշռության մեջ: Եթե ձգողականության ուժը քաշում է փոքր (կամ մեծ) ծանրության ուժը, այն, չնայած դրան զուգահեռ կմնա, կընկնի (կբարձրանա): Եթե մեծացնենք առջեւի և հետևի պտուտակների պտտման արագությունը, CATS- ը դուրս կգա հորիզոնական հարթությունից, կտեղափոխվի ձախ, իսկ եթե ձախ պտուտակների արագությունը մեծանա, այն կտեղափոխվի աջ: Գծապատկեր 1. Քառակի անօդաչու թռչող սարք Եթե մենք մեծացնենք ժամացույցի սլաքի ուղղությամբ պտտվող պտուտակների պտտման արագությունը, նվազեցնենք պտուտակները ժամացույցի սլաքի հակառակ ուղղությամբ, ապա ոլորող մոմենտի հաշվին, KATS- ը կսկսի պտտվել ժամացույցի սլաքի հակառակ ուղղությամբ, հակառակ ժամացույցի սլաքի հակառակ ուղղությամբ նրանք, ովքեր պտտվում են ժամացույցի սլաքի ուղղությամբ, ապա այն պտտվում է ժամացույցի սլաքի ուղղությամբ: CATS- ն ունի վեց աստիճանի ազատություն, ուստի մեզ անհրաժեշտ է վեց անկախ կոորդինատ ՝ շարժումը նկարագրելու համար: CATS- ի դիրքը նկարագրելու համար մենք ներկայացնում ենք երկու ՝ մեկը ֆիքսված, մյուսը շարժական շարժական կոորդինատային համակարգեր, որոնք կցված են մարմնի ցանկացած մասի: Եկեք նշենք իրական կոորդինատային համակարգի ելակետը երկրի մակերեսով ընկածով: Եկեք բջջային համակարգի ելակետը կցենք մարմնի զանգվածի կենտրոնին: Շարժական ֆիքսված կոորդինատային համակարգերի համապատասխան առանցքները համապատասխանաբար հակված են միմյանց անկյուններով (Օյլերի անկյուններ): Օրինակ ՝ KATS– ի վրա ազդում են միայն ինքնահոս և ձգողական ուժերը: Նկար 2. CATS- ի դիրքը ստացիոնար և շարժական կոորդինատային համակարգերում, օգտագործելով Նյուտոնի երկրորդ օրենքը `իմպուլսի իմպուլսի փոփոխության թեորեմից, շարժման դիֆերենցիալ հավասարումները կլինեն [1]. Պտտվող անկյունային արագության կանխատեսումներ, պտտման մոմենտների կանխատեսումներ, իներցիայի հիմնական պահերը, ազատ արագացում: Դիտարկենք (1) -ի գծային մոտավորությունը զրոյական նախապայմանների դեպքում [2]: Մենք կունենանք. Կատարենք հետևյալ առաջադրանքները. (2) համակարգը կստանա հետևյալ ձևը, որտեղ. Այսպիսով, (4) համակարգը կարող ենք գրել հետևյալ վեկտոր-մատրիցային ձևով [3], որտեղ ՝ (5) օգտագործում ենք Կալմանի թեորեմը [4] ՝ համակարգված հսկողությունը ստուգելու համար: Դրանից բխում է, որ համակարգը (5) ամբողջովին վերահսկելի է: KATS- ի թռիչքի աջակցությունը տվյալ հետագծի երկայնքով ստանալը, օրինակ. այս պահին Սրանք KATS զանգվածային կենտրոնի կոորդինատներն են: Շարժման դիֆերենցիալ հավասարումները հետևյալն են. Ձեռք բերեք պայմաններ, որոնք հորիզոնական հարթությունում CATS շարժումն ապահովում են արագությամբ և [5]: Այդ դեպքում եկեք հասկանանք դա: Դիֆերենցիալ հավասարումները կլինեն. Ենթադրենք, որ ինչ-որ պահի KATS- ը շեղվում է տվյալ շարժումից: Հետևյալ գործառույթները նկարագրում են այս շեղումները. Կազմեք հետևյալ օժանդակ գործառույթները. Պահանջել, որ. (11) պայմանները բավարարելու դեպքում, CATS- ը պետք է պահպանի իր դիրքը ցանկալի հետագծի բոլոր կետերում, ուստի անհրաժեշտ է, որ (12) պայմաններ կարողանան գրված է հետևյալ կերպ. «1xgygzu234xyzuuu (,) deszzxyconst (,) desvvxyconst (,) fxyykxb02340, 0,0uuu 100xyzu () ((), ()) () () ((), ()) () () ((), ()) desdesFtfxtytZtztzxtytVtvtvxtyt () () () () () () () () () ffzzvdFtStkFtdtdZtStkZtdtStVt () 0, () 0, () 0fzvStStSt2220,0,0fzvdddSSSdtdtdt2222222,2, 2fffzzzvvvdddSaSStdSSS. Որտեղ. Դրական հաստատուններն ու հավասարումները (13) տալիս են ձգտելով զրոյական գործառույթների: Այսպիսով, մենք ունենք. Այս հավասարումները տալիս են Կատուների շարժումը տրված հետագծով: Արդյունքում, մենք ստանում ենք. Եթե (8) (15) հավասարումների մեջ դնենք, մենք կունենանք. Վերադարձ. Հիմա մենք ստանում ենք այն պայմանները, որոնք հորիզոնական հարթությունում ԿԱՏՍ-ները կապահովեն արագության շարժման հետագծով: Այդ դեպքում մենք դա կունենանք: Դիֆերենցիալ հավասարումները կլինեն. Ենթադրենք, որ ինչ-որ պահի KATS- ը շեղվում է տվյալ շարժումից: Կատարելով նույն դատողությունները, ինչպես նախորդ խնդրում, (14) -ին պայմաններին համապատասխանող հավասարումները կստանան հետևյալ ձևը. (18) հավասարումների մեջ տեղադրելով, մենք կստանանք. Հաշվի առնելով, որ պտտվող շարժման դեպքում, մենք ստացեք. Կատարեք հետևյալը. Մենք ստանում ենք. ԳՐԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆ բազմաուղղաթիռի թռիչքի ապարատներ, տեսական և հարմար մեխանիկա: Մոսկվա oyanաքոյան Չորս հովային թռիչքային սարքի թռիչքային պայքարի մասին. Հիմնաբառեր. Չորս անօդաչու, ղեկ, հետագիծ, դիֆերենցիալ հավասարում, ։
| Աշխատանքում ներկայացված է քառաթև անօդաչու թռչող սարքը։
Տրվել են տարածական շարժման դիֆերենցիալ հավասարումները։
Կառուցվել է ղեկավարվող համակարգի մաթեմատիկական մոդելը, և ցույց է տրվել, որ ՔԱԹՍ-ի գծային մոդելի լրիվ ղեկավարելիության պայմանը բավարարվում է։
Գծային մոդելի համար լուծվել 212(22)fffzzzvkxxyyaSukzaSwR22221((22)(22(22)))4fffkxyaxykxxyyvR22221((22)(22(22))),,,4fffkxyaxykxxyyxyxyvR3yuեն տրված հետագծով թռիչքի ղեկավարման երկու խնդիր, հորիզոնական հարթության մեջ դիտարկվել են շարժումները՝ ուղիղ գծով և շրջանագծով։
Բոլոր հաշվարկները կատարվել են «Wolfram Mathematica» 12 ծրագրով։
|
«ՍԱՍՆԱ SՌԵՐ» -ի ՎԵՐ PԻՆ RԱՄԱՆԱԿՈՒՄ ԳՐՎԱ ՊԱՏՄՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ԱՌԱՆՁՆԱՀԱՏԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ Էպոսը սերնդեսերունդ փոխանցվում էր բանավոր: Էպոսի պատմությունները մեզ նույն կերպ չեն հասել: Եվ յուրաքանչյուր պատմվածքի ժամանակ պատմողները, ինչ-որ բան մոռանալով, ինչ-որ բան ավելացրեցին ու փոխեցին վեպը: Այսպիսով, կան վեպի տարբեր արժեք ունեցող շուրջ 160 պատմություններ, որոնք խմբավորված են ըստ 3 հիմնական տիպաբանական խմբերի ՝ Մուշ, Մոկաց և Սասնո: Մենք ուսումնասիրեցինք 1970-ականների վերջերը: հետո բանասերներ Ա. Սահակյանի և Ս. Հարությունյանի գրած պատմությունները: Մենք դա համեմատեցինք ավելի վաղ գրված պատմությունների հետ 1: Մեր ուսումնասիրության համար կարելի է փաստել, որ պաշտոնի յուրաքանչյուր հաջորդ փուլ անկում է գրանցել նախորդի համեմատ: Ըստ Սրվանձտյանի, հետագա բանահյուսական հավաքույթների վկայության համաձայն, նրանց մեծ մասն ասում էր, որ իրենք իրենց նախորդ սերունդների լավագույն արձակագիրներն են, որոնք, ըստ նրանց, գիտեին էպոսի 7 կամ 40 ճյուղ և պատմում էին նրանց օրերով: Գրեթե չկային վարպետ-պրոֆեսիոնալ արձակագիրներ: Կային միայն սահմանափակ թվով լավ արձակագիրներ, որոնց հատուկ զբաղմունքը գեղարվեստական չէր: Բանախոսները տարբեր զբաղմունքների, սոցիալական տարբեր խավերի ներկայացուցիչներ են, օժտված են պատմություններ պատմելու բնական ունակությամբ, որոնք պատմվում են միայն հանգամանքների բերումով, հաճախ բանահյուսական հավաքույթների հիշեցումներով: Վերջին գրառումներում, բացառությամբ մի քանի բացառությունների, մոռացության պատճառով համեմատաբար պակասում են չափածո համարները և կայուն էպիկական բանաձևերը: Հաճախ նշվում են միայն չափածո հատվածներ: Հին և նոր պատմությունների համեմատության համար մենք ընտրել ենք երկվորյակ եղբայրների բնական ծնունդը, սերունդների պարունակությունը (հզոր ժառանգի ծնունդ), հերոսությունը (առյուծի սպանությունը), մշակութային գործունեությունը (բնակավայրի ստեղծումը), հերոսի հանդիպումը և ռազմի դաշտում հարաբերական, հերոս հեր հեր ահ ահ հերոսամարտ, կրտսեր հերոսի հերոսի հեռացում պայման վերադարձի և այլ դրդապատճառների պայմանով, և բարելավումների համեմատական քննություն 2: Վաղ շրջանում գրված վաղ պատմությունները և ուշ շրջանում գրված պատմությունները, պահպանելով վեպի ծանոթ, ավանդական սյուժետային տեսքը, կորցրել են շատ կարևոր մի բան ՝ վեպի ներքին էությունը, հեռացել վեպի ժանրի նկարագրությունից, մոտեցել հեքիաթի ժանրը: Այլ կերպ ասած, ժամանակն ունեցել է իր ազդեցությունը, ընթացքում մարդկանց վերաբերմունքը վեպի նկատմամբ ժամանակի ընթացքում փոխվել է: Pa1 «Սասնա ծռեր», Երեւան, 1977: 2 Տե՛ս Հ. Համբարձումյան, Սասնա ծռերի պատմությունների տիպաբանական խմբերը և դրանց առանձնահատկությունները (վերացական), Երևան, 2008: Նրանք ենթարկվել են ներքին փոփոխությունների ՝ կապված բանախոսների վերաբերմունքի, նրանց հիշողության մակարդակի, պատմելու արվեստի հետ: հաճախ գրագիտությունը խանգարում էր ավելի անմիջական լինելուն (գրական բառերի պատշաճ օգտագործումը և այլն): Այժմ անդրադառնանք պատմությունների քննությանը: Նշենք, որ նույն վեպի կրկնակի գրառումները համեմատության, հետաքրքիր հետքերի մեծ հնարավորություն են ընձեռում, որոնց կանդրադառնանք համապատասխան բաժնում: Հատկանշական է, որ Աբաջյանի պատմվածքում (Մուշի պատմություն) Մշակութային գործունեության դրդապատճառը (բնակության վայրի հիմնադրումը) տարբերվում է ավելի վաղ արձանագրված պատմություններից: Այս պատմության մեջ Սասունը կառուցում է Դավիթ 1-ը, ի տարբերություն Տարոնցի Քրոնտո պ Մանուկ Թորոյանի պատմությունների, որտեղ Սասունը կառուցում է Սանասար և Բաղդասար: Հետաքրքիր է, որ, ի տարբերություն ավելի վաղ արձանագրված պատմությունների, ՄսրաՄելիքը Դավթի փոխարեն կռվում է Փոքր Մհերի հետ: Հատկանշական է, որ այս պատմության մեջ մենք տեսնում ենք միայն հինգերորդ սերունդը `էպոսի չորս սերունդների փոխարեն: Փոքր Մհերը երեխա ունի, որի հետ կռվում է spփանում: Այլ կերպ ասած, Փոքր Մհերի մասնաճյուղը նույնպես այս տարբերակում վեպի վերջն է: Հատկանշական է, որ ի տարբերություն հայրերի որդեգրած այլ պատմությունների, Ս. Աբաջյանի պատմության մեջ, երբ Մհերը իմանում է, որ ինքը սպանել է իր միակ որդուն, նա ինքն իրեն պատժում է: - Հաջորդ հետույքի համար թող լինի յուրտ ու պայման, Էրթամ, - ասաց նա, - ես կսպանեմ այդ երգը, կսպանեմ Նախրջուի կնոջը, կգնամ, կասեմ ՝ «Որտեղի՞ց կգա իմ տեխնիկան»: Հետաքրքիր է, որ Հ. Հակոբյանի պատմության մեջ, Մսրա Մելիքի և Դավիթի հանդիպման միջադեպում, նրանք երեք օր միասին ուտում են, ապա Դավիթն ասում է ՝ «Մսրա Մելիք», նա ասաց. «Ես կգնամ բերեմ իմ ձին և վրան. Մինչև ձեր թշնամին գա, մենք կռվելու ենք »: Ինչպես երեւում է, այս պատմության մեջ Դավիթը խորամանկ է, ի տարբերություն նախորդ պատմությունների, երբ Մելիքը խորամանկ էր: Պայքարը նույնպես ներկայացվում է այլ կերպ: Հակոբյանի պատմության մեջ: Այստեղ Մսրա Մելիքն ու Դավիթը երեք օր պայքարում են մինչ երեկո: Առաջին օրը «Կռիվ ձիու վրա»: «Նրանք միմյանց չեն կոտրել, քանի դեռ երեկոյան գուլաշ չեն պատրաստել: Նա շրջվեց և գնաց հանգստանալու իր համար, Մսրա Մելիքը գնաց հանգստանալու նրա համար »5: Առավոտյան նրանք որոշում են կռվել մեկ այլ եղանակով ՝ «Եկեք խաբենք թուրին»: Երեք անգամ Մելիքը գալիս է Դավթի մոտ, բայց Դավիթին ոչինչ չի պատահում, և Դավիթը երկու հարված է տալիս Մսրա Մելիքի մորը և քրոջը, բայց երրորդ հարվածով նա հաղթում է Մելիքին 6: 1 Տե՛ս «Սասնա ծռեր», հ. G, Երեւան, 1979, շապիկ Z, էջ 204: 2 Տե՛ս նույն տեղում, էջ 239: 3 Նույն տեղում, Պ. 4 Նույն տեղում, էջ 387: 5 Նույն տեղում: 6 Նույն տեղում, էջ. 388-389թթ. Հատկանշական է, որ ըստ Թորգոմ Սարգսյանի պատմության ՝ Դավթի հայրը ոչ թե Մեծ Մհեր է, այլ Սանասար: «աս Սանասարը թողնում է ալի Մի տղա է ծնվում, նրան անվանում են Դավիթ՜» 1: Դավիթի որդի Մհերը ամուսնանում է Դեղձուն Jamամի հետ, նրանք որդի ունեն `Փոքր Մհեր անունով: Այլ կերպ ասած, էպոսի այս տարբերակում սերունդների հաջորդականությունը խախտված է. Սանասար և Բաղդասար-Դավիթ-Մհեր-Փոքր Մհեր: Գեդեոն Դավթյանի պատմությունը հետաքրքիր է նրանով, որ Մհերի մահից հետո Մսրա Մելիքը հարձակվում է Սասունի վրա, իսկ Դավիթը գերի է ընկնում: Մելիքիմայրը տեսնում է, թե ինչ գեղեցիկ երեխա է, ուզում է իրեն պահել: «Ես կփախչեմ այս երեխայից»: Ի տարբերություն հին արձանագրված պատմությունների, մասնավորապես Մանուկ Թորոյանի պատմությանը, որտեղ Մհերի մահից հետո քեռի Թորոսը նրան ուղարկում է Դավթի մոտ: Նորբայազետցի ohոհրաբ Ավետիսյանի պատմությունը սկսվում է Սանասար-Բաղդասար ճյուղից, բայց առանց հիշատակելու հայ և կռապաշտ թագավորների և երկվորյակների անունները, Մհերի և Փոքր Մհերի ճյուղը չի պատմվում: Ըստ պատմության ՝ Մհերը Դավթի քեռին է: Մեծ Մհերի վեպի դրվագները պատմվել են Սանասարիվերաբիլայի մասին: Օրինակ, երբ Սանասարը գնում է Պղնձե քաղաք ՝ վերցնելու թագավորի դստեր կնոջը, և նա պետք է սպանի վիշապին, առյուծ սպանած Մհեր Մհերի խոսքերը վերագրվում են Սանասարին: «Նա ասում է.« Մարդը առանձին ուտում է, թե՞ մոտենում »: - Ոչ, մոտենում է, փչանում է: «Լավ, - ասում է նա, - ես առավոտյան կգնամ»: Կամ », - ասում է Սանասարը.« Դե, ես պարզապես գոհ եմ »: Այն հասնում է, ես կողոպտում եմ այն մի ձեռքով, մեկը դրանով, Այն կշռում է, պատռվում է, Մի կտորով թալանում են, Մի կտորով թալանում են »4: Պատմությունն աչքի է ընկնում իր ամուր ներքին կառուցվածքով և պատկերագրական ոճով: Այժմ անդրադառնանք Մոկաց տիպաբանական խմբի պատմություններին: Հատկանշական է, որ ավելի ուշ արձանագրված պատմություններում հիշատակվում են միայն նրանք, ում նախորդ պատմիչները երգել են որոշ հատվածներ, ինչը բնորոշ չէ հետագա Մոկաց պատմություններին: Ռաշո aloալոյանի պատմությունը բնութագրվում է երգի մասերով, ավանդական կարճ նկարազարդումներով և բանաձևերով: Պատմությունն առաջին անգամ ձայնագրվել է 1933 թ.-ին: Հրատարակվել է Կարապետ Մելիք-Օհանջանյանի կողմից `« Սասնագործ »ժողովածուի Ա հատորում: Երկրորդ պատմությունը հետաքրքիր է այնպես, կարծես դա նույն թիմի երկրորդ գրանցումն էր ՝ 50 տարվա ընդմիջումից հետո: Պատմությունը հատկապես ուշագրավ է նրանով, որ առաջին ձայնագրությունն ընդգրկում է միայն երկրորդ (Մեծ Մհեր) և երրորդ (Դավիթ) ճյուղերը, իսկ երկրորդ գրառումը նույն, լրացուցիչ առաջին և չորրորդ ճյուղերի գրեթե բառացի վերարտադրությունն է: 1 «Սասնա ծռեր», պատմվածք 12, էջ 464: 2 Նույն տեղում, էջ 55: 3 Նույն տեղում, էջ 148, էջ 4 Նույն տեղում, էջ 559: Փաստորեն, երկրորդ գրանցումն ապացուցում է պատմության ավանդույթը: Վերնագիրը «Սասնա Թավթի կեկատ» վեպից է: Հետաքրքիր է, որ միայն այս վարկածով Մսրամելիքի մայրը երազ է տեսնում ՝ նա փորձում է արգելել իր որդուն գնալ «Սասմայի դեմ»: - «Ես մի մղձավանջ տեսա. Սասման ուրուր էր, Մսրա ուրուրը լի էր արյունով: Ես կասեմ ձեզ, նրանք կգնան բանտ… »1: Ռաշո Jալոյանի պատմության չորրորդ մասնաճյուղի հերոսը Դավիթի որդին է ՝ Հակոբը: Դավիթը Խանդութի խանումին հրահանգել էր, որ եթե տղա ծնվի, իր նվագախումբը կկապվի: «Չգիտեմ, Տավիթն ամուսնացավ, քանի տարի չեկավ, քսան տարի, քանի ... եկավ, քանի որ երեխաները քաղաքի մոտ են խաղալու: Երեխաները բոլորը փախան, հսկա մի մարդ ՝ Հակոբ, ասում են Մհեր, Հակոբ հին գրքերով »: 2 Մհերի մասնաճյուղը Թովմաս Սարգսյանի պատմության մեջ լրիվ հեքիաթ է: Ինչպես հեքիաթներում, այնպես էլ այստեղ մենք տեսնում ենք հրեշտակ-սատանայի հակադրություն: Այսպիսով, հրեշտակը Մհերին հայտնում է, որ նա պետք է «սպանի բոլոր եղնիկներին», և երկիրը կմնա Մհերի ձեռքում: Նա կոտորում է բոլորին, մնացել է միայն Բաղբագանովը: Մհերը երեք օր ու երեք գիշեր կռվում է նրա հետ, ծեր մայրը ոտքերի տակ փոշի ու մոխիր է լցնում, իսկ Մհերի ոտքերի տակ «դույլը օճառով լցնում»: Չնայած այս ամենին ՝ Մհերը հաղթում է: «Աշխարհն այլևս մրցակից չի լինի,« Մերիտեմ »: Հետո սատանան խաբում է Մհերին և դրդում նրան աստծո դեմ: Բայց Մհերի ուժը նվազում է: Հրեշտակն իջնում է երկնքից, կռվում է Մհերի հետ և հաղթում: Հետո Մհերը կախված է ժայռից և հայհոյում է. «Դու չես մեռնի, Tu asu khet racer. Դա կախված է հենց քարի վրա, այդպես էլ մնում է »3: Հետաքրքիր է նաեւ Մարտա Փիրումյանի պատմությունը: Մարթայի պատմությունն աչքի է ընկնում իր էպիկական կայուն բանաձևերով, չափածո ավանդական հատվածներով և երգի նմուշներով (ևոն և Դավիթի հրաժեշտը ՝ պողպատե սյունը կտրելու դեպքը) ՝ արտասանված հանգավորմամբ: Պատմությունն աչքի է ընկնում իր ավանդույթով, էպիկական մանրամասներով, բայց շատ աշխույժ զգացողություններով: Այս պատմության մեջ հին խորհրդականի պատկեր չկա, և երբ Դավիթն ու Մսրամելիկը հանդիպում են, Դավիթն ասում է հետևյալը. «Մելիք, մենք եղբայրներ ենք, իզուր տվեք աղքատներին, աղքատներին և աղքատներին, աղքատներին և կարիքավորներին և դու կպայքարես Դավթի համար »: Նա ասաց. «Եկեք պայքարենք օրենքի համաձայն: Ով այստեղ խախտեց, թող պարտվի, միայն օրենքով»: 1 «Սասնա ծռեր», պատմվածք Դ, էջ 140: 2 Նույն տեղում, Պ. 3 Նույն տեղում, էջ 79: Ինչպես տեսնում ենք, այս տարբերակում Դեյվիդը փորձում է համոզել Մսրամելիքին `իզուր չսպանել անմեղ մարդկանց: Դա գալիս է խոսողի սեռից, մոտեցումից: Վեպի կին պատմողներն ավելի հուզական են, եթե նույնիսկ բացասական կերպարների դեպքում վերաբերմունքն ավելի մեղմ է: Իմ կարծիքով, այնտեղ խոսում է մայրական բնազդը: Յուրօրինակ վարկած է Մ. Փիրումյանի պատմությունը: Այստեղ Մեծ Մհերը ներկայացվում է որպես Փոքր Մհեր: «Սանասար, Բաղդասար օհչ Մհերի ծնողը: Անցավ նաեւ ochոչ Մհերը, Պստի Մհերը ochոչ Մհերի որդին է… »2: Իսկ Սասնոյի պատմություններում շատ անիրական, հեքիաթային թեմաներով շեշտադրումներ ունեն շեշտադրում, նույնիսկ արտասովոր, բացառիկ: Խաչատուր Հարոյանի («Դավիթի կռիվ») պատմությունը ամբողջական չէ, պատմվում է միայն Դավթիչյուղը ՝ կրճատումներով: Հիմնական մասը խոսնակի հարց ու պատասխանն է. Ըստ գրողների ՝ արձակագիրը վկայել է, որ ինքը տեսել է «Խանդի քարը»: «Թիմոնն ասում էր, որ akhաղրագ գյուղը պետք է կառուցի Տավիթը» 3: Այս պատմության մեջ ուշագրավ է նաև Դավիթի սպանությունը: Դավիթին սպանում է իրանական ծնունդ որդին, իսկ Թամո Դավթյանի հետ մենք տեսնում ենք այլ պատկեր: Դավիթին սպանում է Chmshik Sultan թի David- ի դուստրը (պատմվածք C, էջ 141): Խաչատուր Հովհաննիսյանի պատմվածքում. «Գերտը գնում է սահման. Գնում է սահման. Գնում է սահման: Չայրիում… Նա մնաց, նա մարդասպանից զարգացրեց Թավիթը story» (պատմվածք Y, էջ 254): Storyաքար Մարտիրոսյանի կողմից գրվեց նոր պատմվածք ՝ «Սասունցի Դավիթ» վերնագրով: Պատմությունը սկսվում է հերոսների անունների համառոտ հիշատակմամբ, պատմվում է Դավիթի սխրանքների երգը: Պատմությունը բնութագրվում է իրադարձությունների արագ ընթացքով: Ահա Մսրամելիքի և Դավիթի և կռվի դրվագը. «Մի փոքր շունչ քաշեք, այնտեղ քնեք: Քնեք հոգոցով, հեռացեք: Կրկին, մենք կռվի մեջ էինք: Գըսե. "Իմ երազանքը!" «Ես չեմ քնի, մենք դեռ կռվում էինք» (պատմվածք 11, էջ 287): Հետաքրքիր է, որ պատմիչը վերջում ավելացրեց, որ Դավիթը կառուցեց Սասունը, Դիարբեքիրը, «Մարաթուգը»: «Տավիթ գդռե զկիրրե, սուն դրեր վ սան սան - սան-սուն: Աթ Մարատուգը դա արեց »(պատմվածք 11, էջ 290): Հատկանշական է, որ Սասնա պատմվածքներում որոշակի հակում կա շինարարության թեման կապելու հիմնականում Դավիթի կերպարի հետ: 1 «Սասնա ծռեր», պատմվածք Գ, էջ 122: 2 Նույն տեղում, Պ. 3 «Սասնա ծռեր», Երեւան, 1999, հ. Դ, կազմ Հ, էջ 255-256: Այսուհետ D հատորից մեջբերումների էջերը պատմությունների համարները նշվելու են փակագծերում: Սարգիս Սաֆարյանի պատմությունը մանրամասն նկարագրում է բոլոր ճյուղերը: Պատմվում է նաեւ Մհերի մահվան պատմությունը: Հատկանշական է, որ Մեծ Մհերը Աստծուց խնդրեց իրեն որդի պարգևել. «Երջանիկ նա գիշեր-ցերեկ լաց եղավ, ասաց. Աստված, դու իմ երեխային գիտես, - Մհեր: Աստված ասաց. «Մհեր, ես քո երեխային կսպանե՞մ, դու ՝ քո կինը, կմեռնես»: Նա ասաց. «Մահը երեսուներորդն է, թույլ տվեք ինձ երեխա ունենալ, թող մեռնեմ» (պատմություն 14, էջ 343): Ուշագրավ է նաև Genենջո Գրիգորյանի պատմությունը («Սասունցի Դավթի պատմությունը»): Նշենք, որ Գրիգորյանից կատարվել է արձակագիր Գ. Կրկնակի գրառում է կատարվել: 1969-ի պատմությունն առանձնանում է լրացուցիչ դրդապատճառների և միջադեպերի առատությամբ 1: Հետաքրքիր է, որ ի տարբերություն նախկինում ձայնագրված Սասնա պատմությունների, մասնավորապես Տ. Դավթյան իս Միսակ Հովհաննիսյանի պատմությունների, Դավիթի և Մելիքի մենամարտի ժամանակ ներկա է այս հորեղբայրը ՝ Թորոսը, ով սպառնում է Դավիթին երկու հավասար կիսով չափ կտրել, հակառակ դեպքում նա «կկտրի Դավթի գլուխը « Թող լինի օրվա ճշմարիտ երգը, Թող լինի գիշեր, Եղիր մարգագետին, լինի տիտղոս, Թող լինի քո գլուխը »(պատմվածք 16, էջ 386): Հենց այստեղ է, որ Դավիթը փակված է քարանձավում, այլ ոչ թե Փոքր Մհերը ՝ Դավթի որդին: «Գիկը գնում է mmմմակա լեռը»: մեջտեղում. Այդ ծառի գագաթից տեղը լի է գիկուներով: Գսինը ծովի ծանրությունն է »(պատմվածք 16, էջ 387): Այսպիսով, այս պատմության մեջ Դավթի ճյուղը վեպի վերջն է: Հետաքրքիր է, որ նույն արձակագրի վեպը գրվել է 1939 և 1971 թվականներին, այսինքն ՝ կատարվել է կրկնակի գրառում: Նույն արձակագիրը ՝ Միսակը, տարբեր ազգանուններ ունի: Մի դեպքում նա որպես ազգանուն վերցրեց իր հոր անունը `Հովհաննիսյան, մյուս դեպքում` իր պապը `Հարոյան: Միսակի պատմած երկու պատմությունների տարբերությունը սկսվում է մատենագիտությունից: Առաջին գրառման մեջ ՝ երկու ճյուղ ՝ (Մհեր) - Դավիթ, իսկ երկրորդում ՝ չորս մասնաճյուղեր ՝ (Ս և Բ) - (Մհեր) - Դավիթ - (Մհեր): Չորս ճյուղ հասկացությունը, սակայն, հարաբերական է: Ավելացվեցին Սանասար և Բաղդասար անունները, քանի որ երկվորյակ եղբայրները դարձան դրա աղբյուրում ջուր գտնելու և դրա բերդը կառուցելու միջադեպի տերերը, ինչը վերագրվում է Մեծ Մհերին: Փաստորեն, երկրորդ գրառման առաջին մասնաճյուղը կազմվել է այս մեկ դեպքի հետ կապված: Չորրորդ մասնաճյուղը ավելի շուտ խանգարված հիշողություն է, քան գեղարվեստական պատմություն, որն արթնացել է ֆոլկլորային հարցումներին ի պատասխան: 1 Տե՛ս «Սասնա ծռեր», հ. Դ, Սասնա պատմությունների համեմատական քննություն, էջ 43-46: Երկրորդ գրառումը զուրկ է հզոր դրդապատճառներից և միջադեպերից, ինչպիսիք են Դեյվիդի շինարարական աշխատանքները, որոնք այնքան առանձնահատուկ են Սասնոյի պատմություններում, Դավիթի սպանությունը, Վեգոյի առաջարկը Խանդութին Դավիթի մահից հետո, Խանդութի ինքնասպանությունը, Խանդութի երկվորյակներ Հատկանշական է, որ մի դեպքում Միսակը կարող է պատմել Դավիթի հետապնդման դեպքից հետո դաշտում մեքենա վարելու մասին, մյուս դեպքում `նախադեպի դեպքից առաջ: Մի դեպքում, Դավիթի ուժը ցույց տալու համար, նա կարող էր մանրամասն նկարագրել հագուստի իր յոթապատիկ նեղացումը, մյուս դեպքում ՝ նա կբավարարվեր «Եթե նա մեծ էր, տասը կդառնար» արտահայտությամբ: Հետաքրքիր է, որ կան դեպքեր, որոնք երկրորդ գրառման մեջ բացակայում են, օրինակ ՝ Մհերը ղարաբաղցի է, Մհերը անզավակ է, Հալիվորի կանխատեսումը և այլն Երկրորդ գրառման ժամանակ շատ միջադեպեր են տեղի ունենում: Դավթի որդու անունը Դավիթ էր, տղան ավելի ուժեղ էր, քան Դավիթը: Դավիթը բարի է, տղան `դաժան: Մարդիկ աղաչում են նրան ոչնչացնել և այլն: Իսկ Սարգիս Ավագյանի հեղինակած «Սասունցի Դավիթ» վերնագրով պատմվածքին բնորոշ է արձակ պատմությունը: Հետաքրքիր է, որ Ս. Ավագյանից կատարվել է կրկնակի գրառում: Երկրորդ գրառումը ամբողջովին զուրկ է նրանց հետ կառուցված լրացուցիչ դրդապատճառներից և միջադեպերից, որոնք գոյություն ունեն Գր. Գրիգորյանի գրառման մեջ: Ըստ 1969 թ. Ըստ հաղորդագրության, վեպն ունի երեք ճյուղ ՝ առաջին, երկրորդ, երրորդ, այդ ճյուղերում ծավալուն միջադեպերով: Գրելու պահին կար չորս ճյուղ, շատ հակիրճ, հատկապես Փոքր Մհերի ճյուղը, որը բաղկացած է երկու մասից. Դավիթ և Մհերի ճակատամարտը, նրա որդու կողմից Դավիթին սպանելը և Մհերին քարի մեջ փակելը: Դավթի մասնաճյուղը նույնպես անհամեմատ հակիրճ է: Երկրորդ գրառման պատմողական ոճը հիմնականում զերծ է ցանկացած պատկերազարդումից: Հատկապես առաջին և չորրորդ մասնաճյուղերը ենթակա են փոփոխությունների պատմություններում: Բնօրինակի աղբյուրի բոլոր չորս ճյուղերը կարող են պահպանվել, բայց թռուցիկ: Arաքար Մարտիրոսյան և Հարություն Մարտիրոսյանների պատմություններն ունեն բոլոր չորս մասնաճյուղերը, բայց առաջին, երկրորդ և չորրորդ մասնաճյուղերը ամբողջական չեն: (S) B - (Mher) - David - (Mher) տեսքով: Հետաքրքիր է, որ Նուրե Դավթյանը Թամոյի չորս մասնաճյուղերից լսել է մեծ միջադեպերով: Այնուամենայնիվ, նա պատմեց միայն երկու ճյուղի (Սանասար-Բաղդասար) - Դավիթին: Պատմությունը կարճ է, անհասկանալիության աստիճանը ՝ համառոտ: Վեպի բովանդակությանը անծանոթ մեկը դժվար թե կարողանա երկար, ամբողջական պատմություն ենթադրել դրա պատումի տակ: Ինչպես նշում է բանասեր Ա. Սահակյանը. «Պատմություն շարադրություններով, միջադեպերի պայմանական ուղեցույցներով: Եթե հիմքերը բացվեն և մանրամասն ներկայացվեն, դրանք կդառնան այլ պատմությունների համատարած դեպքեր: »1 Ն. Դավթյանի պատմությունը ոչ միայն կարճ է, այլեւ կարճ: Նյուրը Մելիքի զորահավաքի ընդարձակ միջադեպերը, համաձայնեցնելով Դավիթի հետ մենամարտի կարգի մասին, 9 կարճ տողերում նետելով Դավթի հայրը կամ Դավթի և Մելիքիմի կռվի միջադեպը, մոր պահանջով, դասում է 11 տողում: Ըստ Ա. Սահակյանի «բառաբազաներով» պատմողական ոճը բնորոշ է կին բանասերներին: Կին բանասերների պատմությունը կարճ է և վեպ: 1 «Սասնա ծռեր», հ. Դ, էջ 66: Այսպիսով, ուսումնասիրելով ուշ շրջանում գրված պատմությունները, մենք եկել ենք հետևյալ եզրակացությունների. Ամանակի ընթացքում էպոսը դադարեց գոյություն ունենալ, պատմողները շատ բան մոռացան; Վեպի ծավալը փոխվել է, մանրամասները բացակայում են, պատմությունները համառոտ ներկայացվում են, այդ իսկ պատճառով շատ միջադեպեր ներկայացվում են մեկ նախադասությամբ կամ կարճ հիշողությամբ: Ինչպես արդեն նշեցինք, էպոսի քառաճյուղ համակարգը հիմնականում բացակայում է ավելի ուշ գրված պատմություններում, հիմնականում շեշտվում է մեկ կենտրոնական հերոսի առաջնությունը, որին վերագրվում են մեկ այլ հերոսի հետ կապված միջադեպերը: Վեպի նկատմամբ վերաբերմունքը փոխվել է (էպիկականից հեքիաթային): Վաղ Մոկաց պատմվածքներում էպոսի հերոսներն ընկալվում էին որպես նախնիներ: Պատմությունները հիմնականում համեմված էին «Գթասրտությամբ»: Իսկ հետագա գրառումներում էպոսը պատմվում է որպես հեքիաթ: Հետագայում գրված պատմվածքների պատմողները, հիմնականում վարպետ արձակագիրներ չլինելով, հարցումների ավարտից հետո պատմել են էպոսի որոշ հատվածներ, այդ դեպքում մենք արդեն գործ ունենք ոչ թե էպոսի, այլ մեկ այլ ժանրի ՝ ավանդույթի հետ: Լուսինե Հարությունյան «ՍԱՍՆԱ SՌԵՐ» -ի ՎԵՐ PԻՆ RԱՄԱՆԱԿՈՒՄ ԳՐՎԱ ՊԱՏՄՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ԱՌԱՆՁՆԱՀԱՏԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ Բանալի բառեր. Սասնա rerռեր, Մուշի պատմություն, Մոկաց պատմություն, Սասնոյի պատմություն, գրված վերջին շրջանում, դրդապատճառ, պատմող: ։
| Հոդվածում ուսումնասիրվել են ուշ շրջանի՝ 1970-ական թթ. հետո գրառված Մշո, Մոկաց և Սասնո պատումները։
Համեմատելով տարբեր տարիներին գրառված պատումները, ցույց ենք տվել ուշ գրառված պատումների յուրահատկությունները։
Էպոսի քառաճյուղ համակարգը ուշ գրառված պատումներում, հիմնականում, բացակայում է, ընդգծվում է մեկ կենտրոնական կերպարի առաջնությունը, որին էլ վերագրվում է մեկ ուրիշ հերոսի մասին ասված միջադեպերը։
Մանրամասնությունները բացակայում են, պատումները ներկայացվում են հակիրճ, այդ պատճառով շատ մոտիվներ ներկայացվում են մեկ նախադասությամբ կամ կցկտուր հիշողությամբ։
|
ԿՈՂՄԵՐԻ ՀԱՄԱՁԱՅՆՈՒԹՅԱՄԲ ՎԵՐԱՔՆՆՈՒԹՅՈՒՆԻՑՀՐԱԺԱՐՎԵԼԸ՝ ՈՐՊԵՍ ԴԱՏԱԿԱՆ ՊԱՇՏՊԱՆՈՒԹՅԱՆԻՐԱՎՈՒՆՔԻ ՍԱՀՄԱՆԱՓԱԿՈՒՄՄարդու և քաղաքացու հիմնական իրավունքների և ազատություններիհարգումն ու պաշտպանությունը հանրային իշխանությունների պարտականությունն է։
Այդ իրավունքների շարքում իր առանձնահատուկ նշանակություննունի արդար դատաքննության իրավունքը։
ՀՀ Սահմանադրությունը և «Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության կոնվենցիան»1 ամրագրում են անձի արդարդատաքննության իրավունքը։
Գործող սահմանադրության 61-րդ հոդվածըսահմանում է, որ յուրաքանչյուր ոք ունի իր իրավունքների և ազատությունների արդյունավետ դատական պաշտպանության իրավունք, իսկ Կոնվենցիայի6-րդ հոդվածը նշում է. «Յուրաքանչյուր ոք ունի իրավունք, որպեսզի իր գործնարդարացիորեն, հրապարակայնորեն և խելամիտ ժամկետներում քննվի օրենքով հիմնված անկախ և անաչառ դատարանի կողմից, որը որոշում կկայացնիկա՛մ իր քաղաքացիական բնույթի իրավունքների և պարտականություններիվերաբերյալ վեճերի կա՛մ իր դեմ ուղղված քրեական մեղադրանքի հիմնավորվածության վերաբերյալ...»։
Ինչպես տեսնում ենք, նշված նորմերը արտացոլում են անձի դատականպաշտպանվածության և արդար դատաքննության իրավունքները։
Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանը իր նախադեպային որոշումներից մեկում նշել է, որ Կոնվենցիան պետություններին չի պարտավորեցնում ստեղծելվերաքննիչ և վճռաբեկ դատարաններ, այն պետության բացառիկ իրավասությունն է, սակայն այն դեպքում, երբ ստեղծվել են համապատասխան ատյանները, պետությունը պարտավորվում է հետևել, որ դատավարության մասնակիցները այդ դատական ատյաններում նույնպես օգտվեն Կոնվենցիայի 6-րդ1 Տե՛ս 04.11.1950 թ.-ի «Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիան, ՀՀ-ի համար ուժի մեջ է մտել 26.04.2002 թ., ՀՀ ՊՏ2002.06.05/17(192)։
հոդվածով սահմանված հիմնարար բոլոր երաշխիքներից2։
ԱյդուհանդերձՄարդու իրավունքների Եվրոպական դատարանը դատական ակտի բողոքարկումը չի դիտարկում որպես արդար դատաքննության իրավունք տարր, քանիոր պետությունը չունի պարտականություն ստեղծելու վերաքննիչ կամ վճռաբեկ դատարաններ3։
Այնուամենայնիվ, եթե պետությունը ստեղծել է վերադաս դատականատյան, ուրեմն պարտավորություն է սահմանել ապահովելու անձի դատարանդիմելու իրավունքը, հետևաբար այս դեպքում վերաքննիչ դատարան դիմելըդառնում է անձի արդար դատաքննության իրավունքի տարր։
