url
stringlengths 30
180
| content
stringlengths 64
14.2k
| Source
stringclasses 1
value |
|---|---|---|
https://www.defuwaxu.com/diine-ak-politig-nan-moytu-li-nuy-feewale/ | DIINE AK POLITIG : NAN MOYTU LI NUY FÉEWALE
Ëttu boole bi, genn kurél la gu boole mbooleem këri diine yi ngir saxal jàmm ci biir réew mi, rawatina ci lu ñeel politig beek diine ji. Seetlu nanu ne saa bu jamanoy fal njiitu réew jotee rekk, njaqare dafay faral di am. Li ko waral, nag, du dara lu dul ñenn ci politiseN yi dañuy jëfandikoo tarixa yi ngir beccingéel yeneen wutaakon yi ak a yëkkati seen mbër.
Fan yii yépp, ñi bokk ci Ëttu boole baa ngiy daje di waxtaan ci jafe-jafe yeek yëngu-yëngu yiy am ci antarnet beek i xeeti xaralaam yu deme ni Facebook ak WhatsApp. Kilifay Facebook yi amal nañu ag saytu, ànd ceek kàngam yi taxawal kurél gi. Weccoo nañu xalaat naka lañu war a def ba dakkal téesanteek wax ju ñaaw ci béréb yooyu.
Bi bésu pal gi desee benn ayu-bés rekk, ay ndéggat yu bari tàbbalees na leen ci antarnet bi, wesaare leen ci “Whatsapp” yi. Ay saay-saay a sooke lu ni mel, di sos ay fen yu tooy xepp, naan këru diine sàngam warul a sànnil xob wutaakon sàngam ndax bokkul ci ñoom, te gëmul seeni sëriñ. Lii moo bijji tiitaange ju réy ci waa réew mi. Diine nekk na lu man a jur xiirook ŋaayoo, te wareesul a mbubboo tarixa ngir soppi ko gànnaay, di ko xeexe ci politig bi. Yoonu tasawuf wi fi mag ñi sampoon, jàmm ak taalibe yi xamante, soppante a ko taxoon a jóg. Donte sax, politig masul a tàqalikook diine, ni seen diggante fése jamono jii dafa jéggi dayo.
Séex Tiijaan Si, doomu Abdu Asiis Si Al Amiin, njiit li nekk ci boppu kurél googu yëkkati nay kàddu ngir àrtook leeral kóllëre gi dox ci diggante Murid yeek Tiijaan yi. Wane na ne ñaari kurél yii, waxul sax bokkoo gi leen boole, waaye ñoom ñépp liggéeyal diine ak Yonent bi rekk a leen yitteel. Nee na Sëriñ Séex Tiijaan Si Al Maxtoom wax na ni su Murid yi ak Tiijaan yiy ŋaayoo dafay naqari Yonent bi ndax moo leen jaboote ñoom ñépp.
Rax-ci-dolli, wax na ne, palug njiitu réew du palu Imaam wala Xalifa, kon lees war a xool mooy jikko nit ki, jaar-jaaram, xam-xamu àddinaam ak yu ni mel. Waaye naan ci tarixa bii walla bee la bokk, ëpp naa def.
Ëttu boole baa ngi ñaan waa réew mi ñu ànd ak dal te dem sànnil xob ki leen soob, bañ cee boole wax ju bari ak xuloo. Yal na Yàlla sotti jàmm ci réew mi te ki jig Senegaal Yàlla jox ko ndam lu sedd guyy. | Defuwaxu |
https://www.defuwaxu.com/kan-mooymaki-sall/ | KAN MOOY…MAKI SÀLL ?
Ci Baatu Majaw Njaay
Aw askan, bala moo tànn njiitam, war naa seet bu baax jikkoom, seetaat ko, xam mooy kan. Looloo waral Lu defu waxu, seen yéenekaay ci kàllaamay Kocc, jóg ngir jagleel wutaakon yi ay xët yuy fésal seen jaar-jaar ak seeni naal ñeel réew mi. Maanaam, li yitteel Lu defu waxu moo di xamal leen ñan ñooy dëgg-dëgg ñooñiy wër réew miy soow, te miir bu seeni ndaw gis taf fay nataal yu leen di màndargaal. Ndax, ku taxaw ne mën ngaa saafara jàngoro yi askan wiy jànkoonteel, warees na yëdduy mbiram. Li nu ko dugge, nag, du lenn lu-dul jox askan wiy tegtal ngir mu tànn ki mu yaakaar ne moo gën ci Senegaal.
Bu ko defee, nan tàmbaleek Maki Sàll, njiitu réew mi bëgg ñu falaat ko.
Ci atum 2000 la askanu Senegaal folli Abdu Juuf, fal Ablaay Wàdd. Ñu teg ci fukki at ak ñaar, mu doyal sëkk ci ‘’Góor-gi’’, dàq ko, Maki Sàll daldi toog ci jal bi. Ñépp am yaakaar ju réy ci moom, ndax guléet nu amoon njiit lu juddu fekk réew mi moom boppam ba noppi.
Maki Sàll digewul yem ci. Daanaka dafa waatoon ni dina indiy coppite yuy jëme sunu gaal gi kanam. Te ginnaaw xamoon na ne danoo xobe lool ci demokaraasi, sopp lépp lu koy dëgëral, foofu la doore. Moo ko taxoon a giñ ne dina wàññi moomante yi ci boppu réew mi, jële leen ci juróom-ñaari at yemale leen ci juróomi at doŋŋ te, ku xas ba moome ñaari yoon, dootoo mën a toogaat ci jal bi. Waaye yàggul dara mu tàmbalee indiy tànki bukki, daldi ne, aa, man kat sama yéene rekk laa waxoon, waaye këru-àttekaay gi gën a kowe ci Senegaal nee na du ci dal, fàww ma matal juróom-ñaari at yi, ñu door a seet naka lañuy def. Kon mu mel ni Maki Sàll dafa noo bëggoon a gëmloo ne amoon na lool naqar ci li ko yoon mayul mu wàññi màndaam bu njëkk bi. Loolu yabaate lay nirool. Fi mu ne nii, benn weer kesee ko ci dese te talul dara lu-dul faluwaat. Gaa, def sa kemtalaayu-kàttanam ngir ñu sànnil lay kàrt, dara aayu ci waaye laaj bi am solo dëgg mooy : ndax askan wi doyal na ci nguuru Makeem déet ?
Dinan ci jéem a tontu.
Bi Senegaal moomee boppam ba ñu teg ci benn at la Aamadu Abdul Sàll ak Kumba Timbo am doom ju góor ca Fatig ; bés ba delsi, ñu ngénte ko, tudde ko Maki Sàll. Niñ ko waxe sànq, li ko wutaleek Seŋoor ak Abdu Juuf ak Abdulaay Wàdd, moo di ne moom rekk a fi nekkagum njiit lu fekkewul jamonoy nootaange Tubaab yi. Warees na cee yokk leneen lu am solo : ci réew mii doŋŋ la mës a jànge ba ni mu génne iniwérsite Ndakaaru ak lijaasa biy biral ne ku xam-xamam màcc la ci mbirum petorol ak yu ni deme.
Ku say way-jur néewoon lool doole, nga ñefe ba réewum lëmm ne la yaa nu doy, dénk la boppam, bu la neexee nga ndamoo ko. Kon, Maki mënoon naa janook goney Senegaal ni leen : “Sama pàppa ak sama yaay amuñu woon alal, bokkuuñu woon ci yax yu réy yi wànte teewumaa fas jom, di jàng ba toog fi ma toog tey jii ! Defleen ni man !“ Su doxale woon noonu, dina doon royukaay. Waaye Buur, ci ñi la gën a jege, fàww mu am ciy dunguru yu lay dëkkee jay, di la wax yoo xam ni ñoom sax gëmuñu ko. Ñooñuy jag-jagal jaar-jaaru Maki Sàll, di ko jekk-jekkal, bés ba muy daanu lañ koy jàmbu, wuti keneen ku ñu nax. Jaamuwuñu Maki Sàll, seen soxla lañuy jaamu te su loolu dakkoon ci réew mi dina ci baax.
Maki teel naa dugg ci làngu pólitig gi. Ànd-Jëf bu Làndiŋ Sawane la njëkk a bokk, ba mu newee Iniwérsite bu Ndakaaru. Toogu fa lu yàgg, nag. Ci gis-gisam, Ànd-Jëf du woon pàrti buy daaneeli bés PS. Moo ko taxoon jël kàrtu PDS. Def na fukki at ak juróom ci pàrti boobu nga xam ni Ablaay Wàdd a fa doon Buur di fa Bummi.
Ñi nekkandoo woon ak moom PDS nee ñu Maki gone gu teey la woon, yem fuñ ko yemloo, dégg ndigal te kenn mësu koo dégg mu wax lu ëpp. Bariwul woon wax sax, faf. Wàdd seetlu pas-pasam, daldi ko teg ci boppu kurélu kàngami PDS yi, muy leeral naali pàrti bi, ñu daan ko séen it léeg-léeg tele muy dàggasanteek ñoomin Abdulaay Wilaan ak waa PS yi mu àndal tey, ñu neexoo lool, ndeysaan.
Bi PS daanoo ci atum 2000, “Góor-gi” woolu Maki, teg ko ci wetam. Ci diggante 2000 ak 2008, Petrosen la ko njëkk a dénk ba noppi boole ko ci ñaari gornmaaam, soog koo def Njiitu-jawriñi réew mi. Atum 2007 la Wàdd doon wut ñaareelu màndaa. Booba fekk na mook doom ji, Karim Maysa Wàdd, ñu def fiy njaaxum yu kenn xamul nañu tollu, réew mi jéppi leen, ñépp ne Wàdd jeexal na tàkk, su yëf yi jaaree ci yoon day daanu. Mu wóolooti Maki Sàll, ne ko jiiteel sama kàmpaañ. Maki jig lool Ablaay Wàdd ndax ba tey jii kenn mënul a wax fan la “Góor-gi” jaar ba faluwaaat ci sumb bu jëkk bi !