Դատականպաշտպանության իրավունքը ոչ միայն խախտված կամ վիճարկվող իրավունքը վերականգնելու պահանջով հայց հարուցելն է առաջին ատյանի դատարան,այլև դատական ակտը վերաքննիչ դատարան բողոքարկելու իրավունքն է այնդեպքում, երբ պետությունը ստեղծել է այդպիսի դատական ատյան։
Այս առումով հիշատակման է արժանի ռուս նշանավոր իրավաբան Լ. Ա.Տերեխովայի տեսակետն առ այն, որ խախտված իրավունքների և ազատությունների դատական պաշտպանությունը ենթադրում է դրա բաղադրությունըկազմող տարրերի համալիրություն, այն է` դատարան դիմելու, վերջնական դատական ակտի կայացմամբ գործի քննության, դատական սխալի վերացման ևդատական ակտի կատարման իրավունք4։
Իսկ հայ իրավաբան ի.գ.թ. դոցենտՍ. Մեղրյանը նշում է, որ դատական պաշտպանության սահմանադրականիրավունքի իրացման կարևորագույն երաշխիքներից մեկն առնվազն երկուդատական ատյաններում իրավունքի պաշտպանություն հայցելու հնարավորության օրենսդրական ամրագրումն է5։
ՀՀ Սահմանադրական դատարանն իր որոշումներից մեկում նշել է, որ դատական ակտերի բողոքարկման ինստիտուտը այն հիմնական և էական իրավական երաշխիքն է, որի միջոցով ապահովվում է ստորադաս դատարանիկողմից արդար դատաքննության իրավունքի հիմնական բաղադրատարրերիպահպանումը6։
Այն դեպքում, երբ անձն իր իրավունքների պաշտպանությաննպատակով հայցադիմում է ներկայացնում առաջին ատյանի դատարան՝ արդարադատություն ակնկալելով, պետք է հնարավորություն ունենա նաև դիմե2 Տե՛ս Մարդու իրավունքների Եվրոպական դատարանի` «Սիալկովսկան ընդդեմ Լեհաստանի»(Sialkowska v.Poland) գործով 2007 թ.մարտի 22-ին կայացված վճիռ։
3 Տե՛ս Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի «Դելքորթն ընդդեմ Բելգիայի» գործով1970 թ. հունվարի 17-ի վճիռը և Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի23.10.1996 թ. Levages Prestations Services v. France գործով կայացված վճիռը։
4 Տե՛ս Терехова Л. А., Право на исправление судебной ошибки как компонент судебной защиты.Автореф. дисс... д.ю.н., Екатеринбург, 2008, с. 1։
5 Տե՛ս Մեղրյան Ս. Գ., «Առաջին ատյանի դատարանի քաղաքացիական գործերով դատականակտերը», Եր., ԵՊՀ հրատ., 2010, էջ 149։
6 Տե՛ս ՀՀ Սահմանադրական դատարանի 2012 թ. հուլիսի 18-ի թիվ ՍԴՈ-1037 որոշումը։
լու վերաքննիչ դատարան, որպեսզի ապահովվի իր արդար դատաքննությանիրավունքը։
Իր իրավունքների արդյունավետ պաշտպանության համար անձըվերաքննիչ դատարան ներկայացնում է վերաքննիչ բողոք։
Այսինքն՝ պետությունը կրում է անձի՝ վերաքննիչ դատարան դիմելու իրավունքը ապահովելու պարտականություն, քանի որ ՀՀ Սահմանադրության 3րդ հոդվածի համաձայն՝ մարդու և քաղաքացու հիմնական իրավունքների ևազատությունների հարգումն ու պաշտպանությունը հանրային իշխանությանպարտականություններն են։
Հետևաբար պետությունը պետք է ապահովի վերաքննիչ և վճռաբեկ դատարաններում անձի բողոքարկման իրավունքը։
Պետության պարտականությունն է ոչ միայն ապահովել անձի բողոքարկմանիրավունքի իրացումը, այլև դրա համար անհրաժեշտ կառուցակարգեր սահմանելը։
Վերաքննիչ և վճռաբեկ դատարան բողոք ներկայացնելը ապահովումէ անձի իրավունքների իրացումը և հնարավորություն է ընձեռում երաշխավորելու քաղաքացիական շրջանառության մասնակիցների իրավունքների ուօրինական շահերի պաշտպանությունը, այդ թվում՝ անձի՝ իր գործով օրինական և պատճառաբանված դատական ակտ ստանալը։
Երբ քաղաքացիական շրջանառության մասնակիցը դիմում է ստորադասդատարան՝ իր իրավունքների պաշտպանություն հայցելով, պետք է վստահություն ունենա առ այն, որ դատարանը պաշտպանելու է իր իրավունքներն ուօրինական շահերը՝ կայացնելով օրինական և հիմնավորված դատական ակտ,հակառակ պարագայում նա պետք է հնարավորություն ունենա, վերադաս դատական ատյան դիմելով, պարտավորեցնել ստորադաս դատական ատյանինկայացնել օրինական և պատճառաբանված դատական ակտ՝ այդպիսովպաշտպանելով իր իրավունքները։
Այն գիտակցությունը, որ կայացված ակտըբողոքարկման դեպքում վերանայվելու և բեկանվելու է վերադաս դատարանիկողմից, ստիպում է ստորադաս դատարաններին կայացնել օրինական և հիմնավորված դատական ակտեր։
Դատական ակտի բողոքարկման իրավունքը արդար դատաքննությանիրավունքի ապահովման կարևորագույն երաշխիք է։
Վերադաս դատարան դիմելը կամ դատական ակտը բողոքարկելը դատական պաշտպանության իրավունքի իրականացման ձևեր են, արդար դատաքննության իրավունքի ապահովման միջոցներ, որոնք ուղղված են քաղաքացիական շրջանառության մասնակիցների օրինական և հիմնավորված պահանջների բավարարմանը, իրավունքների հարկադիր պաշտպանությանը7։
Այս դեպքում առաջին ատյանիդատարանը հանդես է գալիս խախտված քաղաքացիական իրավունքների7 Տե՛ս Հովհաննիսյան Վ. Վ., Վերաքննիչ բողոքարկման իրավունքը որպես քաղաքացիական դատավարությունում արդար դատաքննության իրավունքի ապահովման միջոց, «ՀՀ Սահմանադրական դատարանի տեղեկագիր», Եր., 2011, թիվ 3(60), էջ 24։
պաշտպանությամբ՝ ի տարբերություն վերաքննիչ դատարանի՝ որը հանդես էգալիս խախտված արդար դատաքննության իրավունքի պաշտպանությամբ։
Եվ ցանկացած պարագայում, որ անձի արդար դատաքնության իրավունքըստորադաս դատարանի կողմից խախտելու հնարավորություն կա, կամ այնարդեն փաստացի խախտվել է, ուրեմն անձն անկասկած պետք է բողոքարկման հնարավորություն ունենա։
Համանման կարծիքի է նաև Հ. Մ. Տեր-Վարդանյանը։
Վերջինս նշում է, որ դատական ակտերի բողոքարկումը, վերադասդատարանի կողմից ստորադաս դատարանների կայացված դատական ակտերի նկատմամբ արդյունավետ հսկողությունը պետք է դիտարկել որպես արդարդատաքննության իրավունքի տարր։
Դատական ակտի բողոքարկումը պետք է ապահովվի դատական քննության ցանկացած փուլում։
Բողոքարկման ենթակա պետք է լինի ցանկացածդատական այն ակտը, որով միաժամանակ խախտվել է անձի` արդար դատաքննության իրավունքի որևէ տարր և դատական պաշտպանության իրավունքը գործի սխալ լուծման կամ դատական պաշտպանության իրավունքիցզրկելու հետևանքով8։
Այս առումով գտնում ենք, որ դատական վերահսկողություն իրականացնելու հնարավորությունը պետք է գոյություն ունենա կողմերիհամար քաղաքացիական իրավունքներ և պարտականություններ սահմանողդատական բոլոր ակտերի նկատմամբ9։
ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 208-րդ հոդվածի 1-ինմասը սահմանում է. «Եթե կողմերը առաջին ատյանի դատարանում կնքել ենվերաքննության իրավունքից հրաժարվելու վերաբերյալ համաձայնություն,ապա նման համաձայնություն կնքած կողմի «կողմերի» ներկայացրած վերաքննիչ բողոքը վերաքննիչ դատարանի կողմից ենթակա է քննության միայննման համաձայնություն կնքած մյուս կողմի համաձայնության դեպքում։
Գույքային պահանջով քաղաքացիական գործերով վերաքննությունը թույլատրելի է միայն, եթե տվյալ գործով վեճի առարկայի արժեքը գերազանցում էնվազագույն աշխատավարձի հիսնապատիկը»։
Վերոնշյալ հոդվածից բխում է, որ վերաքննիչ դատարան դիմելու իրավունքը որոշակիորեն սահմանափակվում է։
Այն դեպքում, երբ կողմերը կնքումեն վերաքննությունից հրաժարվելու համաձայնություն, այլևս չեն կարող օգտվել բողոքարկման իրավունքից։
Հարց է առաջանում. իսկ այն դեպքում, երբառաջին ատյանի դատարանը կայացրել է ոչ օրինական և պատճառաբանված8 Տե՛ս Տեր-Վարդանյան Հ. Մ., Արդար դատաքննության իրավունքի սահմանադրաիրավականհիմքերը Հայաստանի Հանրապետությունում, ի.գ.թ. աստիճանի հայցման ատենախոսություն,Եր., 2009, էջ 12։
9 Տե՛ս Գրիգորյան Վ., Հայաստանի Հանրապետության վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանիկողմից ընդհանուր իրավասության դատարանի վճիռը բեկանելուև փոփոխելու դեպքում կայացվող որոշման բնույթը և բողոքարկման հետ կապված հիմնախնդիրները։
դատական ակտ, իսկ կողմերը կնքել են վերաքննությունից հրաժարվելու համաձայնություն, և կողմը, որի շահերը ոտնահարվել են, հնարավորություն չունի դիմելու վերաքննիչ դատարան, դատական ակտը մտնելո՞ւ է օրինականուժի մեջ արդյոք, և համարվելո՞ւ է, որ առաջին ատյանի դատարանը արդարադատություն է իրականացրել։
Վերաքննությունը վերադաս դատական ատյանի կողմից ստորադաս դատարանի գործունեության նկատմամբ վերահսկողություն իրականացնելունպատակ է հետապնդում, սակայն սահմանափակելով անձի վերաքննիչ դատարան դիմելու իրավունքը՝ ինքնըստինքյան սահմանափակում ենք նաև վերաքննիչ դատարանի հնարավորությունը առաջին ատյանի դատարանի նկատմամբ վերահսկողություն իրականացնելը և դատարանի գործունեության օրինականությունն ապահովելը։
Հետևաբար, սահմանափակելով վերաքննիչ դատարան դիմելու հնարավորությունը՝ սահմանափակում ենք նաև վերաքննիչդատարանի առաջին ատյանի դատարանի դատական ակտերի օրինականության և հիմնավորվածության ստուգման իրավունքը։
Եվրոպայի խորհրդի Նախարարների կոմիտեի 1995 թ. փետրվարի 7-ի«Քաղաքացիական և տնտեսական գործերով բողոքարկման համակարգերի ևընթացակարգերի գործադրման և գործունեության կատարելագործման մասին» թիվ R(95)5 հանձնարարականի 1-ին հոդվածի «a» կետով սահմանվել է,որ սկզբունքորեն պետք է գոյություն ունենա ստորադաս դատարանի (առաջինատյանի դատարան) կայացրած ցանկացած որոշման նկատմամբ վերադասդատարանի (երկրորդ ատյանի դատարան) կողմից վերահսկողություն իրականացնելու հնարավորություն։
Դատական վերանայումը պետք է դիտարկել որպես վերաքննիչ կամվճռաբեկ բողոքարկման իրավունքների իրականացումն ապահովելու կառուցակարգ, որը միաժամանակ հնարավորություն է ընձեռում երաշխավորելուօրինական և հիմնավորված դատական ակտերի կայացումը, օրենքի միատեսակ կիրառությունը, քաղաքացիական շրջանառության մասնակիցների իրավունքների, ազատությունների և օրինական շահերի պաշտպանութունը10։
Ստացվում է, որ սահմանափակելով վերաքննիչ բողոքի հնարավորությունը՝վերաքննիչ դատարանի դերակատարումը դառնում է առարկայազուրկ և անիմաստ։
Բնականաբար, կողմերն իրենք են իրենց համաձայնությամբ սահմանափակում իրենց իսկ իրավունքը դիմելու վերաքննիչ դատարան, սակայն որքանո՞վ է նպատակահարմար և իրավաչափ նման հնարավորության նախատե10 Տե՛ս Հովհաննիսյան Վ. Վ., Վերաքննիչ բողոքարկման իրավունքը որպես քաղաքացիականդատավարությունում արդար դատաքննության իրավունքի ապահովման միջոց, «ՀՀ Սահմանադրական դատարանի տեղեկագիր», Եր., 2011, թիվ 3(60), էջ 102։
սումը օրենսդրությամբ այն պարագայում, երբ նորմը չի բխում թե՛ արդարադատության և թե՛ դատավարության մասնակիցների շահերից։
ՀՀ Սամանադրության 78-րդ հոդվածի համաձայն՝ հիմնական իրավունքների և ազատությունների սահմանափակման համար ընտրված միջոցներըպետք է պիտանի և անհրաժեշտ լինեն Սահմանադրությամբ սահմանվածնպատակին հասնելու համար։
Սահմանափակման համար ընտրված միջոցները պետք է համարժեք լինեն սահմանափակվող հիմնական իրավունքի ևազատության նշանակությանը։
Ինչպես վերը նշեցինք, արդար դատաքննության տարր հանդիսացող դատական պաշտպանության իրավունքի մեջ է մտնում նաև դատական ակտիբողոքարկման իրավունքը, հետևաբար այն հիմնական իրավունք է, որը պատկանում է ցանկացած անձի, Սահմանադրության համապատասխան կարող էսահմանափակվել միայն համաչափության պայմանների պահպանման դեպքում։
Քանի որ հանրային իշխանությունը սահմանափակված է մարդու և քաղաքացու հիմնական իրավունքներով և ազատություններով՝ որպես անմիջականորեն գործող իրավունք, «Սահմանադրության 3-րդ հոդված» ուստի պետությունը պետք է բողոքարկման իրավունքը ընդունի որպես անիմջականորեն գործող իրավունք, և դրա սահմանափակումները թույլատրվում են միայնՍահմանադրությամբ նախատեսված նպատակին հասնելու համար, իսկ նպատակն ու կիրառվող միջոցները պետք է համաչափ լինեն։
Սահմանադրական դատարանը համապատասխան որոշումների մեկումնշում է. «ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 208-րդ հոդվածի2-րդ մասը ճանաչվել է Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրության18-րդ և 19-րդ հոդվածներին հակասող և անվավեր` այնքանով, որքանով չինախատեսում բողոքարկման իրավունքի սահմանափակումից բացառություններ բոլոր այն դեպքերում, երբ առաջին ատյանի դատարանը թույլ է տվել արդար դատաքննության իրավունքի բուն էությունը խաթարող դատական սխալ,մասնավորապես, երբ չեն պահպանվել ՀՀ Սահմանադրության 19-րդ հոդվածի1-ին մասով և Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին 1950 թ. նոյեմբերի 4-ի կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի 1-ինմասով նախատեսված դատավարական երաշխիքները (50.000 ՀՀ դրամ հայցագինը չգերազանցող քաղաքացիական գործերով վերաքննիչ բողոք կարողէ բերվել միայն այն դեպքում, եթե առաջին ատյանի դատարանը թույլ է տվելարդար դատաքննության իրավունքի բուն էությունը խաթարող խախտում)»11։
Այսինքն՝ այն դեպքում, երբ առաջին ատյանի դատարանը թույլ է տալիս արդար դատաքննության իրավունքի բուն էությունը խաթարող դատական սխալ,11 Տե՛ս ՀՀ Սահմանադրական դատարանի 2012 թ. հուլիսի 18-ի թիվ ՍԴՈ-1037 որոշումը։
ապա դատական ակտը ենթակա է վերանայման անկախ կողմերի միջև վերաքննությունից հրաժարվելու համաձայնության առկայության։
Հետևաբարգոնե բողոքարկման իրավունքի սահմանափակումից բացառություն չնախատեսելու պարագայում այն չի համապատասխանում սահմանադրությանը։
Դատական պաշտպանության, ինչպես նաև բողոքարկման իրավունքըհավասարապես պատկանում է բոլոր քաղաքացիներին, քանզի օրենքովպաշտպանվում է անձի՝ դատարան դիմելու իրավունքը։
Այսինքն՝ քաղաքացինբողոքարկման իրավունքի ունակություն ունի, իսկ Քաղ. դատավարությանօրենսգրքի 25-րդ հոդվածի 3-րդ մասը սահմանում է, որ քաղաքացու իրավունակության լրիվ կամ մասնակի հրաժարվելուն և նրա իրավունակության սահմանափակելուն ուղղված գործարքներն առոչինչ են։
Եվ քանի որ գործարքը ֆիզիկական ու իրավաբանական անձանց գործողություններն են, որոնքուղղված են քաղաքացիական իրավունքներ ու պարտականություններ առաջացնելուն, փոփոխելուն կամ դադարեցնելուն, ուստի կողմերը գործողությունեն կատարում, այն է՝ համաձայնություն են կայացնում վերաքննությունից հրաժարվելու։
Իսկ կողմերի միջև կնքված վերաքննությունից հրաժարվելու համաձայնությունը ոչ այլ ինչ է, եթե ոչ կողմերի միջև գործարք, որը անձին սահմանափակում է իր դատավարական իրավունքը իրացնելուց։
Ուստի նման համաձայնությունը, որը փաստացիորեն սահմանափակում է անձի դատականպաշտպանության իրավունքը, առոչինչ է։
Այսպիսով՝ ընդհանրացնելով կարելի է ասել, որ Քաղ. դատավարությանօրենսգիրքը 208-րդ հոդվածի 1-ին մասով սահմանափակում է անձի կարևորագույն իրավունքներից մեկը՝ արդար դատաքննության տարր կազմող դատական ակտի բողոքարկման իրավունքը։
Քանի որ դատավարության մասնակիցների համար իրավունքները թույլատրելի վարքագիծ են և ոչ պարտադիր,ապա մասնակիցները իրենք են որոշում դիմել վերադաս դատական ատյան,թե ոչ։
Սակայն այն պարագայում, երբ պետությունն է նման սահմանափակումնախատեսում՝ թեպետ կողմերի կամահայտնությամբ, միևնույնն է, սահմանափակվում է անձի իրավունքը։
Բացառված չէ, որ կողմը կնքի համաձայնությունվերաքննությունից հրաժարվելու, սակայն հետագայում վճռի հրապարակումից հետո, համաձայն չլինելով դատական ակտի հետ, ցանկանա բողոքարկելայն իր շահերը պաշտպանելու նկատառումներով։
Բացի այդ՝ անհասկանալիեն օրենսդիրի կողմից նման նորմի սահմանման խիստ անրաժեշտության հիմնավորումները։
Եթե դատարանների ծանրաբեռնվածությունն է օրենսդիրըհաշվի առել՝ նման նորմ սահմանելով, կարծում ենք, որ այն արդարացված չէ։
Ասվածի վերաբերյալ պատկերացում կազմելու համար բերենք հետևյալօրինակը. գործին մասնակցող անձինք առաջին ատյանի դատարանում կնքելեն վերաքննությունից հրաժարվելու վերաբերյալ համաձայնություն, դատավ ճիռ է կայացվել, որի հետ կողմերից մեկը չի համաձայնվում՝ գտնելով, որ առկա է իր իրավունքների խախտում, բացի այդ՝ դատական նիստի արձանագրությունը բացակայում է։
Ստացվում է՝ կողմը զրկվում է իր իրավունքների պաշտպանության իրավունքից, ավելին՝ խաթարվում է արդարադատության բուն էությունը, և, բնականաբար, դատարանը իմաստազրկվում է։
Հավելենք նաև, որ ՔԴՕ 213-րդ հոդվածի 1-ին մասի 6-րդ կետը վերաքննիչ բողոքի վերադարձման հիմք է համարում այն, որ գործին մասնակցողանձանց միջև առկա է վերաքննության իրավունքից հրաժարվելու վերաբերյալհամաձայնություն, և նման համաձայնություն կնքած կողմը չի համաձայնելգործը վերաքննիչ դատարանում քննելու վերաբերյալ։
Առավել անհասկանալիէ այն, թե ինչպես է մյուս կողմը համաձայնություն տալու այն դեպքում, երբ կնքած համաձայնությունը բխում է իր իսկ շահերից։
Ակնհայտ է, որ դատականակտը վերադաս դատարան է վիճարկում հիմնականում այն կողմը, ի վնասորի կայացվել է դատական ակտը, հետևապես տրամաբանական է, որ մյուսկողմը, ի շահ որի կայացվել է դատական ակտ, երբևէ չի տա իր համաձայնությունը՝ մյուս կողմին դիմելու վերաքննիչ դատարան։
Քաղաքացիական դատավարության նախագիծը նույնպես համանման դրույթ է նախատեսել, սակայն, իտարբերություն գործող Քաղ. դատավարության օրենսգրքի՝ այլևս չի պարունակում հոդվածի այն մասը, որով սահմանվում էր. «և նման համձայնությունկնքած մյուս կողմը չի համաձայնվել գործը վերաքննիչ դատարանում քննելուվերաբերյալ»։
Ինչևէ, կարծում ենք, որ անիմաստ է նման նորմի սահմանումը։
Համեմատական կարգով նշենք, որ ՌԴ քաղ. դատավարության օրենսգրքումնման նորմ նախատեսված չէ։
Այսինքն՝ ՌԴ օրենսդիրը նպատակահարմար չիգտել նման նորմի նախատեսումը իր օրենսդրությունում, առավել ևս, որ այնսահմանափակում է անձի կարևորագույն սահմանադրական իրավունքներիցմեկը։
ՀՀ ՔԴՕ թերություններից է նաև այն, որ որևէ վերաքննությունից հրաժարվելու կառուցակարգ նախատեսված չէ։
Այսինքն՝ օրենսդիրը, նախատեսելով վերաքննությունից հրաժարվելու հնարավորություն, չի մասնավորեցրելդրա իրականացման կարգը։
Արդյո՞ք դատարանը հաստատում է կողմերի համաձայնությունը, արդյո՞ք դատարանն ունի պարտականություն ստուգելուկողմերի կամահայտնությունը կամ կողմերի իրազեկվածությունը առ այն, որսահմանափակվում է վերաքննիչ դատարան դիմելու իրավունքը։
Այն դեպքում,երբ անձը նման համաձայնություն է կնքել մոլորության ազդեցության տակ,ենթակա՞ է արդյոք քննության նրա բողոքը վերաքննիչ դատարան։
Նման կառուցակարգերի բացակայությունը պրակտիկայում առաջացնում է խնդիր, քանի որ միատեսակ կիրառություն չկա, սակայն իրավական ակտը պետք է լինիորոշակի՝ իրավական որոշակիության սկզբունքից ելնելով։
Ընդհանրացնելով՝ կարելի է եզրահանգել, որ Քաղ. դատավարությանօրենսգքրի 208-րդ հոդվածի 1-ին մասը չի բխում Սահմանադրությամբ երաշխավորված անձի իրավունքներից, իսկ Սահմանադրությունը ունի բարձրագույն իրավաբանական ուժ, և օրենքներն ու ենթաօրենսդրական ակտերըպետք է անպատճառ համապատասխանեն սահմանադրությանը։
Մեր կարծիքով՝ նման նորմի գոյությունը առարկայազուրկ է և անիմաստ։
Առաջարկումենք վերացնել անձի դատական պաշտպանության, այդ թվում՝ բողոքարկմանիրավունքի սահմանափակումը։
Հասմիկ Նազարեթյան ԿՈՂՄԵՐԻ ՀԱՄԱՁԱՅՆՈՒԹՅԱՄԲ ՎԵՐԱՔՆՆՈՒԹՅՈՒՆԻՑ ՀՐԱԺԱՐՎԵԼԸ՝ ՈՐՊԵՍ ԴԱՏԱԿԱՆ ՊԱՇՏՊԱՆՈՒԹՅԱՆ ԻՐԱՎՈՒՆՔԻ ՍԱՀՄԱՆԱՓԱԿՈՒՄԲանալի բառեր՝ արդար դատաքննություն, դատական պաշտպանություն, բողոքարկման ։
| Սույն գիտական աշխատությունում անդրադարձ է կատարվում անձի արդար դատաքննության և դատական պաշտպանության իրավունքներին։
Վերլուծության է ենթարկվում դատական ակտի բողոքարկման իրավունքը՝ որպես արդար դատաքննության իրավունքի տարր։
Ուսումնասիրության են ենթարկվում մի շարք հեղինակների կարծիքներ։
Ինչպես նաև ուսումնասիրության է ենթարկվում ինչպես գործող Քաղ. դատավարության օրենսգրքի, այնպես էլ քաղաքացիական դատավարության նոր օրենսգրքի նախագծի համապատասխան դրույթը՝ ուղղված անձի վերաքննության իրավունքը սահմանափակելուն։
Առաջարկվում է վերացնել անձի արդար դատաքննության տարր հանդիսացող դատական պաշտպանության, այդ թվում՝ նաև բողոքարկան իրավունքի սահմանափակումները։
|
ԿՈՂԱԿՆԵՐԻ «CAPOETA SP»՝ ԷՐԻԹՐՈՑԻՏՆԵՐԻՁԵՎԱՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ ԿԱԽՎԱԾ ՋՐԱԿԱԼՆԵՐԻԱՂՏՈՏՎԱԾՈՒԹՅՈՒՆԻՑՆերածություն։
Հայաստանում վերջին տարիներին լայնորեն զարգանումէ հանքահումքային արդյունաբերությունը, որը հանգեցնում է բնական ջրակալների տարբեր թափոններով և ծանր մետաղներով աղտոտման աճին։
Այդծանր մետաղներից են պղինձը, երկաթը, ցինկը, կապարը, կադմիումը և այլն։
Հայտնի է, որ ծանր մետաղներով աղտոտումն ունի ցիտոտոքսիկ և գենոտոքսիկ հետևանքներ, այն առաջացնում է ԴՆԹ-ի ոչնչացում, կորիզաբանական ևբջջաբանական խախտումներ բջիջներում, այդ թվում՝ կորիզի ոչնչացում, բջիջների ձևափոխություններ և այլն (Witeska and Kosciuk, 2003; Velcheva et al.,Минеев, 2014 և այլն)։
Այդ առումով, Հայաստանում ևս կատարվել են մի շարքուսումնասիրություններ, որոնք նվիրված են ծանր մետաղների ազդեցությանըհողի, ջրի, բույսերի և մարդու առողջության վրա (Saghatelyan, 2004;Amirkhanyan, 2007)։
Միաժամանակ, վերջին տարիներին հրատարակվել ենկենդանիների վրա ծանր մետաղների ազդեցությանը նվիրված աշխատանքներ (Stepanyan et al., 2011; Stepanyan I.E., G.H. Karagyan. 2012, Hovhannisyanet al., 2012; Harutyunyan et al., 2014), որոնցում մասնավորապես ցույց է տրված պղնձի, ցինկի, կապարի իոնների և ուրիշ այլ մետաղների ազդեցությունըտարբեր օրգանիզմների՝ ձկների, երկկենցաղների ու սողունների որոշ բջջայինբնութագրերի վրա։
Հարկ է նշել, որ ցիտոտոքսիկ և գենոտոքսիկ հետազոտությունների հիմնական մասը կատարվել են ձկների վրա (Романов, Ковалев 2003; Furnus etal., 2014 և այլն)։
Այդ իսկ պատճառով էլ Հայաստանում տարածված կենդանատեսակների վրա ծանր մետաղների ազդեցության ուսումնասիրության համար մենք գերադասեցինք ընտրել լայնորեն տարածված ու բազմաքանակ այնպիսի ձկնատեսակների, ինչպիսիք են կողակների ցեղին՝ «CapoetaValenciennes», 1842 պատկանող տեսակները, որոնք Հայաստանում ներկայացված են երկու տեսակով ՝ Սևանի կողակով՝ «Capoeta sevangi» և Կուրի կողակով «Capoeta capoeta capoeta»։
Այդ ձկնատեսակները կարգաբանորեն մոտեն իրար և հաճախ դիտարկվում են որպես մեկ տեսակի պատկանող տարբեր ենթատեսակներ, հանդիպում են Հայաստանի համարյա թե բոլոր խոշոր ջրակալներում՝ գետերում, ջրամբարներում, նաև Սևանա լճում (Пипоян, 2012)։
Կողակները համարվում են արժեքավոր ձկնատեսակներ և լայնորեն օգտագործվում են բնակչության կողմից՝ որպես սնունդ։
Հարկ է նշել նաև, որ Սևանալճում բնակվող կողակներն ընդգրկված են Հայաստանի Հանրապետությանկենդանիների Կարմիր գրքում (2010)։
Կողակների վրա ծանր մետաղներիհնարավոր ազդեցությունը որոշելու մենք մեր ուշադրությունը սույն աշխատանքում բևեռել ենք նրանց էրիթրոցինտների վրա, որոնք, լինելով բարձրմասնագիտացված ու մեծաքանակ բջիջներ, առավել հաճախ են ենթարկվումբջջաձևաբանական փոփոխությունների, ինչն էլ կարող է պատճառ դառնալօրգանիզմում ընթացող գործընթացների ոչ լիարժեք իրականացմանը, անգամմահվան։
Ելնելով վերագրյալից՝ մեր ուսումնասիրման նպատակն է համեմատական վերլուծության միջոցով պարզել, թե տարբեր աղտոտվածությունունեցող ՀՀ առանձին գետերում (Տաշիր, Դեբեդ, Արաքս) բնակվող կողակներիէրիթրոցիտներում ինչպիսի բջջաձևաբանական փոփոխություններ են առացնում ծանր մետաղները։
Աշխատանքի նյութը և մեթոդները։
Ուսումնասիրման համար նյութ ենծառայել կողակների 11 առանձնյակ, որոնք որսվել են 2014-2015 թթ. Դեբեդ(ք. Ալավերդու շրջակայք), Տաշիր (ք. Տաշիրի շրջակայք) և Արաքս (Արմաշ գյուղի շրջակայք) գետերից։
Էրիթրոցիտների նմուշօրինակները պատրաստելուհամար յուղազրկված ապակու վրա վերցրել ենք կողակների արյան քսուկներ,այնուհետև արյան այդ նմուշօրինակները չորացրել ենք օդում և ֆիքսել 95%մեթանոլով, որից հետո դրանք ներկել ենք 4%-անոց Գիմզա ներկով։
Բջիջների թվային լուսանկարները ստացել ենք լուսային մանրադիտակիմիջոցով («NU-2E» (Germany), խոշորացումը՝ 1125 (90 անգամից մինչև 12,5անգամ), համալրված CANON EOS 600D տեսախցիկով։
Նկարները ստացել ենք «JPEG» ձևաչափով, 960 × 720 պիքսել։
Բջիջների համեմատական վերլուծության և վիճակագրական տվյալներիմշակման համար օգտագործել ենք «ImageJ 1.48 v» ծրագիրը (Rasbend, WS,ImageJ, ԱՄՆ Nationalhttp։
//imagej.nih.gov/ij/) և «Excel 2007» (MS Corporation, USE)։
Ուսումնասիրության արդյունքները։
Ուսումնասիրելով կողակների էրիթրոցիտների ձևափոխությունները, ինչպես նաև կորիզային քայքայումը, մերկողմից հայտնաբերվել են ձևափոխությունների հետևյալ տիպերը. շեղանկյուն, կաթիլաձև, կնճռոտված, փքված, սրածայր, կիսալուսնաձև, ամեոբաձև,երկկորիզանի էրիթրոցիտներ և էրիթրոցիտներ, որոնց կորիզը կենտրոնում չէ(հավանական է, որ ներսում կա որևէ ներբջջային մակաբույծ) (նկար 1-ում)։
Նկար 1. Էրիթրոցիտներում հանդիպած ձևափոխությունները` 1-նորմալ հասուն էրիթրոցիտ, 2-շեղանկյուն էրիթրոցիտ, 3-կաթիլաձև էրիթրոցիտ 4-կնճռոտված էրիթրոցիտ,5-փքված էրիթրոցիտ, 6-սրածայր էրիթրոցիտ, 7-Էրիթրոցիտ, որի կորիզը կենտրոնումչէ, 8-կիսալուսնաձև էրիթրոցիտ, 9-ամեոբաձև էրիթրոցիտ, 10-երկկորիզանի էրիթրոցիտ։
Տաշիր գետի կողակների արյան բջջաբանական նմուշօրինակների մոտձևափոխված էին էրիթրոցիտների ընդհանուր քանակի 7,6%-ը։
Համեմատաբար շատ են հանդիպում փքված, կնճռոտված և կաթիլաձև տիպի ձևափոխությունները։
Դեբեդ գետի կողակների արյան բջջաբանական նմուշօրինակների մոտձևափոխված էին էրիթրոցիտների ընդհանուր քանակի 25.6 %-ը։
Ինչպես ևՏաշիր գետում, այնպես էլ Դեբեդ գետի կողակների էրիթրոցիտներում համեմատաբար շատ են հանդիպում փքված, կաթիլաձև և կնճռոտված տիպի ձևափոխությունները։
Արաքս գետի կողակների արյան բջջաբանական նմուշօրինակների մոտձևափոխված էին էրիթրոցիտների ընդհանուր քանակի 2 %-ը։
Էրիթրոցիտներում նույնպես համեմատաբար շատ են հանդիպել կաթիլաձև, կնճռոտված,փքված տիպի ձևափոխությունները։
Բոլոր ուսումնասիրված և նկարագրված էրիթրոցիտների ձևափոխությունները Տաշիր, Դեբեդ և Արաքս գետերի կողակների նմուշօրինակներումհանդիպում են տարբեր հաճախականությամբ, ինչը ներկայացված է նկար 2ում։
Նկար 2. Նկարում պատկերված է Տաշիր, Դեբեդ և Արաքս գետերում հանդիպած էրիթրոցիտների ձևափոխությունների տոկոսային պատկերը։
Տաշիր, Դեբեդ և Արաքս գետերում հանդիպող որոշ ծանր մետաղներիիոնների կոնցենտրացիաները և այդ մետաղների սահմանափակող կոնցենտրացիաների թույլատրելի (ՍԹԿ ձկնաբուծության համար) արժեքները ներկայացված են աղյուսակ 1-ում։
Աղյուսակ 1Ծանր մետաղների պարունակությունը գետերումՄետաղներՊղինձ (Cu)Քրոմ (Cr)Մանգան (Mn)Երկաթ (Fe)Կապար (Pb)Ցինկ (Zn)Կադմիում (Cd)գ. Տաշիր(ք. Տաշիր)գ. Դեբեդգ. Արաքս(ք. Ալավերդի)(գյուղ Արմաշ)Տվյալներ չկանՏվյալներ չկանՏվյալներ չկանՏվյալներ չկանՏվյալներ չկանՏվյալներ չկանՏվյալներ չկանՍԹԿ Եզրակացություն։
Ուսումնասիրելով Հայաստանի երեք գետերից (Տաշիր,Դեբեդ և Արաքս) վերցված կողակների էրիթրոցիտների բջջա-ձևաբանականբնութագրերը, կատարել էրիթրոցիտների ձևափոխության աստիճանի համեմատական վերլուծություն և դրանք համադրելով այդ ջրերում որոշ ծանր մետաղների քանակական ու որակական իոնային կազմի հետ եկել ենք այն եզրակացության, որ.Հայաստանի 3 գետերի կողակների մոտ առկա է էրիթրթցիտների 9 տիպիձևափոխություններ, որոնք հանդիպում էին տարբեր հաճախականութամբ։
Առավել մեծաքանակ են հետևյալ երեք տիպի ձևափոխությունները՝ փքվածտիպ (7,43%), կաթիլաձև տիպ (6,72 %) և կնճռոտված տիպ (4,36%)։
Կողակների էրիթրոցիտների ամենաշատ ձևափոխությունները դիտվումեն Դեբեդ գետում (ք. Ալավերդու շրջակայք՝ 25,6%), համեմատաբար ավելիքիչ՝ Արաքս գետում (գյուղ Արմաշի շրջակայք՝ 2%)։
Դեբեդ և Տաշիր գետերում առավել հաճախակի հանդիպում է էրիթրոցիտների փքված տիպի ձևափոխությունը՝ համապատասխանաբար 4,81 % և 2,4%, իսկ Արաքսում՝ կաթիլաձև էրիթրոցիտները՝ 1,12 %։
Գետերի քիմիական կազմը, ծանր մետաղների պարունակությունն ուսումնասիրելով պարզեցինք, որ գետերից ամենակեղտոտը դա Դեբեդն էր ցինկի ևպղնձի բավականին մեծ պարունակությամբ։
Գրականությունлягушки Rana ridibunda Pallas, 1771 Саратовского водохранилища // Самарская Лука։
2. Пипоян С. Х. 2012. Ихтиофауна Армении։
этапы формирования и современное14։
557-563. Mountain Areas-Ecological Problems of Cities, Yerevan, pp։
16-19. L. Martins. 2014. The hematological profile of farmed Sorubim lima։
reference intervals,micronucleus test. Environ. Toxicol., 22։
422-435. assessment of heavy metal pollution of the territory of Yerevan. Nat.Sci. New Electr.J., 3։
pp։
36-41.Problems of Cities, Yerevan, pp։
63-69. the cyto-morphological characteristics of erythrocytes of Bufo variabilis (Anura։
Bufonidae)and Darevskia raddei (Sauria։
Lacertidae) in Armenia // Proceedings of the internationalInternational Symposium of Ecologists of Montenegro, Sept. 20-25, Kotor, pp։
155-161. zinc exposure. Environ. Sci. Pollut. Res. Int, 10։
284-286. Pelophylax ridibundus (Amphibia։
Anura) // J. of Envir. Scien. and Techn., 4։
172-181ԿՈՂԱԿՆԵՐԻ «CAPOETA SP»՝ ԷՐԻԹՐՈՑԻՏՆԵՐԻ ՁԵՎԱՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸԿԱԽՎԱԾ ՋՐԱԿԱԼՆԵՐԻ ԱՂՏՈՏՎԱԾՈՒԹՅՈՒՆԻՑ Բանալի բառեր՝ Հայաստան, ձուկ, կողակ, էրիթրոցիտ, բջջային ձևափոխություններԷլյա ԽաչատրյանԱմփոփում։
| Ուսումնասիրվել են Հայաստանի` Տաշիր գետ (ք. Տաշիրի), Դեբեդ գետ (ք. Ալավերդիի), Արաքս գետ (գյ. Արմաշի) կողակների էրիթրոցիտների բջջա-ձևաբանական առանձնահատկությունները։
Հայտնաբերվել է 9 տիպի ձևափոխություններ։
Ամենամեծը ` Դեբեդ գետ Կողակների մոտ (25,6%), ավելի քիչ` Արաքս գ. (2%)։
Հիմնականում հանդիպել են. փքված (7,43%), կաթիլաձև (6,72%), կնճռոտված (4,36%) ձևափոխություններ։
3 գետերիկողակների էրիթրոցիտների ձևափոխությունների աստիճանի վերլուծությունը և մետաղների քանակական և որակական բաղադրությունը համապատասխանում էին էրիթրոցիտների ձևափոխությունների բարձր աստիճանին Դեբեդում։
|