Joŋante tànneefu dipite yi ñëw, PDS yépp topp ci ginnaaw Maki Sàll, pàrti bi daldi amaat ndam, moom ci boppam ñu fal ko njiitu Péncum réew mi.
Waaye yàggul dara ndombog-tànk googu indil koy jafe-jafe yu jéggi dayo. Ndax bés ba mu jaaxaanee “Place Soweto” ne na ko Karim Wàdd wuyusi, wax dipite yi fan la dugal xaalis biñ jagleeloon ndajem OCI mi fi amoon jamono jooju, la Wàdd mer ba funki, ne kii ndax yaramam neex na, sama doom man, Karim Maysa Wàdd mi nga xam ne Senegaal ba Senegaal daj moo fi gën a xereñ, ëpp fi xam-xam ! Booy seet, keroog la diggante Maki Sàll ak Ablaay Wàdd tàmbalee yàqu ba sunu jonni-Yàllay-tey jii. Noonu la ko “Góor-gi” jëlee ci boppu Péncum réew mi ba noppi dàq ko PDS.
Li nu xamoon ci pólitigu Senegaal, nag, moo di ne boo deewee ba ñu suul la, fa ngay doxe ñu fàtte la ba fàww. Moonte, ak lu mu metti-metti woon, Maki Sàll fexe na ba dëkk Ablaay Wàdd, daan ko jéll bu amul benn werante, wuutu ko ci jal bi.
Naka la def ba dekki, delsi, di jiite tey réew mi ? Ay ñoñi Màkee ngiy wër réew miy yéemu ci xelam, naan ni ngeen koy gis muy patt-pattaaral, njàccaar dëgg la, moo fi gën a xam li mu bëgg, xam it naka lay def ba jot ci. Ñu ngi naan tamit laata muy sóobu ci pólitig bi, dafa wër Senegaal, waxtaan ak askan wi, xam soxlay ñépp, soog a dige ay paj.
Loolu, de, lay nitam di wax. Wànte ndax kàddu yooyu yenu nañu maanaa ?
Bunu kenn jéem a gëmloo ne doomu Aamadu Abdul ak Kumba Timbo jee ëpp xel ci réew mi. Déedéet. Maki Sàll nitu neen la, kenn la fi ëppul xel. Ku gis ni muy doxale ak i noonam — tëj ràpp ci kaso bi Karim Wàdd ak Xalifa Abaabakar Sàll — dinga njort ne du nit ku wóolu lool boppam. Janoo na tamit ak réew mi di tagg Tubaab yi ñu daan beral loxo, nee na, di ñamal sunuy soldaar ay “desserts”, di ko xañ yeneen doomi-Afrig yépp. Lii rusluwul ? Fekki na fi yit ay naataangoom Kigali, ñu laaj ku ci nekk su ko Yàlla mayoon xam-xam ban jumtukaay lay njëkk a sàkk ngir jëmale Afrig kanam. Ku fàttaliku li mu tontu keroog, fàww nga xaw cee am kersa…
Dëgg la, ku Yàlla mayul tuuti xel ak fulla ju mat sëkk doo jiiteji mukk lu tollu nim réew. Wànte am na leneen lees war a sóorale ci réew mu mel ni Senegaal.
Loolu lan la ?
Ay nooni Maki Sàll dinañuy wax ne Tubaab yee ko seetlu bu baax, xam ne kii amul dara lu muy bañ, luñ ko sant dina ko def, ñu daldi koy dooleel, jàpple ko ba mu falu. Du ñàkk mu am ñu ni nu : “Déggal ma ñii rekk ! Yéen a gën a ñeme Yàlla ! Ndax ba muy am yéen a ko fekke ?” Ku mu neex nga gise noonu mbir mi wànte pólitig, li ci ëpp solo, buy am ku ci bokkul doo ko fekke ! Te sax, ñaari firndee ngi yuy dëggal tuuma jooju. Bi ci njëkk moo di ne Frãs, réew yi mu tegoon loxo ci Afrig yépp, amu ci benn bu mu may foo yakkee sa nàkk. Tey la leen gën a sonal, tënk leen ba yëngu sax të leen. Li Pari tàmm a def mooy tabb njiit ciy nitam, nga doon ag xuusmaañàppam, mu yolomal buumu njaam gi nag, ngay tooyal ceebu Frãs, waaye booy féqu, nar koo rëcc mu daldi lay tam dëmm, sàkkal la pexe. Ku weddi lii, laajal Sànkaraak ñeneen ak ñeneen. Ñaareelu firnde bi moo di ne bi Maki Sàll faloo ci atum 2012 ba tey, deful lu-dul ràcc jemale ci kanamu Tubaab yi. Ñépp a ngi ciy teg seen bët. Muy Eiffage, di Auchan, di Orange, di Bolloré, di Total ak Alstom, suñ fi nekkoon di lim sosete Tugal yiy manq deretu askan wi, duñ fi jóge tey. Ku mu neex, ku mu naqadi, ñooy teg ndawal ci réew mi, sunu koom-koom a ngi ci seeni loxo.
Nee ñu Maki bariwul wax, day jëf : waaye am na nu, soo koy jëfe, looy doyeeti wax ? Moom daal, wax ji yépp lii rekk la : Maki Sàll ak Tubaab yee bokk mbuus te li tee Senegaal jëm kanam, loolu ci la. Ku yéene sam réew li gën ci moom, doo ko wànteer ay doxandéem.
Waaye kenn du ni Maki defu fi dara.
2012–2019 : juróom ñaari at yi mu toog ci jal bi, yeggali na liggéey yu bari yu Ablaay Wàdd sumboon. Xanaa rekk ni mu leen yàkkamtee sottal ngir am lu mu bàkkoo ci kàmpaañ bi ñuy waajal, moo xaw a teey xel. Moom mi ñu naan ku ànd ak sagoom la, xéy-na bu teeylu woon tuuti, doon na woyofal njëgu TER bi ak bu ótórut beek peyaas bi. Mbirum njëg li, lu am soloo, ndax xaw naa tiital ñi seen xam-xam màcc ci koom-koom. Nee ñu xaalis bu dul jeex la Maki leb bitim-réew dugal ko ci TER beek yeneen yi muy jébbal askan wi fan yii. Ci loolu sax la waa Bennoo Bokk Yaakaar di sukkandiku naan Senegaal tegu na, ni oto rawante yu gaaw yooyu, ci yoonu yokkute, yànj ba dee, di def fiiw ! fiiw ! rekk.
Amaana koomu réew mi am tan waaye mel na ni yëf yi dañoo féete boor. Leneen lu ñépp di teg seen bët, moo di ne mbokki Maki Sàll yeek ñi koy jàppale, waxuñu dara, seen ceeb a ngi niin. Waaw, ndax mënees na tudde lii yokkute dëggëntaan ? Noo yey laaj loolu ndax muy loppitaan yi di lekool yi, benn doxu ci : ku sa loxo jotul sa ginnaaw — te ñooñoo ëpp ci Senegaal — soo feebaree doo faju te sam njàng du sori.
Fi mu ne nii, Usmaan Sónko, Idirisaa Sekk, Isaa Sàll ak Madike Ñaŋ a ngi koy waaj a song. Xam ni mbir miy mujje jafe na. Li ñu war a fàttaliku rekk moo di ne Maki Sàll du neex a déjjati. Laata ñuy agsi fii tey, tas na ñaari pàrti yi fi ëppoon doole, PS ak PDS. Leneen yitteelu ko lu dul amaat beneen màndaa bu juróomi at. Loolu rekk a tax muy wër réew miy jébbale ay pom, ay saxaar ak i jàkka. Gone yaa ngi koy kókkali sax ci Facebook, naan alkaati Ndakaaru yi tey ku ñu gis ngay dawal oto bu bees ñu laaj la ndax Maki « inaugurer » na ko, soo leen nee déedéet ñu ni la taxaweel wet, mu ngi ci yoon wiy ñëw ! Am na yit ñu koy méngaleek Maxuréeja Géy mi doon yaakaar « màndaa » moom tamit ba taxoon koy leb xaalis bu bare di ndaataatallax. Wànte ci filmu Usmaan Sémbéen bi, Maxuréeja rekk la àddinaam di mujjee yàqu-yaxeet. « Màndaawu » 2019 bii moom, du ñàkk réewum lëmm la nar a salfaañe. Mel na ni Maki Sàll a ngi tayle ëllëgu goney Senegaal ngir rekk ga1ddu ndam li bésub 24 féewaryee bii ñuy séentu…
Mamadu Jàllo ak Bubakar Bóris Jóob | Defuwaxu |
https://www.defuwaxu.com/fan-lanu-jem-ak-nakki-bill-gates-yi/ | FAN LANU JËM AK ÑAKKI BILL GATES YI?
(USÉYNU BÉEY)
Coow laa ngi ne kurr ! Afrig ba Afrig daj, li ko dale Keer ba Peretoryaa, Ndakaaru jàpp Adis-Abebaa, wax ji benn la : jàppal wakseŋ fii, bàyyil wakseŋ fee.
Coow li nag, ci anternet bi la jëkke. Dafa am ay Móodu-Móodu ak ay Faatu-Faatu yu def ay widewoo di ci aartu seen i mbokk ak askanu Afrig wépp. Liñ ci jublu woon, ci seen i wax, mooy xamal leen ne, ci réewi Ërob yeek Amerig yi, am na ciy mbooloo yu laxasaayoo lëndëm, di lal ay pexe ngir wàññi limu nit ñi ci àddina si, te fas ko yéene tàmbalee Afrig ak nit ñu ñuul ñi.