ԴԻՄԵԹԻԼՍՈՒԼՖՕՔՍԻԴԻ ԵՎ ԴԻԷԹԻԼՍՈՒԼՖՕՔՍԻԴԻ OH ՌԱԴԻԿԱԼՆԵՐԻՀԵՏ ՓՈԽԱԶԴԵՑՈՒԹՅԱՆ ԱՐԱԳՈՒԹՅԱՆ ՀԱՍՏԱՏՈՒՆՆԵՐԻ ՈՐՈՇՈՒՄԸՄՐՑԱԿՑԱՅԻՆ ԿԻՆԵՏԻԱԿՅԻ ՀԻՄԱՆ ՎՐԱԱյս աշխատանքում ուսումնասիրվել է դիմեթիլսուլֆօքսիդի և դիէթիլսուլֆօքսիդի ռադիկալներ կլանելու հատկությունները։
Ստացվել են ռեակցիաների արագության հաստատունների արժեքները։
Արդյունքները վկայում են, որ ԴԷՍՕ-ն ունի ռադիկալներ կլանելու ավելի մեծ ունակություն, քան ԴՄՍՕ-ը։
Հրաշալի հայտնի է ԴՄՍՕ-ի նշանակությունը բնական գիտությունների տարբերասպարեզներում, այդ թվում՝ քիմիական, կենսաբանական, բժշկական և երկրաբանական ֆիզիկայի ոլորտներում։
Այն որպես լուծիչ օգտագործվում է ոչ միայն օրգանական և նույնիսկ անօրգանական նյութերի համար, այլև հանդես է գալիս (գործումէ) քիմիական և կենսաբանական ռեագենտ տարբեր համակարգերում․ հատկապեսկարևորվում է դրա սոլվատացնող և կոմպլեքս առաջացնող հատկությունը։
Առանձնահատուկ հետաքրքրություն են ներկայացնում դրա ջրային լուծույթները՝ պայմանավորված վերջիններիս՝ կենսաբժշկական տարբեր ուղղություններում կիրառվելույուրահատկությամբ։
[3]-րդ աշխատանքում ցույց է տրվել, որ դիէթիլսուլֆօքսիդը (ԴԷՍՕ) դիմեթիլսուլֆօքսիդի (ԴՄՍՕ) պես ֆիզիկաքիմիական եզակի հատկություններ ունի և կարողէ կիրառվել կենսաբժշկության մեջ։
ԴԷՍՕ-նի համեմատ ԴՄՍՕ-ն ցուցաբերում էմոլեկուլային կոմպլեքսներ առաջացնելու ավելի մեծ ունակության կենսաբանականնշանակություն ունեցող այնպիսի նյութերի հետ, ինչպիսիք են խոլեստերոլը, միզանյութը և մոլեկուլային յոդը։
Քանի որ ԴՄՍՕ-ը սակավ թունավոր է, կենսաբանականհամակարգերում հիդրօքսիլ ռադիկալների հայտնաբերման և քանակական որոշմանհամար այն առաջարկվել է որպես մոլեկուլային փորձանմուշ [4]։
Նյութերը և մեթոդները։
ԴԷՍՕ-ն ստացվել և մաքրվել էր՝ համապատասխան[5]-րդ աշխատանքի ընթացակարգի։
Մաքրությունը, որը որոշվել էր գազային քրոմատոգրաֆի միջոցով, ավելի քան 99․5 զանգ. % էր։
Ջրի պարունակությունը չորացումիցհետո 0․01 զանգ. % էր։
ԴՄՍՕ-ն (99.9 % մաքրություն) և գունանյութը գնվել էր «AldrichChemical Co»-ից և օգտագործվել առանց լրացուցիչ մաքրման։
Որպես ՈՒՄ ճառագայթների աղբյուր օգտագործվել է սնդիկային լամպ։
ռադիկալներով օքսիդացման գործընթացում N,N-դիմեթիլ-4-նիտրոզոանի ռադիկալների հետլին (ՊՆԴՄԱ) մրցակից նյութ է։
Օրգանական որոշ նյութերի՝ OH փոխազդեցության հատկությունների ուսումնասիրությունը և մրցակցային կինետիկական մոտեցումը տրված են [6-8] աշխատանքներում։
Համաձայն այդ մոտեցման՝ ռադիկալներ ստացվում են H2O2-ի ֆոտոլիզի ժանամակ՝ λ=313 նմ երկարությամբալիքով ճառագայթելու արդյունքում։
Սպեկտրոֆոտոմետրիկ չափումները 400-800 նմտիրույթում իրականացվել են Specord 50PC սպեկտրոֆոտոմետրի օգնությամբ։
Արդյունքները և դրանց քննարկումը․ Ռեակցիաները սխեմատիկորեն կարելիէ պատկերել հետևյալ ձևով.որտեղ P-ն ուսումնասիրվող նյութն է (ԴՄՍՕ, ԴԷՍՕ)։
ՊՆԴՄԱ-ի կոնցենտրացիայիփոփոխությունն ուսումնասիրվել է ֆոտոմետրիկ եղանակով ( )։
Չափումներըկատարվել են Լ․ Բեերի օրենքի համաձայն՝ [ՊՆԴՄԱ]=f(t) կախվածության գծայինտիրույթում։
Ռեակցիոն միջավայրի pH-ը պահպանվում է հաստատուն`։
Ստացված արդյունքների հիման վրա կառուցվել են D= f(t) գրաֆիկները։
Վերջիններս որոշվել են ԴՄՍՕ-ի և ԴԷՍՕ-ի տարբեր կոնցենտրացիաների համար։
Այնուհետև դրանցից հաշվարկվել են կորերի tg-ները, որոնք ուղիղ համեմատականեն արագություններին։
Նկար 1․ ՊՆԴՄԱ-ի օպտիկ խտության կախվածությունը ՈՒՄ-ճառագայթման ժամանակից(λ=313նմ) DMSO-ի ներկայությամբ՝ 1. CDMSO=0, 2. CDESO=14.1 . 10-6 մոլ/լ, 3. CDESO=28.2 . 10-6 մոլ/լ,4. CDESO=42.3 . 10-6 մոլ/լ, 5. CDESO=56.4 . 10-6 մոլ/լ, 6. CDESO=70.5 . 10-6 մոլ/լՆկար 2․ tgα-ի (հաշված նկար 2-ից) կախվածությունը DMSO-ի կոնցենտրացիայիցՆկար 4․ tgα-ի (հաշված նկար 3-ից) կախվածությունը DESO-ի կոնցենտրացիայիցՆկար 3․ ՊՆԴՄԱ-ի օպտիկ խտության կախվածությունը ՈՒՄ-ճառագայթման ժամանակից(λ=313նմ) DESO-ի ներկայությամբ՝ 1. CDESO=0, 2. CDESO=28.2 . 10-6 մոլ/լ, 3. CDESO=56.4 . 10-6 մոլ/լ,4. CDESO=70.5 . 10-6 մոլ/լ, 5. CDESO=84.6 . 10-6 մոլ/լՀավասարումը, որով հաշվարկվել են ԴՄՍՕ-ի և ԴԷՍՕ-ի OH ռադիկալների հետռեակցիայի արագության հաստատունները, ունի հետևյալ տեսքը [7, 9]`kOH+P=1.25.1010([ՊՆԴՄԱ]/ [P]) . [(W1/W2)-1],մոլ-1.լ.վրկ-1որտեղ [P]-ն հետազոտվող նյութի սկզբնական կոնցենտրացիան է (սովորաբար 10-510-3 մոլ/լ), ռեակցիայի արագության հաստատունն է (kOH), W1 և W2-ը` համապատասխանաբար հետազոտվող նյութի բացակայությամբ և ներկայությամբ ընթացող ռեակցիաների արագությունները, ընդ որում՝ W2ը բեկման կետին համապատասխանող արագությունն է։
, 1.25.1010-ըՓորձնական տվյալների համաձայն ռեակցիայի արագության հաստատուններըԴՄՍՕ-ի և ԴԷՍՕ-ի համար ունեն հետևյալ արժեքները՝ kOH+DESO = 7.5x109 մոլ-1.լ.վրկ-1,kOH+DMSO = 4.2x109 մոլ-1.լ.վրկ-1։
ԴՄՍՕ-ի տվյալները համընկնում են գրականականտվյալների հետ։
ԴԷՍՕ-ն ունի OH ռադիկալներ կլանելու ավելի մեծ ունակություն,քան ԴՄՍՕ-ն։
ԳՐԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆ[4] Yu Z. U, Quinn P. J., Dimethyl Sulphoxide։
A Review of Its Application in Cell Biology,of Other AOP Technologies, Journal of Photochemistry and Photobiology, A։
Chemistry,2010, 216 (2-3), pp. 244-9, DOI։
10.1016/j.photochem․ Այվազյան ՏիգրանԴԻՄԵԹԻԼՍՈՒԼՖՕՔՍԻԴԻ ԵՎ ԴԻԷԹԻԼՍՈՒԼՖՕՔՍԻԴԻ OH ՌԱԴԻԿԱԼՆԵՐԻՀԵՏ ՓՈԽԱԶԴԵՑՈՒԹՅԱՆ ԱՐԱԳՈՒԹՅԱՆ ՀԱՍՏԱՏՈՒՆՆԵՐԻ ՈՐՈՇՈՒՄԸՄՐՑԱԿՑԱՅԻՆ ԿԻՆԵՏԻԱԿՅԻ ՀԻՄԱՆ ՎՐԱԲանալի բառեր՝ դիէթիլսուլֆօքսիդ (ԴԷՍՕ), դիմեթիլսուլֆօքսիդ (ԴՄՍՕ), OH ռադիկալներ, մրցակցային կինետիկա, N,N-դիմեթիլ-4-նիտրոզոանիլին (ՊՆԴՄԱ),ֆոտոլիզ, ռեակցիայի հաստատուն։
| Ուսումնասիրվել են դիմեթիլսուլֆօքսիդի և դիէթիլսուլֆօքսիդի OH ռադիկալներ կլանելու հատկությունները մրցակցային կինետիկայի հիման վրա։
Ստացվել են ռեակցիաների արագության հաստատունների արժեքները։
Փորձնական տվյալների համաձայն՝ ռեակցիայի արագության հաստատունները ԴՄՍՕ-ի և ԴԷՍՕ-ի համար ունեն հետևյալ արժեքները՝ kOH+DESO = 7.5x109 մոլ-1.լ.վրկ-1, kOH+DMSO = 4.2x109 մոլ-1.լ.վրկ-1։
ԴՄՍՕ-ի՝ OH ռադիկալի հետ ռեակցիայի արագության հաստատունի արժեքը համընկնում է գրականության տվյալների հետ։
ԴԷՍՕ-ն ունի OH ռադիկալներ կլանելու ավելի մեծ ունակություն, քան ԴՄՍՕ-ն։
|
Պատժամիջոցները որպես գործիք արտաքին քաղաքականության իրականացման համար Վերջին տասնամյակների ընթացքում պատժամիջոցները լայնորեն օգտագործվում են որպես գործիք միջազգային հարաբերությունների կարգավորման համար: Պատժամիջոցները կիրառվում են մեկ կամ մի քանի պետությունների, ինչպես նաև միջազգային կազմակերպությունների (ՄԱԿ, ԵՄ) և անդրազգային կորպորացիաների կողմից: Հայաստանի Հանրապետությունը դժվար տարածաշրջանում է, սահմաններ ունի երկու հարևան երկրների հետ, ուստի կա օբյեկտիվ անհրաժեշտություն ընդլայնելու և խորացնելու հարաբերությունները ինչպես հարևան երկու երկրների, այնպես էլ ռազմավարական դաշնակից Ռուսաստանի հետ: Այնուամենայնիվ, այստեղ բարդություններ են առաջանում, քանի որ 1979 թ.-ին Իրանում տեղի ունեցած հեղափոխությունից հետո տարբեր պետություններ և միջազգային կազմակերպություններ պատժամիջոցներ կիրառեցին Իրանի դեմ, որոնք խստացվեցին 2006 թվականին [1]: Իրանի դեմ պատժամիջոցների կույտը շարունակում է մնալ միջազգային քաղաքականության առջև ծառացած «միջազգային հարաբերությունների առջև կանգնած» քաղաքականության ամենադժվար թեմաներից մեկը ՝ նվազագույնի հասցնելով հարևան երկրների հնարավոր համագործակցության հեռանկարները: Համագործակցության արդյունավետության վրա ազդում է նաև հակառուսական պատժամիջոցների կիրառումը: Դեռևս 2014-ին մարտ ամսին ԵՄ-ն սկսեց պատժամիջոցներ կիրառել Ռուսաստանի դեմ: Այս պատժամիջոցները սահմանվել են troopsրիմի թերակղզում ռուսական զորքերի տեղակայումից հետո: ԵՄ-ի օրինակով հետևեցին մի շարք այլ երկրներ, իսկ ավելի ուշ, Դոնեցկ-Լուգանսկի շրջանում անջատողական ուժերին Ռուսաստանի աջակցությանը զուգահեռ, խստացվեցին պատժամիջոցները: Այս իրավիճակում մեզ համար շատ կարևոր է հասկանալ պատժամիջոցների բնույթը, դրանց կիրառման օբյեկտիվ-սուբյեկտիվ կողմերը, գիտական մոտեցումները և բացատրությունները: Անհրաժեշտ է հասկանալ, թե ինչպես են պատժամիջոցները դարձել արտաքին քաղաքականության գործիք, ինչպիսի էվոլյուցիոն ճանապարհ են անցել: Պատժամիջոցների վերաբերյալ ինչպես իրականացնող, այնպես էլ ընդունող կողմերի մեկնաբանությունները բավականին հետաքրքիր են: Պատժամիջոցներ կիրառող անձինք արդարացնում են պատժամիջոցների կիրառումը միջազգային իրավունքի խախտմամբ ՝ պատժամիջոցների ճնշման պատճառով դնելով դրա վերականգնման հիմնական նպատակը: Մասնագիտական գրականության մեջ պատժամիջոցների սահմանման «հանրագիտարանային բացատրությունների» միջեւ կան որոշ անհամապատասխանություններ: Meriam- ի և Webster- ի բառարանում պատժամիջոցները սահմանվում են որպես «տնտեսական կամ ռազմական հարկադրանք մեկ կամ մի քանի պետությունների կողմից` այլ պետությանը հարկադրելու դադարեցնել միջազգային իրավունքի խախտումը և այն պատասխանատվության ենթարկել միջազգային իրավունքի համաձայն »: Քեմբրիջի բառարանում տրվում է քաղաքական պատժամիջոցների հետևյալ սահմանումը. Այս սահմանումներում հստակ շեշտադրում կա միջազգային իրավունքի խախտումները շեշտելու համար, բայց վերջին տասնամյակների ընթացքում մենք ականատես ենք եղել մի շարք բախումների, երբ միջազգային իրավունքի մեկնաբանությունները կրկնակի են: Ավելին, դժվար է հասկանալ, թե որքանով են պատժամիջոցները համապատասխանում միջազգային իրավունքին, արդյո՞ք որոշակի պատժամիջոցների կիրառումը միջազգային իրավունքի խախտում է: Յոհան Գալթունգը իր «Միջազգային տնտեսական պատժամիջոցների ազդեցության մասին» աշխատության մեջ պատժամիջոցները նկարագրում է հետևյալ կերպ. (կամ ստացողներին) և ստիպելով նրանց հետևել որոշակի նորմերի, որոնք ուղարկողը հնարավոր է համարում »[6]: Վերոնշյալ սահմանումն ավելի ամբողջական է պատժամիջոցների կիրառման բնույթով, քանի որ միջազգային իրավունքի մեկնաբանությունը կարող է լինել երկակի, օրինակ ՝ ազգերի ինքնորոշման իրավունքը և պետությունների տարածքային ամբողջականությունը երբեմն անհամատեղելի են: Ուստի «մեկի» և մյուսի կողմնակիցները կարող են միմյանց դեմ պատժամիջոցներ կիրառել ՝ իրենց սեփական քաղաքական շահի համար ՝ այն որակելով որպես միջոց միջազգային օրենքի վերականգնմանը: Դեյվիդ Բոլդուինը տնտեսական պատժամիջոցները (ըստ հեղինակի ՝ տնտեսական հարկադրանքի հոմանիշ) առանձնացնում է տնտեսական առճակատումից ՝ տարանջատելով «էմբարգո» և «առևտրային պատերազմներ» հասկացությունները: Ըստ Բ. Բոլդուինի, տնտեսական պատժամիջոցները տնտեսական առճակատման ձև են: Տնտեսական պատերազմի միջոցով միջազգային հարաբերությունների մի սուբյեկտ ձգտում է թուլացնել մյուսի տնտեսական ներուժը, նրա ռազմական կարողությունները ՝ ինչպես խաղաղ, այնպես էլ պատերազմական պայմաններում: Այն ունի երկարաժամկետ մոտեցում, մինչդեռ տնտեսական պատժամիջոցներն ունեն կարճաժամկետ, անմիջական նպատակներ: Սկզբունքորեն, մենք կարող ենք համաձայնվել Բոլդուինի առաջարկած որոշ մոտեցումների հետ, այսինքն ՝ տնտեսական պատժամիջոցները չհամեմատել տնտեսական պատերազմների հետ, բայց լիովին համաձայնել հնարավոր չէ: Կարծում ենք, որ տնտեսական պատժամիջոցները տնտեսական պատերազմի ճանապարհներից մեկն են, բայց դրանք միակը չեն: Մեր կարծիքով, սանկցիան համարվում է «պատժիչ գործողությունների ամբողջություն» միջազգային քաղաքականության մեկ կամ մի քանի սուբյեկտների կողմից այլ սուբյեկտի նկատմամբ ձեռնարկված միջոցներ, որոնք ուղղված են առարկող պետության քաղաքականության վրա ազդելուն և ցանկալի քաղաքական վարքի բացահայտմանը: վերջին « Պատժամիջոցների արդյունավետությունն ու ինստիտուցիոնալացումը ավելի լավ հասկանալու, ինչպես նաև հասկանալու համար, թե ինչպես են պատժամիջոցները դարձել արտաքին քաղաքականության գործիք, անհրաժեշտ է հասկանալ պատժամիջոցների պատմությունը ՝ առանձնացնելով այն հիմնական ժամանակահատվածները, երբ պատժամիջոցները որպես քաղաքական երևույթ, ինստիտուցիոնալ կառուցվածք: և զարգացման միտումները: ունեցել է Professionalամանակակից մասնագիտական գրականության մեջ պատժամիջոցների կիրառման առաջին ինստիտուցիոնալ դրսևորումը նշվում է մ.թ.ա. 432 թ., Երբ Աթենքի Պերիկլես քաղաք-պետության նախաձեռնությամբ աթենացիներին արգելվեց առևտուր կատարել հարևան Մեհերյան քաղաք-պետության հետ, որն ի վերջո ավարտվեց: պատերազմին [8]: Տրամաբանական է, որ մինչ այդ հնարավոր էր մի քաղաք մեկ այլ քաղաքացու նկատմամբ պատժամիջոցներ կիրառել, բայց միայն այս ժամանակահատվածում էր նա տնտեսական պատժամիջոցներ սահմանում մեկ այլ քաղաք-պետության դեմ իր դաշնակցային պարտավորությունները չկատարելու համար: Պատժամիջոցների զարգացման երկրորդ փուլը միջնադարն էր: Այս ժամանակահատվածում պատժամիջոցներ են կիրառվել մի շարք փոքր առևտրային կազմակերպությունների և պետությունների կողմից: Այս շրջանում համակարգային զարգացում տեղի չի ունեցել. պատժամիջոցները դիտարկվում էին բացառապես սեփական տնտեսության և քաղաքական նկրտումների հասնելու համատեքստում: Որպես կանոն, այս ժամանակահատվածում պատժամիջոցները մասշտաբային չէին: Որպես երրորդ փուլ ՝ մենք առանձնացնում ենք Եվրոպայում 19-րդ դարի սկզբին տեղի ունեցած իրադարձությունները, երբ Նապոլեոնի նախաձեռնությամբ Մեծ Բրիտանիան ենթարկվեց մայրցամաքային շրջափակման: Սանդղակի տեսանկյունից, այս ժամանակահատվածում կիրառվող պատժամիջոցները շատ ավելի բարձր էին, քան նախկինում կիրառվող պատժամիջոցները: Փաստորեն, այս ժամանակահատվածում պատժամիջոցների մասշտաբը ընդգրկեց գրեթե ամբողջ մայրցամաքային Եվրոպան: Գիտական աշխատանքի շրջանակներում, որպես չորրորդ փուլ, մենք առանձնացնում ենք 20-րդ դարի սկիզբը, մասնավորապես, 1914-1940թթ. Ազգերի լիգայի շրջանակներում ինստիտուցիոնալացում: 1919 Վուդրո Վիլսոնը Ազգերի Լիգա ներկայացրեց բոյկոտի համապարփակ ծրագիր, որը կասեցնում էր հաղորդակցությունը ՝ զրկելով ագրեսոր պետությունից քաղաքացիներին առևտրի հնարավորությունից: Վ.Վիլսոնը ոչ բռնի պայքարի կողմնակից էր, նա կարծում էր, որ հնարավոր է հաղթել պետությանը ՝ առանց ոչ ռազմական ուժի կիրառման: Ըստ Վիլսոնի, «Բոյկոտի ենթակա պետությունը գտնվում է սեփականության փուլում: Եթե այս տնտեսական, խաղաղ, լուռ ու մահացու միջոցները հաջողությամբ օգտագործվեն, ապա ուժի կիրառման անհրաժեշտություն չի լինի: Սրանք սարսափելի միջոցներ են: Նրանք բոյկոտված պետությունից պահանջում են ոչ թե արտերկրյա կյանքի զոհաբերում, այլ ճնշում են գործադրում այդ պետության զորավարժությունների վրա, որին, մեր կարծիքով, ոչ մի ժամանակակից պետություն չի կարողանա դիմակայել: «[11] Անհրաժեշտ է հաշվի առնել այն փաստը, որ Վիլսոնն այս հայտարարությունն արել է Առաջին համաշխարհային պատերազմից հետո, երբ մարդիկ դեռ կրում էին պատերազմի մասշտաբների և աղետների պատճառած սարսափը: Այսպիսով, Վիլսոնը պատժամիջոցները դիտում էր որպես Այլընտրանքային պատերազմի դեմ կանխարգելիչ միջոց: Ամանակին արդարորեն կիրառված պատժամիջոցների միջոցով հնարավոր էր կանխել ագրեսոր պետության հզորացումը: Ինչպես պարզ է դառնում Վիլսոնի մեջբերումից, պատժամիջոցների հիմնական նպատակը ընդունող երկրի քաղաքացիների կողմից այդ պետության քաղաքային իշխանությունների վրա ճնշում գործադրելն է `փոխելու իր կուրսը կամ արտաքին քաղաքականությունը: Այնուամենայնիվ, ժամանակակից միջազգային հարաբերություններում այս մոտեցումը միշտ չէ, որ հաջող է: Մասնավորապես, եթե 2013-ին ՌԴ նախագահ Վ.Վ. Պուտինի վարկանիշը 45% էր, ապա 2015-ին `72%: Վիլսոնի բանաձեւի հաջողության համար անհրաժեշտ է հաշվի առնել մի շարք գործոններ, ինչպիսիք են ազգային, գաղափարական առանձնահատկությունները, տնտեսական ինքնաբավության աստիճանը, միջազգային հեղինակությունը և ներկայիս միջազգային իրավիճակը: Երբեմն պատժամիջոցների կիրառումը կարող է հակառակ արդյունքն ունենալ. Պատժող պետության ուժերի միավորումը `այդ պետության նկատմամբ պատժամիջոցների կիրառման արդյունքում ծագած մարտահրավերներին դիմակայելու համար: Այսպիսով, մենք կարող ենք փաստել, որ Ազգերի լիգայում առաջին անգամ պատժամիջոցները համակարգային բնույթ ստացան և սկսեցին օգտագործվել միջազգային իրավունքը պաշտպանելու համար: Պատժամիջոցների ժամանակակից բնույթի հիմնադիրը ԱՄՆ նախագահ Վ. Դա Ուիլսոնն է: Ազգերի լիգան պատժամիջոցներ կիրառեց հինգ անգամ ՝ 1921 թվականին: ընդդեմ Հարավսլավիայի, 1925 ընդդեմ Հունաստանի, Պարագվայի և Բոլիվիայի, 1932; Իտալիայի դեմ ի պատասխան Աբիսինիա (այժմ ՝ Եթովպիա) ներխուժմանը: Անհրաժեշտ է ընդգծել այն փաստը, որ Ազգերի լիգան այն համընդհանուր կառույցը չէր, ինչպիսին այսօր ՄԱԿ-ն է: Քիչ պետություններ էին Ազգերի լիգայի անդամ, ուստի այս կառույցի կողմից ընդունված պատժամիջոցները չէին կարող ներկայացնել բոլոր համաշխարհային տերությունների շահերը: Որպես հինգերորդ շրջանի սկիզբ, մենք առանձնացնում ենք 1945 թվականը, երբ ստեղծվեց ՄԱԿ-ը, և պատժամիջոցները, որպես միջազգային հարաբերությունների գործիք, ստացան իրենց վերջնական ձևը `ամրագրված ՄԱԿ-ի կանոնադրության մեջ: ՄԱԿ-ի կանոնադրության համաձայն, Անվտանգության խորհուրդը կարող է պատժամիջոցներ կիրառել հաստատության նկատմամբ միայն այն դեպքում, եթե ՄԱԿ-ի մշտական անդամներից ոչ մեկը (ԱՄՆ, Մեծ Բրիտանիա, Ֆրանսիա, Ռուսաստան, Չինաստան) դեմ քվեարկի նախագծին: Այս ժամանակահատվածը շարունակվում է մինչ օրս, և ունի ենթաշրջաններ, որոնք մենք բաժանել ենք երկու հիմնական ուղղությունների ՝ Սառը և Հետսառը պատերազմներ: Առաջին ենթափուլն ընդգրկում էր սառը պատերազմի ժամանակաշրջանը ՝ 1945-ից մինչև 1990-ականների սկիզբ: Ինչպես արդեն նշվեց, ՄԱԿ-ի կանոնադրության համաձայն, Անվտանգության խորհրդի անդամ երկրները պետք է համաձայնություն ունենան որոշումների կայացման, այդ թվում `պատժամիջոցների կիրառման հարցում: Սառը պատերազմի տարիներին դժվար էր պատկերացնել ԱՄՆ-ի և ԽՍՀՄ-ի միջեւ կոնսենսուսը: Հատկանշական է, որ այս ժամանակահատվածում ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհուրդը պատժամիջոցներ կիրառեց միայն երկու անգամ `1966 թ.-ին: V. Rhodesia և 1977 ընդդեմ ՀԱՀ [14]: Երկկողմ պատժամիջոցներն այս շրջանում ավելի տարածված էին, քանի որ խոշոր մրցակից ճամբարները չէին կարող ՄԱԿ-ի միջոցով պատժամիջոցներ կիրառել դաշնակիցների նկատմամբ: Այսպիսով, ԱՄՆ-ը և նրա դաշնակիցները պատժամիջոցներ կիրառեցին ԽՍՀՄ և սոցիալիստական ճամբարի մյուս նահանգների տնտեսական և տեխնոլոգիական զարգացումը դադարեցնելու համար: Սառը պատերազմի ավարտին ավարտվեց երկկողմ պատժամիջոցների կիրառումը: Պատժամիջոցները սկսեցին կիրառել ՄԱԿ-ը: Երկրորդ ենթափուլը սկսվեց սառը պատերազմի ավարտից հետո: Այս ժամանակահատվածում ՄԱԿ-ը մշակեց մի շարք ծրագրեր, որոնք կբարձրացնեն պատժամիջոցների արդյունավետությունը և կմշակեն ընդունող երկրում մարդասիրական աղետների հավանականությունը նվազեցնելու մեխանիզմներ: Հատկանշական է, որ 1990-2000թթ. Միայն ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհուրդը սահմանեց ավելի քան 30 հատուկ և համաշխարհային պատժամիջոցներ. Իրաքը 1990 թ.-ին, Հարավսլավիան 1991-ին, 1992-ին և 1998-ին, Սոմալին 1992-ին և Ռուանդան 1994-ին: Սուդանի դեմ 1996-ին, Աֆղանստանի դեմ 1999-ին և այլն [14] Այս ժամանակահատվածում ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի կողմից սահմանված մեծ թվով պատժամիջոցները կարող են կապված լինել այսպես կոչված երկբևեռ աշխարհակարգի տապալման հետ: Ռուսաստանը, որը եկել էր փոխարինելու ԽՍՀՄ-ին, զբաղված էր ներքին խնդիրներով և չուներ բավարար ռեսուրսներ ԱՄՆ-ին դիմակայելու համար: Պատժամիջոցների վնասակար հետևանքները որոշ դեպքերում ակնհայտ կդառնան այս ժամանակահատվածում, մասնավորապես 1990-ի հակաիրաքյան պատժամիջոցները, որոնք որոշ չափով թուլացրին Իրաքի ռազմաքաղաքական կարողությունները, բայց անդառնալի ազդեցություն թողեցին խաղաղ բնակիչների կյանքի վրա: Սանկցիաներից ամենաշատը տուժեցին հասարակ քաղաքացիները, մինչդեռ վերնախավը շարունակում էր ապրել շքեղ: Միևնույն ժամանակ, հարկ է նշել, որ բռնապետական ռեժիմներում ցանկացած հակակառավարական ընդվզում դատապարտված է արյունալի ավարտի: Վերոնշյալը մեկ անգամ ևս ապացուցում է պատժամիջոցների կիրառումից առաջ հնարավոր բոլոր հետևանքները վերլուծելու անհրաժեշտությունը: Վերջին հինգ տարիներին նկատվում է պատժամիջոցների նոր ալիք: Ռուսաստանի դեմ պատժամիջոցները կիրառվում են 2014 թվականից, իսկ Ռուսաստանը, որպես հյուրընկալող երկիր, պատասխան պատժամիջոցներ է սահմանում ԵՄ-ի նկատմամբ: Կարելի է ընդգծել մեկ հանգամանք, որ ԵՄ կողմից սահմանված պատժամիջոցները չեն թիրախավորում ոչ էլ Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինը: Վ. Պուտինը, ոչ թե վարչապետ Դ. Ավելին, Մեդվեդևի նկատմամբ կիրառված պատժամիջոցները չեն սահմանափակում էներգիայի ՝ Ռուսաստանի տնտեսության հիմնական շարժիչ ուժի ՝ էներգիայի ՝ օգտակար հանածոների արտահանումը: Այստեղ կա հակասություն պատժամիջոցների դասական ընկալումների կիրառման մեթոդաբանության, մասնավորապես, Վ. Վիլսոնի մոտեցման միջև: Այնուամենայնիվ, հասկանալի է նաև, որ ռուսական էներգիայի, օգտակար հանածոների հիմնական սպառողները ԵՄ անդամ երկրներն են, և վերջիններիս արգելափակումը հսկայական տնտեսական ազդեցություն կունենա դիմող երկրի տնտեսությունների վրա: Այստեղ անհրաժեշտ է հաշվի առնել Ռուսաստանում գործող անդրազգային կազմակերպությունների շահերը, որոնք լիարժեք պատժամիջոցների կիրառման արդյունքում կարող են զգալի վնասներ կրել: Արդյունքում պարզ է դառնում, որ պատժող պետությունը կամ կազմակերպությունը պետք է համոզված լինեն, որ պատժող կողմը կախված է ուղարկողից: Եթե ուղարկող կողմը ավելի շատ կախված է ստացողից, կամ այդ կախվածությունը հավասար է երկու կողմերի համար, ապա պատժամիջոցների արդյունավետությունը կասկածի տակ է դրվում. դա կարող է ավելի շատ վնաս հասցնել ուղարկող կողմին: Այսպիսով, երբ կարելի է եզրակացնել, որ ժամանակակից միջազգային հարաբերություններում պատժամիջոցները ծառայում են ոչ միայն միջազգային իրավունքի վերականգնմանը, այլև գործիք են պետությունների արտաքին քաղաքականության իրականացման համար: ԳՐԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆ [1] Իրանի պատժամիջոց, ԱՄՆ պետքարտուղարություն: Դիվանագիտությունը գործողության մեջ, URL: https: //www.state.gov/e/eb/tfs/spi/iran/index.htm (հասանելի է. 19.02.2018): URL. http: //www.consilium.europa.eu/en/policies/sanctions/ukraine-crisis/history-ukraineURL. https: //moderndiplomacy.eu/2017/12/21/geopolitics-sanctions-russia/ (հասանելի է. [4] Սանկցիայի սահմանում, URL: https: //www.merriam-webster.com/dictionary/sanction(Հասանելի է: 23.02.2018): [5] Պատժամիջոց, Քեմբրիջի բիզնեսի անգլերեն բառարան, URL: https: //dictionary.cambridge.org/ru/%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D1%80 B8% D0% B9 / պատժամիջոց Q = պատժամիջոցներ + (հասանելի է: 24.02.2018): [7] Baldwin D., Economic Statecraft, Princeton, NJ: Princeton University Press, 1985, [8] Պատժամիջոցների պատմություն, «Կոմերսանտ FM» հատուկ նախագիծ, 03.08.2017, 19: 25, URL: https: //www.kommersant.ru/doc/3374130 (կիրառման ամսաթիվը): 28.02.2018): URL. https: //law.yale.edu/system/files/documents/pdf/ Ֆակուլտետ/Langbein_The_Historical_Ori Պատժի_պատժի ջինսերը. pdf. (Հասանելի է 28.02.2018): URL. https: //piie.com/publications/chapters_preview/4075/01iie4075.pdf. (01.03.2018): [11] Hufbauer GC, Schott JJ և Elliot KA, տնտեսական պատժամիջոցները վերանայվում են: Պատմություն և ընթացիկ քաղաքականություն, 2-րդ հրատարակություն, Վաշինգտոն, Վաշինգտոն: Միջազգային [12] ինստիտուտի тиналекторальный рейтинг Պուտինը 15 տարի ժամկետով: Infographics, 26 մարտի, 2015 թ., 00: 08, URL: http: //www.aif.ru/dontknows/infographics/1475392 (կիրառման ամսաթիվը): 01.03.2018): [13] Միավորված ազգերի կանոնադրություն, Գլուխ V, URL: http: //www.un.org/hy/sections/uncharter/chapter-v/index.html: (Հասանելի է 02.03.2018): 1, URL: https: //www.globalpolicy.org/global-taxes/49076-learning-fro-the-sanctionsdecade.html (հասանելի է. 04.03.2018): [15] Veebel V. և Markus R., պատժամիջոցների նոր դարաշրջանի արշալույսին: Ռուս-ուկրաինական Պետրոսյան ԿԱՏԱՐՈԱԿԱՆ ՄԻURՈՆԵՐԸ, ՈՐՊԵՍ ՕԳՏԱԳՈՐԵԼՈՒ ԱՐՏԱՔԻՆ ՔԱOLԱՔԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆ ԿԻՐԱՌՄԱՆ Գործիքներ. ։
| Սույն հոդվածը նվիրված է միջազգային պատժամիջոցների բնույթի բացահայտմանը, պատժամիջոցների կիրառմանը՝ որպես միջազգային իրավունքի պահպանման և պետությունների արտաքին քաղաքականության վարման գործիքի։
Հոդվածի շրջանակներում անդրադարձ է կատարվում մի շարք տեսաբանների առաջ քաշած սահմանումներին, քննարկվում և մանրամասն վերլուծվում են այդ սահմանումների բովանդակային տարբերությունները և նպատակները։
Հոդվածի շրջանակներում ուսումնասիրվել և փուլավորվել են նաև պատժամիջոցների՝ որպես արտաքին քաղաքականության իրացման գործիքի էվոլուցիոն փուլերը։
Հոդվածում տեղ են գտել նաև պատժամիջոցների իրավական կարգավորումներին նվիրված դրույթներ, մասնավորապես՝ ՄԱԿ-ի ԱԽ-ում պատժամիջոցների կիրառման կարգի մասին, վերլուծվել են դրանց ուժեղ և թույլ կողմերը։
|
Միջնադարյան Հայաստանում հոգեւոր եւ կրթական նշանակություն ունեցող շինությունների կառուցման, դրանց դրամական շռայլ նվիրատվություններ կատարելու, հովանավորելու, հարկերից ազատելու, ինչպես նաեւ կրթության, դպրության զարգացման գործին իրենց նպաստն են բերել Հայոց ազնվազարմ տիկնայք։
Հայկական աղբյուրներում, հատկապես վիմագիր արձանագրություններում պահպանված տեղեկությունները թույլ են տալիս պատկերացում կազմել Բագրատունյաց Հայաստանի թագուհիների, իշխանուհիների գործունեության վերաբերյալ։
Հայոց ազնվազարմ դասի տիկնանաց գործունեությունն ընդգրկում էր չափազանց լայն շրջանակ։
Թեպետ, երբեմն հանդիպում ենք նրանց` պետական գործերին միջամտելու վերաբերյալ վկայությունների, այդուհանդերձ առավել ծանրակշիռ է նրանց ներդրումը քաղաքաշինության, մասնավորապես, եկեղեցաշինության, ինչպես նաեւ եկեղեցիներին եւ վանական հաստատություններին նվիրատվություններ կատարելու գործում 1 ։
Բագրատունյաց Հայաստանի թագուհիների եւ իշխանուհիների գործունեությունը կարելի է դասակարգել երկու պայմանական խմբի` շինարարական եւ նվիրատվական։
Եկեղեցաշինության բնագավառում աչքի ընկնող Բագրատունի թագուհիներից առանձնացնենք մի քանիսին։
Ուշագրավ է Աշոտ III Ողորմածի (953-977) տիկին Խոսրովանույշ թագուհին, որի հովանավոՊատմագիտության մեջ հայ կանանց դերակատարությանը տարբեր առիթներով անդրադարձած հեղինականերից առանձնացնենք Վ. Հացունու` «Հայուհին պատմութեան առջեւ», Վենետիկ, 1936, աշխատությունն ինչպես նաեւ` ճարտարապետական հուշարձանների կառուցմանն անդրադարձած Ռ. Բոյաջյանի` «Հայ կանանց դերը միջնադարյան ճարտարապետական հուշարձանների կառուցման գործում (IX-XIII դդ. )», «Լրաբեր հաս. գիտ»., 1978, թիվ 9, էջ 71-81 հոդվածը։
403ՊԱՏՄՈՒԹՅՈՒՆ րությամբ Ձորագետի հովտում կառուցվել է Սանահնի եւ Հաղբատի վանքերը (966-976)։
2 Դրանք եղել են միջնադարյան Հայաստանի խոշոր գիտակրթական հաստատություններից։
Հայոց Գագիկ I (990-1020) թագավորի կնոջ` Սյունիքի Վասակ իշխանի դուստր Հայոց թագուհի Կատրանիդեի հոգածությամբ 1001 թ. կառուցվել է Անիի Մայր տաճարը (Ս. Աստվածածին) եկեղեցին 3 , որի կառուցողական աշխատանքները սկսվել էին դեռեւս 989 թ.` Սմբատ II արքայի (977-990) գահակալության տարիներին։
Թագուհիներից զատ եկեղեցաշինությամբ զբաղվում էին նաեւ իշխանուհիները։
Նրանցից հարկ է առանձնացնել Աշոտ I Բագրատունու (881/883890) դուստր Մարիամին, որը Սյունյաց իշխան Վասակ Գաբուռի կինն էր։
Նա Հայոց կաթողիկոս Մաշտոց Եղիվարդեցու (Հայոց կաթողիկոս` 897-898) հետ համատեղ 874 թ. կառուցում է Սեւանի Ս. Առաքելոց եւ Ս. Աստվածածին եկեղեցիները 4 ։
Մարիամը կառուցում է նաեւ Շողվագա եկեղեցին` Պետրոս սուրբ առաքյալի անունով։
Սյունյաց իշխանաց իշխան Սմբատի կնոջ Սոփի (Սոփա) իշխանուհու աջակցությամբ կառուցվեց Գնդեվանքը 5 ։
Հայոց թագուհիները եւ իշխանուհիները եկեղեցիները կառուցում էին ինչպես սեփական նախաձեռնությամբ, այնպես էլ` ավարտին էին հասցնում իրենց ամուսինների սկսած շինարարական աշխատանքները։
Բազմիցս կարելի է հանդիպել հայ իշխանուհիների եկեղեցաշինական ձենարկների, որոնք կատարվել են իրենց ազգականների հետ համատեղ։
Անիի Մայր Տաճարի պատին պահպանված արձանագրությունում կարդում ենք. «... ես` Կատրանիդէ Հայոց թագուհի, դուստր Վասակա Սամուէլ Անեցի եւ շարունակողներ, Ժամանակագրութիւն, աշխատասիրությամբ Կ. Մաթեւոսյանի, Երեւան, 2014, էջ 176 տե՛ս Հաւաքումն պատմութեան Վարդանայ վարդապետի լուսաբանեալ, Վենետիկ, 1862, էջ 90։
Ստեփանոսի Տարօնեցւոյ Ասողկան, Պատմութիւն տիեզերական, Ս. Պետերբուրգ, 1885, էջ 256 տե՛ս նաեւ Պատմութիւն նահանգին Սիսական արարեալ Ստեփաննոսի Օրբէլեան արքեպիսկոպոսի Սիւնեաց, Թիֆլիս, 1910, էջ 300։
Յիշատակարանք ձեռագրաց, կազմեց` Գ. Յովսէփեան, հ. Ա., (Ե դարից մինչեւ 1250 թ.) Անթիլիաս, 1951, սյուն 89։
Դիվան հայ վիմագրության, պրակ III, կազմեց Ս. Բարխուդարյանը, Երեւան, 1967, էջ 13։
404ՊԱՏՄՈՒԹՅՈՒՆ Սիւնեաց թագաւորի յողորմութիւնն Աստուծոյ ապաւինեցա եւ հրամանաւ առն իմոյ Գագկա շահանշահի շինեցի զսուրբ Կաթաղիկէս...» 6 ։
Հայոց իշխան Գրիգոր Պահլավունու կինը` «տիկնաց տիկին» Շուշանը, Վահրամ Պահլավունու եւ իր մյուս որդիների հետ հիշատակվում է որպես Մարմաշենի եւ մի շարք այլ եկեղեցիների հիմնադիր 7 ։