Nee ñu, gëstukat yooyu kat, dañoo jàpp ne li àddina si am ciy nit dafa ëpp. Bu yàggee, dootuñu xaj ci kow suuf, dund bi dootul doy te kon xiif dina rey ñu bare. Ndaxte, suuf si dina dem ba dootul nangu, dara dootul meññ ; géej gi dina yulleeku ba jeex tàkk. Ci gàttal, dara dootul doy. Kon, ci gis-gisu ñooñu, warees na wàññi doomi-aadama yi bala njaaxum loolu di am.
Mu mel ni daal xalaati Malthus, benn boroom xam-xam bu mag bu doon dund ci 19eelu xarnu bi, ca Àngalteer, la ñuy dekkil noonu. Moom mi doon biral ne, feek wàññiwuñu limu nit ñi, dund gi ci kow suuf du neex, du yàgg.
Bu dara desulee lu dul tànn ñan lees war a wàññi, xeli saay-saay yépp ne yarr ci askanuw nit ku ñuul. Xalaas ! Mbete Yàlla !
Bala maa dee ñu daas seen làmmiñ yi, singali nu. Ki ci gën a rafet wax mooy ki la naan :« nit ñu ñuul ñi dañoo xayadi te mën a jur ba nga ne lii lu mu doon ! » Ñi ci yées xalaat ñooy gënale xeet yi te naan : « Afrig a barey ndaw ! Nun, nag, ñi ëpp ci nun màggat nanu ba dóox, di xaar dee. Des na tuuti, xeetu nit ku weex dina sooy, nit ku ñuul jiite àddina si. Te loolu, warunu koo nangu tey, warunu koo nangu ëllëg, bun ko seetaanee mu ñaaw ! »
Wax ju àgg, nag, dof yaa ko moom.
Lii lépp sax de, day nirook «léeboon ak lippoon». Naka la xalaat yu ni deme, di mën a juddu bay meññ ci xelu nit njaay, ku ànd ak i noppam ?
Naal boobu, nag, ay boroomi alal, di boroomi tur, ay politiseŋ ak ay boroomi xam-xam ñoo ko sumb, jiite ko. Bill Gates ak Sarkoosi bokk nañ ci ñi ci gën a fés.
Bill Gates, moom, weddi na tuuma yooyu ñuy teg ci kowam. Nee na, waxul ñu wàññi nit ñi waaye nee na ni doomi-aadama yiy yokkoo lañu war a seetaat ngir yaxanal dund gi te neexal ko. Mu fas yéene cee def alal ju tollu ci 100 alfunniy dolaar. Maanaam 50 milyaar ci sunu xaalis. Li mu ci jublu, ciy waxam, moy xeex feebar yi ci Afrig ba noppi, fexee yemale njureel gi. Moom daal, nee na looloo mës a nekk taxawaayam te duggewu ko lenn lu dul sàmm bakkani doomi–aadama yi.
Waaw kii, dunu ko ne jàkk, ni ko : ‘Ngóor si Bill, wiiri-wiiri, jaari Ndaari. Xalaatoo ni Sàmbaay Bàcc rekk, am déet ?’’
Rax-ci-dolli, ay kàngam yu mag a mag àddu nañ ci mbir mi, yokk ci seen xorom. Ku ci mel ni Thedros Adhanom Ghebreyesus, di doomu Ecópi, jiite kurél giy saytu wér–gi-yaramu nit ñi ci àddina si (OMS) ak it njiitu Mbootaayu Xeet yi (ONU), António Guterres bokk nañ ci. Ñaari kàngam yooyu yépp, artu nañ waa Afrig ci koronaawiris bi. Nee ñu, bees fagaruwulee ci lu gaaw, dina fi rey ay milyoŋi nit.
Waaye, li jaaxal ñépp mooy ni, ba sunu-jonni-Yàlla-tey-jii, Afrig mooy dànd gi gën a néewle fopp limu ñi Covid-19 bi daaneel, waxatumaak ñi mu rey.
Loolu nag, tekkiwul ne Afrig mën naa nelaw bay yàndoor ! Ndaxte, koronaawiris bi kat, bàyyiwul kenn !
Li gën a teey xelu nit ñi nag, mooy waxtaan wiñaari gëstukati Farãs yi, doktoor Jean Paul-Mira ak porfesoor Camille Lotch, amal ci ayu–bés yii weesu rekk, te mu siiw lool ci Anternet bi. Ñoom ñaar ñooñu de, dañu doon wecceexalaat ci nu ñuy def ba am wakseŋ buy tax ñu jële Covid-19 bi ci àddina sépp. Ñu jàpp ni BCG, ñakk boobu ñu daan ñakk xale yi ngir xeex sëqët su bon seek yeneeni feebar, war nacee baax. Ñu tëje seen waxtaan woowule ci ànd gi ñu ànd ne Afrig rekk lañ war a defe jéemantu biy tax ñu xam ndax ñakk bi mën naa xeex koronaawiris bi am déet. Loolu, laata ñu koy mën a jariñoo ci seen i dëkk, ci Ërob mbaa Amerig.
Kàddu yooyu, nag, ñoo gënatee merloo doomi Afrig yu baree bare. Am ci ñu siiw ci ñoom, ñu mel ni Samuel Et’oo, Didier Drogba walla Àllaaji Juuf, ñu doon ñu ñu raññee ci mbirum futbal, ci àddina sépp, ak it Claudy Syar mu RFI (rajo bu Frãs moom)… Ñu di ñu am baat, seen kàddu mën a egg fu sori lool. Werante yeek xuloo yi neeti kurr ci Anternet bi, mu mel ni tulleek-màlle, di niru tuq su bënn te saañ ba réer !
Fii nag ci Senegaal, li gën a teey xel, jaxase xel yépp, mooy dégtu (audio) biy daw ci xaraley jokko yu bees yi, ñu ciy dégg baatu benn Tubaab, di njiitu Ayeropoor Belees Jaañ, muy xamle ne, daanaka Ayeropoor bi tëj na, ginnaaw yenn yóbbal yu ñu fay wàcce léeg-léeg, yu mel ne ay… wakseŋ ! Waa ji nag, bi ñu bare ci ñiy jëfandikoo xaraley jokko yu bees yi dale ci kowam, dellu na ginnaaw, ne moom masul a wax lu ni mel. Doonte dégtu yaa ngi fi ba tey di ko tiiñal.
Ba ca jamono yooyu, xel yaa nga doon werante, naan dëgg laam déet.
Waaye ci fan yi weesu rekk, gis nañu ay kilifay Afrig di awante ci taskatu xibaar yi ngir teggi tuuma yi. Nee ñu, yëguñu, tinuñu. Waaye, li yéeme dëgg, mooy bi benn gëstukatu Kongo (RDC) bu ñu ràññee jëlee ñaari yoon kàddu ci diir bu gàtt, ba noppi ne maa waxoon-waxeet. Ca njëlbéen ga, dafa waxoon ne boolees na réewum Kongo RDC ci réew yiñ war a natte ñakk bi ñuy wax. Mu ne woon ne, ñoom, nangu nañu te joxe nañ seen kàddu. Bi saaga yeek diiŋat yi jibee, mu dellu ginnaaw ne, ñoom waa Kongo duñu mës a seetaan, ñuy jàppe seen askan nikiy mala.
Senegaal it, kenn demul mu des ñeel fésal cetug deram gi : mu di Ablaay Juuf Saar jawriñ bi ñu dénk mbirum paj mi, di njiitu réew mi Maki Sàll ci boppam, ñoom ñaar ñépp weddi nañu ba mu set, dem nañu sax ba ne, bu dee Senegaal rekk, kenn du ko fekk ci gaalu xaj googu !
Ci sunu réew mii moom, ñépp a ngiy fàttaliku bés bi Bill Gates daje woon ca Kanadaa ak Maki, ca weeru sàttumbar 2016. Ndaje moomu juroon na fi coow ci ginnaaw gi. Waaye, ndawal àmbasadëeru Senegaal ca Kanadaa indi woon na ciy leeral, di biral ne, waxtaan woowule, dara sababu ko woon lu dul xeex feebar yu mel ni sëqat su bon si, sibbiru, sidaa ak it ni ñuy def ba yemale njureel gi. Li wóor moo di ne foo séene saxaar, xal yaa ngay boy ca suuf !
Fi mu ne nii daal, xel yi ñaaw nañu ba kenn xamatul looy def. Bu kenn ñakkatul doomam, ndax kon dinañu mën a jële feebar yu bari yi ci sunu réew mi, ak sax ci Afrig gépp ? Bu nu bàyyee ku ñëw rekk ñakkal nu sunuy doom, mbaa kon dunu dimbali ñiy jéem a faagaagal nit ñu ñuul ñi ci kow suuf ?
Laaj yu am solo yooyu ñoo sampu tey te doomi Afrig yi, ak seen i njiit ñoo war a mànkoo joxe ci tontu lu leer, tey doon li gën ci xaley Afrig yi ak ëllëgu Afrig ci boppam.
Ñakk sa doom, mbaa bañ koo ñakk ?
Mu mel ne Afrig tollooti na ci sélébeyoon bi mu tollu woon ca 1963. Jamono jooju, benn ci ñaari yoon lanu mënoon a jaar : yoonu Ufuwet Buwaañi ak Lewópóol Seŋoor, maanaam ànd ak doxandéem bi mu nuy wommat, walla yoonu Kwame Nkrumah ak Séex Anta Jóob, di tekki ne Afrig war naa mën demal boppam ci kow nu bennoo, di xàccandoo di dóorandoo.
Yoonu Seŋoor ak Ufuwet woowu nu tànnoon moo nu tax a tollu tey fii. Saa su nekk nuy xaar ay doxandéem yiy jóge fu kenn xamul, ñëw di nu wax lan lanu war a def, fan lanu war a jaar !
Ndax bii yoon, dinanu takk sunu fit, tànn yoon wi nu Nkrumaak Séex Anta xàllal ciy jamono ? Àndandoo xeex nooni démb yi, yu tey yi ak yu jëmmi jamono yi. Bennoo bokk benn jëmu mooy tax Afrig am doole ak naataange. Booloo nuy tax a daan koronaawiris bi ; booloo moo war a nekk sunu kiiraay. Ndege, booloo mooy doole.