895 թ. Տաթեւի վանքի շինարարական աշխատանքները սկսվում են Սյունիքի իշխանների, ինչպես նաեւ` «...մեծահաւատ տիկնոջն Շուշանայ...» 8 իշխանուհու դրամական միջոցներով։
Բագրատունյաց Հայաստանում եկեղեցիներն ու վանական համալիրները կառուցվում էին երբեմն իրականացնելու ազնվազարմ կանանց տեսիլները, որոնք «պարտավորեցնում էին» ձեռնարկել այս կամ այն հոգեւոր եկեղեցական հաստատության կառուցումը։
Ասվածը փաստվում է Վասպուրականի Գագիկ Արծրունի թագավորի (908-943) տիկնոջ Մլքե (Թամար) (վերջինս Սմբատ I (890-914) թագավորի եղբայր Շապուհ իշխանի դուստրն էր – Մ. Գ.) թագուհու օրինակով։
Նրա խորհրդով եւ կամակցությամբ Գագիկ Արծրունին Վանա լճի ափամերձ կղզում կառուցում է Ս. Խաչ եկեղեցին։
Ինչ վերաբերում է Վանեվանի Ս. Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցուն, ապա հարկ է նշել, որ շինության կառուցողական աշխատանքներին 903 թ. ձեռնամուխ է եղել Հայոց սպարապետ Շապուհ Բագրատունին` իրականացնելով իր քրոջ Սյունյաց իշխանուհի Մարիամի տեսիլը 9 ։
Հենց այս եկեղեցու բակում 914 թ. ամփոփվեց Հայոց թագավոր Սմբատ I Բագրատունու աճյունը։
Ազնվական տիկնանց եկեղեցաշեն գործունեությունն խրախուսվել է թագավորների ու իշխանների կողմից։
Ասվածը կարելի փաստել Աշոտ I-ի օրինակով. Հայոց թագավորը խրախուսում եւ հովանավորում է դստեր եկեղեցաշինական ձեռնարկումները, եւ մասնակցելով Սեւանի վանական համալիրի բացման արարողությանը, եկեղեցուն ժառանգում է Վարսեր, Ցամաքաբերդ, Գոմաձոր, Բերդք, Ուռյաց տափ գյուղերը եւ այգիները 10 ։
Տիկնայք եկեղեցիները կառուցում էին հիմնականում քրիտոնեաԴիվան հայ վիմագրության, պրակ I, կազմեց Հ. Օրբելին, Երեւան, 1966, էջ 35։
Ստեփանոս Օրբելյան, էջ 223։
Նույն տեղում, էջ 181-182։
Նույն տեղում, էջ 174։
405ՊԱՏՄՈՒԹՅՈՒՆ կան հավատքից ելնելով, իսկ երբեմն էլ իրենց մերձավորների արեւշատության կամ նրանց հիշատակի համար։
Սանահնի Ս. Ամենափրկիչ եկեղեցին Խոսրովանույշ թագուհին կառուցել է թագավորի օժանդակությամբ իրենց որդիներ Գուրգենի, Սմբատի եւ Գագիկի արեւշատության համար 11 ։
Մարիամ իշխանուհին Շողվագա եկեղեցում միաբանություն էր հիմնել` ամուսնու՝ Վասակ Գաբուռի հոգու համար 12 ։
Բացի այդ, նա ուխտել էր վաղամեռիկ ամուսնու հիշատակին կառուցել 30 եկեղեցիներ։
Հայոց թագուհիներն ու իշխանուհիները, հատուկ հոգածություն ցուցաբերելով կրթության ու դպրության նկատմամբ, վերը թվարկված եկեղեցիներում եւ վանական հաստատություններում հիմնում էին բազմաթիվ վարդապետարաններ, նշխարատներ (գրատներ), դպրոցներ։
Միջնադարյան Հայաստանի կրթական կենտրոններից էր նաեւ Սանահնի Մագիստրոսի ճեմարանը, որն ըստ Կ. Ղաֆադարյանի, ամենայն հավանականությամբ կառուցվել է 11-րդ դարում 13 ։
Սանահնի վանական համալիրի շենքերից հայտնի էր նաեւ նշխարատունը եւ նշխարախուցը կամ գրատունը։
Միջնադարյան Հայաստանում ձեռագիր գրքերը պահվում էին թանկարժեք եկեղեցական սպասքի եւ մասունքների հետ, հենց այդպիսի վայր էր ծառայում այս գրատունը։
Սանահնի գրատունը կառուցվել է 1063 թ. Լոռվա Դավիթ Անհողին թագավորի (989-1048) դուստր Հրանուշ թագուհու միջոցներով։
Թագուհու այս ձեռնարկը ցույց է տալիս նրա հոգածու վերաբերմունքը գրքի եւ առհասարակ կրթության նկատմամբ։
Վերջինիս հովանավորությամբ է կառուցվել նաեւ նույն վանական համալիրի Ս. Գրիգոր Լուսավորչի եկեղեցին 14 ։
Որպես ժամանակի գիտակրթական խոշոր կենտրոն` հայտնի էր Հաղբատի վանական համալիրը։
Առանձնակի կարեւորություն եւ հետաքրքրություն է ներկայացնում Հաղբատի գրատան գործունեությունը։
Նրա կառուցման հստակ թվականը հայտնի չէ։
Այն ուրույն նշանակություն է ունեցել միջնադարյան Հայաստանի կրթության կազմակերպման գործում։
Կրթական գործուՂաֆադարյան Կ., Սանահնի վանքը եւ նրա արձանագրությունները, Երեւան, 1957, էջ 18։
Ստեփանոս Օրբելյան, էջ 174։
Ղաֆադարյան Կ., Սանահնի վանքը եւ նրա արձանագրությունները, էջ 29- 30։
Նույն տեղում, էջ 33։
406ՊԱՏՄՈՒԹՅՈՒՆ նեությունից զատ, այնտեղ գրվել եւ ընդօրինակվել են նաեւ բազմաթիվ ձեռագրեր, որոնցից առանձնացնենք միայն Հաղբատի (Գետաշենի) 1211 թ. Ավետարանը 15 ։
Գրատնից բացի, այստեղ կրթության կարեւորագույն գործառույթներն իր վրա էր ստանձնել նաեւ Հաղբատի դպրոցը։
Եկեղեցաշինությունից զատ, Հայոց տիկնայք զբաղվել են նաեւ նվիրատվական գործունեությամբ` հանդես գալով որպես շռայլ նվիրատուներ։
Նվիրատվությունների առարկան կարող էր լինել ինչպես անշարժ այնպել էլ` շարժական գույք, դրամական միջոցներ, սուրբ գրքեր, սպասք, թանկարժեք զարդեր, իրեր եւ այլն։
Նվիրատվությունների վերաբերյալ աղբյուրագիտական եւ վիմագրական ուշագրավ վկայությունների ուսումնասիրությունը թույլ է տալիս պատկերացում կազմել նվիրատուի զբաղեցրած սոցիալական դիրքի, ունեցած սեփականության, դրանից ստացվող շահույթի, դրա տնօրինման իրավունքի, ինչպես նաեւ նվիրատվության քանակի, տեսակի, նպատակի եւ մի շարք այլ հարցերի վերաբերյալ։
Միջնադարում, թեեւ, կինը համարվում էր հասարակության իրավազուրկ խավի ներկայացուցիչ, այդուհանդերձ, այս պնդումը չէր վերաբերում ազնվազարմ տիկնանց։
Ավելին, միջնադարյան իրավունքի ավանդույթները, որոնք արտահայտված են վիմական արձանագրություններում, փաստում են լիովին հակառակը 16 ։
Հայոց թագուհիներն ու իշխանուհիներն ունեին ինչպես անշարժ, այնպես էլ` շարժական սեփականության իրավունք։
Անշարժ սեփականություն էին հանդիսանում հողատարածք - կալվածքները, ինչպես ժառանգական, այնպես էլ` գանձագին հողերը։
Միջնադարյան կնոջ անշարժ սեփականության մաս էին կազմում նաեւ գյուղերը, այգիները եւ ունեցվածքի այլ տեսակներ։
Այդ սեփականությունը ձեռք էր բերվում ինչպես հայրական գծով` իբրեւ ժառանգություն կամ օժիտ, այնպես էլ` Հայոց թագավորները կամ իշխաններն իրենք էին հաճախ շարժական եւ անշարժ գույք նվիրում իրենց տիկնանց։
Տեղին է նշել, որ Սյունյաց Սմբատ թագավորը (987-998) իր տիկնոջը` Շահանդուխտին էր նվիրել Տեղ գյուղը 17 ։
Ղաֆադարյան, Հաղբատ, Երեւան, 1963, էջ 35։
Սամուելյան Խ., Հին հայ իրավունքի պատմություն, հ. 1, Յերեվան, 1939, էջ 247։
Ստեփանոս Օրբելյան, էջ 291-292։
407ՊԱՏՄՈՒԹՅՈՒՆ Վերստին անդրադառնալով սեփականության խնդրին` նշենք, որ կանայք կարող էին ազատ տնօրինել իրենց ունեցվածքը եւ դրանից ստացվող շահույթը։
Օրինակ` Վահրամ Պահլավունու կինը` Սեդան, Բագնայրի վանքին էր նվիրել տասանորդ տուրքն իր սեփական Գաղտ գյուղի բերքից «...վասն յիշատակի զաւրականին Քրիստոսի հաւրն իմոյ Վասակա» 18 ։
Ակնհայտ է, որ բերքից ստացվող եկամուտը նրա սեփականությունն էր եւ իշխանուհին ուներ այն տնօրինելու լիիրավ իրավունք։
Մեկ այլ պարագայում Վասակի կին Մարիամ իշխանուհին արաբներից 60.000 դրամով գնում է Շողվագ գյուղը, աշխարհիկ բոլոր հարկերից ազատում եւ նվիրում է եկեղեցուն որպես սեփական կալվածք։
Նույն ճակատագրին է արժանանում նաեւ Մազազ գավառի Գներ գյուղը, որն իշխանուհին գնել էր 3.000 դահեկանով 19 ։
Այստեղ հետաքրքրական է ոչ միայն իշխանուհու ազատ գործարքային հարաբերություններ հաստատելու իրավունքը, այլեւ հաջորդ հանգամանքը` այն է, գյուղը բոլոր հարկերից ազատելու իշխանուհու ձեռնարկը։
Գյուղերի` հարկերից ազատելու դեպքերի հանդիպում ենք նաեւ այլուստ։
Հովհաննես-Սմբատի (1020-1041) կինը հարկից ազատում է Երերույքն իր որդու եւ ամուսնու արեւշատության համար 20 ։
Եկեղեցուն գյուղեր նվիրելու ավանդույթը շարունակվում է նաեւ հետագայում։
Նվիրատուներից կարելի առանձնացնել ՀովհաննեսՍմբատի կնոջը, Գագիկ Բագրատունու եւ Կատրանիդեի թոռնուհուն` Սենեքերիմի դստերը «Աւխազաց եւ Հայոց թագուհի» 21 Մարիամին։
Վերջինս Տարուս գյուղը նվիրաբերեց Մարմաշենի եկեղեցուն « ... վասն (Գա)գկա իմ պապոյն մեղաց թողութեան եւ Կատային իմ հանկանն եւ հատուցումն բարի ընկալա ի սրբոցս զսեանն եկեղեցին զսուրբ Պետրոս ի Քրիստոս պատարագաւ զտարին ողջոյն Կատային իմ հանկանն մինչ ի գալուստն Քրիստոսի...» 22 ։
Բազմաթիվ գյուղեր նվիրաբերվել են նաեւ Տաթեւի, Սանահնի եւ այլ վանքերին։
Տաթեւի վանքի Ս. Պողոս-Պետրոս եկեղեցու բացման Ալիշան, Շիրակ. տեղագրութիւն պատկերացոյց, Վենետիկ, 1881, էջ 113։
Ստեփանոս Օրբելյան, էջ 174։
Ալիշան, Շիրակ, էջ 171։
Նույն տեղում,էջ 149։
Նույն տեղում, էջ 149-150։
408ՊԱՏՄՈՒԹՅՈՒՆ արարողության մասնակիցների շարքում հիշատակված Սյունյաց Շուշան իշխանուհին վանքին է նվիրաբերում Ծածարդ եւ Քարատնիս գյուղերը 23 ։
Նույն վանքին Սյունյաց Բաբգեն իշխանի դուստրը` Համասպրուհին, նվիրում է Հալիս գյուղը եւ մեծ այգի 24 ։
Սյունյաց Սմբատ Ա թագավորի (987-998)կինը` Շահանդուխտն,իր ամուսնու հոգու համար Տաթեւի վանքին 998 թ. նվիրում է 6.000 դրամ եւ Հաբանդ գավառի Տեղ գյուղը, որը ըստ պատմիչի, ինքն էր շենացրել 25 ։
Տաթեւին է նվիրվում նաեւ Արիտ գյուղը 26 ։
Աշոտ III թագավորն ու Խոսրովանույշ թագուհին Սանահնի վանքը հարստացրել էին բազում. «...գեաւղորէիւք եւ հայրենօք, սարով եւ ձորով» 27 ։
Նվիրատվություների շարքում մեծ թիվ են կազմում այգիներն ու կուղպակները։
Սոփին` Աշոտ III-ի դուստրը, Դավթի այգին նվիրում է Մրենի Սուրբ կաթողիկե եկեղեցին։
«Սոփի դուստր մեծին Աշոտոյ Շահանշահի Հայոց եւ Վրաց թագուհի տվեալ եմ եւ հաստատեալ զԴավթի զայգին ի սուրբ կաթաղիկէ...» 28 ։
Շուշան Պահլավունին` 29 տիկնանց տիկինը, 994 թ. Մրվանի կուղպակները նվիրում է Անիի Սուրբ Գրիգոր եկեղեցուն 30 ։
Շուշան Պահլավունու արձանագրությունից տեղեկանում ենք Ս. Գրիգոր եկեղեցուն Մրվանի կուղպակը եւ Ձ (80) դրամ նվիրելու մասին։
Շուշան Պահլավունին իր այս նվիրատվության դիմաց եկեղեցու հոգեւորականներից պահանջում էր ԺԶ (16) ժամերգություն կատարել ընդհանուր Ձ (80) դրամի չափով, որից Սեդայի համար Լ (30), իսկ Մրվանի` Ծ (50) դրամի չափով 31 ։
Ստեփանոս Օրբելյան, էջ 229։
Դիվան հայ վիմագրության, պրակ II, կազմեց Ս. Բարխուդարյանը, Երեւան, 1960, էջ 51։
Ստեփանոս Օրբելյան, էջ 290-291։
Նույն տեղում, էջ 322։
Յիշատակարան Սանահնոյ վանից (Սանահնի Քէոթուկը), աշխատասիրութեամբ` Պ. Մուրադեանի, Ս. Էջմիածին, 2007, էջ 63։
Ալիշան, Շիրակ, էջ 138։
Արձանագրության հեղինակ Շուշան Պահլավունու մասին առավել մանրամասն տե՛ս Գրիգորյան Գ.,Նվիրատվություններ Անիի եկեղեցիներին ու վանքերին (X-XIVդդ.) Երեւան, 2002, էջ 15-16։
Դիվան I, էջ 32։
Նույն տեղում, էջ 31։
409ՊԱՏՄՈՒԹՅՈՒՆ Սույն հիշատակությունները հետաքրքրականեն մի քանի առումներով։
Բացի այն, որ հստակ դրամական նվիրատվություն է կատարվել, այսինքն` նշվել է նվիրատվության առարկան` դրամը, ինչպես նաեւ դրա քանակն ու նվիրատուի` համապատասխան չափով պատարագ մատուցելու պահանջը։
Հաջորդ հիշատակությունը կարեւորում ենք այն պատճառով, որ նշված նվիրատվությունը տրվում է ցմահ տրիապետման իրավունքով։
Քուպղիդուխտ Սյունին` Հրահատ իշխանի կինը, «...շէն մի Մաճ անուն ի Բաղաց գաւառի...» 32 867 թ. լեռներով եւ դաշտերով, մարգով եւ արտով, գետով, ջրով եւ ցամաքով, ծառով եւ տնկով նվիրում է Տաթեւի Ս. Խաչին «...ի վայելումն եպիսկոպոսական աթոռին մինչեւ յաւիտեանս ժամանակաց» 33 ։
Միջնադարյան Հայաստանում նվիրատվությունների մեջ տարածված էր նաեւ ձեռագիր գրքերի նվիրատվությունը։
Կյուրիկե I-ի (10491089) դուստր Մարիամի` Հաղպատի վանքին կատարած նվիրատվությունների մեջ հիշատակվում է նաեւ «...զոսկէմած աւետարանս» 34 ։
Հայոց թագուհիների եւ իշխանուհիների անունները կապված են նաեւ հոգեւոր-մշակութային արժեքների պահպանման հետ։
Առանձնանցնենք Վասպուրականի Գագիկ Արծրունի թագավորի (908-943) տիկնոջ Մլքե Թագուհու հատուկ հոգածության առարկա դարձած համանուն Ավետարանը, որը նա հանձնեց իր դրամական միջոցներով կառուցած Վարագա վանքի Ս. Աստվածածին եկեղեցուն։
Կարսի Գագիկ թագավորի (1029-1065) եւ Գորանդուխտի դուստրը` Մարիամը (Մարեմը), Հովհաննու Ավետարանի մեկնությունը երկու անգամ հանձնարարել է թարգմանել հայերեն 35 ։
Ավետարանի թարգմանություն են պատվիրել նաեւ Սմբատ Բագրատունին եւ Սյունյաց Մարեմ տիկինը 36 ։
Ավետարանների պատվիրատու թագուհիների ու իշխանուհիների կողքին հանդիպում ենք նաեւ հասարակ կանանաց անունների. տիկին Ստեփանոս Օրբելյան, էջ 219։
Նույն տեղում։
Ղաֆադարյան Կ., Հաղբատ, էջ 175։
Յիշատակարանք ձեռագրաց, սյուն 64։
Հայերեն ձեռագրերի հշատակարաններ. Ե-ԺԲ դարերի, աշխատասիրությամբ Ա. Մաթեւոսյանի, Երեւան, 1988, էջ 37։
410ՊԱՏՄՈՒԹՅՈՒՆ Ծովուկը Կղոտ գավառի Թալաշայի վանքում 1018 թ. ստացել է իր պատվիրած Ավետարանը 37 ։
Ավետարան են գնել 1183 թ. Խոսրովիդուխտը Գոհարի, Մարգարե ու Սուքիաս եղբայրների հետ 38 ։
Ավետարաններ պատվիրելուց, դրանք ստանալուց, գնելուց զատ, հիշատակություններ են պահպանվել նաեւ կանանց շնորհիվ Ավետարաններ փրկելու վերաբերյալ։
Առանձնացնենք դրանցից միայն «...հաւատարիմ կնոջ միոյ` որի անուն կոչի Շուշան» 39 -ի պարագան։
Հոգեւոր-մշակութային արժեքների նկատմամբ նմանօրինակ հոգածությունը, անշուշտ, պայմանավորված էր ինչպես քրիստոնեական հավատքով, այնպես էլ` հոգեւոր դաստիարակության, կրթության կարեւորմամբ։
Այսպիսով մատենագրական եւ վիմագրական նմանօրինակ փաստերը թույլ են տալիս պնդել, որ Բագրատունյաց Հայաստանում թագուհիների եւ իշխանուհիների ծավալած եկեղեցանպաստ գործունեությունն ուներ ընդգրկուն շրջանակներ. Եկեղեցաշինությունից, նվիրատվություններ կատարելուց մինչեւ քրիստոնեական դաստիարակություն, կրթության կազմակերպում եւ այլն։
| Բագրատունյաց Հայաստանի հոգեւոր-մշակութային կյանքի զարգացմանն իրենց նպաստն են բերել Հայոց թագուհիներն ու իշխանուհիները։
Եկեղեցիների, վանքերի կառուցումը, դրանց շռայլ նվիրատվություններ կատարելը Հայոց ազնվազարմ տիկնանց հիմնական զբաղմունքն էր։
Այս կապակցությամբ հայկական աղբյուրներում` պատմիչների աշխատություններում եւ վիմագիր արձանագրություններում, պահպանված վկայությունները նոր լույս են սփռում Հայոց թագուհիների եւ իշխանուհիների ինչպես կառուցողական, նվիրատվական, այնպես էլ` նրանց իրավունքների, սեփականության, դրա ազատ տնօրինման եւ մի շարք այլ հարցերի ուսումնասիրության վրա։
|
Հոդվածում առաջարկվում է օպտիմալ աղբյուրի էներգիայի հաշվարկման բանաձև և առաջարկվում է, որ Am-241 իզոտոպը օգտագործվի այդ էներգիան գործնականում համապատասխան ռադիատորների (թիրախների) միջոցով ստանալու համար: Հանքանյութերի օգտակար հանածոների մեջ հանքանյութերի պարունակության որոշումը հիմնականում կատարվում է թանկարժեք, դանդաղ երկրաբանական մեթոդներով ՝ քիմիական վերլուծության միջոցով: Այնուամենայնիվ, նոր, ավելի արագ և էժան մեթոդներ են անհրաժեշտ հանքի շահագործման և շահագործման արագ կառավարման համար: Միջուկային երկրաֆիզիկական մեթոդները, մասնավորապես ռենտգենյան ճառագայթաչափական մեթոդը (ռենտգենյան մեթոդ), որը հիմնված է ռենտգենյան ճառագայթման գրգռման և տարրերի բնորոշ տարրերի ձայնագրման վրա, խոստումնալից են ժողովրդագրական-տնտեսական այս կարևորագույն լուծման համար: խնդիր Այս մեթոդի կարևոր առանձնահատկություններից է օգտակար տարրերի պարունակության որոշումը հանքային զանգվածում բնական տեղաբաշխման պայմաններում, բացվածքներում, հորատանցքերում, կերերում, լեռների պեղումներում և այլն: Նշված օբյեկտներում օգտակար հանածոների հանքայնացումը հիմնականում բաշխվում է բնիկների, պարիսպների, երակների միջոցով և բաշխման այլ ձևերով, այսինքն ՝ բնական հանքանյութը ներկայացնում է տարասեռ, բազմազան միջավայր: RRM- ի կողմից տարբեր օգտակար հանածոների նմուշառման ընթացքում չափման արդյունքների վրա էականորեն ազդում է այսպես կոչված դիֆուզիոն էֆեկտը, որը հաշվի է առնվում կառուցվածքային Tx գործակիցով [3, 4, 5]: Կառուցվածքային գործակիցի մեծությունը կախված է հանքանյութի պարունակությունից, նրա հատիկների չափից, դրանց բաշխումից (օրենքներով) շրջակա միջավայրից, փակող ապարների արդյունավետ ատոմային թվերից, ինչպես նաև օգտագործված առաջնային ռադիոակտիվ աղբյուրի էներգիայից: Բնական պայմաններում չափումներ կատարելիս նշված բազմազանությունը որոշող նշված գործոնները կարգավորված չեն, այսինքն ՝ ներկայացված են իրենց բնական արժեքներով: Միակ գործոնը, որը կարող է փոխվել, օգտագործվող ռադիոակտիվ աղբյուրի էներգիան է: Հետևաբար, մենք փորձեցինք լուծել բազմազանության էֆեկտի ազդեցությունը նվազեցնելու (ուժեղացնելու) խնդիրը ՝ ընտրելով առաջնային ռադիոակտիվ աղբյուրի էներգիայի քանակը: Որքան մեծ է Tx գործակցի մեծությունը `հաշվի առնելով ցրման ազդեցությունը, այնքան մեծ է դրա ազդեցությունը, skyd ազդեցության բացակայության դեպքում, դրա արժեքը ձգտում է մեկի: Հետեւաբար, մենք որոնելու ենք առաջնային ռադիոակտիվ աղբյուրի էներգիայի օպտիմալ քանակը ՝ հիմնվելով Tx = 1 պայմանի վրա: T (cid) 2934) = (մուրհ. 2972) (նշ. 3365) (նշ. 3168) (նշ. 2878) (նշ. 2972) (նշ. 3365) (նշ. 3182) (նշ. 2972) (նշ. 3365) (նշ. 3168) (նշ. 3133) (նշ. 2927): Համասեռությունների բինոմի բաշխման համար կոպիտ հանքանյութի Tx կառուցվածքային գործակիցը հաշվարկվում է հետևյալ բանաձևով [5], որտեղ q է որոշվող տարրի պարունակությունը, μ - առաջնային գծի թուլացման գծային գործակիցները (j) և բնութագրական (x) ճառագայթները հանքային միջավայրում (A) H), ρA - հատիկի խտություն, D - հատիկի չափ: (խնամել 2870) (նշ. 2922) (նշ. 2924) ((նշ. 2869) (նշ. 2879) (նշ. 2927)) (նշ. 2879) (նշ. 2977) (նշ. 3133) (նշ. 2888) ((նշ. 2869) (նշ. 2879) (նշ. 2927)) ((նշ. 2972) (նշ. 3365) (նշ. 3168) (նշ. 3140) (նշ. 2878) (նշ. 2972) (նշ. 3365) (նշ. 3182) (նշ. 3140)), (1) արտահայտում են գծի թուլացման գործակիցները λ միջավայրի λ ատոմային թվով λ `λ [1] μ ալիքի λ ալիքի երկարությանը համապատասխանող (cid. 3364) = K × Z (նշ. 2871), (նշ. 2877) (նշ. 2872) × λ (cid. 2871) ըստ բանաձևի, ինչպես հացահատիկի չափի մեջ (cid) 2870) (նշ. 2922) (նշ. 2924) ((նշ. 2869) (նշ. 2879) (նշ. 2927)) (նշ. 2879) (նշ. 2870) (նշ. 3344) (նշ. 3250) (նշ. 3344) (նշ. 3257) × ((նշ. 2869) (նշ. 2879) (նշ. Սահմանափակելով ճառագայթների ներթափանցման խորությունը միջավայրում մինչև 2927)), (2) մենք ստանում ենք Tx- ի (1) արտահայտությունից `ρ (cid): 2892) (նշ. 3435) μ (cid. 3364) (նշ. 2920) (նշ. 2892) + μ (cid. 3364) (նշ. 2934) (նշ. 2892) (նշ. 3439) որտեղ ρH- ը պարփակող ապարների խտությունն է, իսկ Zэφ- ը `էկոլոգիապես արդյունավետ ատոմային համարը, որը որոշվում է հետևյալ բանաձևով. T (cid): 3051) = (մուրհ. 3027) ֆ (նշ. 3119), (նշվ. 3125) (նշ. 3120) ((նշ. 3090) (նշ. 3285) (բխ. 3119) (նշ. 2878) (նշ. 3090) (նշ. 3299) (նշ. 3119)) (խնամել 3027) (նշ. 3250) (նշ. 3119), (նշվ. 3125) (նշ. 3120) × (նշ. 3090) (նշ. 3285) (բխ. 3119) × (նշ. 3044) ×: (խնամել 2922) (նշ. 2924) ((նշ. 2869) (նշ. 2879) (նշ. 2927)) (խնամել 1852) эф = (ցիդ. 3495) (նշ. 1869) (նշ. 1852) (նշ. 3002) (նշ. 2871) + (1− (նշ. 1869)) (նշ. 1852) (նշ. 3009) (նշ. 2871) (խնամել 1846) (նշ. 3051) = (մուրհ. 3027) ֆ (նշ. 3119), (նշվ. 3125) (նշ. 3120) ((նշ. 3006) (նշ. 3299) (նշ. 3119) (նշ. 2878) (նշ. 3006) (նշ. 3285) (բխ. 3119)) (խնամել 3027) (նշ. 3250) (նշ. 3119), (նշվ. 3125) (նշ. 3120) × (նշ. 3044) (նշ. 3006) (նշ. 3299) (նշ. 3119) ×: (խնամել 2922) (նշ. 2924) ((նշ. 2869) (նշ. 2879) (նշ. 2927)) , (խնամել 2922) (նշ. 2924) ((նշ. 2869) (նշ. 2879) (նշ. 2927)) Theառագայգի ալիքի երկարությունը փոխանցելով իր էներգիան λ = 12,38 / E ՝ հայտնի արտահայտությամբ [1], Tx- ի (2) արտահայտությունը կստանա հետևյալ ձևը. (Cid: 2870) (նշ. 2922) (նշ. 2924) ((նշ. 2869) (նշ. 2879) (նշ. 2927)) (նշ. 2879) (նշ. 2870) (նշ. 3344) (նշ. 3250) (նշ. 3344) (նշ. 3257) × ((նշ. 2869) (նշ. 2879) (նշ. 2927)), (3) որտեղ Ej- ն առաջնային ռադիոակտիվ աղբյուրի էներգիան է, իսկ Ex- ը `որոշվող տարրի բնութագրական ճառագայթի էներգիան: Tx = 1 պայմանից, որի դեպքում ցրման ազդեցությունը զգալիորեն կրճատվում է (կամ վերացվում է), (3) արտահայտությունից կստանանք հետևյալ արտահայտությունը առաջնային ռադիոակտիվ աղբյուրի Ej էներգիայի համար: (խնամել 1831) (նշ. 3037) = (մուրհ. 1831) (նշ. 3051) (նշ. 3495) 2 (նշ. 1869) ((նշ. 3027) (նշ. 3250) (նշ. 3027) э ֆ) (cid. 2871), (նշ. 2877) (նշ. 2872) × [1− (նշ. 3096) (նշ. 3250) (նշ. 3096) (նշ. 3257) × (նշ. 2869) (նշ. 2879) (նշ. 3044) (խնամել 2922) (նշ. 2924) ((նշ. 2869) (նշ. 2879) (նշ. 2927))] (խնամել 3119) Այս արտահայտությունը հնարավորություն է տալիս հաշվարկել առաջնային ռադիոակտիվ աղբյուրի էներգիայի քանակը տարբեր միջավայրերում որոշակի տարրի ռենտգենյան ճառագայթային նմուշառման ընթացքում: Այնուամենայնիվ, տեսական-գործնական տեսանկյունից նպատակահարմար է օգտագործել ոչ թե առաջնային էներգիայի բացարձակ արժեքը, այլ դրա կապը կլանված տարրի K- եզրային EK էներգիայի հետ: Հաշվի առնելով, որ մետաղների մեծ մասի համար EK, 1,12Ex, (4) արտահայտությունը կստանա հետևյալ ձևը. (Cid. 3006) (նշ. 3285) (բխ. 3006) (նշ. 3260) = 0,9 (նշ. 3495) 2 (նշ. 1869) ((նշ. 3027) (նշ. 3250) (նշ. 3027) э ֆ) (cid. 2871), (նշ. 2877) (նշ. 2872) × [1− (նշ. 3096) (նշ. 3250) (նշ. 3096) (նշ. 3257) × (նշ. 2869) (նշ. 2879) (նշ. 3044) (խնամել 3119) Այս արտահայտությամբ կատարված տեսական հաշվարկների արդյունքները ներկայացված են նկ. 1-ում: Նկարից պարզ է դառնում, որ Ej / EK հարաբերակցությունը այնքան մեծ է, որ որոշվող տարրի ատոմային համարները (ZA) և լիցքը (ZH) մեծապես տարբերվում են: Այսպիսով, օրինակ, ZH = 25 ատոմային համարով տարբեր միջավայրում ռադիոակտիվ աղբյուրը, որի էներգիան կրկնակի մոլիբդենի K- վերջավորության էներգիան է, մոլիբդենի որոշման համար օպտիմալ է, իսկ ZH = 13 - 3 դեպքում ժամանակներ Նկ. 1. Տարբեր միջավայրերում (ZH) և տարբեր բովանդակության մեջ որոշվող տարրի ատոմային թվից (ZA) առաջնային և տարրի վող ռադիոակտիվ աղբյուրի տարրի K- կլանման էներգիայի հարաբերակցության (Ej / EK) կախվածությունը () ք) q (%) `1-1; 2-5; 3-10; 4-20; 5-30; 6-50: Դրանից բխում է, որ նմուշառման այս կամ այն հատուկ խնդիրը լուծելիս անհրաժեշտ կլինի ունենալ համապատասխան էներգիաներով ռադիոակտիվ աղբյուրներ: Գոյություն ունեցող (ներկայումս արտադրված) ռադիոակտիվ աղբյուրները դժվար թե ապահովեն անհրաժեշտ էներգիան, բայց պարզ է, որ այդ ամենի առկայությունը չի կարող տնտեսապես արդյունավետ լինել: Այս խնդրի լուծումը մենք տեսնում ենք ռենտգենյան ճառագայթաչափական չափման սարքերում մեկ առաջնային ռադիոակտիվ աղբյուրով տարբեր երկրորդական ռադիատորների (թիրախների) օգտագործման մեջ: Մենք առաջարկում ենք օգտագործել Am-241 իզոտոպը որպես հիմնական ռադիոակտիվ աղբյուր: Առաջնային սպեկտրում և արտահայտված 60 կՎ լավ արտահայտված ֆոտոնների ինտենսիվ հոսքը առաջնային սպեկտրում և T1 / 2 = 460 տարվա կես կյանքը `օգտագործելով երկրորդային ճառագայթումը, այն դարձնում են արդյունավետ և, այսպես ասած,« ընդմիշտ »: Երկրորդային ռադիատոր (թիրախ) ընտրելիս լույսի հստակ սպեկտր ձեռք բերելու համար նրա գրգռման K-edge էներգիան պետք է 2-2,5 անգամ փոքր լինի, քան առաջնային աղբյուրի էներգիան: Ըստ այդմ, վերը նշված բանաձևով հաշվարկված ռադիատորի էներգիայի նմուշառման համար նպատակահարմար է օգտագործել հետևյալ տարրերը որպես Am241 պղնձի և մոլիբդենի նմուշառման թիրախներ (Աղյուսակ 1): Am-241 arajarkvoghcharagaytich elemetnere ՝ առաջնային ճառագայթման աղբյուրով (թիրախներ) (keV) Նշված թիրախների կիրառման ընթացքում հստակորեն առանձնանում են երկրորդային սպեկտրում հստակ տարբերակվող տարրերին բնորոշ ռենտգեն ռենտգենոգրաֆներից (թիրախներից) ստացված մեկ ցրման ճառագայթների գագաթները: Probոնդերում, Am-241 և ճառագայթման տարրը տեղադրվում է այնպիսի երկրաչափության մեջ, որ առաջնային ճառագայթները չեն ընկնում ուսումնասիրվող մակերևույթի վրա, այլ ուղղված են դեպի ռադիատորը (թիրախը), որից բնորոշ ճառագայթները գոյանում են միայն ընտրանքային միջավայր: Նկար 2-ը ցույց է տալիս պղնձի և մոլիբդենի տեղեկատու նմուշների պատրաստված սպեկտրը Am-241 իզոտոպով, համապատասխանաբար որպես կադմիում ագ թիթեղ օգտագործելով: Այնուամենայնիվ, ինչպես երեւում է մոլիբդենի սպեկտրից, թիրախային անագի օգտագործման դեպքում ցրող ճառագայթները բավականին մոտ են մոլիբդենի բնութագրական ճառագայթներին: Նախընտրելի կլինի օգտագործել թելուրի (Te) փոխարեն թիթեղը որպես թիրախ, ինչը թույլ կտա մոլիբդենի բնութագրական ցրման ճառագայթները սպեկտրից ցրել շուրջ 2.3 կՎ-ով `դրանով իսկ բարելավելով չափման զգայունությունը: Նկար. 2. Պղնձի (ա) և մոլիբդենի (բ) ստանդարտ նմուշների երկրորդական սպեկտրները, որոնք ստացվել են համապատասխանաբար Am-241 իզոտոպին համապատասխան, օգտագործելով կադմիումի իոնով ճառագայթահարված ճառագայթում (թիրախներ): Տարրերի պարունակությունը ՝ Cu (%) ՝ 1-0; 2-5; 3-10: Mo (%) `1-0; 2-1; 3-3: Այսպիսով, Am-241 իզոտոպով թիրախների օգտագործումը կարող է լուծել տարաբնույթ միջավայրում տարրերի նմուշառման համար օպտիմալ էներգիա ընտրելու հարցը: Գրականություն 1. Blokhin MA Ռենտգենյան ճառագայթների ֆիզիկա: Էդ. 2-րդ, պերերաբ: Մ. 1957, 388 դ. Լ. Недра, 1978, 232 с.ных руд. Երեւան Էդ. АН Арм ССР, 1986, 120 էջ: Տեղեկատվություն հեղինակի `Արտուշ Արամի Թամրազյանի մասին - ՀՀ ԳԱԱ Ա. Նազարով, ԵՊՀ երկրաֆիզիկայի և սեյսմոլոգիայի ինստիտուտի երկրաֆիզիկայի ամբիոնի վարիչ, աշխարհագրության ամբիոն և դրա դասավանդման մեթոդները, երկրաբանական գիտությունների դոկտոր, էլ. ։
| Ռենտգենառադիոմետրական մեթոդով բնական տեղադրման պայմաններում հանքանյութի նմուշարկման ժամանակ տարակազմության ազդեցությունը հաշվի առնող Tx կառուցվածքային գործակիցը կախված է հանքանյութի պարունակությունից և չափերից, միջավայրում նրանց բաշխման ձևերից, ներփակող ապարների էֆեկտիվ ատոմական համարներից և կիրառվող առաջնային ռադիոակտիվ աղբյուրի էներգիայի մեծությունից։
Նշված գործոնները, բացի առաջնային ռադիոակտիվ աղբյուրի էներգիայից, չկարգավորվող են, հետևաբար այդ էֆեկտի նվազեցման խնդիրը փորձել ենք լուծել առաջնային ռադիոակտիվ աղբյուրի էներգիայի մեծության ընտրությամբ։
|
ՀՐԱՄԱՆԱԳՐԱՅԻՆ ԽՈՍՔԵՐԻ «ԵԼՔ» ԳՐՔՈՒՄ ԳՐԱԲԱՐ ԽՈՍՔԵՐԸ Հայտնի փաստ է, որ վիճահարույց թեմաները գերակշռում են բոլոր գիտական ոլորտներում, որոնք եղել և մնում են քննարկման առարկա: Լեզվաբանության մեջ նման իրողությունների պակաս չկա: Վիճահարույց թեմաներն էին գոյական ցողունները, գոյական սեռը, բայի սեռը, եղանակները, ձևը, հաջորդականությունը, ակտի կարգավիճակի կարգավիճակը, դերբիի մասը, դերանունի մասը, դարձվածքները և այլն: Այս հոդվածում մենք ներկայացրել ենք Հին Կտակարանի «Ելք» գրքի հին հայերեն թարգմանությունները ՝ նպատակ ունենալով ցույց տալ հայ թարգմանական գրականության այս գլուխգործոցի ամբողջ հարստությունը: Ավելացնենք, որ այս գրքի արտահայտությունները ներառված չեն «Հին հայերեն բառարանում» [1]: Քանի որ վերեւում նշվեց, որ արտահայտությունը լեզվի վիճահարույց թեմաներից մեկն է, մենք չենք կարող զերծ մնալ դրա վերաբերյալ առկա հակասություններից ՝ առանց հղում կատարելու այն մանրամասներին, որոնք մեզ կխլեն մեր խռովությունից: Անդրադառնանք հայագիտության մեջ արտահայտության սահմանման վերաբերյալ տեսակետներին, որպեսզի մեր դիրքորոշումը պարզ լինի: Ընդհանուր սահմանումը հետեւյալն է. «Արտահայտությունը կառուցվածքային երկու ժավելյան բառերի կայուն, ամբողջական, վերաիմաստավորված կապ է, որը վերարտադրվում է խոսքում որպես լեզվաբանորեն պատրաստ միավոր» [2]: «Ֆրազ» արտահայտությունը լեզվաբանության մեջ դիտարկվում է լայն իմաստով: Ինչպես նշեց Պ.Բեդիրյանը: «Լայն իմաստով արտահայտությունը, ի վերջո, կայուն բառակապակցություն է հայերենի համար չորս առանձին արտահայտությունների հետ ՝ բնօրինակ արտահայտություն, արտահայտություն արտահայտություն, հարաբերական բայ, բաղադրյալ անուն: «Բուն արտահայտություն» ասելով հասկանում ենք նրանց, ովքեր վերամեկնաբանել են կայուն հարաբերություններ, օժտված են փոխաբերական-այլաբանական իմաստով, ինչը հայագիտության մեջ կոչվում է նաև «հատկանիշ» [3]: Դժվար չէ նկատել, որ ընդհանուր սահմանումը համապատասխանում է արտահայտության չորս ածանցյալներից առաջինին: Եթե հիմք ընդունենք «բնօրինակ արտահայտության» վերը նշված սահմանումը, դա կնշանակի, որ ասացվածքներն այս արտահայտություններն են: Այս կարծիքները հակասական են: Որոշ լեզվաբաններ դրանք ընդգրկում են բառակապակցությունների մեջ, իսկ մյուսները ՝ ոչ: Վեճի պատճառ է դառնում այն փաստը, որ ասացվածքները խոսքի մեջ օգտագործվում են որպես պատրաստի միավորներ, ինչպես բառակապակցությունները, բայց, ինչպես նշում է Ա.Սուքիասյանը, շարահյուսական թերիությամբ »[2]: Ա.Սուքիասյանը նշում է, որ «փոխաբերական ընդհանուր իմաստ արտահայտող ասացվածքներն ու ասացվածքները նախադասության կամ արտահայտության կառուցվածքի մեջ են, տրամաբանորեն համապատասխանում են կամ դատողությանը կամ հասկացությանը, և դասակարգվում են որպես արտահայտություններ: Այս պարագայում հաշվի են առնվում դրանց լեզվական առանձնահատկությունները, կառուցվածքը և ընդհանուր-փոխաբերական իմաստը ՝ անտեսելով նրանց մյուս ժանրային-գիտական-գրական ժանրային առանձնահատկությունները [2]: նշելով «Որպեսզի ասացվածքները (այլ ասացվածքներ) բառակապակցություն կոչվեն, նրանք Պ.Բեդիրյանը միանշանակ մոտեցում չեն ցուցաբերում այս հարցում, դրանք ինչ-որ կերպ և որոշ չափով պետք է վերափոխվեն: Առաջին հերթին նրանք պետք է «ազատվեն» իրենց ընդհանրացնող իմաստից, ապա ձեռք բերեն համեմատաբար ազատ ձև: Բանավոր միջավայրում ասացվածքը կամ ասացվածքը կարելի է նույն կերպ օգտագործել այնպես, որ նրանք կորցնեն իրենց ընդհանրացնող իմաստը և կրկին ընկալվեն որպես արտահայտություն: »[4] Մեր տեսակետն այս հարցի վերաբերյալ միանշանակ է: Հիմնվելով այն փաստի վրա, որ ասացվածքները հիմնականում ուսուցողական-այլաբանական բնույթ ունեն, և արտահայտությունները զուրկ են այդ բնորոշ գծերից, մենք համոզված ենք, որ դրանք լեզվական տարբեր իրողություններ են, նրանք չեն կարող մուրացկաններ ունենալ: Այս երկու տարբեր լեզվական իրողությունների նույնացման հիմնական պատճառը արտահայտությունների իմաստային դասակարգումն է, որի հիմնական չափանիշը արտահայտության բաղադրիչների ինտեգրման աստիճանն է, որը, մեր համեստ կարծիքով, սխալմամբ փոխանցվել է ռուսերենից Հայերեն. Ըստ այդմ ՝ հայերենում արտահայտությունները բաժանված են չորս խմբի ՝ ֆրազեոլոգիական կոնվերգենցիա, ֆրեզոլոգիական միասնություն, ֆրեզոլոգիական կապ, ֆրեզոլոգիական արտահայտություն [2]: Մենք գիտենք, որ արտահայտություն կազմող բաղադրիչները վերաիմաստավորվում են. Դրանք այդ կապակցությամբ չեն պահպանում իրենց սկզբնական բառաբանական իմաստը, ուստի իմաստը ո՞րն է բառերի միասնության վրա հիմնված արտահայտությունների դասակարգմանը: Գրաբարը և գրաբարը չեն արտահայտվում միմյանցից իրենց արտահայտության բովանդակության առումով: Հետևաբար, մենք ամբողջությամբ կիրառել ենք վերոհիշյալ տեսության ըմբռնումները Ելք գրքից վերցված գրաբարյան արտահայտությունների վերլուծության մեջ: Ելք գիրքը Հին Կտակարանի երկրորդ գիրքն է, որն իր գաղափարական նշանակությամբ առաջիններից մեկն է, քանի որ այն նկարագրում է Մովսեսի օրոք Եգիպտոսի ստրկությունից Աբրահամի հետնորդների պղծումը, Սինա լեռան վրա Աստծո պատվիրանների և օրենքների հայտնության պատմությունը: Ընտրովի ներկայացնենք «Ելք» գրքի արտահայտությունները: Մեր նմուշը հիմնված է հաճախակի օգտագործվող արտահայտությունների վրա, որոնք աչքի են ընկնում պատկերապատկերով և եզակի են աշխարհայացքային մտածողության տեսանկյունից: Հարկ է նշել, որ մեր դուրս բերած արտահայտությունների մեծ մասի բովանդակությունը պայմանավորված է հին կտակարանային իրադարձություններով, հին հրեական ավանդույթներով, աստվածաշնչյան հերոսների, հատկապես Մովսեսի արածներով ՝ ջուր դուրս գալու, երեկոյան միս ուտելու և տալու առավոտյան հաց, ջուր խմելու, կապույտ և ծիրանագույն և կարմիր: Rockայռից ջուր քաշել, մեղուն համտեսել, անապատից հանել, վկայության խորան մտնել, քառասուն-քառասուն գիշեր լինել, մանանա ուտել և այլն: Մյուս մասը հիմնված է Հին Կտակարանի քերականական իրողությունների վրա, ինչպես, օրինակ, առարկան (գործը) բայի հետ նույն կամ հոմանիշ գոյականով դնելը, երբեմն ՝ բայի գործնական հոլովումը, ընդգծելով գործողության գերակշռությունը, բազմակարծությունը, օրինակ ՝ գործել, սպանել, զոհաբերել Դուք մտել եք իմաստության մեջ, դարձել եք ճարտարապետ, վարձվել եք, վարձվել եք, վարձվել եք, վիրավորվել եք, վիրավորվել եք և այլն վրա. Մենք ընդհանուր առմամբ ներկայացրել ենք վաթսունհինգ արտահայտություն: 23) ընկնել խաղի մեջ - խաղալ, համագործակցել, 24) միս ուտել երեկոյան ժամերին և առավոտյան հաց 25) ամենօրյա կարիքները հոգալու համար, 25) ջրից դուրս գալ - դուրս գալ անախորժություններից, ավելացնել, հովանավորել, 26) ջրից դուրս գալ - գտնել հուսահատ իրավիճակից ելք, 27) անձնուրաց լինել - նվիրվել ինչ-որ մեկին, 28) ձեռքերս լվանալ - մեղքերից ազատվել; 29) թշնամու թշնամի լինել - խորը, լցվել անդադար թշնամանքով, 30) գաղտնի խոսել - գաղտնի մտքեր փոխանցել, 31) ձեռքս խոնարհեցնել - աղաչել, աղաչել, 32) իմաստուն լինել - կռահել, մտածել, 33) խստապահանջ լինել, պահանջկոտ լինել, խստապահանջ 34) ճնշել, խոշտանգել, ստիպել, 35) կարծրանալ, սիրտը կարծրացնել, դաժան լինել, 37) երկինք-մանանից հաց , Աստծո միջոցով ձեռք բերված բարություն, 38) անապատային դժբախտություններից հանելու համար, 39) որպես մեղվափեթակ, քաղցր մեղր, քաղցր, 40) օգնության ձեռք մեկնել, աջակցել, 41) հմտությամբ կառուցել գլուխգործոց ստեղծել, 42) մանանա պատրաստել, բարեգործություն անել, 43) մեռնել, մեռնել, մեռնել, 44) չսիրել անձնատուր լինել կռապաշտությանը, կեղծ իշխանություններ չստեղծել, 45) ողջակեզներ առաջարկել, զոհեր մատուցել, 46) սպանվածներին հանձնել հանձնվել, 47) իմաստություն մտնել, շատ իմաստուն դատել, խոհեմ լինել, 48 ) մտնել վկայության խորան, սրբագործվել, իմաստուն դառնալ, 49) երկնքից խոսել, մարգարեանալ, 50) շահել, շահել, 51) շատ չավելացնել. պակասություն. խնամքի ապահովումն անփոփոխ է, 52) սեղան կառուցել - երկրպագել, երկրպագել, փառաբանել, 53) որդի լինել - փչանալ, փչանալ, քայքայվել, 54) խմել ցանկացած ջուր - լինել անմարդկային, լինել ծանր իրավիճակում, 55) դատվել ողորմածի կողմից - լինել ողորմած Աստծո վախից, Նշված արտահայտությունները չեն ապացուցվում Ռ. Hazազարյանի առաջին «Գրաբարի բառագրության» կողմից, ուստի կարծում ենք, որ մեր աշխատանքը կարող է գործնական օգնություն լինել նոր Գրաբարի բառագրության կազմման հարցում: ԳՐԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆ [1] hazազարյան Ռ., Գրաբարի ֆրեզոլոգիական բառարան, Երեւան, 2012: [2] Սուքիասյան Ա., Armenianամանակակից հայոց լեզու, Երեւան, 2008, էջ 296, 305, 301307: [3] Բեդիրյան Պ., Հայերեն արտահայտությունների ընդարձակ բացատրական բառարան, Երեւան, 2011, էջ: 5 [4] Բեդիրյան Պ., Armenianամանակակից հայերենի դարձվածաբանություն, Երեւան, 1973, էջ: 55 Քրիստինե Աղաբեկյան ԳՐԱԲԱՐՅԱՆԸ ԽՈՍՔԵՐ ՀԻՆ ԽՈՍՔԻ ԳՐՔՈՒՄ Հիմնաբառեր. Աստվածաշունչ, Ելք, Հին հայերեն, արտահայտություն, սահմանում, լայն հասկացողություն, արտահայտության պլան, բովանդակության ծրագիր, պատկերապատում, վերաիմաստավորում, փոխաբերություն, փոխաբերություն ։
| Աշխատանքում անդրադարձել ենք դարձվածքի ըմբռնմանը հայերենագիտության մեջ, դարձվածքների իմաստային և կառուցվածքային դասակարգումներին՝ արտահայտելով մեր դիրքորոշումը։
Դուրս ենք գրել թվով վաթսունհինգ դարձվածքների գրաբարյան ձևերը՝ ներկայացնելով դրանց բացատրությունը։
Հետազոտությունից պարզ է դարձել, որ մեր դուրս բերած դարձվածքները վկայված չեն «Գրաբարի դարձուածաբանական բառարանում» և, որ մինչ այս անդրադարձ չի եղել այս կազմություններին։
Հոդվածի նորույթը և արդիականությունը պայմանավորված են այն հանգամանքով, որ ցայսօր Ելից գրքի դարձվածային հարստությունը առանձին ուսումնասիրության նյութ չի դարձել. գրաբարյան դարձվածաբանությունը նոր զարգացող բնագավառ է։
|
Հյուսիսային Կովկասի շրջանում հայկական համայնքների ձևավորումը և ընդլայնումը Հայ բնակչությունը սկսեց բնակություն հաստատել Հյուսիսային ծովի հյուսիս-արևելյան ափին համեմատաբար ավելի ուշ, քան Հյուսիսային Կովկասի հյուսիսային մասում: Եթե հայերը բնակություն հաստատեցին Կովկասի հիմնական լեռնաշղթայի հյուսիսում և ապրում էին տեղական ցեղերի մեջ արդեն միջնադարում, ապա Կովկասի արևմտյան մասի և ափամերձ տարածքում գտնվող հայերի համար իրական պայմաններ ստեղծվելու համար շրջանը բռնակցվեց Ռուսաստանին: Կովկասի Սեւ ծովի ափերը Ռուսաստանին են անցել 1828-1829 թվականներին: ռուս-թուրքական պատերազմի արդյունքում: Կովկասյան լեռնագնացների դեմ պատերազմական իրադարձությունների պատճառով այստեղ ռազմական գործողությունները շարունակվեցին մինչև 1864 թվականը: 1762 Գահ բարձրացած Եկատերինա II կայսրուհին ընդունեց դարի սկզբին իրականացված Պետեր Մեծի քաղաքականության սկզբունքները և սկսեց դրանք հետևողականորեն իրականացնել: 18-րդ դարի երկրորդ կեսին նրա թագավորության ժամանակ Ռուսաստանը մեծ հաջողությունների հասավ ինչպես Բալթյան ափին, այնպես էլ Կասպից ծովում գերիշխող դիրք գրավելու գործում ՝ միացնելով արևմտյան սահմանային շրջանները կայսրությանը: Հաջողություններն առավել ակնհայտ էին հարավային սահմանների ընդլայնման, ծով դուրս գալու և կայսրության վաղուց նվիրական նպատակներին հասնելու հարցում: Բայց դրա համար անհրաժեշտ էր բնակեցնել հարավի ՝ Նովոռոսիայի հսկայական տափաստանները ՝ տնտեսապես տիրապետելու համար: Այդ նպատակով կառավարությունը հատուկ հրամանագրեր արձակեց, որոնք արտոնություններ էին տալիս հարավում բնակվող օտարերկրացիներին: Պետության ընձեռած լայն հնարավորությունների շնորհիվ ՝ հրեաներ, հույներ, հայեր, այլ ազգությունների մեծ ու փոքր զանգվածներ գաղթեցին և բնակություն հաստատեցին հարավում: 1768-1774թթ. Ռուս-թուրքական պատերազմի հաղթական ավարտի պատճառով Ռուսաստանին հաջողվեց ամրապնդել իր դիրքերը Սև ծովի ափամերձ շրջաններում: Կառավարությունը մեծ ջանքեր է գործադրում տարածքը բնակեցնելու ուղղությամբ: Հարավի գրեթե անմարդաբնակ տափաստանները բնակեցնելու, ինչպես նաեւ Տավրիկ թերակղզին կայսրությանը միացնելու նպատակով կազմակերպվում է -րիմի հայ-հույն բնակչության գաղթը: Aրիմում բնակվող քրիստոնյաների միգրացիան կազմակերպվում է արտոնությունների, համոզման, կաշառակերության, որոշ դեպքերում հարկադրանքի և ահաբեկման խրախուսման միջոցով: 1779 թվականին Crimeրիմից բռնագաղթած 12,6 հազար հայերի մեծամասնությունը: Սբ. Դմիտրի Ռոստովսկի ամրոցի մոտ, Դոն գետի ափին, նա հիմնեց Նոր Նախիջևանը (Դոն Նախիջևան), իսկ դրա շրջակայքում `հայկական Չալտր, Թոփտի, Մեծ գյուղերը Sala, Sultan Sala և Nesvita: Ռուս-հայկական մյուս գաղութների նման, Նոր Նախիջևանն էլ «ապրում էր յուրահատուկ հասարակական-քաղաքական» մշակութային կյանքով, բայց 1930-ականներին: Theանգվածային բռնաճնշումների ժամանակ տեղի մտավորականությունը տուժեց, շատ պատմական և ճարտարապետական հուշարձաններ ոչնչացվեցին, հայկական կրթական հաստատությունների թիվը կրճատվեց, հայկական թատրոնը դադարեց գործել, և քաղաքը սկսեց կորցնել իր հայկական մշակութային կենտրոնի կարևոր դերը տարածաշրջան 1830-ական թվականներ Անապա-Նովոռոսիյսկ նավահանգստային քաղաքների շինարարությունը սկսվեց Ռուսաստանի ռազմածովային ուժերի հայ ծովակալ Լազար Սերեբրյակովի (hazազար Արծաթագործ) նախաձեռնությամբ: Առաջին ռուս վերաբնակիչների, շինարար-մասնագետների հետ միասին այդ քաղաքներում բնակություն են հաստատել նաև հայեր: Նովոռոսիյսկում հայկական համայնքի թիվն այնքան զգալի էր, որ արդեն հիմնադրվելուց 11 տարի անց `1849 թ., Տեղի հայերը բարձրացրեցին իրենց մոտ հայ քահանա ուղարկելու հարցը: Նովոռոսիյսկ համայնքը բաղկացած է հիմնականում չերքեզ հայերից: Հայ համայնքը մեծ ներդրում է ունեցել քաղաքի զարգացման գործում: Տարբեր ժամանակներում այստեղ հայերը բարձր պաշտոններ էին զբաղեցնում, ֆինանսական և նյութական օգնություն էին ցույց տալիս քաղաքին, խթանում բիզնեսի գործունեությունը և այլն: Քաղաքում կա երեք հայկական կազմակերպություն. «Լույս», «Դար» (ռուս-հայկական հասարակություն) Ռուսաստանի հայերի միության մասնաճյուղ 1: Լույս է տեսնում «Լույս» ամսագիրը, կան երիտասարդական խմբեր: Անապանը որպես քաղաք հիշատակվում է 1846 թվականին: Հայերը Անապայում հայտնվեցին 18-րդ դարի սկզբին, իսկ 1862 թվականին: Արևմտահայ ներգաղթյալների առաջին խումբը ստեղծվեց: 1864 Մի քանի հայ ընտանիքներ բնակություն հաստատեցին Շապսուղո գետի ափին ՝ ստեղծելով առաջին հայկական բնակավայրը Seaովի նահանգում ՝ Արմյանսկայա գյուղը: 1877-78թթ. Ռուս-թուրքական պատերազմի հաղթանակից հետո համշենահայերը սկսեցին գաղթել Ռուսաստանի հարավային ափամերձ շրջաններ `ներառյալ Անապա քաղաքը և հարակից գյուղերը: 1989 թ. Տարածաշրջանն ուներ 12486 հայ բնակիչ: Անապայումկայի մի քանի հայկական գյուղեր, որոնցից ամենամեծը Հայկաձորն է: 1915 -1916թթ. Տրապիզոնից ժամանած տասնյակ հայ ընտանիքներ այստեղ են հաստատվել 2: Նրանք շրջանում զբաղվում են գյուղատնտեսությամբ և այգեգործությամբ: Առաջին հայ արտագաղթողները Սոչիի շրջանում հայտնվեցին 1882 թվականին: Նրանք Թուրքիայից գաղթածներ էին: Հետագայում նոր հոսքեր եղան, հատկապես 1905 թվականին: Առաջին համաշխարհային պատերազմի տարիներին: Ադլերում հիմնականում համշենահայեր են ապրում: Մարզում կա 3 հայկական դպրոց: Այստեղ գործում է Սբ. Սարգիս հայկական եկեղեցի: Հայերը պահպանում են ազգային կրոնը և լեզուն, ավանդույթներն ու սովորույթները: Միգրացիայի վրա ազդող գործոններից մեկը 1988 թվականն էր: Սպիտակի ավերիչ երկրաշարժը: Քաղաքում հայերի թիվն աճում էր: 1895 Թուրքիայում հայերի կոտորածների կապակցությամբ վերսկսվում է հայերի հոսքը դեպի Կովկասի ափամերձ շրջաններ: 1897 Ըստ մարդահամարի տվյալների, Սոչիի շրջանում բնակվում էր 3857 հայ, որը կազմում էր բնակչության 28,5% 3: 1926 թ. Մարդահամարի համաձայն, Սոչիի շրջանի գյուղացիների 42-9% -ը հայեր էին 4: Մարզում կա 5 հայկական դպրոց: Հայերի շուրջ 80% -ը խոսում է իր մայրենի լեզվով: Հայերը Տուապսե են եկել Տրապիզոն-Սամսունի շրջաններից: Այստեղ գաղթած առաջին հայերը բնակություն են հաստատել 11-րդ դարում, իսկ արդեն 15-րդ դարում: Ձևավորվում է մեծ հայկական գաղութ ՝ իր վարչական համակարգով: Տուապսեի հայերը հիմնականում զբաղվում էին երկրագործությամբ, կային արհեստավորներ ու վաճառականներ: Տեղի հայերը պահպանում են ազգային դավանանքը և լեզուն: Այստեղ հայերի 80% -ը խոսում է իր մայրենի լեզվով: 19-րդ դար 19-րդ դարի երկրորդ կեսին Ռուսաստանը վերջապես հաստատեց իր գերակայությունը Կովկասի ափերին: Ռուսաստանի կառավարությունը շահագրգռված էր ակտիվ բնակչության ներգրավմամբ ափամերձ տարածքներ, որոնք ծանոթ էին տեղական տնտեսական և աշխարհագրական պայմաններին: Կովկասյան պատերազմի պատճառով Արեւմտյան Կովկասի լեռնային բնակչության մի զգալի մասը ՝ չերքեզները, ադիգեցիները, աբխազները, Աբազինները և այլք, լքեցին իրենց հայրենի հողերը և տեղափոխվեցին Թուրքիա: Հատկապես բնակեցված էր Սեւ ծովի հյուսիսարեւելյան ափը ՝ Անապայից մինչեւ Ադլեր: Arարական կառավարությունը փորձում էր այս տարածքները բնակեցնել կազակներով կամ Ռուսաստանի միջին գոտուց գաղթած գյուղացիներով: 1862 Հրապարակվեց Կովկասյան լեռների արևմտյան նախալեռները կուբայական կազակներով և այլ տարրերով բնակեցնելու մասին որոշումը: Այնուամենայնիվ, տեղական տնտեսական համակարգը, տարածաշրջանին բնորոշ գյուղատնտեսական մշակաբույսերը և կլիմայական պայմանները անծանոթ վերաբնակիչները ի վիճակի են տիրապետել այդ տարածքներին: Անհրաժեշտ համարելով Սեւ ծովի ափին անհապաղ բնակություն հաստատելը, կառավարությունը հավաքագրում է Թուրքիայի հայերին և հույներին 5: 1970-ականներ Այն վերագրվում է հիմնականում Համշենահայերի վերաբնակեցմանը Կովկաս-ծովի ափին, որտեղ 19-րդ դ. 80-ականներ Վերջին թիվը մոտ 10 հազար էր: 1877 թվականին հայերի առաջին խումբը ՝ 20 ընտանիք, Թուրքիայից հասան լեռնային շրջաններ: Սկզբում հայերը գաղթում էին փոքր խմբերով ՝ ստեղծելով իրենց գյուղերը լեռներում (Գոյթղ, Պերեվալնոյե, Գունայսկոյե և այլն): Արտագաղթողները դեռ Թուրքիայի հպատակներն էին, նրանք դեռ չէին ընդունել Ռուսաստանի կառավարությունը: Նրանց հողամասեր չեն տվել, բայց թույլ են տվել վարձակալել այն տարածքները, որտեղ նրանք ապրում էին: 1878 Հայ բնակչությունը առափնյա շրջանում կազմում էր 2-239 մարդ: Ամեն տարի ծոցի հարակից շրջանների բնակչությունը մեծանում էր: 1 Տե՛ս http: //shkolazhizni.ru/archive/0/n-65855/: 2 Տե՛ս http: //dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/226478: 1894-1895թթ. Թուրքիայում հայերի նկատմամբ հետապնդումների ակտիվացման պատճառով արտագաղթողների թիվն աճեց հիմնականում Տուապսեի, Սոչիի, Ադլերի, Անապայի, Նովոռոսիյսկի, Մայկոպի ուղղությամբ: 40 ընտանիք ապրում էր Սոչիի մերձակա Ուչ-Դերե քաղաքում և 1901 թվականին: Օկրուգիհայի բնակչությունը կազմում էր 5-140 մարդ 1: Հայերի գրաված հողերը ոչ միայն անմարդաբնակ էին, այլեւ տնտեսապես լքված էին: Համշենահայերը մեծ դեր խաղացին աշխարհաքաղաքական զարգացման մեջ 2: Հայերի վերաբնակեցմանը նպաստել է ռուս գործարարների աջակցությունը, քանի որ նրանք քաջատեղյակ էին այն փաստին, որ համշենահայերը մասնագետներ էին ծխախոտի աճեցման ոլորտում 3: 1903 Սևծովյան տարածաշրջանի 68 գյուղերի բնակիչներ զբաղվում էին ծխախոտի մշակությամբ, Սոչիի շրջանի 925 տնկարկներից 675-ը (մոտ 84%) մշակվում էին հայերի կողմից 4: Նրանք հմուտ այգեպաններ էին: Տարածաշրջանում խաղաղ իրավիճակ հաստատելուց հետո Սև ծովի Կովկասյան ափամերձ շրջաններում հայերի և այլ վերաբնակիչների համար ավելի բարենպաստ պայմաններ ստեղծվեցին: Օսմանյան կայսրությունից հայերի արտագաղթի հիմնական պատճառը նրանց նկատմամբ ազգային, սոցիալական և կրոնական ճնշումների հետագա սրումն էր 5, ինչպես դա եղավ 1894-1896, 1909, 1915 թվականներին: և հաջորդ մի քանի տարիներին: Կովկասի ափերին հայ բնակչության հիմնական մասը կազմում էին Փոքր Ասիայի թերակղզու հյուսիս-արեւելքում գտնվող պատմական Համշեն նահանգի գաղթականները: Հայոց ցեղասպանության պատճառով Օսմանյան կայսրությունից հայ փախստականները վերաբնակվեցին Սև ծովի ափերի երկայնքով ՝ Հյուսիսային Կովկասի շրջաններում: 1918 Նրանց հոսքն ավելանում է Անդրկովկասից: 1920 Կուբանի շրջանային ծովի շրջանում հայերի թիվը 45,3 և 13 հազար մարդ էր, որից 65,1% -ը և 41,8% -ը քաղաքաբնակներ էին: Նրանք զբաղվում էին առևտրով և արհեստներով: Հայերն ավելի խիտ էին ապրում Մայկոպում, Եկատերինոդարում (16,7 հազար մարդ), ինչպես նաեւ Սոչիում ու Տուապսեում (8,5 հազար մարդ): Վախենալով փախստականների ավելի ուժեղ հոսքից դեպի Կովկասի ափեր, Կովկասի ընդհանուր բնակչության նրանց մասնաբաժնի ավելացումից, ցարական ռեժիմը սկսեց նրանց դեմ բազմաթիվ խոչընդոտներ ստեղծել: Որպես քաղաքացիություն շնորհելու պայման, առաջարկվեց տեղափոխվել Ռուսաստանի հեռավոր շրջաններ, սահմանափակումներ դրվեցին տնտեսական և սոցիալական գործունեության վրա: Նույնը վերաբերում էր ներգաղթյալներին, ովքեր ընդունել էին Ռուսաստանի քաղաքացիություն: Դրանք հատկացված հողատարածքներ էին, որոնք անհարմար էին մշակել: Կառավարական այս միջոցառումները նկատելի ազդեցություն չունեին գաղութարարների ներգաղթի վրա, բայց բացասաբար էին անդրադառնում տարածաշրջանի տնտեսական կյանքի վրա: Իշխանությունները ստիպված են եղել անտեսել այն փաստը, որ շատ վերաբնակիչներ հրաժարվել են լքել տարածքը կամ կարճ ժամանակ անց վերադարձել: Շրջանի հայ բնակչությունը շարունակում էր աճել: Նոր շունչ հաղորդած տարածաշրջանը ավելի ու ավելի գրավիչ էր դառնում Ռուսաստանի բնակչության համար: 1889 Հայտարարվեց, որ Կուբանի առափնյա մասը կազակական բանակին է տրվել որպես սեփականություն ՝ ռազմական նպատակներով: 1891 թ. Նա չեղյալ հայտարարեց Կովկասի փոխանորդության քաղաքացիական մասի հրամանատարի հրամանագիրը արտասահմանում «թուրք աքսորյալներին» վտարելու մասին: Ռուսաստանում 1905-1907թթ. Հեղափոխական իրադարձությունները ստիպեցին վերացնել ազգային դպրոցները և սահմանափակել տարածաշրջանում հասարակական կազմակերպությունների ստեղծումը, ինչը նույնպես խրախուսեց փախստականների ներգաղթը: Մոսկվացի հետազոտող Ն. Ըստ Վոլկովայի, 1886-1890թթ. Սևծովյան շրջանում հայ բնակչության թիվը չէր գերազանցում 2 հազարը, իսկ 1911 թ. Այն նույնիսկ իջավ և 1 և400-ի: Ավելին, քաղաքային հայ բնակչությունը (Սոչի, Տուապսե, Նովոռոսիյսկ) ենթադրաբար կազմում էր ընդամենը 328 մարդ: Մինչդեռ հայերի իրական թիվը մի քանի անգամ ավելին էր: Եթե 1891-ին ամբողջ Սևծովյան տարածաշրջանում հայերի թիվը մոտ 2․250 էր, ապա 1895-ին այն կազմում էր 3․784: Հայ գաղթականների մեծ մասն ապրում էր գյուղական վայրերում ՝ Ուչ-Դերե, Պոլկովնիչե, Վերին Դեֆանովկա, Տենգինկա և այլ գյուղերում: 1908-ին theովային տարածքում ապրում էր 8222 հայ, իսկ 1913-ին ՝ արդեն 15-427 հայ 6: Առաջին աշխարհ 1 Անտոնյան Ա., Համշենահայերի պատմությունից, Հայաստանի արխիվի բանբեր, 1979, № 3, էջ. 118: 5 Միքայելյան Վ., Հայկական սփյուռքի պատմություն (միջնադարից մինչև 1920 թվական), հ. 1, Երեւան, 2003, էջ. 491 թ. Առաջին համաշխարհային պատերազմի նախօրեին Անապայի հայ բնակչությունը 2100 մարդ էր, իսկ Նովոռոսիյսկը ՝ 1600: 1897 Համառուսաստանյան առաջին մարդահամարի համաձայն ՝ Հյուսիսային Կովկասում հայ բնակչությունը 42 636 մարդ էր, այդ թվում ՝ Կուբանի շրջանում ՝ 14 793, Թերեքի շրջանում ՝ 14 544, Սևծովյան նահանգում ՝ 6 283, Ստավրոպոլի մարզում ՝ 5 364, Ստալրոպոլի շրջանում ՝ 5 754 Դաղստանի շրջանում: Հայերի քաղաքային բնակչությունը կազմում էր 33-676 կամ 79.1% 2: Gulfոցի պետությունում, ի տարբերություն այլ շրջանների, քաղաքային բնակչությունը փոքր տոկոս էր կազմում (8% -ից պակաս): 1913-1916թթ. Կուբանի շրջանում և Սևծովյան նահանգի հայ բնակչությունը 40 366 մարդ էր: 1914-1918թթ. Տեղի ունեցավ զանգվածային միգրացիա Օսմանյան կայսրությունից Ռուսաստան: Միգրացիայի պատճառը Առաջին համաշխարհային պատերազմն էր ՝ Մեծ եղեռնը: Հազարավոր հայ ընտանիքներ ենթարկվել են բռնաճնշումների, ստիպված են եղել լքել իրենց պատմական հայրենիքը և տեղափոխվել: Մոտ 350,000 հայեր ապաստան գտան Ռուսաստանում: Արդեն 1920-ին այս շրջանում հայերի թիվը հասավ շուրջ 58 հազարի: 1919-1920թթ. Սևծովյան տարածաշրջանը Ռուսաստանում շարունակվող քաղաքացիական պատերազմի կիզակետում էր, որից տուժեցին նաև հայերը: 1926 Համամիութենական մարդահամարի համաձայն, Սևծովյան տարածաշրջանում բնակվում էր 27 729 հայ 3: Շատ հայեր կենտրոնացած էին Սոչիի շրջանում: Հայաստանի տնտեսությունների ավելի քան 70% -ը կենտրոնացած էր Սոչիի շրջանում: Սևծովյան տարածաշրջանի հայ բնակչությունը տնտեսությունների քանակով 4-րդ տեղում էր ՝ զիջելով միայն Ռուսաստանի, Ուկրաինայի և Հունաստանի տնտեսություններին: Մարզի հայ բնակչության քաղաքական ակտիվությունն ու մշակութային մակարդակը բարձրանում է: Կովկասի առափնյա մասը Ռուսաստանի այն սակավաթիվ շրջաններից մեկն է, որտեղ պահպանվել է հայ բնակչությունը և չի պակասել խորհրդային ողջ ժամանակահատվածում: 1980-ականներ Վերջերս Կրասնոդարի երկրամասի ափերին հայ բնակչությունը կրկին աճել է երկրաշարժից տուժած Ադրբեջանից և Հայաստանի այլ շրջաններից միգրանտների վերաբնակեցման պատճառով, որոնք տուժել են Ադրբեջանում: Այնտեղ վերաբացվում են հայկական դպրոցները, հրատարակվում են թերթեր, գործարկվում են հասարակական կազմակերպություններ: Հայերի վերջին հոսքը դեպի Ռուսաստանի հարավ սկսվեց ԽՍՀՄ փլուզմանը զուգահեռ, մի կողմից ՝ Ադրբեջանում հակահայկական տրամադրությունների ակտիվացում, ինչը հանգեցրեց հայ բնակչության կոտորածներին Սումգայիթում, Բաքվում, Կիրովաբադում: , Խանլարը, մյուս կողմից, միջէթնիկական հակամարտությունները Անդրկովկասում: Բնական աղետները (երկրաշարժը Հայաստանում), արտադրության վերացումը և տնտեսական կապերը հանգեցրին աշխատանքային միգրացիայի մակարդակի բարձրացմանը: Անահիտ Չոբանյան Հյուսիսային Կովկասում և ծովային տարածաշրջաններում հայկական համայնքների ձևավորումը և ընդլայնումը Հիմնաբառեր. Հայկական համայնք, առափնյա շրջան, հայկական բնակավայր: ։
| Հայ ժողովուրդը պատկանում է աշխարհի այն ժողովուրդների թվին, որոնց պատմությունը կերտվում է ոչ միայն սեփական երկրում, այլև դրա սահմաններից դուրս։
Սևծովյան տարածաշրջանը հայության բազմամարդ և համախումբ բնակության այն վայրն է, որտեղ պատմական տարբեր ժամանակներում վերաբնակվել ու հաստատվել են հայերի տարբեր խմբեր։
Հայկական համայնքների մի մասի բնակչությանը հաջողվել է վերաբնակիչներից դառնալ առանձին բնակավայրերի հիմնադիրներ, բարենպաստ ժամանակներում՝ տնտեսական շարժիչ ուժ և մշտապես՝ մշակութային փոխներթափանցման պարարտ հող։
Հոդվածում ներկայացված է հայ վերաբնակիչների և ներգաղթյալների կարգավիճակը՝ նրանց բնակության շրջաններում, իսկ թեմայի ուսումնասիրությունը կարևոր և արդիական է նաև մեր օրերում։
|
STIZOLOPHUS BALSAMITA LAM. ՈՐՈՇ ՄԻOLԱՐՈALL ALLԱՆԿԱ ,ՄԱՆ ՄԱՍԻՆ, Ա GROԻ ԵՎ ՆՅՈՒԹԵՐԻ ՓՈԽԱՆԱԿՄԱՆ ՈՐՈՇ ԱՆՇԱՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ Դարեր շարունակ ժողովրդական բժշկության մեջ բույսեր են օգտագործվել տարբեր հիվանդությունների բուժման և կանխարգելման, ինչպես նաև տնտեսական և կենցաղային նպատակներով: Այսօր ժամանակակից բժշկական արտադրանքի մոտ 25% -ը պարունակում է բուսական ծագման նյութեր, քանի որ դրանց բարձր բուժական ազդեցությունը չի ուղեկցվում կողմնակի ազդեցություններով, որոնք չեն բացառվում բնության մեջ չհայտնաբերված սինթետիկ քիմիական նյութերի օգտագործման ժամանակ (Farnsworth et. Al., 1976; Raskin et. . .al., 2004): Բույսերի դեղաբանական հատկությունների, դրանց երկրորդական նյութափոխանակության արտադրանքի սինթեզման եղանակների, դրանց ազդեցության մեխանիզմների, այլընտրանքային ուղիներով բուժական նշանակության նյութերի արտադրության ուսումնասիրությունը այժմ շատ արդիական է: Հայտնի է, որ բարդ ծաղիկների ընտանիքի անդամներն օժտված են կենսաբանորեն ակտիվ նյութերի սինթեզով (ֆլավոնոիդներ ՝ պլեարոգին քլորիդ, անտոցիաններ, ցիանիդիններ, գլիկոզիդներ ՝ ցինար, կենտավրին, պոլիացետիլենային միացություններ, ալկալոիդներ, կարոտինոիդներ, լորձ, կարոտին, լորձի ֆլավոնոիդներ նարգիզի, իզոկուվերտերի, ռամնետի, եթերայուղերի, ինուլինի, խնձորաթթվի, սալիցիլաթթվի և այլնի բարձր հզորությամբ (Ugur et al., 2009): Stizolophus balsamita- ն օժտված է բարձր կենսաբանական ակտիվությամբ, արտադրում է սեսկվիթերպենային լակտոններ `stizolin, stizolycin, balsam (Rybalko, 1978), 9-epibalzam, 9-epihydroxy-8-balsam (Oksuz et al., 1986): - հիդրոստիզոլին (Սուլեյմենով, et.al., 2005), ցիրսիմարիտ (Սուլեյմենով և այլն., 2008): Մեր աշխատանքի նպատակն է ուսումնասիրել S. balsamita բույսի կենսաբանական գործունեությունը, զարգացնել մեկուսացված մշակույթ ստանալու պայմանները, ուսումնասիրել նյութափոխանակության առանձնահատկությունները: Նյութ և մեթոդ: S. balsamita բույսը հավաքվել է ծաղկման շրջանում ՝ տարածքից (ծովի մակարդակից մոտ 1000 մ բարձրության վրա): Կալուսի մշակույթը մշակվում էր ավանդական եղանակով (Բուտենո, 1964): Առաջնային զանգը ստանալու համար փորձարկվել է Murasige-Skug (MS, Moorashige and Skoog, 1962), հիմնվելով տարբեր հորմոնների կազմի և սննդարար միջավայրերի քանակի վրա. Որպես իմպլանտներ օգտագործվել են տարբեր հյուսվածքներ ՝ տանտերեր, ցողուն, բաժակի տերև: Աղյուսակ 1. Սննդամթերքի ֆիտոհորմոնների քանակական և որակական կազմը Բնապահպանություն MSSMR հորմոններ (մգ / լ) ITC կինետին NTK BAP GT S. balsamita Կալուսի մշակույթի աճի բնութագրերն ուսումնասիրելու համար կատարվել է կոճի չոր նյութի քանակի որոշում (%): Հակաօքսիդիչը որոշվել է էքսպրես թեստի միջոցով (ազատ ռադիկալների մաքրում) ՝ 2,2-դիֆենիլ-1-պիկրիլհիդազիլի (DFPH) միջոցով (Kalita et. Al., 2013): Այս մեթոդի համար 1 գ չոր հյուսվածքը լուծարվեց 70% էթանոլի մեջ 10 ° C ջերմաստիճանում: Արդյունքում ստացված համասեռանյութը ցենտրիֆուգացվեց, իսկ գերբնական նյութը չորացրեցին սենյակային ջերմաստիճանում: Քաղվածքների չոր մնացորդը պահվում էր 7 ° C ջերմաստիճանում `հետագա օգտագործման համար: Արդյունահանված նյութերի վերլուծությունը կատարվել է 96% էթանոլի մեջ: Որպես դրական հսկողություն օգտագործվել է ասկորբինաթթուն: Հյուսվածքներում սպիտակուցների ընդհանուր պարունակությունը որոշվել է Պետերսոնի մեթոդով (Պետերսոն, 1983), որը հիմնված է ամինաթթուների լույսի ալիքի երկարությունը կլանելու ունակության վրա: COOH ամինաթթուների խումբը ներծծում է 236 նմ լույսի ալիքի երկարությունը, իսկ NH3 խումբը ՝ 224 նմ լույսի ալիքի երկարությունը: Եվ ելնելով երկու օպտիկական խտությունների տարբերությունից ՝ որոշվում է սպիտակուցների օպտիկական խտությունը: Օգտագործվել է հետևյալ նյութերից բաղկացած բուֆեր. 50 մմ Tris HCl, pH 8,8, 10 մմ էթիլենդիամինետետացացախաթթու (EDTC Na), 1 մմ ֆենիլմեթիլսուլֆանիլ ֆտորիդ (FMSF), 5 մմ mertkaptaet: Արդյունքների ամփոփում: S. balsamita- ի կոշտ մշակույթը ստացվել է լոբի տերևի փորձարկման միջոցներից միայն MS դիետայի վրա: Նորմալ բույսի մյուս հյուսվածքներից ոչ մի զանգ չի առաջացել: Առաջնային զանգը աճում էր դեպի վեր, փխրուն էր, ուներ սպիտակ գույն (նկ. 1), որը փոխանակումների ժամանակ դառնում էր բաց դեղին: 4-5-րդ փոփոխություններից արմատների հիմքից դուրս են եկել արմատանման գոյացություններ (նկ. 2, 3), որոնցից վերականգնող բույսեր չեն ստացվել: Նկար 1. S. balsamita callus- ի աճը MS միջավայրում: Նկար 2, 3. MS balsamita callus արմատների առաջացումը MS միջավայրում: Գծապատկեր 4. MS balsamita- ի S. balsamita աճի զանգը 9–10: Բալզամիտա բույսի աճի բնութագրերն ուսումնասիրելու համար որոշվեց աճի ինդեքսը `5, 10, 15, 20, 30 օրվա ընթացքում աճի մեկ փուլում չոր նյութի կուտակում (նկ. 5, 6): Գծապատկեր 5. S. balsamita callus հյուսվածքի աճի ցուցանիշ 10-րդ օրվա զանգը ունեցել է բաց շագանակագույն գույն: Մինչև 15-րդ օրը աճի գրեթե ոչ մի փոփոխություն չէր նկատվում, բայց նկատվում էր կոկորդի մոխրագույնը: Եվ 15-րդ օրվանից հետո գրանցվեց կտրուկ աճ, ինչպես նաև գույնի փոփոխություն, մուգ շագանակագույն գույնը շատ ավելի ակնհայտ էր: 30-րդ աճի աճի ցուցանիշը հասել է 3.5-ի: Այս ցուցանիշները և գունային փոփոխությունները ցույց են տալիս կալուսի հյուսվածքի նյութափոխանակության երկրորդական արտադրանքի սինթեզի ակտիվության աճը (նկ. 6): Նկար 6. S. balsamita callus հյուսվածքի մեջ չոր նյութի պարունակության դինամիկա 0123405101520253035 օր 3 ցուցիչ 02468010203040 Ինչպես երեւում է Նկար 6-ից, մշակման սկզբում կոշտ չոր նյութի զանգվածի աճ չի գրանցվել, և հասել է 15-20 օր հետո, որից հետո այն հասավ 15-20 օրվա: Օրերին արդեն նկատվում է չոր քաշի կորուստ: Մշակման 20-30-րդ օրերին նկատվել է չոր նյութի կուտակման աճ `հասնելով նախնական ցուցանիշին, իսկ չոր նյութի առավելագույն քանակը նկատվել է միայն մշակման 15-րդ օրը: Asteraceae ընտանիքի որոշ անդամներ ունեն բարձր հակաօքսիդիչ հատկություններ, համարյա համարժեք C վիտամինին (Chougule et al., 2012): Գրականության հիման վրա մենք ուսումնասիրել ենք այս ընտանիքի անդամ S. balsamita- ի հակաօքսիդիչ հատկությունները ՝ հաշվի առնելով ֆիլոգենետիկ ազգակցական կապի սկզբունքը: Հակաօքսիդիչ գործունեության փոփոխության դինամիկան որոշվել է կոշտ աճի 10-րդ, 20-րդ և 30-րդ օրերին: Այդ նպատակով օգտագործվել են 10, 50, 100, 500, 1000 մկգ / մլ կոնցենտրացիաներով քաղվածքներ, որոնց ակտիվությունը համեմատվել է ասկորբինաթթվի նույն կոնցենտրացիայով լուծույթների ակտիվության հետ: Մեր հետազոտության համաձայն, S. balsamita բույսի կոշտ հյուսվածքն ունի բավականին բարձր հակաօքսիդիչ ակտիվություն, որը փոխվում է կոշտ հյուսվածքի աճի մեկ ցիկլի ընթացքում (աղյուսակ 2): Հակաօքսիդիչ ակտիվությունը կալուսի աճի սկզբնական շրջանում, 10-րդ օրը, կազմում է 25,94%, հետագայում նվազում է մինչև 15,09% (20-րդ օր), իսկ աճի ցիկլի վերջում աճում է մինչև 41,89% (նկ. 5): Որոշվել է կալուսի աճող հակաօքսիդիչ ակտիվությունը 7 սննդանյութերի միջավայրում, ինչպես նաև բնական բույսերում, որոնք համապատասխանաբար կազմել են 37,19% և 43,1%: Սա ենթադրում է, որ MS սննդային միջավայրի հորմոնալ կազմը առավել բարենպաստ է S. balsamita callus մշակույթի համար հակաօքսիդիչ հատկություններով նյութերի սինթեզի համար, այդ նյութերի սինթեզի մակարդակը համեմատելի է նորմալ բույսում դրանց սինթեզի մակարդակի հետ: Աղյուսակ 2. S. balsamita- ի մեկուսացված մշակույթի հակաօքսիդիչ ակտիվությունը մեկ օրում Համակենտրոնացման թեստ (վիտամին C) μg / ml 500 μg / ml 100 μg / ml 50 μg / ml 10 μg / ml հյուսվածքի մեջ երկրորդային նյութափոխանակության նյութերի սինթեզի մակարդակ, ապա նպատակահարմար է որոշել ընդհանուր սպիտակուցների քանակը: Որոշվել է նորմալ բույսի S. balsamita բնական զանգի մշակույթի սպիտակուցի քանակը (նկ. 7): Նկար 7. S. balamita սպիտակուցի ընդհանուր քանակը (1-10 օր, 2-20 օր, 3-30 օր, 4 նորմալ բույսեր) Ստացված արդյունքներից հետո կոճի աճի 15-րդ օրը գրանցվեց որպես նյութի կուտակման ամենաբարձր արժեք , որից հետո այն իջավ գրեթե նախնական մակարդակի: Չոր նյութի կրճատումը համընկնում է երկրորդային առաջնային նյութափոխանակության սինթեզի ակտիվացման հետ: Այսպիսով, մենք ձեռք ենք բերել S. balsamita- ի նյութափոխանակության բարձր ակտիվությամբ մեկուսացված մշակույթ, որը կարող է առաջարկվել որպես կենսաբանորեն ակտիվ նյութերի այլընտրանքային աղբյուր: Գրականություն 2. Akerele O., Nature's Medicount Bounty. Մի շպրտեք այն հեռու: Առողջապահության համաշխարհային ֆորում 1993; 14 Դեղ. Գիտ. Աջակցություն Հանրային առողջություն, 1976; 148 (2): 46-52.behen, Կիրառական դեղագործական գիտության հանդես, 02 (04); 2012 թ. 106-110.10 (27): 3419-3429 թթ. Հայարփի Դավթյան, Նաիրա Սահակյան, Անուշ Բաբայան, Մարգարիտ Պետրոսյան STIZOLOPHUS BALSAMITA LAM. Մեկուսացված զանգի որոշ ապրանքների, որոշ նյութերի փոխանակության աճի մասին Հիմնաբառեր. Stizolophus balsamita, կոշտ մշակույթ, DFSU: ։