Askani Afrig, ëllëg, ëllëgu booloo la, ëllëgu moom-sa-bopp la ! | Defuwaxu |
https://www.defuwaxu.com/reew-mi-gej-naa-yengoo-nii-useynu-beey/ | WAAW, KAÑ LA SENEGAAL GËJ A YËNGOO NII…?
Weeru màrs wii weesu, Senegaal tàngoon na jipp ! Gannaaw ba alkaati yeek sàndarm yi jëlijee Usmaan Sonko ngir jébbal ko Yoon, daanaka waa Ndakaaru yépp, waa Senegaal yépp sax, rawatina ndaw ñi, dañoo jóg nekk benn say, ne : “Du fi ame !” Keroog ak fan ya ca topp, jàppante bi metti woon na. Waa Nguur gi ne duñu bàyyi, gune yi gën leen a dëgër fi ñu jàpp. Noonu la fi fukki bakkan ak ñett rotee. Ñoom ñépp di ay waxambaane yu tollu ci seen diggu ndaw.
Ndax fu bakkan di rot, mat na di fa tudd yàqute yu dul jeex ci alal ? Ãxakañ ! Waaye, xel demul ci di leen méngale. Li nu soxal fii, mooy seetlu ni, li ëpp ci lu yàqu, nekkul ay alali doomi réew mi donte ñàkku ci. Waaye ay moomeelu doxandéem lañu, diy Tubaab yu sanc seen i këri-koom ci dëkk bi, ba tax ñu aakimoo daanaka koomu réew mépp. Këri koom yu mel ne Total, Auchan, Senac, añs. Loolu di nu fàttali bàkku yenn ndaw yiy xeex ngir Senegaal moom dëgg boppam : France Dégage ! (“Farãs jóge fi !”). Muy lu mat a jàngat ndax day wone ni, ndaw ñaa ngi ci tànki seen i mag yi fi nekkoon doon bañ nooteelu doxandéem bi. Te xaley tey yii, mel na ne ñoo gën a farlooti ci farata jooju.
Loolu lépp a taxoon Nguur gi dellu gannaaw, yolamal loxoom, bàyyi Sonko mu ñibbi. Guléet, ca ba muy ne ci jal bi, Persidaŋ Maki Sàll gis lu ko jaaxal, ëpp ko loxo ba tax mu walluji, ñaan xalifa yi ñu dugal seen loxo ci mbir mi, ba noppi nangul leen lépp lu ñu ko laajoon ngir indi jàmm. Mu mujje jél kàddu gi ñépp doon xaar, wax ak réew mi, ci anam yu ko kenn masul woon a gis : yëramtu, dige, ñaan njekk, woote juboo ak bennoo. Kujje gi ñoom it, wormaal kilifay diine ji, jóg ni kenn du dox i tànki jàmm bàyyi leen ginnaaw. Waxtu ya jiitu kàllaamay Maki yi, Usmaan Sonko jëkkoon na jël kàddu, wax waxi jàmm, waaye it teg ay sàrt yu leer yu Nguur gi war a jaar, ci gis-gisam, ba mën dalal réew mi.
Moo tax it, askanu Senegaal dina santati Sëriñ si. Ñoom ñi nga xam ne, daanaka, réew mépp a ngi doon xaar seen kàddu, ba nit ñi demee ba jàq. Ki ci gënoon a ràññeeku doon nag Sëriñ Muntaqaa Basiiru Mbàkke. Moom mi doxoon diggante Njiitu Réew mi ak kujje gi. Ñépp déggal ko, jàmm dellusi ci dëkk bi. Muy firndeelati solos sëriñ si ci nekkinu askanu Senegaal, te muy luy màndargaal Senegaal (te di dëggal lan ca jotoon a bind ci ginnaaw, ci sunub bataaxal bu nu duppe woon : ”Sëriñ seek a bari doole !”).
Waaye, ba lépp nee tekk, lépp sedd, waa Nguur gi mel ne du ñoom : ña laqatu woon ñépp génnaat di mbéléléli ci rajo yeek tele yi. Maki woote ndaje, wax ak guney pàrteem, di gaaruwaaleek a xupp kujje gi : “Li fi amoon, du fi amati !”. Mel ne, tey la Waalo gën a aay.
Teguñu ci juróomi weer, Persidaŋ Maki woo Ndawi Réew mi, wotelu sàrt yu yees yuy rëbb mbéeféer yi, ci ni ñu ko waxe. Mu nel ne nag, dañuy taafantoo jiyaadis yi, ndax ku seet ba ca biir xam ni, ñi ñuy rëbb dëgg, du ñeneen ñu dul waa kujje gi ! Noonu boog, la ko ñu bare jàngate, ay boroom xam-xam yuy jàngale ci iniwérsite yi, waa kujje gi ci seen bopp, ba ci Usmaan Sonko mii jagleel xew woowu ay kàddu yu am a am solo. Du caagéen ne, danuy tëkkale Usmaan Sonko ak ay kàngami Afrig yu mag yu fi nekkoon. Waaye nag, neexul ba neexul, ngóor si, ni mu waxe keroog jooju, gëj na fee am (jóge ciy way-pólitig), ca jamonoy Séex Anta Jóob walla Tomaas Saŋkara. Ne jàkk waa Tugal, tudd seen tur, xamal leen ne lu bon te yées ci Afrig, ñoom a, walla boog seen loxoo ngi ci. Ba noppi di leen digal ñu teggi seen loxo ci kaw Afrig te abal nu !
Sàrt yu bees yii nag, li ci doy waar mooy ne, ëpp nañu téeméeri ponk, te sunuy Ndawi Réew mi, ciy “anam yu jamp” la leen ko gornamaŋ bi jébbal, ñu war koo jàngat itam ci diir bu gàtt (benn ba ñaari ayu-bés). Moone, ñoom ci seen bopp, ci bataaxalu Commission des Lois, di kurél gi ñu jagleel liggéeyu caytu sàrti Yoon yi, ñu ngiy xamle ni :
”Code Pénal bi ak Code de procédure Pénale bi (ñaari téere yooyu ñu leen di woteloo) soo leen joxoon ñu seen xel màcc ci mbiru Yoon sax, dinañu am i jafe-jafe ndax dañoo naqaree jàng, kenn mënul a xam dëgg lu ñu wund ; waxatumaak nun Ndawi Réew mi nga xam ni, dara lañu amul ci xam-xamu Yoon”.
Waaw, ñii de, ñu xam loolu ba noppi, bind ko ba mu leer ci seen bataaxal, ñoo walbatiku wote sàrt yooyee, te naan nu: ‘Sàrt yii baax nañu ci askan wi’! Ku leen di déglu ba di leen gëm ?
Maki moom, booba, mu ngiy wër réew mi, dëkkoo dëkk, di nemmeekuji koomu gox-goxaan yi. Ci li mu lay, ndax ñu bare weddil nañu ko loolu, jàpp ne ay yëngug pólitig doŋŋ lay doxal noonu. Lum ci mënti doon, li yéeme ci mbir mi, mooy nit ñu baree bare yi muy dajale saa su ne, ciy jamanoy koronaawiris bii ! – Am sax ñu ñuy yab ciy woto, péey ba péey, gannaaw ba ñu leen compalee as tuut ciy koppar -. Dëgg la, ba mu noppee ciy doxontoom yooyu, xelam dellusi na, ba tax muy digle ñu bàyyi mbooloo yu tàkku yi ñuy woo ci xew yi. Xéy-na ndax “Covid 19” day moytu ay xewi Persidaŋ Maki Sàll ? Bugaan Géy Dani moom, faalewul waxi Maki yooyee, ndax moom it sol nay dàllam di doxal li mu tudde “Tibbi Tànki Maki”. Di wër réew mi, fu Maki jaaroon mu jaar fa, lu Maki waxoon, mu weddi ko ba mu set wecc ! Nit ñu baree bari di ko topp. Usmaan Sonko, moom it, ne kenn du dem mu des, daldi jëlaat “Nemmeeku Tuur” yi mu nu tàmmaloon. Wuudey Medina yi de, ñoom, duñ ko réccu ndax seen i njaay yi mu leen fexeel ba ñu jar, ci kaw dimmali liggéeykati Senegaal yi.
Senegaal nag, wax ko te dee, day réew mu doy waar ! Ndax kat, jamono jii koronaa bi gën a lëmbe àddina si, rawatina ci miim réew, la nit ñi mel ne ñu raatukaan ! Ku la gën a ñeme mbas mi, nga ni kii la ! Mu mel ne, nit ñi dañoo dem ba ës, walla book ñu tul (tul bu wuteek ñakku yi fi lamb ba dee !) ba tax koronaa bi du leen mënal tus ! Te kenn rawu ci way-pólitig yi.
Waaye kenn du nettali doxantuy Maki Sàll yooyu te doo yëy yàbbi ci mbiru nervis yi, maanaam dóorkat yi ! Ñépp gisoon nañ fi ne, ci xew-xewi màrs yi, ay sàmbaabóoy yu gànnaayoo seen i yat, walla ay jaasi, ñoo doon daw ci tali yi di rëbb xale yi doon ñaxtu, di leen jàpp, di leen dóor, dóor yu metti. Loolu lépp nag, doon ame ci kanamu takk-der yi, mu mel ne sax, ñoo àndoon ci seen “liggéey” boobu ! Dóorkat yooyee ñoo feeñaat ci doxantu Maki yi. Ñu neeti ci seen mënin, di jàpp, di dóor gone yiy ñaxtu walla sax ku ñu gis rekk nga sol mbaa nga takk lu xonq ! Dëgg la, seen kilifa moo fi newoon, lu yàggul dara, moom lu xonq du ko gis ! Waaye ku taxaw seetlu dinga gis ni, ba Persidaŋ duggee Tuuba, dóorkat yi dañu ni mes ! Kenn gisul, kenn yëgul. Moo tax it, gune yi xaaruñu ku leen woo : takk seen i sagar yu xonq coyy, di yuuxu, di sànni suuf, ñenn ñi sax di yuuxu turu… Usmaan Sonko ! Dóorkat yi daal (walla seen kilifa ?) ñemewuñu Boroom Tuuba ! Lu mu ci mënti doon, gannaaw takk-der yi, ay dóorkat, fenn lañ leen soxlawul. Te réewum Yoon sax, daa mënut a ànd ak li nu mel. Maki nag, war naa seetaat boppam !
Ayu-bés gii ñu génn nag, Persidaŋ wooti na Ndawi Réew mi, ñu wotelati ko ay sàrt yu bees yu jëm ciy doxalinu wote yi. Fii tam, lu yéeme feeñ na fi : lu bare ci déggoo yi amoon ca Dialogue National ba (Jataayu Waxtaanekaayu mbiri Réew mi), walla ponk yu ñu yaakaaroon ne Persidaŋ dina ci jël ndogal, dañu leen teggi teg fale ! Xeli nit ñi gënatee teey ci mbirum ñetteelu màndaa bi ñuy ruumandaat booba ba léegi, di wax naan, mu ngi ci xelu Maki. Te loolu lépp fekk na mu soppi, ni mu ko neexe, tëralinu gox-goxaan yi ci Ndakaaru, te tagguwu ci kenn ! Waaye li ci kanam rawul i gët.
Fii ñu toll nii nag, yenn xel yaa ngiy ñaaw, yeneen yaa ngiy nàcc. Lii lépp ciy xew-xew yu baree nii, ame ci diir bu gàtt ; xew wu la ci gën a metti walla gën laa lëj, nga ne bii la. Mbaa réewum Senegaal dina ko mën a dëkku ? Mbaa du ñaareelu “weeru màrs” daf fe nar a am ? Li gune yiy woowe 2e vague, maanaam ñaareelu sóobu ciy ay ? Dëkk bu yëngu bii, nu fiy jàmm dellusee, sax fi dakk ? Te muy jàmm ju lalu ci dëgg ?
Wax jaa ngi noonu. Nun waa Senegaal nag, ndax warunoo seetaat sunu bopp ? Ndax kat, fu fen di mën dëgg, fu kàdduy worook i jëf, taxawal fa luy jëm kër du yomb ! Rawatina réew moo xam ne, Nguur gi, jay-doole rekk la xam te di ko doxaale bu baax. Fàww kon, ñi bokk gis-gis te gëm seen bopp, gëm demokaraasi te féeteek askan wi, booloo, takku tey xàccandoo di dóorandoo, su nu bëggee tekki buumu-njaam gii nu tënk ba léegi.
Uséynu Béey | Defuwaxu |
https://www.defuwaxu.com/bokk-ak-nawloo-ngir-jamm-ak-naataange-ci-addina/ | BOKK AK NAWLOO NGIR JÀMM AK NAATAANGE CI ÀDDUNA SI
Weer yii nu génn, réew yu bare tànn nañu seen njiit. Joŋante yi gën a indi coow mooy yi amoon ca Beliyoriisi mbaa Amerig, walla fii ci Afrig, ca Kodiwaar, Gine-Konaakiri, Burkinaa, ak-ñoom-seen. Réewum Ganaa moo ci mujj.
Gëstukat yu bare ak i yéenekaay bind nañ ci, woykat yi waxi noppi. Góom yeek dana yiy teree wote ci jàmm ñoo ngi ne fàŋŋ.
Kon boog, jar na nu toog, delloosi sunu xel, ubbi bu baax sunuy gët ak sunuy nopp. Su ko defee, dinanu mën a bind ci jafe-jafe yi réew yiy jànkoonteel, rawatina:
– Góom yeek dana yi tëwa wér
– Siddit yi sanax
– Yaram yiy soox
I/ Góomi réewi Afrig yi bare nañu. Mënees na cee lim:
-Ñit ñu bari yi amul dàntite, moo xam ndax mës na ñoo am kayitu juddu walla mësuñu koo am;
-Ñi bëgg a wote waaye ba ñu demee ba ca béréb ya, gisuñu njaq liñu war a sànni seen xob;
-Ni ñu dajalee nit ñi ci ay mbaar yu xat, ñu ne fay buuxante, ba faf mer, gedd mbaa ñu dàq leen, ne leen waxtu dakkal wote bi jot na;
– Ñi gisul seen nataalu mbër ci xob yi;
– Ñi mënul a dem ci béréb yi njaq yi ne, ndax seen i cër dañoo sutante walla ñu tàyyel a génn rekk, ndax léegi mën nañoo jaar ciy jumtuwaay yu bees ngir wote. Wóoruleen nag ndax seen xob mujj naa bokk ci waññi bi;
– Lawax yiy tamante dëmm, di jiiñante càcc ak di jaayante doole, nekk na luñ dégg ci réew yu bare;
– Ger ak maye xaalis tax na ba ci yenn làngi pólitig yi ak lawax yi luxóor, jël ndam li.
II / Dana yi nag, nii lañu bindoo:
– Ñi ci jal yi sawaru ñoo jébbale lenge yi, jàpp ci Yàlla nangu ni dañ leen a daan,
– Daa ñu def seen kem-kàttan, aakimoo yéenekaay yi, gaawtu ne làmb ji tas na, wure wi dem na këŋ,
– Daa ñu dóore, màtte, jiiñ, faat sax ñi ñu doon joŋanteel;
– Daa ñu ger ñi leen sonal ak ñi ñu ragal, jaare ko ci mbootaay yi, sàndikaa yi, kilifa-diine yeek kilifa-aada yi. Ragal a delloo weccit, ragal a tontu ci li ñu leen di tuumaal moo tax ñuy yaakaar ne xare pólitig dafa ànd ak xaru, ak ñédd nguur;
– Ba ñu defee loolu lépp ba noppi, daa ñu dellusi di digaate naataange ak jàmm:
– Daa ñu jéem a dalal xel yi, dige ni di nañ jubbanti réq-réqi réew mi, ngir mbir yépp tegu ci anam yu leer te jub, lépp rekk ngir faluwaat.
Waaye ndax mënees na leen a gëm?
III / Ñàkkul siddit yee wéragul
– Siddit wi ci gën a feebar mooy siddit wi Njiiti réew yi naj, jàppe nguur gi seen moomeel. Su fekkee njiit li ku dul sàmm kàddoom la, ku mànduwul, ku jiital bànneexu njabootam tey jàppaley xaritam, mbaa xeetam, walla waasoom, kooku mënul suuxat mat ak juboo ak Jàmm, astemaak naataange.
– Faj siddit wi ci topp mooy tabaxaat pénc mi war a xàll yoon wi ñépp di jaar ngir jokkoo, waxtaan wi gën a yaatu
Su fekkee pénc moomu, ki ko jiite ak i naataangoom defuñu seen liggéey, rax-ci-dolli lu njiitu-réew mi joxoñ, ñu dagg, xam ngeen ni ñooñu kenn dootul am yaakaar ci ñoom; duñu leen sax faaleeti;
– Ñetteelu siddit wi feebar mooy siddit wiy dawal ëttu àttekaay yi. Su nasaxee, far, fekki yeneen ñaari siddit yi, réew mi mën naa tas.
IV / Bokk ak nawlooy faj yaram wi
Nit moo dem ba gis ne jàmm moo gën fitna. Noonu la fente demokaraasi, maanaam, sàmm baatu képp kuy noyyi cim réew, jublu ci saxal fa jàmm ak naataange.
Nit demati ba yokk ci nawloo, ngir ñu yaatal géew bi; wàññi xiiro ak ŋaayoo, boddikoonte ci biir xeet yi, biir waaso yeek këru diine yi, ngir sàmm li ñépp bokk.
Noonu la yaram wi war a bindoo.
Bennoo bi tamit, war naa law fépp ci réew mi, ku ne li nga liggéey, jariñ la, jariñ sa njaboot ba jariñaale askan wépp.
– Sàrt yi ñu ràbb noonu, ku leen jéggi, teggi sànni, xàllal nga fitna yoon. Kon boog fedd siddit yi, diw leen baa ñu niin ak kaarite mooy yeewu, jàng, sàkku xam-xam, ngir mën a tedd ëllëg.
– Fii ci Senegaal nag, jot nan fee amal waxtaan wu yaatoo-yaatu. Persidaa Aamadu Maxtaar Mbów, moo jiite woon liggéey boobu. Yékkati na fay kàddu yu am solo, dénk leen ay sëtam.
Du ñàkk nu dellusi ci balay yàgg, saytu mbir mi, wax ci li nu ci war a yokk.
Baabakar Jóob Buuba
Njiitu PAALAE, mbootaay muy yëngatu ci liifantu ak njàngum mag ci Afrig | Defuwaxu |
https://www.defuwaxu.com/afrobasket-kigali-2023-xalam-demoon-na-bay-neex/ | AFROBASKET-KIGALI 2023 : XALAM DEMOON NA BAY NEEX !
Démb la woon finaalu Afrobasket bi doon am ren ca Ruwàndaa, doxoon ci diggante Senegaal ak Niseriyaa. Niseriyaa nag moo ko mujje gañe, daldi jël kub bi.