| Հոդվածում նկարագրված են Stizolophus balsamita Lam. կալուսային հյուսվածքի ստացման պայմանները, աճի և նյութափոխանակության որոշ առանձնահատկություններ։
Կուլտուրային հյուսվածքը ստացվել է ՄՍ (Մուրասիգե-Սկուգ) սննդամիջավայրի վրա։
Պարզվել է, որ Stizolophus balsamita կալուսային հյուսվածքը իր աճման ցիկլի ավարտին օժտված է բավականին բարձր հակաօքսինդանտային ակտիվությամբ, որը կազմել է 41.98 %։
|
ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԱՎԱՆԴԱԿԱՆ ԲEDՇԿՈՒԹՅԱՆ ՄԵED ՕԳՏԱԳՈՐՎԱ Q ՈՐԱԿԱՅԻՆ ՔԱՆԱԿԱՅԻՆ ՖԻՏՈՔԻՄԻԱԿԱՆ ՀԵՏԱՈՏՈՒԹՅԱՆ ՄԵԹԱՆՈԼԱՅԻ ԷՔՍՏՐԱԿՆԵՐ Շարունակվում է աշխարհում: Դա հիմնականում պայմանավորված է այսօր աշխարհում ամենաշատ օգտագործվող հակաբիոտիկների դիմադրության զարգացման շնորհիվ [1]: Հակաբիոտիկների նկատմամբ կայունությունը 20-րդ դարի վերջից դարձել է մարդկության ամենամեծ խնդիրներից մեկը: Հակաբիոտիկների նկատմամբ կայունության աճող մակարդակը հիմնականում պայմանավորված է վերջիններիս ՝ առանց սահմանափակումների լայնորեն կիրառմամբ [2]: Նոր հակաբիոտիկների պահանջարկը, որոնք կկարողանան հաջողությամբ պայքարել կայուն բակտերիալ շտամների դեմ, մեծապես աճել է: Վերջինների հայտնաբերման ավանդական մեթոդներն այլևս բավարար արդյունավետություն չունեն `կապված այն բանի հետ, որ միկրոօրգանիզմները արագորեն դառնում են դրանց դիմացկուն [2]: Հետեւաբար, այժմ հակաբիոտիկ միացությունների նոր աղբյուրները ավելի լայնորեն են օգտագործվում: Բուսական օրգանիզմները կարող են լինել նոր հակաբիոտիկների հայտնաբերման ամենահեռանկարային աղբյուրներից մեկը [2, 3]: Հակամանրէային հատկություններ ունեցող բույսերն իրենց բնական ծագման պատճառով նույնպես համարվում են անվտանգ ՝ համեմատած սինթետիկ ստացվածների հետ: Հայտնի է, որ ներկայիս դեղերի քառորդ մասը ստացվում է բուսական միացություններից: Բույսերից մեկուսացված հակաբիոտիկ միացությունները, համեմատած ավանդական հակաբիոտիկների հետ, կարող են տարբեր թիրախներ ունենալ միկրոօրգանիզմների համար, հետևաբար ՝ գործողության տարբեր մեխանիզմ [4, 1]: Բույսերը ունեն երկրորդական մետաբոլիտները սինթեզելու անսահմանափակ ունակություն: Դրանք հիմնականում էկոլոգիական նշանակություն ունեն բույսերի համար. շատ դեպքերում նրանք մասնակցում են միկրոօրգանիզմների, միջատների և խոտակեր կենդանիների դեմ պաշտպանական գործընթացներին: Ոմանք, ինչպիսիք են տերպենոիդները, բույսերին տալիս են բնորոշ հոտ, իսկ մյուսները (քինոններ, խիտաններ) պատասխանատու են գունազարդման համար: Բազմաթիվ երկրորդական մետաբոլիտներ ապահովում են բույսերի յուրահատուկ բույրը (օրինակ ՝ չիպ պղպեղի տերպենոիդ կապսաիցինը): Այս խոտաբույսերից և համեմունքներից շատերը, որոնք մարդիկ օգտագործում են իրենց սնունդը համեմելու համար, ծառայում են որպես օգտակար դեղամիջոցներ: Նրանց երկրորդական մետաբոլիտները հիմնականում պատասխանատու են բույսերի հակաբակտերիալ ազդեցության համար [5, 6]: Բույսերի միացությունների հիմնական խմբերը, որոնք կարող են հակամանրէային ակտիվություն ունենալ ՝ ֆենոլներ-պոլիֆենոլներ (ֆլավոնոիդներ, քինոններ, տանիններ, կումարիններ և այլն), տերպենոիդներ, ալկալոիդներ, սապոնիններ, ստերոիդներ, պեպտիդներ,, 8, 9]: Հայաստանի բուսական աշխարհը հարուստ է բազմաթիվ յուրահատուկ տեսակների, որոնք պատկանում են խոտաբույսերի, թփերի և ծառերի տարբեր ընտանիքների: Լայնորեն օգտագործվում են վայրի խոտաբույսերը, որոնք բուժական նպատակներով օգտագործվել են գիտական և ժողովրդական բժշկության մեջ դեռ հին ժամանակներից: Աշխատանքի նպատակն էր ուսումնասիրել հայկական ավանդական բժշկության մեջ օգտագործվող որոշ խոտաբույսերի մեթանոլային քաղվածքների որակական-քանակական ֆիտոքիմիական կազմը: Հետազոտության և մեթոդների օբյեկտ: Ուսումնասիրության օբյեկտ Agrimonia eupatoria L. (ամբողջական բույս), Hypericum alpestre subsp. Polygonifoli ւ m (Rupr.) Ավետ. & Թախտ. (վերգետնյա մաս), Rumex obtusifolius Willd (սերմ) և Sanguisorbaofficinalis L. (վերգետնյա մաս) բարձր հակամանրէային ակտիվություն ունեցող բույսերն ընտրվել են նախնական ուսումնասիրությունների հիման վրա [11, 12]: Բույսերը հավաքում և չորացնում էին չոր և չոր օրերին: Հավաքելուց անմիջապես հետո բուսական նյութը ամբողջությամբ լվացվեց հոսող ջրով, ողողվեց ջրով, ստվերվեց և դրվեց չորանոցում լավ օդափոխության պայմաններում: Չորացրած բուսական նյութը փոշիացրեցին միատարրացման միջոցով և պահեցին նրա սենյակային ջերմաստիճանում հերմետիկորեն կնքված ապակե տարաների մեջ: Բույսերի հյուսվածքների արդյունահանումն իրականացվել է սպանդով `օգտագործելով մեթանոլ (98%) 10: 1 (վճարունակ ծավալի / բույսի զանգված) հարաբերակցությունը [13]: Արդյունքում զանգվածը ակտիվորեն խառնվեց հորձանուտի հետ և Տեղադրեք սառնարանում (24 ժամ 50 C): Փորձանոթները այնուհետև ցենտրիֆուգացվեցին 10000 պտույտով 6 րոպեով: Գերհեղեղը զտվեց 1 Վտ ֆիլտրով և չորացրեց (վակուումային չորանոց BOV-50V, Biobase Meihua Trading, Չինաստան) 400 ° C ջերմաստիճանում: Նստվածքին ավելացվել է լուծիչ: Ակտիվ նյութերի ամբողջական լուծարման գործընթացը կրկնվեց երեք անգամ: Համակցված չոր քաղվածքը կշռվեց, տեղափոխվեց կախոցներ և պահվեց սառցարանում (-180 C) `հետագա օգտագործման համար: Ստանդարտ մեթոդներով կատարվել են մեթանոլային բույսերի քաղվածքների որակական ֆիտոքիմիական ուսումնասիրություններ [14]: Ֆենոլային- Chocaltau մեթոդով կատարվել է ֆենոլային միացությունների քանակական որոշում: 0.5 մլ քաղվածքին ավելացվել է 2.5 մլ 10% Folin ռեակտիվ և 2.5 մլ 7.5% Na2CO3: Ինկուբացիան կատարվում էր 40 ° C ջերմաստիճանում 40 րոպե: Չափումները կատարվել են GENESYS 10S UV-VIS սպեկտրաֆոտոմետրով, ալիքի երկարությունը 765 նմ է: Քաղվածքի փոխարեն թեստին ավելացվել է համապատասխան քանակությամբ մեթանոլ: Արժեքներն արտահայտվում էին μg / գալական թթվի համարժեք / մգ (GTE / մգ): Ստացված արդյունքները ներկայացված են միջին ± ստանդարտ շեղմամբ `արժեքներով և վերլուծված Microsoft Excel- ի կողմից: Ֆլավոնոիդների քանակական որոշումը կատարվել է ալյումինի քլորիդի գունաչափական մեթոդով: 0,25 մլ քաղվածքին ավելացվել է 0,75 մլ մեթանոլ, 0,05 մլ 10% ALCL3, 0,05 մլ 1M Na-K tartrate և 1,4 մլ թորած ջուր: Ինկուբացիան կատարվում էր սենյակային ջերմաստիճանում 30 րոպե: Չափումները կատարվել են սպեկտրաֆոտոմետրով, ալիքի երկարությունը 415 նմ է: Կառավարման մեջ ALCL3 և Na-K tartrate- ը փոխարինվեց մեթանոլով: Արժեքներն արտահայտվել են μg quercetin համարժեք / մգ (Ke / մգ): Արդյունքները ներկայացված են միջին ± ստանդարտ շեղման արժեքներով, որոնք վերլուծվում են Microsoft Excel- ում: Tannins- ի քանակական որոշումը կատարվել է վանիլինի մեթոդով: 0․05 մլ քաղվածքին ավելացվել է 3 մլ 4% վանիլինային սպիրտ և 1․5 մլ կենտրոնացված HCl: Ինկուբացիան իրականացվել է սենյակային ջերմաստիճանում 15 րոպե: Չափումները կատարվել են սպեկտրաֆոտոմետրով, ալիքի երկարությունը 500 նմ է: Վերահսկիչում քաղվածքը փոխարինվեց համապատասխան քանակությամբ մեթանոլով: Արժեքներն արտահայտվել են μg կատեխինի համարժեք / մգ միավորներով: Արդյունքները ներկայացված են միջին ± ստանդարտ շեղման արժեքներով, որոնք վերլուծվում են Microsoft Excel- ում: Հետազոտության արդյունքները և դրանց քննարկումը: A. eupatoria- ի, H.alpestre- ի, R. obtusifolius- ի և S. officinalis- ի մեթանոլիկ քաղվածքների որակական բուսաքիմիական ուսումնասիրությունների արդյունքները (աղյուսակ 1) ցույց են տվել, որ կումարինները, տանինները, ֆլավոնոիդները և ֆենոլային միացությունները առկա են բոլոր չորս բույսերում, իսկ տերպենոիդները `միայն R. մոտակայքում: Բոլոր չորս բույսերի մեթանոլիկ քաղվածքները չեն պարունակում ալկալոիդներ ՝ կարդիոգլիկոզիդներ: Սապոնինները և ֆլոբատանինը բացակայում են միայն S.officinalis բույսում, իսկ ստերոիդները ՝ R. obtusifolius և S. officinalis բույսերի քաղվածքներում: Միացումներ ալկալոիդներ, կարդիոգլիկոզիդներ, կումարիններ, սապոնիններ, ստերոիդներ, տանիններ, տերպենոիդներ FlobataninFlavonoids Ֆենոլային միացություններԲույսեր-ա + բ Աղյուսակ 1. Ուսումնասիրված բույսերի մեթանոլիկ քաղվածքների որակական ֆիտոքիմիական կազմը (-a - բացակայում է, + b - առկա է) Ընդհանուր ֆենոլային միացությունների քանակական հետազոտությունը (Գծապատկեր 1) ցույց տվեց, որ ընդհանուր ֆենոլային միացությունների ամենաբարձր քանակը առկա է A. eupatoria- ում քաղվածք (358,9 μg GTE / մգ): H. alpestre- ի և S.officinalis- ի մեթանոլիկ քաղվածքներում ընդհանուր ֆենոլային միացությունների ընդհանուր քանակը համապատասխանաբար 263,3 և 327․2 μg GTE / մգ էր: R. obtusifolius- ի մեթանոլիկ քաղվածքում ֆենոլային միացությունների ընդհանուր քանակը կազմում էր ընդամենը 92-6 μg GTE / մգ: գ: մ: տ: n: ե: լ: ա զ: ի: զ: k: է: ի: զ: թ: թ: ա լ: լ: ա գ: գ: k: մ: Գրաֆիկ 1 ․ Ուսումնասիրված բույսերում ֆենոլային միացությունների ընդհանուր քանակը (n = 3), p <0,05 Բույսերի քաղվածքներում ֆլավոնոիդների քանակական հետազոտության արդյունքները (գծապատկեր 2) ցույց տվեցին, որ flavonoids- ի ամենաբարձր քանակը առկա է H. alpestre քաղվածքի մեջ (78- 8 μg K / մգ): A.eupatoria- ի, R. obtusifolius- ի և S. officinalis- ի մեթանոլիկ քաղվածքներում ֆլավոնոիդները համապատասխանաբար 26,23, 47,37 և 34,73 մկգ Ke / մգ են: Tannins- ի ամենաբարձր պարունակությունը նկատվել է H. alpestre- ի մեթանոլիկ քաղվածքում (27-78 մկգ համարժեք կաթեչին / մգ, գրաֆիկ 3): A. eupatoria- ի, R. obtusifolius- ի և S. officinalis- ի մեթանոլիկ քաղվածքներում տանինները համապատասխանաբար 21.5, 23-93, 1․99 մկգ կատետինին համարժեք են: A. eupatoria- ի քաղվածքում ֆենոլային միացությունների մեծ պարունակությունը նշված է այլ աշխատություններում: Մասնավորապես, Մուրուզովիչը ցույց տվեց, որ բույսի ացետոնի քաղվածքը պարունակում է 220 մգ GT / գ ընդհանուր ֆենոլային միացություններ, ինչը, սակայն, զգալիորեն ցածր է մեր ստացած տվյալներից (348,34 μg GT / մգ): Դա կարող է պայմանավորված լինել այն փաստով, որ մեթանոլը լուծում է ավելի շատ նյութեր, ներառյալ ֆենոլային միացությունները: Նույն հեղինակների տվյալների համաձայն, A. eupatoria- ի ացետոնի քաղվածքում պարունակվող ընդհանուր ֆլավոնոիդների քանակը չոր քաղվածքի մեջ կազմում է 97.06 մգ ռուտինի համարժեք / գ (մգ RUE / գ): Մեկ այլ ուսումնասիրություն [17] ցույց տվեց, որ ֆլավոնոիդներին բաժին է ընկնում S. officinalis մեթանոլի քաղվածքում ընդհանուր պոլիֆենոլների 42% -ը, համեմատած ջրային քաղվածքի 12% -ի հետ: մկ կատեչին համարժեք / մգ; Հ. մկ կատեչին մկ կատեչին համարժեք / մգ; Ա. համարժեք / մգ; Ռ. գ: մ: տ: n: ե: լ: ա զ: ի: զ: k: է: ի: n: ի: խ: ե: տ: ա k: գ: k: մ: Գրաֆիկ 2 ․ Բույսերում ուսումնասիրված ֆլավոնոիդների ընդհանուր քանակը (n = 3), մկգ կատեխին համարժեք / մգ; Ս. մկգ: գալական թթու համարժեք / մ գ; H. alpestre; մկգ: գալական թթու համարժեք / մ գ; A. eupatoria; գ: մ: տ: n: ե: լ: ա զ: ի: զ: k: է: ի: n: ի: տ: ե: ց: r: ե: զ: k: գ: k: մ: մկգ: գալական թթու համարժեք / մ գ; Ռ. մկգ: գալական թթու համարժեք / մ գ; S. officinalis; Գծապատկեր 3. Ուսումնասիրված բույսերի տանինների ընդհանուր քանակը (n = 3): ԳՐԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆ [1] Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպություն, Հակամանրէային դիմադրություն, Հակամանրէային դիմադրություն: Նրանց քաղվածքների հակամանրէային ակտիվություն: Ֆենոմեն, Կախվածություն տարբեր գործոններից Nabavi S., Phytochemicals for Human Disease. Բույսերի ածանցյալ միացությունների մասին հակաբակտերիալ ակտիվության թարմացում, միկրոբիոլ: Res. 196, էջ 44–68: դոի 10.1016 / j.micres.2017.12.003 [6] Savoia D., բուսականորեն ստացված հակաբիոտիկ միացություններ: Հակաբիոտիկների այլընտրանքներ: Futureto սեռ Thymus- ը ՝ որպես հակաբակտերիալ միջոցներ: Ֆերմայից դեղատուն, սննդի քիմ. 173, էջ 339–347: դոի 10.1016 / j.foodchem. 2015. 10. 042 Պաթոգեն միկրոօրգանիզմները, որոնք օգտագործում են բուսական ծագմամբ հակամանրէներ: Մեխանիկական հիմքի մի մանրակրկիտ դիտում, Biomed Res., Int. դոի 10.1155 / 2014/761741: [10] aturատուրյան Թ., Գորգյան Մ., Հայաստանի վայրի խոտաբույսեր, Երեւան, Լուսակ, 2014, էջ. 316: 17, էջ 1–9: դոի 10.1186 / ս 12906-017-1573-տ. Կոլումբիական ժողովրդական բժշկության մեջ օգտագործվող տաս բուժիչ բույսեր: Արփինե Այվազյանում հնարավոր այլընտրանք ԱՎԱՆԴԱԿԱՆ Բ MՇԿՈՒԹՅԱՆ ԿԻՐԱՌՄԱՆ VOROSHDEGHABUYSERI մեթանոլի քաղվածքներ ։
| Հակաբիոտիկ կայունության խնդրի մեծ տարածվածության պայմաններում բույսերը նոր հակամանրէային միացությունների հեռանկարային աղբյուր են։
Հետազոտության նպատակն էր ուսումնասիրել հակամանրէային ակտիվությամբ օժտված Agrimonia eupatoria, Hypericum alpestre, Rumex obtusifolius և Sanguisorba officinalis բույսերի մեթանոլային լուծամզվածքների ֆիտոքիմիական կազմը։
Բույսերի լուծամըզվածքներում երկրորդային մետաբոլիտները ներկայացված են լայն սպեկտրով։
Ֆենոլային ընդհանուր միացություններ մեծ քանակությամբ առկա են A. eupatoria-ի, իսկ ֆլավոնոիդներ և տանիններ՝ H. alpestre-ի լուծամզվածքներում։
Այսպիսով, հետազոտվող բույսերի լուծամզվածքներում ցույց է տրվել տարբեր խմբերի երկրորդային մետաբոլիտների ներկայացվածությունը և դրանց քանակական պարունակությունը։
|
ԿԱԶՄԱԿԵՐՊՈՒԹՅԱՆ ԽՈՐՀՐԴԱՆԻՇԻ ՀՈԳԵԲԱՆԱԿԱՆՆԵՐԳՈՐԾՈՒԹՅՈՒՆԸ PR ՌԱԶՄԱՎԱՐՈՒԹՅԱՆ ՎՐԱԺամանակակից աշխարհում տնտեսության և բիզնեսի առաջխաղացումնառանց գովազդի և լավ մշակված PR ռազմավարության անհնար է պատկերացնել, այլապես տեսականու բազմազանության մեջ մարդիկ պարզապես չենկողմնորոշվի։
Հնարավորինս շատ հաճախորդներ ունենալու համար կազմակերպությունները պատրաստ են դիմել ցանկացած քայլի, ներդնել մեծ գումարներ PR քաղաքականության համար, փոխել իմիջը, նույնիսկ իրականացնելռեբրենդինգ, և այս ամենը՝ պոտենցիալ հաճախորդ գրավելու համար։
Ցանկացած բրենդի իմիջի կառուցումը սկսվում է կազմակերպության անվան ընտրությունից, որը շատ կարևոր և պատասխանատու աշխատանք է։
Ընտրված անվանումը կարող է լինել ոչ հաջող, ինչն էլ իր բացասական ազդեցությունը կունենա ամբողջ իմիջի վրա։
Կարծիք կա, որ անվանումը պետք էկապված լինի կազմակերպության արտաքին իմիջի հետ, բայց դա այնքան էլայդպես չէ, քանի որ հաջող անվանումը բարձրացնում է կազմակերպությանդասականությունը1։
Շատ կազմակերպությունների, ֆիրմաների, ապրանքների համար ռեբրենդինգը համարվում է զարգանալու լավագույն ճանապարհը։
Բրենդի բաղկացուցիչ և անբաժանելի տարրերն են լոգոտիպը, անվանումը, ձևավորումը,սիմվոլները։
Սրանք բրենդի մեջ ունեն որոշիչ դեր։
Այս բոլոր տարրերը պետք էմանրամասն մտածված լինեն և համապատասխանեն կազմակերպության,ծառայության նպատակին։
Աշխատանքը համարվում է հաջողված, երբ ստեղծվում է անհատական բրենդը, որը չունի նմանը շրջապատում, ընդունակ է զարմացնել, գրավել, ուրախացնել։
Բրենդ ստեղծող գործակալությունները ստեղծում են բրենդը, իսկ հետագա բրենդի պահպանումը համարվում է կազմակերպության գործը, որտեղ իր ուրույն ու կարևորագույն դերն ունի PR-ը։
2 Տեսակետ կա, որ ավելի լավ է սովորեցնել հասարակական կարծիք, քանազդել դրա վրա։
Սակայն ողջամտորեն կազմված PR ծրագրերն ունակ են որոշակի ձևով փոխելու հասարակական կարծիքը։
Տվյալ աշխատանքի նպատակն է ուսումնասիրել ՀՀ-ում արդյունավետգործող կապի օպերատորների (ՎիվաՍելլ ՄՏՍ և Բիլայն) խորհրդանիշերի հոգեբանական ներգործության և PR ռազմավարությունների միջև եղած կապը։
Վարկածն է՝ ենթադրվում է, որ կազմակերպությունների խորհրդանիշերումգույների և բառերի ճիշտ համադրությունը կբարձրացնի PR-ի արդյունավետությունը։
Ամեն օր մենք հանդիպում են բազմաթիվ միանման ապրանքների և ֆիզիկապես անկարող ենք համեմատել այդ ամենի բաղադրությունն ու գործառույթները։
Այս իրավիճակում բրենդը ուղղակի «փրկարար օղակ» է, քանի որյուրաքանչյուր ապրանքի վրա առկա է պարզ, հասարակ և աշխարհիկ մարդուն հասկանալի պիտակ։
Սակայն փորձը ցույց է տալիս, որ բրենդը միևնույն տեղում երկար դոփելչի կարող, և ժամանակի ընթացքում առաջ է գալիս նաև ռեբրենդինգի խնդիրը։
Բրենդի արմատական փոփոխությունները հավասար են նոր բրենդի կառուցմանը։
Խորը ռեբրենդինգի դեպքում նոր բրենդը հնարավոր է կապված լինի հնի հետ միայն մեկ կամ մի քանի ատրիբուտներով, օրինակ` անվամբ կամլոգոտիպով։
Սակայն այդպիսի փոփոխությունները ռիսկային են։
Կազմակերպության իմիջը, ինչ խոսք, սերտորեն փոխկապակցված էկազմակերպության ղեկավարության հետ։
Ներկայումս աշխարհում կան շատկազմակերպություններ, որոնց ղեկավարների իմիջը ոչ միայն կազմակերպության իմիջի կարևոր մասն է, այլև միլիոնավոր դոլարներով ավելացնում էկազմակերպության արժեքը։
Հասարակական գիտակցությունում կան մշակույթին բնորոշ արքետիպերև կարծրատիպեր։
Օրինակ՝ հեռահաղորդակցության ոլորտում բոլոր բջջայինօպերատորներն էլ բախվում են բջջային կապին վերաբերող այնպիսի արքետիպերի ու կարծրատիպերի, ինչպիսիք են բջջային կապի վտանգավոր լինելըկամ վախը, որ խոսակցությունները լսվում են հատուկ ծառայությունների կողմից։
Նման արքետիպերի ու կարծրատիպերի դեմ, իհարկե, ռացիոնալ միջոցներով գրեթե անհնար է պայքարել։
Նույնը վերաբերում է նաև կոնկրետ կազմակերպությանը առնչվող կոնկրետ արքետիպերին ու կարծրատիպերին։
Որպես ասվածի օրինակ` կարելի է բերել «ԱրմենՏելի» վերաբերյալ առկակարծրատիպերը մեր հասարակությունում։
Ճիշտ է, «Բիլայնի»` Հայաստանմուտք գործելուց հետո այն հանդես է գալիս «Բիլայն» ապրանքանիշով, սակայն հասարակական գիտակցության մեջ «Բիլայնը» դեռևս ասոցացվում է«ԱրմենՏելի» հետ, և, բնականաբար, գործում են վերջինիս մատուցած ծառայությունների վերաբերյալ նույն կարծրատիպերը։
Ճիշտ է, «Բիլայն» բրենդըայնքան ազդեցիկ է, որ չի կարող էմոցիոնալ մակարդակում ազդեցություն չունենալ։
Սակայն հաշվի առնելով մեր հասարակության առանձնահատկությունները՝ կարծում ենք, որ ավելի ճիշտ կլինի, որ «Բիլայնը» յուրահատուկ ռազմավարություն մշակի` «ԱրմենՏելի» իմիջի հետ կապված բացասական ընկալումներից վերջնականապես ձերբազատվելու համար։
Այս դեպքում արդեն առաջ էգալիս ենթագիտակցական մակարդակում աշխատելու անհրաժեշտությունը, երբ շեշտը դրվում է ոչ թե ռացիոնալի, այլ էմոցիոնալի վրա։
Այստեղ կարող ենօգտագործվել տարբեր PR տեխնոլոգիաներ, այդ թվում՝ ռեբրենդինգը։
Մեր գիտական խնդիրները լուծելու համար օգտվել ենք հետևյալ մեթոդներից ու մեթոդիկաներից։
Կիրառել ենք հոգեբանական թեստեր, հարցաթերթև գործունեության վերլուծության մեթոդներ. • Իզարդի «Հույզերի կապը գունային ճանաչողության հետ» թեստ։
Նպատակն է բացահայտել հետազոտվողների մոտ գունային ընկալումը և դրանցիցառաջացող հուզական (էմոցիոնալ) ազդեցությունները։
Թեստը կազմված է աղյուսակից, որը ներառում է 8 գույն` ըստ Լյուշերի աղյուսակի (կապույտ, կանաչ, կարմիր, դեղին, մանուշակագույն, սպիտակ (հեղինակի առաջարկած մոխրագույնը փոխել ենք սպիտակով), սև, մոխրագույն) և 9 հույզեր` ըստ Իզարդի(հետաքրքրություն, ուրախություն, զարմանք, տխրություն, բարկություն, հակակրանք, խիղճ, վախ, հոգնածություն)։
• Հարցաթերթի մեթոդ, որը մշակվել է մեր կողմից և պարունակում էտասը հարց։
Առաջարկված հարցաթերթը ներառում է հետազոտվողների սեռային տվյալները, «ՎիվաՍելլ ՄՏՍ» և «Բիլայն» կապի օպերատորների PRռազմավարության հոգեբանական ներազդման ուժգնությունը չափող տարբերհարցեր (հարցաթերթի օրինակը ներկայացված է հավելված 1-ում)։
Նպատակնէ բացահայտել հետազոտվողների մոտ առաջացող զուգորդումները՝ կազմակերպությունների խորհրդանիշերի հետ կապված, ինչպես նաև PR-ի ներազդման ուժգնությունը։
• Հոգեբանական վերլուծության ենք ենթարկել նաև «ՎիվաՍելլ ՄՏՍ» և«Բիլայն» կապի օպերատորների գործունեության, մասնավորապես PR ռազմավարությունները` նպատակ ունենալով բացահայտել վերջիններիս PR-ումհոգեբանական գիտելիքի ներդրումը։
Նախևառաջ՝ հարկ է նշել, որ մեր հետազոտած երկու կազմակերպություններն էլ ունեն 100 % ճանաչելիություն, ինչը վկայում է այն մասին, որ բրենդները՝ որպես այդպիսիք, հաջողված են։
Այժմ անդրադառնանք կոնկրետ վերլուծությանն ու դրանից ստացված արդյունքներին։
Հետազոտության վերլուծությունը հիմնված է հասարակության կարծիքների վրա, որտեղ աշխատել ենք100 արական և իգական սեռերի 20-60 տարեկան մարդկանց հետ։
Միևնույնմարդկանց հետ անց ենք կացրել երկու թեստերն էլ, որոնց համեմատականվերլուծությունը կներկայացվի հետազոտության շրջանակներում տոկոսայինհարաբերությամբ։
Անդրադառնալով «ՎիվաՍելլ ՄՏՍ»-ի խորհրդանիշին (լոգոյին)՝ առաջինհերթին հարկ է առանձնացնել վերջինիս գունային առանձնահատկությունները։
Այն կարմիր և սպիտակ գույների ուրույն համադրություն է։
Ինչպես արդեննշվել է տեսական մասում, կարմիրն ամենաուժեղ ներազդող գույներից է, որըշատ դժվար է չնկատել և անտարբերության մատնել։
Կազմակերպության PRմասնագետները բավականին երկար են աշխատել խորհրդանիշի ընտրության վրա և հանգել են այն արդյունքին, ինչի ականատեսն այսօր մեր հասարակությունն է։
«ՎիվաՍելլ ՄՏՍ»-ն այսօր ամենահզոր բջջային կապի օպերատորն է,ինչը նրանց ճիշտ աշխատանքի և գրագետ PR ռազմավարության արդյունք է։
Չշրջանցելով գունային ընտրությունը՝ հարկ է նշել, որ կազմակերպությանռազմավարություն մշակողները որոշել են կանգ առնել սպիտակի հետ կարմիրի համադրության վրա, ինչը ամենաազդեցիկ գունային համադրություններիցմեկն է, տվյալ դեպքում` տեսողականորեն մի փոքր խորություն է հաղորդումխորհրդանիշին, տալիս պարզության զգացում։
Կարմիր գույնից առաջած հույզերը կանանց և տղամարդկանց մոտ տարբեր են։
Եթե կանանց դեպքում կարմիր գույնից առաջանում է բարկություն 16 %-ի մոտ, ապա տղամարդկանցմոտ բարկության հույզը գտնվում է ավելի ցածր ցուցանիշի ներքո։
Պարզ էդառնում, որ տվյալ գույնի չարաշահումը կարող է առաջացնել ագրեսիա, հատկապես կանանց մոտ։
Ուրախություն կանանց առաջանում է 18 % մոտ, իսկտղամարդկանց դեպքում` 6 %, ինչը փաստում է, որ ամեն դեպքում կարմիրըցանկալի է երկուսի համար էլ։
Հետաքրքրություն կարմիր գույնի նկատմամբունեն կանանց 10 %-ը, տղամարդկանց` 26 %-ը, այսինքն` նշված գույնը ունակէ առաջացնելու մարդու մոտ ուժգին ցանկություն՝ կատարելու այս կամ այնարարքը։
Հակակրանք կարմիրի նկատմամբ զգում են 4 % կին և 6 % տղամարդ, ինչը նշանակում է, որ տվյալ ապրանքանիշի հանդեպ վանում առաջանում է քչերի մոտ։
Իսկ ահա վախը եթե կանանց դեպքում հանդիպում է 1 %-իմոտ, տղամարդկանց մոտ այն իսպառ բացակայում է (0%)։
Սպիտակ գույնի հանդեպ հույզերը հետազոտվողների կողմից առավելմեղմ են, քան կարմիրի դեպքում։
Այս պարագայում կանանց և տղամարդկանցմոտ առաջացող հույզերը գրեթե հավասար են։
Կանանցից 18 %-ի մոտ սպիտակն առաջացնում է ուրախության զգացում, ինչը գրեթե հավասար է տղամարդկանց ցուցանիշին (20 %)։
Հետաքրքրություն առաջանում է կանանցից 22%-ի և տղամարդկանց 16 %-ի մոտ, խիղճ` կանանց 6 %-ի և տղամարդկանց10 %-ի մոտ, զարմանք` կանանց 4 %-ի և տղամարդկանց 2 %-ի, ոչ մի կնոջմոտ սպիտակը բարկություն չի առաջացնում (0 %), իսկ տղամարդկանց դեպքում 2 %-ի մոտ է նկատելի բարկություն։
Ինչպես երևում է, սպիտակն իր մեջգրեթե ոչ մի բացասական հույզ չի կրում, ինչը ենթադրում է այն մասին, որ այսգույնի կիրառությունը PR ռազմավարությունում կարող է հանգեցնել դրականարդյունքի, սակայն խորհուրդ է տրվում այն կիրառել երկրորդ գույնի համադրությամբ, որպեսզի այն՝ որպես դրական և կատարյալ մաքուր գույն,մարդկանց մոտ չառաջացնի դատարկության զգացողություն։
Գույնի կիրառությունն օգտագործվում է նաև աշխատակիցների հագուստ ընտրության հարցում, որտեղ ևս գերակշռում է սպիտակը։
Անդրադառնալով «Բիլայնի» խորհրդանիշի գունային առանձնահատկություններին՝ հարկ է նշել, որ այս դեպքում գործում է գույների սև-դեղին զոլավոր համադրությունը, որտեղ սևն ավելի դասական օրինակի արտահայտում է, իսկ դեղինը հաստատվելու պահանջմունք է, իսկ ահա դեղինը սևի վրա պայծառացնում է պատկերն ու դարձնում այն ուշադրություն գրավող։
Կանանց և տղամարդկանց մոտ դեղինից առաջացող հույզերը տարբերեն։
Կանանց 16 %-ի և տղամարդկանց 20 %-ի մոտ այն առաջացնում է ուրախություն, ինչը փաստում է այն մասին, որ այն դրական գույն է։
Բարկություն էառաջացնում կանանց 12 %-ի և տղամարդկանց 8 %-ի մոտ, ուստի այն չարաշահել չի կարելի։
Զարմանք առաջացնելու պարագայում տվյալներն էականորեն տարբերվում են միմյանցից, քանի որ, եթե կանանց ընդամենը 6 %-ն դանշում, ապա տղամարդկանց մոտ այն կազմում է 18 %-ը։
Այստեղ ակնհայտ էդառնում, որ այս գույնն օժտված է մարդկանց մոտ հետաքրքրություն առաջացնելու կարողությամբ։
Դեղինից հոգնում են կանանց 6 %-ը և տղամարդկանց 4 %-ը. այստեղ նույնպես տվյալները գրեթե հավասար են։
Իսկ ահա հակակրանքի դեպքում տղամարդիկ ձեռնպահ են (0 %)՝ ի տարբերություն կանանց 4 %-ի։
Հետազոտության արդյունքներից պարզ է դառնում, որ դեղինգույնն օժտված է իր վրա արագ ուշադրություն հրավիրելու առանձնահատկությամբ։
Այս գույնի կիրառումը կարելի է հաջող համարել, սակայն առանց չարաշահելու։
Դեղինի գերադասումը վկայում է մեծ երջանկության սպասմանկամ հույսի, նորի, բայց դեռ չձևավորվածի ձգտման մասին։
Դեղինի մերժումընշանակում է հիասթափություն, հույսերի անկատարելիության զգացողություն,հետագա կորուստներից և հիասթափություններից պաշտպանվելու փորձ։
Հաջորդ երանգը, որն օգտագործված է «Բիլայնի» խորհրդանիշում, սևն է,որի արդյունքները կանանց և տղամարդկանց մոտ խիստ հակասական են։
Այսպես, եթե կանանց 22 %-ի մոտ այն առաջացնում է վախ, ապա տղամարդկանց միայն 10 %-ն է արձագանքում միևնույն հույզին։
Թերևս սրա բացատրությունը կարելի է համարել այն, որ իգական սեռն առավել զգացմունքային է՝ի տարբերություն արականի։
Սև գույնը տխրություն է առաջացնում 14 % կանանց և 4 % տղամարդկանց մոտ, ինչը ևս հակասական ցուցանիշ ենք համարում. այստեղ նույնպես պատճառը կարելի է սահմանել կանանց զգացմունքայնությունը։
Եթե կանանց միայն 3 %-ի մոտ է այն առաջ բերում հետաքրքրության հույզ, ապա տղամարդկանց 9 %-ի մոտ այն առաջանում է, ինչը, կարելի էասել, արդյունավետորեն կգործի PR ռազմավարություն մշակելիս։
Սևը հոգնեցնում է 6 % կանանց և 10 % տղամարդկանց, իսկ հակակրանք առաջացնում է 2 % կնոջ և ոչ մի տղամարդու մոտ (0 %)։
Այսպիսով՝ ելնելով հետազոտության արդյունքներից՝ կարող ենք ասել, որդեղին և սև գույների ուրույն համադրությունը կարող է տալ օրինակելի արդյունք, քանի որ սևն ուժեղ ազդեցություն է գործում ցանկացած գույնի վրա`ընդգծելով և ուժեղացնելով այդ գույնի հատկությունները, ինչի վառ օրինակը«Բիլայնն» է։
Կազմակերպության աշխատակազմի հագուստները ևս ընտրվածեն դեղին-սև գունային համադրությամբ, որը գործում է նաև «ՎիվաՍելլ ՄՏՍ»ի դեպքում` խորհրդանիշի գույներին համապատասխան։
Մեր կողմից մշակված հարցաթերթը ներառում էր նաև այնպիսի հարց, թեինչ զուգորդություններ է առաջացնում հարցվողների մոտ կազմակերպությանխորհրդանիշը։
«ՎիվաՍելլ ՄՏՍ»-ի դեպքում այն կանանց և տղամարդկանցմոտ առաջացնում է տարբեր զուգորդություններ, բայց հիմնականում զուգորդվում է ձվի, հաղթանակի, բարեգործության կամ ջերմության, իսկ անվանումը`հաղթանակի հետ.Ստանալով հետազոտության տվյալները՝ մի փոքր անակնկալի եկանք,քանի որ մեծամասնության կողմից «ՎիվաՍելլ ՄՏՍ»-ի խորհրդանիշի նույնականացումը ձվի հետ չէինք սպասում։
Հոգեբանական տեսանկյունից սա համարում ենք թաքնված ներազդման մեթոդ. գուցե բրենդ ստեղծողները դիտմամբկիրառել են այս մեթոդը` մարդկանց ենթագիտակցականի վրա ազդելու դիտավորությամբ, քանի որ ձուն համարվում է սկիզբ, կյանք։
Թարգմանաբար«վիվա» (Viva) նշանակում է` «հաղթանակ», իսկ «Սելլ» (Cell)` «բջիջ», սակայնշատ քչերն են ուշադրություն դարձնում բրենդի թարգմանությանը, ավելին`շատերը, առանց իմանալու վերջինիս նշականությունը, նույնականացնում ենայն ձվի հետ։
Ինչևէ, կարելի է ասել, որ խորհրդանիշը՝ որպես այդպիսին, ներազդող է շնորհիվ գունային ճիշտ համադրության և տարվող PR ռազմավարության, ինչն էլ մարդկանց մոտ առաջացնում է ջերմության և հարազատության զգացում։
«Բիլայնի» դեպքում նույնպես զուգորդությունները հետաքրքիր են.խորհրդանիշը մեծամասնության մոտ զուգորդվում է մեղվի, հետո` համապատասխանաբար երկրագնդի և գնդակի հետ։
Նախ նշենք, որ «Բիլայն»թարգմանաբար նշանակում է` «բի» (Bee)` «մեղու» և «լայն» (Line)` «գիծ»,«կապ»։
Այս դեպքում «մեղու» տարբերակի գերակայությունը կարելի է համարել լավ ներազդման արդյունք, քանի որ քչերն են դիտարկում բրենդի անվանման նշանակությունը զուգորդումներ տանելիս։
Կարելի է ասել, որ բրենդըշատ ճիշտ ներազդման համակարգ ունի, ինչը պահպանվում է մարդկանցհիշողության մեջ երկար ժամանակ, քանի որ գովազդներում հաճախակի էերևում մեղուն, որն արագաշարժ է և աշխատասեր։
Անվանումից բացի՝ լոգոնևս ճիշտ է ընտրված, քանի որ երկրագնդի սիմվոլը ենթագիտակցական մակարդակում մարդկանց մոտ առաջացնում է միասնականության, ամբողջականության խորհրդանիշ։
Անդրադառնալով ռեբրենդինգին՝ նշենք, որ «ՎիվաՍելլ ՄՏՍ»-ի դեպքումայն այնքան ուժգին չարտահայտվեց, որքան «Բիլայնի» պարագայում, պատճառը, թերևս, կազմակերպության նոր լինելն էր, բացի այդ, եթե «Բիլայնն»ամբողջովին «ԱրմենՏելի» վերանվանված տարբերակն է, ապա «ՎիվաՍելլն»իր վրա է վերցրել զուտ «ՄՏՍ» հավելումը, ինչը հոգեբանական տեսանկյունիցավելի է հարստացնում անվանումը։
Անդրադառնալով «ԱրմենՏելի» ռեբրենդինգին՝ հարկ է նշել, որ այս դեպքում ռեբրենդինգային մարտավարություննավելի արագ եղավ, սակայն ոչ այնքան ներգործուն, քանի որ, չնայած վերան վանմանը, հասարակության մեջ շատերը դեռ շարունակում են «ԱրմենՏել»բրենդի օգտագործումը։
Սա ավելի շատ նկատվում է տարիքային ավելիբարձր շերտերի մոտ. պատճառը, թերևս, տարիներ առաջ միակ կապի միջոցիհզոր ամրակայումն է մարդկանց հիշողության մեջ, ինչն ավելի հզոր էր, քաննույն ապրանքանիշի մերօրյա ռեբրենդինգը։
Անց ենք կացրել նաև հետազոտություն` պարզելու համար «ԱրմենՏելի» ռեբրենդինգի արդյունավետությունը։
Նշենք, որ «ԱրմենՏել» բրենդին նախապատվությունը տվել են 40 տարեկանից բարձր մարդիկ` պատճառաբանելով, որ դա հնուց մնացած սովորություն, է, իսկ սովորություններից հրաժարվելը փոքր-ինչ դժվար է։
Բացի այդ՝այն եղել է ՀՀ-ում առաջին կապի օպերատորը։
Իսկ ահա «Բիլայն» ընտրողները պատճառաբանում են, որ «ԱրմենՏելը» գովազդների շնորհիվ ժամանակիընթացքում փոխարինվեց «Բիլայն»-ով։
Ահա այստեղ է, որ պետք է շեշտել«Բիլայնի» գովազդային հոլովակների ազդեցիկությունը։
Գովազդի տեսանկյունից «Բիլայնի» ինքնաներկայացումն առավել հետաքրքիր է կազմակերպվում տեսարանային և սյուժետային առումներով, քան«ՎիվաՍելլ ՄՏՍ»-ինը, ինչն առավել դասական օրինակի արտացոլում է։
Այդիսկ պատճառով առաջին օպերատորի գովազդներն առավել տպավորիչ և ներազդող կարելի է համարել։
Թերևս միակ բացասական տարրը գովազդներումայն է, որ լինելով հետաքրքիր և զվարճալի (հիմնականում)՝ բավականին ուշուշ է թարմեցվում, փոփոխվում, ինչը ստիպում է մարդկանց ձանձրանալ, իսկայդ դեպքում հակակրանքի առաջացման լուրջ վտանգ է առաջ գալիս։
«ՎիվաՍելլ ՄՏՍ»-ի գովազդներում նշմարելի են առավելապես եվրոպական մշակույթի տարրեր, գովազդներն առավել եթերային են և պարզ, երաժշտությունը`հիշվող, դիտելիս ագրեսիա չեն առաջացնում, անդրադառնում են առավելմտահոգող խնդիրներին, այդ թվում՝ սահմանափակ կարողություններ ունեցողանձանց, գովազդներն ունեն անմիջական կապ հասարակական կյանքի հետ,ինչը, ի տարբերություն մյուսի, առավել երկար շրջանառվելու հնարավորություն ունի՝ առանց մարդկանց հոգնեցնելու։
Իսկ «Բիլայնի» դեպքում շատ ժամանակ գովազդներն առաջացնոմ են ագրեսիա, քանի որ գովազդի տակ հնչողձայնը բավականաչափ բարձր է, ինչը, թեև հոգեբանական տեսանկյունից ոչկամածին ուշադրություն հրավիրելու մեթոդ է, բայց ագրեսիա առաջացնելուհավանականությունն այս դեպքում մեծանում է։
Կառուցվածքային տեսանկյունից առավել ներազդող են, քան «ՎիվաՍելլ ՄՏՍ»-ի գովազդները, քանի որայս դեպքում գործի պետք է դնել կամածին ուշադրությունը։
«Բիլայնի» գովազդներում շատ են հումորային տարրերը, ինչը ճիշտ ընտրված PR ռազմավարություն է` հաշվի առնելով էթնիկ պատկանելիությունը, քանի որ հայերըսիրում են հումոր և գնահատում այն։
Ի սկզբանե աշխատանքի վարկած ընդունելով այն, որ կազմակերպությունների խորհրդանիշերում գույների և բառերի ճիշտ համադրությունըբարձրացնում է PR-ի արդյունավետությունը, հետազոտություններից ելնելով՝ եկանք այն եզրահանգման, որ վարկածը՝ որպես այդպիսին, հաստատվում է,քանի որ կազմակերոպությունների դեպքում մենք ականատես ենք լինումկոնկրետ ռազմավարությունների` դրանցից բխող արդյունքներով։
Այսպիսով՝ կատարելով վերոնշյալ հետազոտությունները՝ գալիս ենք որոշակի եզրակացությունների, այն է՝ գույների և հույզերի միջև գոյություն ունիհոգեբանական ներգործուն կապ, որը ենթադրում է, որ գունային ընտրությունը կարող է դրական կամ բացասական տեսանկյուններից անդրադառնալկազմակերպության հաջողության, վարկանիշի, ճանաչելիության և առհասարակ գործունեության վրա, ինչպես նաև խորհրդանշաններում ցանկացած մեկգույնի գերակայությունն ընդունակ է առաջացնելու ագրեսիա, ուստի անհրաժեշտ է գոնե մեկ այլ գույնի համադրություն։
Քանի որ տարբեր գույները տարբեր հույզեր են առաջացնում, բազմաթիվ գույների փունջը խորհրդանշանումչի խրախուսվում, ինչպես նաև ղեկավարի իմիջի և տվյալ կազմակերպությանմիջև ստեղծվում է հոգեբանական կապ, որով պայմանավորվում է PR-ի արդյունավետությունը։
Սակայն եթե այն բացակայում է («Բիլայնի» օրինակով),ապա PR-ի արդյունավետությունը պայմանավորվում է կոմպենսացվող այնպիսի գործոնով, ինչպիսին է խորհրդանիշը` ստեղծված գունային համապատասխան համադրությամբ։
Գրականություն1. Песоцкий Е., Современная реклама։
Tеория и практика, Ростов н/Д, «Феникс», 2003,3. Резепов И., Психология рекламы и PR, Из-во։
Дашков и Ко, 2009, 224 с.4. Цeнев В., Психология (РЕКЛАМА, НЛП И 25-Й КАДР), Издатель։
ООО «Бератор», Սաթենիկ ԳրիգորյանԿԱԶՄԱԿԵՐՊՈՒԹՅԱՆ ԽՈՐՀՐԴԱՆԻՇԻ ՀՈԳԵԲԱՆԱԿԱՆ ՆԵՐԳՈՐԾՈՒԹՅՈՒՆԸ PR ՌԱԶՄԱՎԱՐՈՒԹՅԱՆ ՎՐԱԲանալի բառեր՝ բրենդ, գովազդ, PR, ռեբրենդինգ, արխետիպեր և կարծրատիպեր,խորհրդանիշ (լոգո), գունային առանձնահատկություններ, զուգորդություններ, ղեկավարի իմիջԱմփոփում։
| Ամեն օր մենք հանդիպում են բազում միանման ապրանքների և ֆիզիկապես անկարող ենք համեմատել այդ ամենի բաղադրությունն ու ֆունկցիաները։
Այս իրավիճակում բրենդը ուղղակի «փրկարար օղակ» է, իսկ գունային ընտրությունը կարող է դրական կամ բացասական տեսանկյուններից անդրադառնալ կազմակերպության հաջողության, վարկանիշի, ճանաչելիության և առհասարակ գործունեության վրա։
Տվյալ աշխատանքի նպատակն է ուսումնասիրել ՀՀ-ում արդյունավետ գործող կապի օպերատորների (ՎիվաՍելլ ՄՏՍ և Բիլայն) խորհրդանիշերի հոգեբանական ներգործության և PR ռազմավարությունների միջև եղած կապը՝ հիմնվելով մեր կողմից կատարված հետազոտության արդյունքների վրա։
|
Ընդունելով, որ խորհրդարանական դիվանագիտությունն այլեւս իրականություն է, այլ ոչ թե պարզապես գիտական բանավեճի առարկա դիվանագիտության ոլորտի հնարավոր զարգացումների վերաբերյալ` քաղաքական գործիչներն ու հետազոտողները փաստում են, որ այն գործառում է առեղծվածով. դիվանագիտությունը փաստացիորեն շարունակում է մնալ գործադիր իշխանության գործառույթը, միեւնույն ժամանակ այն դաշտ է, որից խորհրդարանը լիովին բացառված չէ։
Սա առեղծված է, քանզի դիվանագետը «ծառայության մեջ է» կառավարությունում, մինչդեռ խորհրդարանականն ազատ է արտահայտվելու եւ կաշկանդված չէ գործադիր պարտավորություններով 1 ։
Արդյունքում ինչպիսի՞ դիրք է զբաղեցնում խորհրդարանական դիվանագիտությունն ավանդականի նկատմամբ, ի՞նչ առանձնահատկություններով եւ լրացուցիչ առավելություններով է օժտված, եւ ինչո՞վ կարող է խորհրդարանն առհասարակ արդարացնել իր միջամտությունը մի ոլորտի, որն ավանդաբար համարվել է գործադիր իշխանության բացառիկ առանձնաշնորհը։
Դիվանագիտության հետ կապված այս լարվածությունը գործադիրի եւ խորհրդարանի միջեւ եղել եւ շարունակում է մնալ խորհրդարանական դիվանագիտությանն առնչվող բազմաթիվ բանավեճերի հիմնական լեյտմոտիվը։
«Պետք է խոստովանեմ, որ երբ Մալթայի արտաքին գործերի նախարարն էի, խորհրդարանական դիվանագիտությանը նայում էի այլ կերպ, քան այն ինձ ներկայանում է այսօր, երբ Մալթայի խորհրդարանի խոսնակն եմ։
Արտգործնախարար եղած ժամանակ խորհրդարանական դիվանագիտությունն ինձ սկզբնապես թվում էր ներխու445ՔԱՂԱՔԱԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆ ժում դիվանագիտության բացառիկ ոլորտ, որը վերապահված է պետությանն ու արտաքին գործերի նախարարի կողմից ղեկավարվող ազգային դիվանագիտական կորպուսին։
Դա, անշուշտ, պարզամիտ պատկերացում էր եւ ոչ ճիշտ. ավելի ուշ ես հասկացա, որ նա, ով ընդհանուր առմամբ ընկալվում է իբրեւ մրցակից, կարող է դառնալ նաեւ հզոր դաշնակից»,- 2012թ. մայիսին Դուբրովնիկ քաղաքում (Խորվաթիա) անցկացված «Դիվանագիտությունը եւ միջմշակութային երկխոսությունը» թեմայով ֆորումում հայտարարել էր Մալթայի խորհրդարանի Ներկայացուցիչների պալատի խոսնակ Մ. Ֆրենդոն 2 ։
Անդրադառնալով խորհրդարանական դիվանագիտության առանձնահատկություններին եւ առավելություններին՝ խոսնակը նշել էր. «Խորհրդարանականները կարող են հանրության աչքից ավելի հեռու գործել, քան գործադիրի անդամները։
Նրանք ավելի հեշտությամբ կարող են «կոտրել սառույցը», նախապատրաստել ու հարթել ճանապարհ։
... Այն դեպքում, երբ ավանդական դիվանագիտությունը հանդիսանում է պետական թագավորության գլուխը, սահմաններից այն կողմ գտնվող խորհրդարանական միջոցներն առանձնապես կարեւոր են այդ գլուխը սառը պահելու եւ դիվանագիտական բանավեճերի հետ կապված կրքերը հանդարտեցնելու համար» 3 ։
Ըստ Մ. Ֆրենդոյի՝ խորհրդարանական դիվանագիտությունը շատ արդյունավետ է բոլոր այն երկկողմ հարցերում, որոնցում խորհրդարանականներն ու դիվանագետներն ունենում են նույն դիվանագիտական ուղերձը, եւ որտեղ խորհրդարանականները կարող են դառնալ անդրկուլիսյան դիվանագիտության կարեւոր աղբյուր՝ լավագույն դրսեւորումներով 4 ։
Իսպանացի քաղաքական գործիչ Պ. Գարսիա-Էսկուդերո Մարկեսը նշում է խորհրդարանական դիվանագիտության հետեւյալ առանձնահատկությունները. խորհրդարանականների կողմից օգտագործվող մեթոդները պակաս ձեւական բնույթ են կրում, ինչը հեշտացնում է արտաքին քաղաքականության որոշ հարցերի լուծումը, Նույն տեղում։
Նույն տեղում։
446ՔԱՂԱՔԱԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆ խորհրդարանական պատվիրակությունները, իբրեւ կանոն, բաղկացած են խորհրդարանում ներկայացված տարբեր քաղաքական խմբերի ներկայացուցիչներից՝ ներկայացուցչական բազմակարծություն, որը հարստացնում է արտաքին փոխգործակցությունը, լրացնում է դասական դիվանագիտությանը, որի հետ նա պարտավոր է համագործակցել՝ չմոռանալով, որ գործադիր իշխանությունն է պատասխանատու արտաքին քաղաքականության ուղղորդման համար, ունի հասանելիություն այն հարցերին, որոնք մատչելի չեն կառավարությանն իր ֆորմալ կապերում, ուստի հաճախ ծառայում է իբրեւ նախնական քայլ, կարող է ծառայել իբրեւ գործադիր իշխանության վերահսկողության գործիք, կայունությունը երկրի կառավարության մեջ հնարավոր փոփոխությունների նկատմամբ, հարում է ժողովրդավարական սկզբունքներին ու գաղափարներին, ինչը միանգամայն հասկանալի է՝ հաշվի առնելով խորհրդարանական այն ինստիտուտները, որոնցից ծագում է, եւ վերջապես, խորհրդարանի արտաքին քաղաքական գործունեությունը բնորոշվում է նրանով, որ հաշվի է առնում ոչ միայն պետության, այլ նաեւ միջազգային հանրության շահը 5 ։
«Խորհրդարանական դիվանագիտության կարեւոր առանձնահատկություններից է նաեւ, որ այն իր տրամադրության տակ ունի հատուկ քաղաքական մեխանիզմներ եւ ինստիտուտներ, որոնք թույլ են տալիս արդյունավետ կերպով ազդել իրենց կառավարությունների արտաքին քաղաքական որոշումների վրա։
Ի տարբերություն ավանդական դիվանագիտության` խորհրդարանական դիվանագիտությունն ավելի ազատ է եւ կաշկանդված չէ կառավարական տարատեսակ հրահանգներով»,Եվրոպական սենատների ասոցիացիայի՝ 2010թ. ապրիլին Հռոմում տե447ՔԱՂԱՔԱԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆ ղի ունեցած «Խորհրդարանական դիվանագիտության զարգացումը 21րդ դարում. սենատների դերը» թեմայով նիստում նշել էր ՌԴ Դաշնության խորհրդի նախագահ Սերգեյ Միրոնովը։
Ամենագլխավորն, ըստ Ս. Միրոնովի, այն է, որ թեեւ խորհրդարանականները չունեն հավատարմագրեր, նրանք ունեն ոչ պակաս ծանրակշիռ մանդատ` ընտրողների, այսինքն` իրենց պետությունների ժողովուրդների մանդատը 6 ։
Ավանդական եւ խորհրդարանական դիվանագիտության տարբերությանն անդրադառնալով՝ ՌԴ Պետդումայի միջազգային գործերի կոմիտեի նախագահ Դ. Ռոգոզինը նշել էր. «Խորհրդարանական դիվանագիտության հիմնական գործընկերները խորհրդարաններն են, այլ ոչ թե նախագահները եւ գործադիր իշխանությունը։
Խորհրդարանականներն՝ իբրեւ արտաքին քաղաքականություն իրականացնողներ, ոչ մի դեպքում չեն կրկնօրինակում ԱԳՆ-ի աշխատանքը, բայց լուծում են որոշակի խնդիրներ իրենց, կարելի է ասել «հորիզոնական» մակարդակում» 7 ։
«Խորհրդարանը քաղաքական մարմին է. որոշումներն ընդունվում են խմբակցությունների կողմից կազմված մեծամասնությամբ։
Իրենց գործունեության բնույթով եւ ընտրազանգվածի առաջ ունեցած պարտավորություններից ելնելով` պատգամավորները խորհրդարանի հանձնաժողովների (այդ թվում եւ միջազգային) նիստերում պետք է անցկացնեն համապատասխան գիծ, քանզի այդ լիազորությունը նրանց փոխանցվել է բնակչության այն խմբերի կողմից, որոնց նրանք ներկայացնում են»,- նշում են ռուս տեսաբաններ Յու. Կոսովն ու Վ. Տորոպիգինը՝ ընդգծելով, որ դրանում է էական տարբերությունը գաղափարապես չեզոք գործադիր իշխանությունից, որն իր գործունության մեջ չի բախվում միեւնույն հարցի նկատմամբ տարբեր մոտեցումների (երբեմն` տրամագծորեն հակառակ) համաձայնեցման խնդրին։
Դա կարեւորագույն առանձնահատկություններից մեկն է 8 ։
«Մյուս կող448ՔԱՂԱՔԱԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆ մից, պետության պաշտոնական դիրքորոշման հետ ոչ այդքան սերտ կապը տալիս է բանակցություններում մանեւրելու հնարավորություն»,նշում են հեղինակները եւ հիշեցնում, որ հենց խորհրդարանականներն առաջին անգամ նստեցին ԼՂ հակամարտության կարգավորմանն ուղղված բանակցությունների սեղանի շուրջ, քանզի կառավարական կառույցների չափազանց կոշտ դիրքորոշումը թույլ չէր տալիս նման առաջին քայլն անել 9 ։
2011թ. Նոր Դելիի Ջավահարլալ Ներուի անվան համալսարանում «Խորհրդարանական դիվանագիտության հնարավորություններն ու առավելությունները» վերնագրով իր զեկույցի շրջանակներում Ավստրիայի Ազգային խորհրդի նախագահ Բարբարա Պրամմարը եւս՝ իբրեւ խորհրդարանական դիվանագիտության էական առանձնահատկություն, նշել էր նրա մեծ ճկունությունն ու բաց բնույթը. «Պատգամավորները չունեն արարողակարգային սահմանափակումներ, դրանով իսկ պարտադրված չեն սեփական երկրի, հետեւաբար եւ իրենց կառավարության պաշտոնական դիրքորոշումը ներկայացնել։
Հենց այդ պատճառով խորհրդարանական դիվանագիտությունը ժողովուրդների միջեւ ուղիղ կապ հաստատելու լավագույն հնարավոր այլընտրանքն է» 10 ։
2012թ. հոկտեմբերին Կանադայի Քվեբեկ քաղաքում խորհրդարանական դիվանագիտության դերին նվիրված «կլոր սեղան»-ի ժամանակ Հնդկաստանի ներկայացուցիչն ընդգծել էր, որ խորհրդարանականների դիվանագիտական նախաձեռնությունները չպետք է դիտարկել ճիշտ նույն կերպ, ինչ պետական դիվանագիտության հովանու ներքո իրականացվողները. «Չնայած երկուսն էլ ունեն իրենց սահմանափակումները՝ վստահությունը, հարգանքն ու փոխադարձությունն անհրաժեշտ են, մասնավորապես, խորհրդարանական դիվանագիտություն իրականացնելիս» 11 ։
Նույն «կլոր սեղան»-ի ընթացքում 449ՔԱՂԱՔԱԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆ Քվեբեկի Ազգային ժողովի նախագահ Ջ. Շանյոնը նշել էր, որ խորհրդարանականններն օժտված են խոսքի ազատությամբ եւ անկախության որոշակի աստիճանով, ինչը մերձեցրել է նրանց՝ թույլ տալով ավելի անմիջականորեն եւ առավել մեծ ճկունությամբ հասկանալ թեմաներն ու լուծել հիմնախնդիրները՝ հավելելով, որ շնորհիվ իր անկախ, բազմակուսակցական բնույթի` խորհրդարանական դիվանագիտությունը բացառիկ եւ պարտադիր է 12 ։
Այսպիսով, ի տարբերություն պաշտոնական դիվանագիտության, խորհրդարանական դիվանագիտությունը պակաս ֆորմալ բնույթ ունի։
Դիվանագետը գործադիր իշխանության ներկայացուցիչն է, ով արտահայտում է պետության դիրքորոշումները։
Խորհրդարանի անդամները, սակայն, քաղաքական գործիչներ են, ովքեր ցանկացած հարցի շուրջ կարող են ունենալ պետության պաշտոնական դիրքորոշման հետ համընկնող կամ չհամընկնող քաղաքական համոզմունքներ։
Միջազգային երկխոսության մեջ նրանք ավելի ազատ են, կաշկանդված չեն դիվանագիտական արարողակարգով պայմանավորված սահմանափակումներով։
Նման ճկունությունը խորհրդարանականներին թույլ է տալիս ավելի բաց բանավիճել օտարերկրյա գործընկերների հետ եւ առաջ քաշել միջազգային բարդ հիմնախնդիրների նորարարական լուծումներ։
Շնորհիվ այս առավելությունների՝ քաղաքական գործիչների եւ հետազոտողների մեծ մասն արտահայտվում է խորհրդարանական դիվանագիտության օգտին՝ համարելով այն արժեքավոր լրացում դասական դիվանագիտության համար։
«Խորհրդարանական դիվանագիտությունը կարող է լրացնել կառավարության դիվանագիտությանը, քանզի խորհրդարանի անդամները կարող են ավելի ճկուն լինել դիվանագիտական գործունեությանը մասնակցելիս»,- Խորհրդարանների գլխավոր քարտուղարների ասոցիացիայի` 2012թ. հերթական նիստում (Քվեբեկ, Կանադա) «Խորհրդարանական դիվանագիտություն՝ դիվանագիտություն ժողովրդավարական մանդատով» վերտառությամբ իր ծա450ՔԱՂԱՔԱԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆ վալուն զեկույցի շրջանակներում նշել էր Նիդեռլանդների ներկայացուցիչ Գ. Համիլտոնը՝ ընդգծելով, որ խորհրդարանական դիվանագիտությունը ո՛չ կրկնօրինակում, ո՛չ էլ փոխարինում է ավանդական դիվանագիտությանը» 13 ։
«Խորհրդարանականներն ազատ են միջազգային շփումներում առավել կոշտ պահանջներ ներկայացնելու, քան կառավարության ներկայացուցիչներն են ի զորու անել դա»,- 2006թ. մայիսին Խորհրդարանի նախագահների եվրոպական համաժողովում (Թալին, Էստոնիա) նշել էր Շվեդիայի խորհրդարանի խոսնակ Բյորն ֆոն Սյուդովը՝ հավելելով, որ խորհրդարանականների ներդրումը հաճախ դիտվում է իբրեւ ողջունելի լրացում կառավարության ներկայացուցիչների աշխատանքին» 14 ։
Ըստ մեքսիկացի միջազգայնագետ Խ. Մունյոս Լեդո Կաբրերայի` խորհրդարանական դիվանագիտությունն աջակցում, ամրապնդում է ավանդական դիվանագիտական մեթոդները. «Այսօր դա միջազգային հանրության ունեցած, թերեւս, միակ գործիքն է, որը պետություններին թույլ է տալիս հարթել տարաձայնությունները, երկխոսության, քննարկումների եւ կանոնակարգված բանակցությունների միջոցով հաշտեցնել, անգամ միավորել շահերը» 15 ։
Նույն կարծիքին է գայանացի դիվանագետ Օ. Իսմայելը՝ «խորհրդարանական դիվանագիտությունն առանձնակի օգտակար գործիք է եւ կատարյալ լրացում ավանդական դիվանագիտության համար» 16 ։
Եվրոպայի խորհրդի խորհրդարանական վեհաժողովի` «Խորհրդարանական դիվանագիտության խթանումը» վերտառությամբ զե451ՔԱՂԱՔԱԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆ կույցը (2010թ.) խորհրդարանական դիվանագիտությունը բնորոշում է իբրեւ «ավանդական դիվանագիտության լրացուցիչ գործիք»։
Այստեղ տեղին է նշել, որ ավանդական դիվանագիտության հետ փոխհարաբերության համատեքստում ոչ միանշանակ մեկնաբանությունների է արժանանում կառավարության պաշտոնական դիրքորոշումից խորհրդարանական դիվանագիտության անկախության հարցը։
«Եթե խորհրդարանական դիվանագիտությունն իրենից ներկայացնում է ավանդական դիվանագիտության եւս մեկ խողովակ, ապա, ըստ ամենայնի, պետք չէ նրան չափազանց մեծ ուշադրություն դարձնել»,- գրում է հույն միջազգայնագետ Ս. Ստավրիդիսը եւ հավելում. «Իսկ եթե, ընդհակառակը, այն դիվանագիտության նոր ձեւ է, որը գրեթե դե ֆակտո ներառում է ժողովրդավարացման տարր, ապա պետք է ավելի մեծ ուշադրության արժանա»։
Հեղինակի կարծիքով` խորհրդարանական դիվանագիտությունը պետք է հանդիսանա ոչ թե պաշտոնական քաղաքականության հերթական խորհրդարանական արտահայտողը, այլ դառնա խորհրդարանականների միջեւ իրական երկխոսություն 17 ։
Իր աշխատանքներից մեկում նման կարծիք է հայտնում Բրյուսելի Բաց համալսարանի Եվրոպական հետազոտությունների ինստիտուտի գիտաշխատող Դանիել Ֆիոթը՝ նշելով, որ եթե խորհրդարանականները չափազանց մոտ եւ չտարբերակելի են սեփական կառավարությունից, ապա դա կարելի է համարել խորհրդարանական դիվանագիտության թույլ կողմ։
Ըստ Դ. Ֆիոթի` խորհրդարանական դիվանագիտության ուժը նրա անկախությունն է կառավարությունից եւ այլ հաստատություններից 18 ։
Ռուս տեսաբաններ Յու. Կոսովն ու Վ. Տորոպիգինը կարծում են, որ խոսել խորհրդարանական դիվանագիտության մասին` իբրեւ պետության արտաքին քաղաքական մեխանիզմում ինքնուրույն ճյուղի, կարելի է միայն առանձին մեխանիզմի, կազմակերպական կառուցվածքի իմաստով, այլ ոչ թե առանձին քաղաքականության անցկացման 19 ։
452ՔԱՂԱՔԱԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆ Յուրաքանչյուր երկրի միջազգային հեղինակության համար կարեւոր է միջազգային հարթակներում երկրի արտաքին քաղաքական խնդիրները հնչեցնելիս հանդես գալ միասնական դիրքորոշումներով, հետեւաբար արդյունավետ պրակտիկա ապահովելու համար դիվանագիտության այս երկու ճյուղերը պետք է գործեն միմյանց հետ հստակ համակարգմամբ։
Չնայած կառավարության շրջանակներում լայնորեն ընդունված է, որ խորհրդարանի ավելի լայն ներգրավվածությունը միջազգային հարաբերություններին նվազեցնում է նրա ավանդաբար ընկալվող դերն, այնուամենայնիվ, արդյունքը կլինի փոխշահավետ, եթե քաղաքականությունը մշակվի համատեղ, եւ նրանց հարաբերությունները հիմնվեն փոխադարձ վստահության վրա 20 ։
Այդ դեպքում ընդունվող արտաքին քաղաքական որոշումները կհիմնվեն ավելի լայն կոլլեկտիվ կարծիքի վրա, կբարձրանա կոլեգիալության մակարդակը։
Մանավանդ, ինչպես նշում է Մալթայի խորհրդարանի Ներկայացուցիչների պալատի խոսնակ Մ. Ֆրենդոն, եթե հաշվի առնենք, որ շատ միջազգային խնդիրներ ազգային համերաշխության խնդիրներ են, գոյություն ունի լայն հարթակ խորհդարանական դիվանագիտության եւ ավանդական դիվանագիտության համագործակցության համար։
Հետեւաբար, «խորհրդարանական դիվանագիտությունը չպետք է դիտարկվի իբրեւ անհրաժեշտ տհաճություն կամ մրցակցող գործունեություն, այլ հավատալ դրա` ազգային դիվանագիտական ջանքերի արդյունավետությունն ուժեղացնելու պաշար եւ աղբյուր լինելուն 21 ։
| Ի տարբերություն պաշտոնական դիվանագիտության՝ խորհրդարանական դիվանագիտությունը պակաս ֆորմալ բնույթ ունի։
Դիվա453ՔԱՂԱՔԱԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆ նագետը գործադիր իշխանության ներկայացուցիչն է, ով արտահայտում է պետության դիրքորոշումները։
Խորհրդարանի անդամները, սակայն, քաղաքական գործիչներ են, ովքեր ցանկացած հարցի շուրջ կարող են ունենալ պետության պաշտոնական դիրքորոշման հետ համընկնող կամ չհամընկնող քաղաքական համոզմունքներ։
Նման ճկունությունը խորհրդարանականներին թույլ է տալիս ավելի բաց բանավիճել օտարերկրյա գործընկերների հետ եւ առաջ քաշել միջազգային բարդ հիմնախնդիրների նորարարական լուծումներ։
|
ԿԱԴՄԻՈՒՄ ԻՈՆՆԵՐԻ ԱԶԴԵՑՈՒԹՅՈՒՆԸ ՑՈՐԵՆԻ (TRITICUM AESTIVUM L.)ԷԹԻՈԼԱՑՎԱԾ ԾԻԼԵՐՈՒՄ ԼԻՊԻԴՆԵՐԻ ԳԵՐՕՔՍԻԴԱՅԻՆ ՕՔՍԻԴԱՑՄԱՆ ՎՐԱԿադմիումը հանդիսանում է բույսերի համար առավել թունավոր ծանր մետաղներից մեկը [1, 5]։
Դրա քանակի ավելացումը հողում, կապված մարդու տնտեսականգործունեության հետ, ուղեկցվում է բույսերում թունավոր իոնների քանակի նշանակալի ավելացմամբ, ինչը բացասական ազդեցություն է ունենում դրանց կենսագործունեության մի շարք պրոցեսների վրա [4, 6, 11]։
Կադմիումով հողի աղտոտումը անհանգստության առիթ է հանդիսանում, քանի որ այն, կլանվելով բույսերի կողմից,սննդային շղթաներով փոխանցվում է կենդանիներին և մարդկանց` վտանգ ստեղծելով նրանց առողջության համար [5, 9]։
Ներկայումս ցույց է տրված, որ կադմիումը նվազեցնում է բույսերի արմատներումթթվածնի կլանումը, խախտում բույսերի աճը և ջրային ռեժիմը, արգելակումգլիկոլիզի և պենտոզաֆոսֆատային ցիկլի ֆերմենտների ակտիվությունը [3, 9, 10]։
Ծանր մետաղների տոքսիկ ազդեցությունը բուսական բջիջներում առաջացնում էթթվածնի ակտիվ ձևեր` օքսիդատիվ սթրեսի վիճակ [9, 12, 13], հետևաբար՝ սպիտակուցների բնափոխում, նուկլեինաթթուների վնասում և լիպիդների պերօքսիդային օքսիդացման (ԼՊՕ) պրոցեսի խթանում, վերջինիս արդյունքում կուտակվում է մալոնային երկալդեհիդ (ՄԵԱ) [8, 12]։
Բջիջները թթվածնի ակտիվ ձևերից պաշտպանող մեխանիզմները բավականին ունիվերսալ են բոլոր տիպի սթրեսների համար ևընդգրկում են այնպիսի ֆերմենտներ, ինչպիսիք են պերօքսիդազը, կատալազը, գլյուտաթիոնպերօքսիդազը, սուպերօքսիդդիսմուտազը [6, 12, 13]։
Ցորենի ծիլերի աճի և զարգացման վրա Cd2+-ի ազդեցության ուսումնասիրությանը նվիրված են ոչ քիչ թվով աշխատանքներ [8, 9, 12]։
Սակայն, որոշակի հետաքրքրություն է ներկայացնում կադմիումի առկայության պայմաններում աճեցվածցորենի էթիոլացված ծիլերում ԼՊՕ պրոցեսի ինտենսիվության ուսումնասիրությունը`կախված ծիլերի տարիքից։
Նյութեր և մեթոդներ։
Բուսական նյութի ստացումը։
Հետազոտության օբյեկտ էեղել աշնանացան ցորենի` Triticum aestivum L., Բեզոստայա 1 սորտը։
Բույսի էթիոլացված ծիլեր ստանալու համար ընտրվել են ցորենի առողջ, չվնասված սերմեր,լվացվել ծորակի ջրով, մշակվել կալիումի պերմանգանատի թույլ 0,3 % լուծույթով,թրջվել ծորակի ջրով, ուռչելու համար թողնվել սենյակային ջերմաստիճանում 24 ժամ։
Ապա սերմերը դասավորվել են խոնավ ֆիլտրի թղթի վրա Պետրի թասիկներում ևաճեցվել թերմոստատում` 25 0C ջերմաստիճանում, մութ պայմաններում, 3-12 օրվաընթացքում։
Փորձնական տարբերակում ծլող սերմերին ավելացվել է CdCl2 լուծույթ l5 մՄ կոնցենտրացիայով։
Լիպիդների պերօքսիդային օքսիդացման որոշումը` ըստ մալոնային երկալդեհիդի(ՄԵԱ) քանակի։
ԼՊՕ ինտենսիվության փոփոխությունը ուսումնասիրվել է ըստ ԼՊՕերկրորդական արդյունքներից մեկի` ըստ ՄԵԱ քանակի փոփոխության [4] մեթոդի։
Մեթոդի էությունն այն է, որ բարձր ջերմաստիճանում և թթվային միջավայրում ՄԵԱփոխազդում է 2-թիոբարբիտուրային թթվի հետ` առաջացնելով եռմեթինային համալիր` 535 նմ տիրույթում առավելագույն կլանմամբ։
Փորձի համար վերցվել են ցորենի1 գ ծիլեր, կտրատվել, տրորվել սառեցրած հախճապակե թասում` 0,175 Մ KCl պարունակող 50 մՄ Տրիս-HCl բուֆերային լուծույթում, pH=7,4 1։
10 (ծիլերի քաշ/բուֆերիծավալ) հարաբերությամբ։
Ապա ստացված զանգվածը հոմոգենիզացվել է ՊոտտերԷլվեհեյմի հոմոգենիզատորում 1 րոպեի ընթացքում։
Ստացված հոմոգենատը քամվելէ թանզիֆի 4 շերտի միջով։
Մզվածքի lմլ-ին ավելացվել է 1 մլ 17 % եռքլորքացախաթթու (ԵՔՔ) և ցենտրիֆուգվել 4000 պտ/րոպե արագությամբ` 15 րոպե։
Ստացվածվերնստվածքի 1 մլ-ին ավելացվել է 1 մլ 2-ԹԲԹ-ի 0,8 % և 1 մլ HCI-ի 0,6 N լուծույթներ, նմուշները եռացվել են ջրային բաղնիքում` 95 0C 15 րոպե։
Նմուշների օպտիկական խտությունը չափվել է «СФ-46» սպեկտրաֆոտոմետրով, 535 նմ, ՄԵԱ-ի էքստինկցիայի մոլյար գործակիցը` 1,56·105 Մ-1·սմ-1։
Կատալազի ակտիվության որոշումը։
Ցորենի ծիլերում կատալազի ակտիվությունը որոշել ենք Կորոլյուկի մեթոդով [7]։
Մեթոդի սկզբունքի հիմքում ջրածնի պերօքսիդի և մոլիբդենի աղերի փոխազդեցության արդյունքում կայուն գունավորվածհամալիրի ձևավորումն է, որի գույնի ինտենսիվությունը կախված է ռեակցիոն խառնուրդում առկա ջրածնի պերօքսիդի կոնցենտրացիայից։
Փորձնական նմուշում եղել է 2 մլ 0,03% ջրածնի պերօքսիդի լուծույթ, 0,1 մլ բուսական հոմոգենատ, 1 մլ 0,175 Մ KCl պարունակող 50 մՄ Տրիս-HCl բուֆերային լուծույթ, pH=7,4։
Ռեակցիան դադարեցվել է 10 րոպե անց` նմուշներին 4 % ամոնիումի մոլիբդատի ավելացմամբ։
Ապա չափվել է առաջացած գունավորման ինտենսիվությունըսպեկտրաֆոտոմետրով` 410 նմ ալիքի երկարության պայմաններում` ստուգիչ նմուշիդիմաց, որում ջրածնի պերօքսիդի փոխարեն եղել է 2 մլ թորած ջուր։
Կատալազի ակտիվությունը հաշվարկվել է հետևյալ բանաձևով. E=(Aս-Aփ)Vռխ/Vնմtkl, որտեղ E-ն կատալազի ակտիվությունն է` մկՄ/լ, Aս և Aփ-ը համապատասխանաբար ստուգիչ և փորձնական նմուշների օպտիկական խտություններն են, Vռխ-ն ռեակցիոն խառնուրդի ծավալնէ` 3,01 մլ, Vնմ-ն՝ փորձանմուշի ծավալը` 0,1 մլ, t-ն՝ ինկուբացիայի ժամանակը` 600 վրկ.,k-ն՝ ջրածնի պերօքսիդի էքստինկցիայի մոլյար գործակիցը` 22,2·103 մՄ-l·սմ-1, l-ը լուսային ճառագայթի օպտիկական ուղին` 1 սմ։