Senegaal, ca njëlbeen ga, ku la waxoon ni dana finaalu nga weddi ko. Nde, dafa lajj ñaari yoon ca ndoorteelu xëccoo bi (tournoi). Gannaaw ba ko Ugàndaa dóoree 85 ci 83, Mali tamit daf ko dóoroon 72 ci 49. Ca la gaynde yu jigéen yi fippoo, jàpp Esipt mi nga xam ni ci ñaaari at yii bojo-bojoom la ko def, gañe ko 71 ci 60. Mu jóge foofu, ba tay, gañewaat kii di Kamerun 80 ci 77 jàll ci dëmi-finaal yi. Noonu, mu dajewaat ak Mali mi ko dóoroon ca ñaareelu joŋanteem ba, daldi fayu, gañe ko 75 ci 65. Ndax, wolof dafa ni, dóor, fayu. Démb nag, ci gaawu gi la doon daje ak Niseriyaa ci finaal bi. Waaye, Niseriyaa a ko mujje gañe 84i poñ ci 74, muy fukki poñ yi dox seen diggante.
Kii di Siyeraa Siney Dilaar mi nga xam ni, wii yoon lay door a ñëw ci ekib bi, moo mujje jël raw-gàddu bi ñu tegaloon ki dàq a doxal, muy lu mu jagoo gannaaw lu rëy la mu basket ci diiru xëccoo bi.
Kii di seen tàggatkatu bi nag, Mustafaa Gay àggaliwul finaal bi ndax dafa géddoon, dem bàyyi leen fa ba mu xaajee. Loolu nag, nekk na loo xam ni rafetul wenn yoon. Ndax, ñoo xam ni yaa leen war a taxawu bu leen ñépp bàyyi woon, yaa leen war a taxawu, fital leen, ngay dem di leen bàyyeek seen bopp.
Ci kow loolu, Siyeraa Siney Dilaar yékkati nay kàddu di ŋàññ doxalinu Mustafaa Gay mi leen doon tàggat : ” Liy wutaley ekib ci sàmpiyonaa, mooy tàggakat. Guleet may gis ab tàggatkat buy bàyyi ak a gédd ekibam ci xaaju joŋanteb sàmpiyonaa.”
Mustafaa Gay sax xamle na ni dafa daldi bàyyi, nekkatul tàggatkatu ekib bi. | Defuwaxu |
https://www.defuwaxu.com/jeeri-joor-ndeelaak-tubaab-bi/ | JÉERI JOOR NDEELAAK TUBAAB BI
Jéeri Joor Ndeela Faal mu ngi gane àdduna ci atum 1871. Mu doon doom ci Sàmba Yaaya Faal mi newoon fanweer ak ñaarelu Dammeelu Kajoor te Nasaraan yi daaneloon ko ba noppi yóbbu ko Ndar-Géej, téye ko fa. Ci atum 1891 la xaru ci dex gi ginnaaw bi way-juram bu jigéen génnee àdduna te Tubaab bi aaye ko mu teew ca dëj ba.
Ñuy wax ne ba muy takk rakki Kànnaar Faal mi doonoon kilifa ca tundu Bawol te moom it Tubaab bi daaneloon ko, Kànnaar moomu da koo mayoon ñaari jaam. Bi ñu ci tegee ab diir, Jéeri ànd ak Kànnaar Faal ak Bookar Tilaas – mi yilifoon tundu Géwul – dem Cees jaay fa jaam yooyee. Fekk na booba Tubaab bi aaye woon njaayum jaam. Noonee, juróom-ñaari fan ci weeru awril ci lañu leen tege loxo ñoom ñett yóbbu leen ca kër gornóor ba ca Cees ñu jàkkaarlook kummàndaŋu Tubaab ba tegoon seen kaw tuumay njaayum jaam. Ca la leen fayloo ab alamaan.
Waaye yamu ca ne da caa teg ne Jéeri dees koy tëj kaso diirub fukki fan ak juróom.
Booba fekk na Sarica Jéey, di xarit ci Jéeri, doon ko xaar ci biti. Ba mu déggee coow li mu daldi mer ba futt ne “mënees naa nangu alamaan bi gaa, waaye xel xalaatul muy seetaan ñuy tëj Jéeri waxumalaak di ko jéng. Loolu moom mënuma koo nangu !”
Bi Jéeriy xeex ak alkaati yi ko doon jéem a jéng, la Sarica Jéey dàjji bunt bi ne jaas ci biir bérébu-àttekaay bi. Ca la alkaati yi dawe, mu bocci paaka jam ko Henry Chautemps mi fa wuutu woon gornóor, mu faatu ci saa si. Ba mu ca jógee la jël paaka bay siit ak deret jox ko Jéeri. Ñu ànd ñoom ñaar génn, géwél yi topp leen di tagg ay maami Jéeri Joor Ndeela Faal.
La ca Sarica Jéey jublu woon mooy sàmm woyu Jéeri Joor Ndeela Faal, mu doon woy wu rafet ba ciy sëtam ba ñu mën a fàttaliku ba fàww ne Jéeri moo reyoon kummàndaŋ bi ko bëggoon a yóbbe gaay demba.
Ca la Jéeri Joor Ndeela Faal ànd ak xaritam Sarica Jéey ñu bawoo Cees dem Caytu ca nijaayam Masàmba Saasum Koddu Jóob miy maam ci Seex Anta Jóob mi ñépp xam. Ba ñu fa jógee dem Sugeer, Jéeri waxtaan ak ay mbokkam daldi ne du daw, xanaa day toog jàmmaelook noon bi xeex ba daan mbaa mu daanu.
Booba fekk Tubaab yi tàmbale koo wër ba sax dig ab neexal képp ku leen jébbal Jéeri ci muy dundu walla mu dee.
Waaye ci juróom-ñeenti fan ci weeru awril atum 1904 – fekkoon booba ñoñi kumàndaŋ Prempain yi doon wër Jéeri wër bu metti – la ko Kànnaar Faal reye. Kànnaar xaritam la woon, doon goroom te yit ñoo àndoon wuyuji ca Cees. Dafa lalal Jéeri ndëgg-sërëx, ba noppi dagg bopp bi ak benn loxo bi dem jox ko Tubaab bi. Na mu ko baaxoo woon def booba ngir tiital bañkat yi, Tubaab bi jël loxo Jéeri baak bopp bi samp leen cib bant bu gudd teg ko ca pénc ma feggoog màrse Cees. Booba Jéeree ngi amoon fanweeri- at ak ñaar rekk.
Sarica Jéey xaritam bu gore boobee ba ñu ca tegee ñaari fan la ko Tubaab bi teg loxo, sànni ko Giyaan, nekk ca wetu Ameerig. Sarica mujj na faa takk soxna ba am fa ñaari doom.
Kànnaar Faal workat ba moom, Tubaab bi da koo mujjee wor, tëj ko ñaar-fukki at ci kaso bi. Ñaari at la fa def, tuub, dugg ci diine lislaam, soppi turam, di wuyoo ci turu Aamadu Kànnaar Faal. | Defuwaxu |
https://www.defuwaxu.com/xibaari-taggat-yaram-dibeer-29-sanwiye-2023/ | XIBAARI TÀGGAT-YARAM (Dibéer 29 saŋwiye 2023)
CHAN 2023
Sunu gaynde yee ngi wëyal di wane seen bopp fale ca Alseri. Bërki-démb, ci àjjuma ji, lañ doon daje ak seen naataango yi, Saa-Muritani yi, ñu mujje leen ko yóbbul benn bal ci dara (1-0). Ab teg-dóor lañu am, dugal ko ci xaaj bu njëkk bi.
Alseri, moom mi dalal joŋante yi, moo dóor na Koddiwaar 1-0. Madagaskaar itam a dóor Mosàmbig 3-1, Niseer daldi gañe Gana 2-1. Ñu war a jëm ci demi-finaal yi. Senegaal dina daje ak Madagaskaar 31i fan ci saŋwiye bi (19i waxtu) gannaaw ba Alseri dajee ak Niseer ba noppi (16i waxtu).
Saajo Maane a ngi waaj a delsi
Saa-senegaal bi, Saajo Maane, tàmbaliwaat na tàggatu fale ca këlëbam bii di Bayern. Ci fan yii nu génn, la dellusi ci pàkku tàggatuwaayu Bayern. Donte àndagul ak i moroomam yi, noo ngi gis muy liggéey di tàmbaliwaat di laal bal bi ndànk-ndànk. Loolu nag, nekk na luy dalal xeli almaŋ yi ak soppey këlëb ba, rawatina bi seen joŋante bu am solo bi ñuy waajal ak PSG jegesee.
Cig pàttali, doomu Bàmbali bi dafa ame woon gaañu-gaañu ci óom bi. Weeru oktoobar 2022 la ko daloon. Dafa di, looloo ko tere woon a bokk ca kuppeg àddina sii weesu ca Qataar.
Li mu delsi nag, du almaŋ yi rekk a ci bég. Mbokkam yépp, Saa-Senegaal yeet kenn demul ñu des. Ndaxte, sunu sag la. Ñépp a koy seetaan di bég ci moom. Kon ñoo ngi koy ñaanal bu baax mu gën a tane ba dellusiwaat ci pàkki wure yi.
Bàmba Jeŋ dem na Lorient
Bàmba Jeŋ jóge na Marseilles. Nde, këlëbu Farãs bi mujje na nangu li Lorient fay, daldi koy bàyyi mu soppi këlëb. Bërki-démb, ci àjjuma ji, la dem ca këlëbam bu bees bi, ñu wane ko muy saafonte ak soppey Lorient ya. Moom nag, ba fa Sampawoli jógee la yaakaaram xaw a tas. Ndax, tàggatkat bu bees ba, Tidoor, boolewu ko lool ciy mbiram, ba tax lam fa doon wure bareetul woon. La mu gënoon a bëg nag, mooy toog fa wane fa boppam. Waaye, am nañ yaakaar ni dem gi moo gën ci moom ndax xale la te fàww muy joŋante ngir gën cee màgg bay wane boppam. | Defuwaxu |
https://www.defuwaxu.com/manchester-city-witti-na-biddiiwam-bu-njekk/ | MANCHESTER CITY WITTI NA BIDDIIWAM BU NJËKK
Àngale yaa ngay gundaandaat ! Manchester a ngi toj ! Ren, dafa baxa. Ci bëccëgu dibéeru tey ji, foo sànni woon mbàttu mu tàkk. Soppey Manchester City yaa nga feesoon dell mbeddi dëkk ba, di yuuxoo ak a fecci. Ñoo yey nag. Ndaxte, ba Manchester City dee këlëb ba tey, guléet ñuy jël “League des Champions”. Démb ci gaawu gi lañ duma Inter de Milan 1 bii ci 0, daldi witti seen njëlbeenug biddiiw ci joŋante bu mag bile.