Որպես կատալազի ակտիվության միավորընդունվել է ֆերմենտի այն քանակը, որը տրված պայմաններում մասնակցում է 1 մՄջրածնի պերօքսիդի վերափոխմանը 1 վրկ. ընթացքում։
Արդյունքներ։
Կադմիումի ազդեցությունը ցորենի ծիլերի աճի վրա։
Ցորենի ծիլերի աճի վրա կադմիումի քլորիդի տարբեր կոնցենտրացիաների ազդեցության ուսումնասիրությունը կատարվել է 3, 6 և 10 օրական ծիլերի օրինակով։
Կադմիումի քլորիդի առկայությունն աճման միջավայրում ճնշում է էթիոլացված ծիլերի աճը էքսպոզիցիայի բոլոր օրերին և ծանր մետաղի 3 կոնցենտրացիաների` 1 մՄ, 2 մՄ և 5 մՄ դեպքում (նկ. 1)։
Այսպես, կադմիում իոնների ազդեցությանը ենթարկված ցորենի 3 օրական ծիլերում աճի ամենից շատ նվազումը` 23-25 % ստուգիչի համեմատ գրանցվումէ 5 մՄ կոնցենտրացիայի պայմաններում, այն դեպքում, երբ կադմիումի 1 մՄ և 2 մՄքանակները բերում են նույն ծիլերում աճի 8±1,4 % 11±3,6 %-ով նվազմանը համապատասխանաբար։
6-օրյա ազդեցության պայմաններում գրանցվում է ծիլերի աճիհավաստի ճնշում մետաղի բոլոր կոնցենտրացիաների համար։
Ընդ որում, ծիլերի աճիարագության փոփոխությունը ցուցաբերում է հստակ կոնցենտրացիոն կախվածություն միջավայրում առկա մետաղի իոնների քանակից (նկ. 2)։
10-օրյա ծիլերում աճի արագությունը որոշ չափով վերականգնվում է, թեև մնում է ցածր ստուգիչից (նկ. 1, 2)։
Կադմիումի ազդեցությունը լիպիդների պերօքսիդային օքսիդացման վրա։
ԸստՄԵԱ-ի կուտակման լիպիդների պերօքսիդային օքսիդացման պրոցեսի ինտենսիվու թյան ուսումնասիրման համար ծիլերի նմուշներ են վերցվել Cd2+ առկայությամբ` աճի3-րդ, 6-րդ և 10-րդ օրերին։
Ստուգիչ 3-օրյա և 6-օրյա ծիլերում ՄԵԱ-ի քանակը, հետևաբար և ԼՊՕ պրոցեսների ինտենսիվությունը գրեթե նույնն է, իսկ 10-օրյա ծիլերում ՄԵԱ-ի քանակը նվազում է (նկ. 3)։
Միջավայրում փոքր քանակներով Cd2+ առկայությունը (1 մՄ և 2 մՄ) 3-օրյա և 6-օրյա ծիլերում առաջ է բերում ԼՊՕ պրոցեսիկտրուկ ինտենսիվացում ստուգիչի նկատմամբ (նկ. 3)։
Միաժամանակ, կադմիումիբարձր կոնցենտրացիան չի բերում ուսումնասիրվող ծիլերում ստուգիչի համեմատՄԵԱ-ի քանակի ավելացման` բոլոր էքսպոզիցիաների դեպքում (նկ. 3)։
Ընդ որում, 10օրյա ծիլերում 1 մՄ և 2 մՄ կոնցենտրացիաներով կադմիումը հանգեցնում է ՄԵԱ-իքանակի աննշան աճի, իսկ կադմիումի բարձր` 5 մՄ քանակի դեպքում գրանցվում էՄԵԱ-ի քանակի գրեթե կրկնակի չափով նվազում ստուգիչի համեմատ։
Այսպիսով, 1-5 մՄ կադմիում պարունակող միջավայրում աճեցված ցորենի էթիոլացված ծիլերում գրանցվում է ՄԵԱ-ի քանակի հավաստի աճ ստուգիչի համեմատ,իսկ 5 մՄ քանակի դեպքում 10 օրական ծիլերում դիտվում է ԼՊՕ արդյունքներիառաջացման ինտենսիվության նվազում։
Կադմիումի ազդեցությունը կատալազի ակտիվության վրա։
Ցորենի էթիոլացվածծիլերում կատալազի ակտիվությունը որոշելիս պարզվել է, որ ստուգիչ ծիլերում, դրանցտարիքի մեծացմանը զուգընթաց (մինչև 10 օր) ֆերմենտի ակտիվությունը աճում է 1,5անգամ (նկ. 4)։
Միջավայրում արդեն 1մՄ կադմիում քլորիդի առկայությունը ցորենի 3օրական ծիլերում առաջ է բերում կատալազի ակտիվության 35%-ով նվազում ստուգիչի նկատմամբ։
Կադմիումի քանակի հետագա ավելացումը միջավայրում հանգեցնումէ ֆերմենտի ակտիվության նվազմանը տվյալ տարիքի ծիլերում (նկ. 4)։
Կադմիումի առկայությամբ աճեցված 6 օրական ծիլերում մետաղի օգտագործված քանակները նույնպես ընկճում են կատալազի ակտիվությունը՝ համեմատածստուգիչ 6 օրական ծիլերի հետ։
Միաժամանակ, անհրաժեշտ է նշել, որ կատալազիակտիվությունը ստուգիչ 10 օրական ծիլերում ավելի բարձր է, քան 6 օրական ստուգիչ ծիլերում, և նույն օրինաչափությունը պահպանվում է Cd2+ բոլոր քանակներիդեպքում (նկ. 4)։
Այսպիսով, ստացված տվյալների հիման վրա կարելի է եզրակացնել, որ ցորենիծիլերում կադմիումի քլորիդի ոչ բարձր կոնցենտրացիաների առկայությամբուսումնասիրվող բույսերում տեղի է ունենում կատալազի ակտիվության ընկճում։
Ընդորում, միջավայրում կադմիում իոնների կոնցենտրացիայի աճին զուգահեռ ցորենիմիևնույն տարիքի փորձնական ծիլերում ֆերմենտի ակտիվությունը նվազում է։
Միևնույն ժամանակ, կադմիում իոնների յուրաքանչյուր ուսումնասիրված կոնցենտրացիայի համար ծիլերի տարիքի աճի հետ կատալազի ակտիվությունը մեծանում է։
Արդյունքների քննարկում։
Ինչպես երևում է ստացված տվյալներից, աճման միջավայրում կադմիում իոնների առկայությունն առաջ է բերում ցորենի էթիոլացվածծիլերի աճի ընկճում։
Սակայն, աճի սկզբնական դանդաղումից հետո (6-օրյա ծիլեր)10 օրական ծիլերում աճի արագությունը որոշ չափով վերականգնվում է։
Այս տվյալները բավական լավ կորելացվում են ծիլերում ԼՊՕ պրոցեսների ինտենսիվությանորոշման ստացված արդյունքների հետ։
Այսպես, ՄԵԱ-ի քանակը 1-2 մՄ կադմիումիոնների առկայությամբ 3 օրական ծիլերում աճում է մոտավորապես 2 անգամ և 6օրական ծիլերում 1,22 անգամ։
Կադմիումի քլորիդի բարձր կոնցենտրացիան` 5 մՄ,հավաստի ձևով չի փոխում ՄԵԱ-ի քանակը ստուգիչի համեմատ երիտասարդ` 3 օրական ծիլերում, իսկ 10-օրյա ծիլերում անգամ հանգեցնում է դրա քանակի գրեթեկրկնակի նվազման ստուգիչի համեմատ։
Համեմատելով կադմիումի քլորիդի առկայությամբ ծիլերում ՄԵԱ-ի քանակի և կատալազի ակտիվության ստացված տվյալները` կարելի է ենթադրել, որ աճման վաղ շրջանում գտնվող ծիլերում գրանցվող ՄԵԱ-ի համեմատաբար բարձր մակարդակը կորելացվում է կատալազի ակտիվության ճնշման հետ այդ տարիքի ծիլերում։
Ժամանակի ընթացքում (6-10 օր) կատալազի ակտիվության աճի ստացված տվյալները համընկնում են այդ տարիքի ծիլերումՄԵԱ-ի կուտակման արգելակման հետ։
Մեր ստացած տվյալները համընկնում են ցորենի ծիլերում պերօքսիդազի [9, 12]և կատալազի [2] ակտիվության արգելակման մասին գրական տվյալների հետ։
Նույնպիսի օրինաչափություն է ներկայացվում նաև [8] աշխատանքի հեղինակների կողմից, սակայն ցորենի 14-օրյա ծիլերի համար և կադմիումի 7,5 մՄ քանակի դեպքում։
Ներկայումս հայտնի է, որ բույսերի` կադմիումի իոններ ակումուլացնելու ընդունակությունը կարող է փոխվել օնտոգենեզի ընթացքում [2, 3]։
Մասնավորապես, գարուծիլերի վրա կատարված` կադմիումի կուտակման տարիքային էֆեկտների և դրաբաշխվածության ուսումնասիրությունը ըստ բույսերի օրգանների, պարզել է, որավելի հասուն բույսերում, կապված պատնեշային ֆունկցիայի ուժեղացման հետ,նվազում է արմատներից դեպի ցողուն անցնող կադմիումի քանակը [2]։
Հավանաբարսրանով կարելի է բացատրել ՄԵԱ-ի կուտակման զգալի նվազումը ցորենի ծիլերում`կապված բույսի տարիքի հետ։
Կարծում ենք, որ կադմիումի առկայությամբ պերօքսիդացման պրոցեսների ինտենսիվության նվազման մեջ որոշակի ավանդ պետք էվերագրել նաև կատալազի ակտիվության աճին հասուն ծիլերում։
ԳրականությունԺաննա Մուխաելյան, Գայանե ՊողոսյանԿԱԴՄԻՈՒՄ ԻՈՆՆԵՐԻ ԱԶԴԵՑՈՒԹՅՈՒՆԸ ՑՈՐԵՆԻ (TRITICUM AESTIVUM L.)ԷԹԻՈԼԱՑՎԱԾ ԾԻԼԵՐՈՒՄ ԼԻՊԻԴՆԵՐԻ ԳԵՐՕՔՍԻԴԱՅԻՆ ՕՔՍԻԴԱՑՄԱՆ ՎՐԱԲանալի բառեր՝ Triticum aestivum L., լիպիդների պերօքսիդային օքսիդացման, Cd -սթրես,հակօքսիդանտային ֆերմենտներ։
| Ուսումնասիրվել է CdCI2-ի ազդեցությունը ցորենի էթիոլացված ծիլերի աճի, լիպիդների պերօքսիդային օքսիդացման ինտենսիվության և կատալազի ակտիվության վրա։
Ցույց է տրվել, որ կադմիումի բարձր կոնցենտրացիաները ճնշում են ծիլերի աճը` տարիքի մեծացմանը զուգընթաց, չնայած ժամանակի ընթացքում աճման արագությունը վերականգնվում է։
Ծիլերում ՄԵԱ-ի պարունակությունը ժամանակի ընթացքում նվազում է, և միևնույն ժամանակ կադմիումի առկայությամբ կատալազի ակտիվությունը աճում է։
|
Գիտ. Ղեկավար ՝ բ.գ.թ., բ.գ.թ., դոց. Ռ. Գորգյան 2009 Համաշխարհային ֆինանսական ճգնաժամի հետևանքները ստիպեցին փոփոխություններ կատարել «Բազել 2» -ում: Արդյունքում ստեղծվեց Basel 3-ը, որի հիմնական առանձնահատկություններից մեկը հակաճգնաժամային բուֆերի օգտագործումն է: Առաջարկվում է ճգնաժամերին ընդառաջ ավելացնել բանկերի կապիտալային պահուստները `հետագայում ճգնաժամերը հաղթահարելու համար: Նախճգնաժամային շրջանը հիմնականում նշանավորվում է վարկերի աճով, ինչը կարող է ազդանշան ծառայել ճգնաժամերը ճանաչելու համար: Կապիտալի հակացիկլային բուֆերի հիմնական նպատակը ոչ միայն ճգնաժամերի պայմաններում առանձին բանկերի ֆինանսական կայունության ապահովումն է, այլ նաև ճգնաժամի պայմաններում իրական տնտեսության վարկավորման պահպանումը `առանց բանկերի ֆինանսական կայունությունը վտանգելու: Քանի որ կապիտալը համարվում է բանկի ակտիվների ֆինանսավորման համեմատաբար թանկ միջոց, ոչ ճգնաժամային պայմաններում կապիտալի բուֆերների ստեղծումը կհանգեցնի վարկավորման ծախսերի մեծացման, վարկի գների բարձրացման, ինչը, իր հերթին, կարող է զսպել վարկավորման աճը տնտեսական արագ զարգացման ժամանակահատված: Բազել 3-ն առաջարկում է որպես ազդանշանային ցուցիչ վերցնել վարկեր / ՀՆԱ բացը 1, որը հաշվարկվում է որպես (վարկեր / ՀՆԱ) * 100% վարկերի / ՀՆԱ տենդենց: Միտումը հաշվարկվում է Hodrick-Prescott ֆիլտրի միջոցով `400,000 հարթեցման պարամետրով: Theուցանիշը չի գերազանցում 2 շեմի արժեքը, բուֆերի չափը դրված է 0-ի վրա: Բուֆերը հաշվարկվում է որպես ռիսկով կշռված ակտիվներ: Եթե վարկի / ՀՆԱ-ի բացը 2-10-ի սահմաններում է, բուֆերի չափը տատանվում է գծային միջև ՝ 0-2,5% -ի սահմաններում: 10-ից մեծ արժեքի դեպքում բուֆերի չափը 2.5% է: Ենթադրվում է, որ ճգնաժամը սկսվում է ազդանշանի հայտնվելուց 2-3 տարի անց: Բնականաբար, բուֆերը պետք է օգտագործվի ազդանշանի հայտնվելուց հետո 712 եռամսյակների ընթացքում, որպեսզի ամրապնդվի բանկերի կարողությունը դիմակայելու սպասվող տատանումներին մինչ ճգնաժամի սկիզբը: Աշխատանքում փորձ է կատարվել գնահատել բուֆերի չափը Հայաստանի Հանրապետության համար և չափել դրա արդյունավետությունը տարբեր ցուցանիշների օգտագործման դեպքում: Արդյունքները ցույց են տալիս, որ Բազել 3-ի առաջարկած Վարկի / ՀՆԱ-ի բացը չի կարող Հայաստանի համար ճգնաժամային իրավիճակների կանխատեսող լինել: Եկեք քննարկենք ցուցանիշները առանձին: 1. Վարկեր / ՀՆԱ բացը հաշվարկված է ըստ Բազելի 3-ի առաջարկած մեթոդաբանության: Գծապատկեր 1-ի համաձայն, Հայաստանում ճգնաժամը պետք է որ սկսվեր 2003 թվականից, քանի որ վարկային / ՀՆԱ բացը 1996-2001 թվականներին գերազանցեց 2 արժեքի շեմը: Մինչդեռ 2003 թվականին ՀՀ ֆինանսական համակարգը կայուն էր: Shնցումները տեղի են ունեցել 2009 թ., Բայց մոդելը չի գրանցել վարկային / ՀՆԱ ճեղքվածքի աճ 7-12 ամիս առաջ: Արդյունքում, մոդելում կան ինչպես առաջին կարգի (ոչ տագնապային ճգնաժամ), այնպես էլ երկրորդ կարգի (կեղծ ճգնաժամային ահազանգեր) սխալներ: Տող 1. Վարկեր / ՀՆԱ եռամսյակային բացը Հայաստանի համար 1996-2014 .2. Վարկեր / ՀՆԱ բացթողում, որտեղ HP- ի միտման փոխարեն, մեր կողմից ARDL մոդելի միջոցով հաշվարկված վարկերի / ՀՆԱ-ի հավասարակշռության մակարդակը ընդունվում է որպես երկարաժամկետ միտում: Որոշ շեղումներով / տե՛ս տող: 2, կապույտ և կարմիր գծերի համեմատություն /, արդյունքները կրկնում են HP ֆիլտրի դեպքում ստացված արդյունքները, ուստի վերը նշված եզրակացությունները ճիշտ են նաև այս դեպքում: Theուցանիշը չի կարող օգտագործվել որպես հակացիկլիկ բուֆեր հաշվարկելու ցուցիչ: 3. Այնուհետև փորձ արվեց վերցնել 12-ամսյա վարկային աճի ճեղքը `որպես ճգնաժամեր կանխատեսող գործոն: Վարկային աճի բացը հաշվարկվել է `օգտագործելով HP միտումը: Գծապատկեր 2-ը ցույց է տալիս, որ վարկերի աճի տեմպը սկսում է կտրուկ գերազանցել միտումը ճգնաժամի սկիզբից 7 եռամսյակ առաջ: Այնուամենայնիվ, վարկերի աճի տեմպը (կամ ավելի փոքր չափով, քան մինչ ճգնաժամը) գերազանցեց միտումը նաև այլ ժամանակաշրջաններում: Ինչն ապացուցում է, որ վարկերի աճի տեմպը չի կարող օգտագործվել նաև հակաճգնաժամային բուֆերը հաշվարկելու համար: Տող 2. Հակաճգնաժամային բուֆերի հաշվարկման համար ընտրված ցուցանիշների միտումից ավելի քան 2% շեղումներ: 4. Երկարաժամկետ տենդենցից 12-ամսյա վարկային աճի բացը նույնպես հաշվարկվել է `մեր կողմից ARDL մոդելի միջոցով հաշվարկված վարկերի օպտիմալ մակարդակի 12-ամսյա աճի տեմպը որպես HP- ի միտման փոխարեն երկարաժամկետ միտում , Գծապատկեր 2-ը ցույց է տալիս (մանուշակագույն գիծ), որ մոդելը ցույց է տալիս ճգնաժամի ընթացքում տենդենցից ամենամեծ շեղումը `բուն ճգնաժամից հետո կանխատեսելով ճգնաժամ, որը չի համապատասխանում իրականությանը: Հետեւաբար, այս ցուցանիշը չի կարող օգտագործվել նաև հակացիկլիկ բուֆերի հաշվարկման համար: Վերոնշյալ վերլուծությունները ցույց տվեցին, որ վարկերի / ՀՆԱ-ի և վարկերի աճի տեմպի բացերը չեն կարող օգտագործվել որպես Հայաստանի հակաճգնաժամային բուֆեր հաշվարկելու ցուցանիշներ: Այս երեւույթը կարելի է մեկնաբանել այն փաստով, որ Հայաստանը կապված չէ համաշխարհային ֆինանսական շուկաների հետ, ուստի համաշխարհային ֆինանսական և տնտեսական ճգնաժամերի ազդեցությունը Հայաստանի ֆինանսական համակարգի վրա չի կարող արտահայտվել ներքին փոփոխականությունների կողմնակալ փոփոխությամբ: Այնուամենայնիվ, դրսից ճգնաժամեր կանխատեսելիս, այն գործոնները, որոնք ուղղակիորեն կախված են օտար երկրներից, կարող են ազդանշան հանդիսանալ Հայաստանի համար: Սույն աշխատանքում փոխանցումները որպես այդպիսին են համարվել: Theգնաժամային իրավիճակի հետահայաց վերլուծությունը ցույց է տալիս, որ վարկերի ծավալը աճում է նախաճգնաժամային իրավիճակի ծագման երկրում: Քանի որ զարգացած երկրների ֆինանսատնտեսական համակարգերը փոխկապակցված են, մի երկրում ճգնաժամի ի հայտ գալը հանգեցնում է այլ երկրներում ճգնաժամային իրավիճակների շղթայի, և, հետևաբար, ճգնաժամի նախօրեին այդ երկրներում վարկերի աճի: Իր հերթին, արտաքին վարկերի աճը հանգեցնում է վարկառուների ներկայիս բարեկեցության աճի: Հայաստանի լայնածավալ սփյուռքի պայմաններում սա համարժեք է արտերկրում գտնվող մեր հայրենակիցների (արտերկրում վարկեր վերցրած հայերի) կարճաժամկետ հարստացմանը, ինչը հանգեցնում է նաև տուն ուղարկվող տրանսֆերտների ավելացմանը: Ուստի տրամաբանական է ակնկալել, որ տրանսֆերտների կտրուկ աճը կարող է ճգնաժամի ազդանշան լինել: Նկար 3-ը հաստատում է մեր ենթադրությունը: Տող 3. ՀՀ փոխանցումների շեղումը 2003-2015թթ. Միտումից: Եռամսյակային կտրվածքով Եվրոպական կենտրոնական բանկն առաջարկում է օգտագործել մի շարք ազդանշանային ցուցանիշների համադրություն `ֆինանսական համակարգին սպառնացող ճգնաժամերը կանխատեսելու համար 1: Theուցանիշները բաժանված են երկու խմբի ՝ տեղական և գլոբալ: Դրանք ներառում են ինչպես վարկային հատվածը (վարկի աճ, վարկեր / ՀՆԱ բացթողում), այնպես էլ մակրոտնտեսական դրամավարկային (անվանական ՀՆԱ աճ, ՍԳԻ, անշարժ գույքի գներ), բանկային հատվածի շահութաբերությունը և իրացվելիության փոփոխականները: B200 Log-1 Պրոբ (Yt = 1) նշանակում է, որ երկիրը գտնվում է անկայուն վիճակում, և ճգնաժամը կարող է առաջանալ t ժամանակահատվածից 7-12 եռամսյակ հետո: Կախված երկուական փոփոխականին մեկ արժեք ենք տալիս ճգնաժամի սկիզբից 7-12 եռամսյակ և 0, հակառակ դեպքում: Xt- ը ճգնաժամի սկիզբը կանխատեսող անկախ փոփոխականների վեկտոր է: Ենթադրվում է, որ ճգնաժամը հայտնվում է շեմը գերազանցելուց 7-12 եռամսյակ: 2 մոդել է կառուցվել Հայաստանի Հանրապետության համար: Առաջին դեպքում որպես բացատրական փոփոխականներ ընդունվեցին ARDL մոդելի կողմից նախագծված վարկերը (ՀՆԱ-ի բացը և ամսական գնաճը / 5-րդ ուշացում): Այստեղից, բացատրական պահի t- ի հավասարության մեջ դնելով, կստանանք հավանականություն, որ t- ի պահին Հայաստանի Հանրապետությունը գտնվում է նախաճգնաժամային վիճակում: Արդյունքները հավելված 2-ում: Դրանից հետո ընտրվում է հավանականության շեմային արժեքը, որը նվազագույնի է հասցնում առաջին և երկրորդ կարգերը, որոնցից ամենաբարձր հավանականություններին տրվում է 1-ի արժեքը, իսկ ամենացածրը `0: Արդյունքում, ըստ մոդելի 1 արժեք ունեցող ժամանակահատվածները կանխատեսում են ճգնաժամ 7-12 եռամսյակներից հետո: Այդ ժամանակաշրջանից բուֆերը պետք է օգտագործվի երկրի բանկային համակարգում: Երկրորդ մոդելում անշարժ գույքի գները ընդունվել են որպես տրանսֆերտների բացատրական փոփոխականներ (սեզոնայնորեն հավասարեցված, ընդունվել է 2-րդ ուշացումը): Հայաստանի համար հավանականության շեմի արժեքը պայմանականորեն տրվել է 0.2; Արժեքը 0.4 կամ 0.8 է: Շեմային արժեքը գերազանցող հավանականությանը տրվում է մեկ արժեք, հակառակ դեպքում `0: Հավելված 2-ը ցույց է տալիս, որ երկրորդ մոդելը կարող է կանխատեսել ֆինանսական համակարգի համար ռիսկերը հավանականության ցանկացած շեմին: Իսկ առաջին մոդելն առավել ճշգրիտ կանխատեսում է ՀՀ ֆինանսական համակարգի ճգնաժամերը 0.4 կամ 0.8 շեմային արժեքների դեպքում, իսկ 0.2 շեմի արժեքի դեպքում կրկնում է երկրորդ մոդելի արդյունքները: Այս մոդելները թույլ չեն տալիս երկրորդ աստիճանի սխալներ կանխատեսել ճգնաժամեր այնտեղ, որտեղ դրանք տեղի չեն ունեցել: Ուստի երկու մոդելներն էլ կարող են օգտագործվել ՀՀ ֆինանսական համակարգի սպառնալիքները կանխատեսելու համար ՝ հաշվի առնելով, որ առաջին մոդելն ավելի մեղմ է, իսկ երկրորդը ՝ ավելի խիստ: Հայաստանում, որպես ճգնաժամի կանխատեսման ցուցիչ, առաջարկվում է օգտագործել դրսից դեպի Հայաստան տրանսֆերտները (ի տարբերություն զարգացած երկրների, որտեղ օգտագործվում են վարկերի կանխատեսում / ՀՆԱ ճեղքվածքի ինդեքս) կամ բազմաբնույթ մոդելներ: Անահիտ Քեչեճյան ՀՀ-ՈՒՄ ՀԱԿԱ CRԳՆԱԱՄԱՅԻՆ ԿԱՊԻՏԱԼ ԲՅՈՒՖԵՐԻ Օգտագործման ԿԱՐԳԸ Հիմնաբառեր. Հակաճգնաժամային կապիտալ բուֆեր, HP ֆիլտր, փոխանցումներ, Երկուական Logit մոդել: ։
| Աշխատանքում փորձ է արվել ՀՀ-ի համար գնահատել հակաճգնաժամային կապիտալ բուֆերի մեծությունը և չափել դրա արդյունավետությունը տարբեր ցուցիչ-ցուցանիշների օգտագործման դեպքում։
Ինչպես նաև, օգտագործելով Եվրոպական կենտրոնական բանկի առաջարկած մեթոդաբանությունը` տարբեր ցուցանիշների փոխկապակցված ազդեցությամբ ճգնաժամերը կանխատեսելու համար կառուցվել է Binary Logit մոդել։
|
Գտնվել և նկարագրվել է ՀՀ Կարմիր գրքում գրանցված 7 բուսատեսակ: Ուսումնասիրվել է 1977-ի գարնանը տնկված սովորական արհեստական սոճու անտառը: Նախաբան Հայաստանի բուսական աշխարհը հարուստ և ինքնատիպ է, բայց շատ ոլորտներ դեռ ամբողջությամբ ուսումնասիրված չեն: Մեր հետազոտությունը վերաբերում է այն տարածքներից մեկին, որի բուսական աշխարհը ուսումնասիրվում է առաջին անգամ: Որպես հետազոտական նյութ ընտրվել է Չիչխան գետի վերին հոսանքներում գտնվող ալպյան մերձալպյան գոտիների բուսական աշխարհը: Հիմնականում ուսումնասիրվել է ծաղկավոր բույսերի բազմազանությունը, և հատուկ ուշադրություն է դարձվել ՀՀ Կարմիր գրքում գրանցված վտանգված տեսակների նույնականացմանն ու նկարագրությանը: Նման հետազոտության հրատապությունը պայմանավորված է տնտեսության տարբեր ճյուղերի, մասնավորապես զբոսաշրջության (էկոտուրիզմ) զարգացման պետական ծրագրերով: Նյութական դը մեթոդ: Հետազոտական աշխատանքների ընթացքում օգտագործվել է գիտական գույքագրման մեթոդը: Այս մեթոդի միջոցով ուսումնասիրվել է Չիչխան հովտում աճող բույսերի տեսակների բազմազանությունը և դրանց բաշխումը տարբեր կարգապահական խմբերի միջև: Բույսերի տեսակները հավաքվել են, հերբարիումներ պատրաստվել: Բուսական տեսակների նույնականացումը կատարվել է գիտական գրականության միջոցով: Բույսերի հայ-լատինական անվանումները տրված են ըստ R. Ւ-ի: Hazազարյան, 1981 [2]: Ուսումնասիրող տարածքը գտնվում է ծովի մակարդակից մոտ 2500 մետր բարձրության վրա ՝ ալպյան մերձալպյան գոտում: Ասիմետրիկ կառուցվածքով գետի խոր հովիտ է: Հովտի աջ ափից այն ներկայացնում է հյուսիսարևելյան դիրքի զգալի թեքություն (15-200), տեղ-տեղ կտրուկ լանջեր, որի արդյունքում դրանք բավականին խոնավ են և լավ բուսածածկ: Առափնյա լանջերին որոշ տեղերում պահպանվել են բարդի կամ կաղամբի փոքր գոյացություններ (Populus tremula), որոնք, մեր կարծիքով, ապամոնտաժված շարքի մնացորդներ են: Կարելի է ենթադրել, որ որդեգրման պատճառները մարդածին են: Մենք նախկինում գոյություն ունեցող կազմավորումների մասին հստակ տեղեկություններ չունենք: Ենթադրվում է, որ կաղամբի անտառները գրավում էին Շիրակիլերնի գրեթե ամբողջ հյուսիսային լանջը Ախուրյանի կիրճից մինչև Չիչխան գետաբերան մինչև 18-րդ դարը: Այս տեսակետին աջակցում են ինչպես լեռների լանջերին պահպանված հետ անտառային հողերը, այնպես էլ որոշ տեղանունների վերլուծությունը: Ի տարբերություն գետի հովտի աջ ափի լանջին, ձախ ափի լանջն ավելի թեք է, ունի հարավ-արևմտյան դիրք, որի պատճառով այն պակաս չոր է, թույլ բաժանված: Այստեղ գերակշռում են քսերոթերմային կազմավորումները, որոնցում պահպանվել են հազվագյուտ բուսատեսակներ: Դաշտային ուսումնասիրությունների համար մենք իրականացրել ենք ճանապարհային հանույթ: Առաջին երթուղու ընդհանուր երկարությունը 7 կմ էր: Այն ընդգրկում է Բաշգյուղ-Գետիկ ջրամբարի հատվածը: GPSMAP 76 (բազմակողմանի նավիգատոր) սարքի օգնությամբ 1: 50,000 մասշտաբի քարտեզի հիմքում դրված էին երթուղու վրա գտնվող հազվագյուտ տիպի Կարմիր գրքի բույսերի տեսակների տեղակայման վայրերը, ինչի արդյունքում ստեղծվեց լայնածավալ աշխարհատարածական քարտեզ: Արդյունահանումն իրականացվել է նույն մեթոդով 3 երթուղիների վրա. (Կաքավագյուղ - Ձորաշեն - Թռչկան ջրվեժ (5 կմ), Թռչկան ջրվեժ - Թռչկան գետի հոսանքն ի վեր (5 կմ), Թռչկանի ջրվեժ - Շիրակամուտ (8 կմ): Հետազոտության արդյունքները. Հետազոտության արդյունքում ուսումնասիրված տարածքում նկարագրվել է 31 ընտանիքի պատկանող շուրջ 135 բուսատեսակ: Բույսերի նման մեծ բազմազանությունը բնորոշ է ալպ-ալպյան գոտիներին: Բուսական աշխարհի նման բազմազանությունը պայմանավորված է Հայաստանի եզակի աշխարհագրական դիրքով, կլիմայական և երկրաբանական գործոններով: Աղյուսակ 1-ը ցույց է տալիս Սարապատ համայնքի բուսական աշխարհի ներկայացուցիչների բաշխումը Չիչխան գետի վերին հոսանքներում և նրա հարակից տարածքում `ըստ ընտանիքների: հանդիպել է վերին հոսանքներում գետի buyserientaniknere Չիչխան եւ դրանց տեսակները tvakanakeAghyusak 1.Entanikneri անվանումը հայերեն Akkanazginer Aytsaterevazginer (Tsakhakerasazginer) Anparukazginer siliquastrum (titernatsaghkavorner) Bardatsaghkavorner (astghatsaghkazgineri) Gaghtrikazginer Gnarbukazginer Gortnukazginer Dashtavlukazginer (շիլաներ) Yeghinjazginer Zangakazginer Telukazginer crucifer (կաղամբ) Khlatsaghkazginer Kholordzazginer Khuleghinjazginer (shrtnatsaghkavorner) Կակաչներ paraնեբեկ paraնեբեկ Ակացիա Ընտանեկան անուն Լատին Տեսակների քանակը Ոռոգվող հնդկացորեն Հնդկացորենի հովանոցներ Մսակեր Այգու Շուշան Խոտաբույս սոճի Արքայախնձոր lossաղիկ Rosaceae Տիպ: Տիպ: Տիպ: Տիպ: Տիպ: 10 տեսակ Տիպ: Սխեման 1. Ամենատարածված ընտանիքներն իրենց տեսակների քանակի քանակն են: Էկոլոգիապես մաքուր տարածքը (չկան օդի աղտոտվածության տարբեր գազային արտանետումներ, կուտակված աղբանոցներ, ծանր մետաղներ կամ քիմիական թափոններ) հարուստ է ժողովրդական բժշկության մեջ օգտագործվող դեղաբույսերով: Դրանցից են հնգաթմբ առյուծը (Leonorus cardiaca L.), դառը որդը (Artemisia absinthium L.), սողանը (Thymus serpyllum L.), ծակոտկեն հիպերկումը (Hypericum perforatum L.), մեծը, մսակեր, փոքր եզ լեզու L. Plantago lanceolata L., Plantago minor L.), ավազոտ թափող ծառ (Helichrysum pintocalix D. Sons.), Անուշաբույր երիցուկ (Matricaria discoideae DC.), Առվույտ (Verbascumthapsiforme Schrap.), Ալպիական եղեսպակ (Cephalaria p alpina) Տարածքում հայտնաբերվել են նաև ՀՀ Կարմիր գրքում գրանցված 7 բուսատեսակներ [3]: Վերջինիս բուսականությունը սկսվում է մարտ-ապրիլ ամիսներին, երբ կենդանիների արածեցումը դեռ չի սկսվել: Սա թույլ է տալիս այդ բույսերին ավարտել փոշոտումը և ապահովել նորմալ աճ: Նշենք, որ Կարմիր գրքում նշված այս 7 տեսակների մեծ մասը աճում է ժայռոտ, ժայռոտ տարածքներում, որտեղ կենդանիները չեն արածում: Մեր կարծիքով, նշված տարածքում բույսերի տարածքների կրճատումը նույնպես նպաստում է բուսական աշխարհի բազմազանության պահպանմանը: ՀՀ Կարմիր գրքում գրանցված բույսերի տեսակների անվանումներն ու կատեգորիաները տրված են աղյուսակ 2-ում: Վերին Չիչխան գետի տարածքում հանդիպող, որ Կարմիր գրքում գրանցված տեսակների աղյուսակում 2 № չինական anvanumeLatinerenanvanumeRuserenanvanumeHH Կարմիր grkumgrantsmankategorianVtangvats tesakVtangvats tesakKritikakan վիճակը tesakVtangvats տեսակ Касатик Дмитрия Անբարենպաստ սպառնացող վիճակը mottesakVtangvats տեսակ վտանգված տեսակներ Գազի chrvats Trashushanhayastanyan Khlopuz GroyteriHirikatrpatakanHirik Դ VoznaglkhikTurnefori մանր կտորների VardakakachFlorenskuUsumnasirvats պահպանվող տարածքը eShiraki կաղամախու միայն Բնական անտառը, որը եզակի է ամբողջ Հայկական լեռնաշխարհում: Այս բարդի անտառը գոյություն ուներ մինչ չորրորդական սառցադաշտերը: Անտառը տարածվում է Տիչկան ջրվեժի և Չիչխան գետի ափին: Անտառի բեկորներ կան հարակից Ձորաշեն, Սարապատ, Բաշգյուղ գյուղերի մոտ ՝ լեռների հյուսիսային լանջերին: Անտառում հայտնաբերված թփերի թվում են սովորական հերբիլը (Viburnum lantata L.), վարդափայտը (Roza canina L.) (Cotoneasterintegerrinus Medik.), Ընդհանուր կեչին (Rubus idaeus L.) և այլն: Վերջիններիս մեծ մասը անտառի եզրին են: Այս անտառներից մի քանիսը գտնվում են բնակելի տարածքներից բավականին հեռու, ինչը թույլ է տալիս քիչ թե շատ նորմալ աճ: Անտառները մասունքային բնույթ են կրում: Մեր ուսումնասիրությունների ընթացքում ուսումնասիրեցինք նաև 1977 թվականի գարնանը տնկված արհեստական սոճու անտառը (Pinus sylvestris L.): Սոճու անտառը տեղակայված է Չիչխան գետի աջ ափին ՝ Սալուտ, Բաշգյուղ, Փոքր Սարիար, Կաքավասար, Սարապատ և Ձորաշեն գյուղերի մոտակայքում: Եվ գետը, և անտառի հարակից տարածքը բուսական աշխարհով բավականին հարուստ են: Սովորական սոճու անտառի վերին եզրին հանդիպում են սովորական կաղնու, կարմիր հաղարջի (Ribesrubrum L.), թափող թուփ, թուփ, սովորական թափող թուփ, սովորական զուգված (Sorbus aucuparia L.) և փոքր կաղնու (Quercusrobur L.) ծառեր: Որոշ մասերում արհեստական սոճին ուղեկցում են կաղամբի փոքր կղզիները: Տարածքում հայտնաբերվում են արհեստականորեն աճեցված ուռենի (Salicaceae) ծառեր, որոնք տարածվել են գետի ափին: Կան ուռենիներ (Salix fragilis L.), այծեր (Salix caprea L.) և այլն: Այս ծառատեսակներին հաջողվում է ամռանը ավարտել իրենց բուսականությունը: Նրանք հանդիպում են մոտավորապես կեսօրին: 2300-2500 մ բարձրության վրա: Նշենք, որ տարեկան նկատվում է «սոճի, կաղնու» և «արոսենիի» համեմատաբար դանդաղ աճ: Պայմանները բարենպաստ են երիտասարդ ծառերի քանակի ավելացման համար, քանի որ այդ տարածքներում անասունների արածեցումն աննշան է, ինչը թույլ է տալիս երիտասարդ ծառերին անվտանգ աճել: Նշենք, որ տարածքի անտառտնտեսության կողմից անտառահատումների խիստ վերահսկողությունը մեծապես նպաստում է անտառի աճի ապահովմանը: Անտառի խոտածածկը հիմնականում ներկայացված է չիչխներով, դաշտային մողեսներով, տելուկներով, մամուռներով և այլն: Անտառի շրջակայքում կա բարդ ծաղիկների, շուշանների, հովանոցների, մեխակների, վարդերի և այլ ընտանիքների մեծ բազմազանություն: Եզրակացություն Դաշտային ուսումնասիրությունների արդյունքների, ինչպես նաև գրականության վերլուծության հիման վրա կարելի է եզրակացնել, որ Չիչխան գետի հովիտն առանձնանում է մեծ կենսաբազմազանությամբ: Գետահովտի բնական լանդշաֆտները կարելի է բաժանել երկու խմբի ՝ համեմատաբար թաց (գետի հովտի ձախ լանջեր) և չոր (գետահովտի աջ լանջեր): Ընդհանուր առմամբ, բնական բուսականությունը լավ է պահպանվել, միայն համեմատաբար ցածր լանջային տարածքներում, այսինքն ՝ այն էապես փոխվել է կամ վերափոխվել գյուղատնտեսական վարելահողերի: Կենսաբազմազանության այդպիսի բարձր տեմպը հնարավորություն է ընձեռում էկոտուրիզմի զարգացման համար Չիչխանի միջին հոսքում: Առաջարկություն. Ուսումնասիրված տարածքի միկրոկլիմայական յուրահատուկ պայմանների պատճառով Չիչխան հովիտը էապես տարբերվում է Աշոցքի շրջանի մնացած մասերից, ուստի անհրաժեշտ է կատարել լրացուցիչ բուսաբանական աշխարհագրական հետազոտություններ, ինչը լավ նախադրյալ կլինի հանգստի ռեսուրսների զարգացման համար: Նման ուսումնասիրություններից հետո տարածքը կարող է վերածվել սրբավայրի ՝ լուծելով տեղական բնապահպանական խնդիր: Գրականություն 1. Հայաստանի բուսական աշխարհը: 1-7 տտ., Եր. Սկսած AN արմ. ССР. 1954-1980թթ .2. Hazազարյան ՌՍ Բույսերի անունների հայերեն-լատինական-ռուսերեն-անգլերեն-ֆրանսերեն-գերմաներեն բառարան - Երեւան, ԵՊՀ հրատարակչություն, 1981, 180 էջ: 3. Հայաստանի Հանրապետության բույսերի կարմիր գիրք: Ս .. «Angանգակ» հրատարակչություն, 2010 թ. 592 էջ: 4. Մարտիրոսյան Լ. «Գորշաբերդ» արգելավայրի կենսաբազմազանությունը ջրի խնայողության որոշ հարցերի շուրջ // GSPI- ի հանրապետական գիտական նստաշրջանի նյութեր: Գյումրի: Էլդորոդո հրատարակչություն, 2012: Էջեր 148-152: Տեղեկատվություն հեղինակների, Ասյա Կառլենի Մարտիրոսյանի մասին - բի. Վարպետ, Ձորաշենի միջնակարգ դպրոցի ուսուցիչ, էլ. [email protected] Անուշ Ստյոպա Խաչատրյան - կյանք: գիտնական Ph.D., դոցենտ, դոցենտ, կենսաբանության, էկոլոգիայի և դրանց դասավանդման մեթոդիկայի ամբիոն, GSPI, էլ. [email protected] Էմմա Ռաֆիկի Սուվարյան - GSPI Կենսաբանության, էկոլոգիայի և նրանց դասավանդման մեթոդիկայի ամբիոն Անգին Ֆելիքս Գրիգորյան - կյանք: գիտնական դոկտոր, դոցենտ, GSPI կենսաբանության ամբիոն, էկոլոգիա Նրանց դասավանդման մեթոդները, էլ. ։
| Չիչխան գետի վերին հոսանքի շրջակա տարածքում ուսումնասիրվել և նկարագրվել են 31 ընտանիքներին պատկանող 135 բուսատեսակներ, որոնց թվում՝ ռելիկտային ծագում ունեցող կաղամախու բնական անտառը։
Տարածքում հանդիպող շատ բուսատեսակներ ժողովրդական բժշկության մեջ օգտագործվող դեղաբույսեր են։
|
Subsets and Splits