Ay at ñoo ngi nii, waa Manchester City di di rëbb kub bi. Saa bu xëccaan buum ga ba yaakaar ni bii mooy baax bi rekk, buum ga dog. Daaw jéeg, demoon ba finaal, Chelsea ne dóor ko, yaakaar ji tas. Daaw, mu dem ba demi-finaal, Real Madrid nax ko, toogloo ko. Te, ndeysaan, ñépp a foogoon ne day rey Real Madrid. Waaye, ren de, fayu na fayu yu metti sax. Nde, dafa wulli Real Madrid wulli yu metti ci demi-finaal yi, duma ko 4-0, toogloo ko. Lu ko jiitu, ci kaar-dë-finaal yi, Bayern Munich la làbbali, toroxal ko biir dëkkam.
Li may Manchester City doole mooy ne, ren, dafa jënd atakã, dugalkat, bu xereñ te xobe : Erling Haaland. Moo taxi t, atum ren ji de, Manchester City ñépp la tër, muy mbuucaa-mbuuj yi, di punkal yi. Fa Àngalteer de, kenn yabu ko fa. Muy sàmpiyonaa di FA Cup, lépp la raafal. Desalul kenn dara. Ligue des Champions kesee ko dese wonn. Mu doon janook Inter de Milan, di ékib bu naqaree futbalal.
Finaal bi neexoon na lool. Joŋante bi neexoon na lool, bal biy daw jàmbar yay ñafe, ku nekk bañ sa moroom yóbbul la ko. Xaaj bu njëkk bi, ñu nekk ci ba dem noppalu, kenn dugalul sa moroom. Ñu dikkati ca ñaareelu xaaj bi, nekkaat ca, bal bay daw, gaa yay neexal ba ca 66eelu simili ba rekk, Rodri, di kuppekatu Manchester City, ne tuxum bal ba ca caaxu Onana yaa. Estaad bay riir, soppey Manchester City yay yëngal biir ak biti ga. Ñu nekkaat cay daw ba na mu jeexee. Arbit ne « Priip ! Priip ! Priiiiii…p ! » Rekk estaad ba tojati. Yuuxoo yeek sarxolle yi. Àngale yiy tëb ak a fecc fii, saa-itali yiy jooy, ndeysaan.
Pep Guardiola nag, tàggatkatu Manchester City bi, yoroon Barcelone ak Bayern Munich, kenn gënu koo bég. Xol baa nga mel ne wanagu mbott. Ndax, kub bi, daf ko yàgg a yóotu. Am ñu naan sax, ci mbooru futbal, moom mooy tàggatkat bi gën a aay. Ak lu ci mën di am, jaanam wàcc na. | Defuwaxu |
https://www.defuwaxu.com/lan-moo-wund-demu-maki-bi-riisi/ | Lan moo wund demu Maki bi Riisi ?
Fan yii weesu, njiitu réew, Maki Sàll, fekki woon na Putin ca Riisi ngir, nee ñu, ñu waxtaane bekkoor bi xare bi xew digganteem ak Ikren jural àddina si, rawatina réewi Afrig yi. Ndax kat, Maki Sàll dafa jàpp ne xare bu ni mel, baaxul ci réew yu néew doole ni réewi Afrig yi. Nde, réew yooyii, ngën-ji bari li ñuy dunde, dañu koy jéggaani bitim-réew. Te, muy Riisi, di Ikren, dañu bokk ci réew yi teg loxo dundeef yu mel ni ceeb, mbokk, farin añs. Jamono jii, nag, xare bi dafa gàllankoor yaxantug àddina si ak yóbbaliy dundeef yooyee. Kon nag, bu xare bi dakkul, koom-koom yi dinañu nasax, xiif gu metti dina am fii ak i weer.
Looloo tax ñu bari def taxaw seetlu ci mbir mi. Ndege, Afrig ñàkkul bay tàllal loxo, di jéggaani ndimbal ak dund ngir askanam. Wax-dëgg, nag, Afrig soxlaalul kenn ndax li fi nekk ciy balli bindaare, géej yi ko wër, naaj wi ko tiim ak asamaan su nangu sii, nga teg ci ndaw yi fi ne gàññ, toll ci seen digg doole… Nee nañu mbas meek xare bi xew tey diggante Riisi ak Ikren ñoo tax koom-koomu réewi Afrig yi gën a suux. Mën na nekk. waaye, ndax ci loolu rekk lees ko war a delloo ? Déedéet. Bu dee loolu itam, dafa fekk ñu jël seen i yoonu yokkute tënk ko ci ñeneen. Loolu bokk na ci li tax seen i koom-koom mënuñu suqaliku boobaak léegi. Réew yépp tey, seen i bëgg-bëgg bopp a leen yitteel, du leneen. Ñoo wax dëgg sax ! Wolof nee, mag moom, bu naanee ndox mu, tàng suukër saa tax. Réew yi duñ ànd ak ku leen amalul njariñ. Kon nag njiitu réew lu fi teg yaakaram ci keneen ngir suqali koom-koomu réewam dina yàgg féey ci géej gu amul ndox.
Moo tax, boo seetee ba ci biir, mbooleem li askan wiy jooy tey, ci yokkute geek yeneen yu ni deme, benn xare waralu ko ! Bu dee Senegaal, ay tamñareet (Miliyaar) lañuy yàq ci lu ko jarul, ba pare dëkk ci nger gu mettee metti. Ay dipite ak ay jëwriñ yuy sàcc te dara du leen ci fekk. Bu dund gi yokkoo kon kan a ? Njureef yi de, dañuy wane ni njiitu càmm gi di suuxale koom-koomu réew mi.
Ci taxaw seetlu yi, am na ñu naan bi Senegaal di tëj digam ak bu Mali yàggul dara. Te umpul kenn ni digu Senegaal-Mali, ci benn at doŋŋ, ay tamñareet la ci Senegaal daan jële. Maki Sàll ak waa CEDEAO jékki saa rekk jël ay ndogal, ub dig yi. Li Senegaal di ñàkk ci bile tëj moo ëpp fuuf xare bi ñépp di wax. Maki daal, mu ngi soofantal koom-koomu réew mi. Bëgg a jiital bëgg-bëgg farãse yi rekk a waral coonoy way-dëkk yi. Ku ànd ak nguur gi mën nga sàcc, di njegenaayoo xaalisu réew mi. Néew-ji-doole yi ñooy yëg yokkute dund gi, ñoom lañuy sonal te ñoom lañuy tegal lu tar saa su nekk.
Bekkoor (crise économique) gi yenn réewi Afrig yiy dund nag, ñu koy jaarale (tànqoo) ci xareb Riisi ak Ikren, ay fontu kese la. Beykat yaa ngi fii, ku leen tegoon ci ay anam yu baax kon déy benn Saa-Afrig du ñàkk lu muy lekk. Na njiit yi bàyyi tappale bi te liggéeyal réew yi. Loolooy dëgg.
Ñàkk kersa gi njiit yi àndal dafa jéggi dayo. Moo tax ñépp di xeeb réewi Afrig yi.
Maki de, tukkéem gii gàcce rekk la teg réewi Afrig yi. Daraay njariñ làmboowu ko. Ndax kat, ak fi Riisi tollu, moo waroon a soxla Saa- Afrig yi. | Defuwaxu |
https://www.defuwaxu.com/afrig-ak-koronaa-afrig-ginnaaw-koronaa/ | AFRIG AK KORONAA, AFRIG GINNAAW KORONAA
USÉYNU BÉEY
Koronaawiris bi, li muy metti metti, terewul kàngami boroom xam-xam yiy wéy di ci weccee xalaat ñeel doxalinu àddina si, ba xam luy nar a doon ëllëgu doomu-aadama, bés bu nu génnee ba set ci mbas miiy fàdd nit ñi, réewoo réew.
Ñu ci bare jàpp nañu ne, bu nu génnee ci fiir gii nu koronaawiris bi fiir, warees na xoolaat tëralinu koom-koomu àddina sépp, waññi puukare bi te jox gëddam lépp lu ñeel wér-gi-yaramu doomu-aadama. Maanaam, tabax ay loppitaan yu baax te doy, ak lépp li ñu war a àndal ciy xeeti xarala. Warees na yit jiital lépp lu jëm ci dund gi dëgg-dëgg : mbey mi, càmm gi, lekk geek naan gi… Njàng meek gëstu bi tamit, wareesu leen a fàtte.
Wax dëgg, Covid-19 bi musiba la, waaye booy seet ku mën a yar mag la.
Fii ci Afrig nag, ñu bare jàpp nañ ne, su nu weesoo jamonoy koronaawiris bi, sunu réew yi waratuñoo des ginnaaw. Am sax ñu dem ba yaakaar ne Afrig moo war a aye, jiitu ñi ci des topp ci.
Kon de mu neex ba dee ! Waaye loolu lépp, mbaa du ciy gént rekk la nar a yem ?
Dëgg la, réewi Ërob yeek yu Amerig yi, ñoom, dañoo weere. Ndaxte, koronaawiris bi da leen a futti ba ñu set wecc ! Ndekete seen alal ju bare jeek seen doole ji leen ñépp xamaloon, fii lañ tollu : feebar biy lëmbe fépp, nit ñiy dee niy weñ, loppitaan yiy màbb, jarag yi jaaxle xamuñu nu ñuy def ba faju, fajkat yi jommi ; nit ñiy làqu ci seen i néeg… Kenn dematul, kenn dikkatul, koom-koom biy nasax di ruus… Yaafus mënul a weesu lii !
Fekk booba, Afrig mel ne Sunu Boroom daf kaa beral loxo. Ba fi nuy waxe nii, mbas mi, ñi mu ci jàpp ba di yóbbu seen i bakkan, buñ ko dee méngale ak li xew feneen, mën nanoo sànt Yàlla ! Doonte sax benn doom-aadama rekk bu wàññeku, ñàkk wu tiis lay doon saa su ne, ak fu mu mënti doon.
Ndegam kañ koronaawiris bi du ñëw génne yeneeni feem, jaxase mbir yi, dëggal yéeney ñenn ñi doon xaar Afrig nërméelu ba tàq ripp ci mbas mi ! Ndaxte, kat, jamono jii, muccagun. Senegaal gii rekk, limees na fi 2000i way-aajowoo ceet ak lu teg ! Te yit, 25i doomi-aadama faatu nañ ci sababu koronaawiris bi. Kon, mbas mi bàyyiwul kenn, nu wax ko, waxaat ko : kuy nelaw ba yàndoor, lu la ci fekk yaa tooñ sa bopp !
Teewul sun dee seet bu baax day mel ni àddina si, gaa tukkiwul, waaye mu ngiy soppiku : boroom doole yiy jaaxle, daanu, way-ñàkk yi taxaw di fëgg dënn.
Wànte, li mat a seetaat nag, mooy xam naka la sunu réewi Afrig yiy def ba bañatee doon ndaare, dem sax ba raw ci àddina sépp. Su nu wékkulee sunu yaakaar cib luxuskat buy ñëw defal nu lu ni mel, war nanoo seet fu nuy teg sunuy tànk, xam fu nuy jaar ba bañ a desati ginnaaw.
Yàlla-Yàlla, bey sab tool. Ndax askani Afrig yi, rawatina seen i njiit, taxawe nañu boobu taxawaay ? Ndax ñi ñu séqal mbir mi, maanaam yeneen réew yi dinañ nu seetaan nu leen di dab ba di leen raw ? Mbaa danoo yaakaar ni ñooñu dañoo ñàkk doole ba mënatuñoo xippi ? Te yit, li gënatee am solo mooy samp laaj bii : ndax tëralinu jëflante yi am ci diggante réew yi dañoo soppiku ba fàww ?
Su dee loolu lépp dara amu ci, fu nuy jaare yeneen réew yi ba romb leen, waxatumaag di leen jiitu ?
Sunu njiit yi de, ba tey jii, ci liñ nu wonagum, ñu ngiy wéy di tàllal seen loxo di ñaan ndimbal. Bare na ci ñoom ñuy sàkku ci seen i naataango yi nekk Ërob, Amerig walla Siin ñu baal leen seen i bor. Walla boog, gën caa néew, ñu far 44i milyaar yi ñu war a fey ci at mii. Njiitu réew mi, Maki Sàll, moo ci gën a ràññeeku, ndax moom moo aakimoo wax ji te Macron, njiitu Farãs di ko ci jàppale bu baax. Monte de, ñoom Macron ak ñoom seen, am nañu lu leen doy sëkk.
Moo tax it, waa Tugal yi xam nañu bu baax ne, meneen pexe amul. Balaa ñépp di labandoo fàww ñu seet nu ñuy fexe ba yombalal tuuti mbir mi waa Afrig yi, ndax ñu noyyi as tuut, ñoom it ñu am ci bànqaas bu ñuy jafandu ngir mucc. Li leen amal solo rekk moo di bàyyi xel ci buumu njaam gi, bañ mu rocciku, mbaa mu daŋ ba faf dàgg.
Waaw, ndax gor dëgg dina leb lu mu dundale njabootam, dem duggi, togg njëlam ba noppi dellu di balu ndax ñàkk lu mu feye ? Di ñaan ñu faral ko boram ba noppi fas yéenee demati leb fa woon ? Ndegam jéemul a naxaate (konte ndaw woyof bopp !), xanaa kon day yeew ay loxoom ba noppi daldi jébbal boppam ?
Ba réewi Afrig yi jëlee seen moomeel ba léegi, noonu rekk la seen digganteek réewi Tugal yi deme, daanaka. Doxalin woowule nag, feek jógu fi, bu yeboo nun askanu Afrig, nu tëddi te nelaw !
Kon réewi Afrig yi, rawatina seen i njiit, war nañoo am beneen jubluwaay bu dul di tàllal seen i loxo di saraxu, di sukkal ñi leen yeew bu dëgër, ngir sàkku seen yërmande !
Dëgg la, am na ci sunu njiit yi kenn ku ci ràññeeku lool ci jamano yii, mu di Andry Rajoelina mi fi wone taxawaayu bañkat, ak garab gi waa dëkkam, Madagaskaar, feeñal ne day faj koronaawiris bi, ci lu wér ! Ndax dëgg la am déet, doctoor yeek ñi seen xam-xam màcc ci wàlluw paj mi, dinañu ko wax. Waaye, Rajoelina moom ku mat a naw la ndax taxawaayam, ak fullaak faayda gi mu àndal yépp ngir aar askanam, réewi Afrig yi ak sax àddina sépp. Moom de, xaarul ñu wax ko nu muy def walla fu muy jaar ba génne ay ñoñam ci guta gi ñépp daanu tey. Nekkul it, ci doxalinam, di toppandoo njiiti réewi Ërob yi, ni ko ñenn ci naataangoom yiy defe, fàtte ne anam yi réew yeek xeeti àddina siy dunde dañoo wute lool, su ñu woroowul sax.
Wolof Njaay, nag, dafa ne : benn loxo du tàccu. Jom ak faayda ji njiitu réewu Madagaskaar wone, doy nañ royukaay ñeel moroomi njiitam yi.
Nañ bàyyi yalwaan, tàkk seen fit, xeexal seen askan. Boole seen i xalaat ak seen doole, fas yéenee jammarlook nooni Afrig yi, jiital seen i njariñal réew, liggéeyal seen askan.
Suñ ko deful, na ko doomi Afrig yi defal seen bopp, seet nu ñuy lijjantee seen digganteek njiit yi leen wor. Jom mooy faj gàcce. Su gàcce gi dakkee la ëllëgu Afrig di door a leer.
Tey-si-tey, nag, wax ji lii rekk la : nu nuy def ba jële fi mbas mile. Mbas waay ! Sunu réewi Afrig yi su ñu bennoowul xàll seen yoonu bopp, gisuma leen Mbaaw ! | Defuwaxu |
https://www.defuwaxu.com/2020-mbas-mu-derkiis-nakk-teggin-tey-jur-tiinalante-ci-biir-reew-mi-ak-ci-bitim-reew/ | NAKA LAA GISE MBAS MI
Mbas mu dërkiis, ñàkk teggin tey jur tiiñalante ci biir réew mi ak ci bitim réew….
Naka la doomi Afrig yi war a taxawe ? Céy mbas mee gudd tànk, moom mi fàqe Penku, ca Wuhan, ca Siin, ca Asi, sóobu ci Afrig, ba ci Géeju Atlantig, daanu ci fii ci Ndakaaru (dëkk raw) ; ci Tànk (Wakaam, Ngor, Yoof) fekk ñu fi ! Balaa moo agsi, wëndéelu na, jaar Ërop, jaar Amerig ! Kon boog dab nañu, yëngal na jamono, yëngal àdduna wërngël képp, wërngël këpp, wërngël këtt.
Li bees
Moonte ku xam jaar-jaari taarixu nit, xam ne du guléet musiba ak balaa xëppu ci gox, dëkk, réew, mbaa pàcc ci dunyaa. Li bees kay, moo di mbir mi ni mu gaawe, bette ak law ; dëgg la, li ko waral moodi dem ak dikk bu gaaw te bare ci àddina, yéenekaay yu bées te ratax. Ak covid 19 tiitànge ak njàqare bare na, ñi faatu wax i nopp, moo xam góor, moo xam jigé. Mbas mii bàyyiwul ndaw te yab na mag, waxatumaak màggat. Ma nga doore Siin, faat fa ñu bare ; dàqe ji Tubaab yi Ërob ak Amerig, Naar yi yuuxu, sarxolle, mu mujj, dabsi nit ñu ñuul ñi, fii ci Afrig, fii ci Senegaal. Moone de doomi-Senegaal yi demoonañ ba yaakaar ni dañoo tul, mbaa Yàlla ñoom rekk la bëgg.
Li yëngu, li ko yëngal…
Li jaaxaal ñépp, boroom xam-xam yi, doktoor yi, fajkat yi ak njiiti réew yi, mooy mbas mi kenn xamul li ko sabab. Mbaa du gëstukat yu waane ñoo ko rëccal walla lu ñu sos la, te tey ko, walla ndax bëre ay ponkal la ci politig, walla koom-koom ? Xey-na dina mës a leer bés.
Li yëngu daal, li ko yëngal moo ko ëpp doole. Li ko yëngal nag, ndax ci njugub la jóge, mbaa meneen mala mu ñu doon jaay ca marse ? Koronaawiris ndax daa mel ni fel, mbaa teeñ, mbaa saxayaay ? Doom bi, ci saxayaay lay dund walla ci xobu-garab ?
Xam-xamu seetantal dina ko mës a leeral. Li wóor mooy dugg na ci yaramu nit, di wàllaate, indaale yaram wu tàng ak sëqat su bon, dënn bu fatt ak bakkan buy xelli ak biir buy metti.
War nañoo xeex jàngoro ji, bëmëx ko ci biti. Réew yépp loolu la ñuy jéem.
Ñenn ni teel a fagaru, mel niki Siin, dem nañ ba bëmëx mbas mi ; ñi yéex a jóg, sàggan mel ni Itaali, Espaañ, Farãas, Amerig, waaru nañu, metti na lool ci ñoom, ña fa dëkk, juddoo fa, màgge fa, di fa tedd, ak ña fa ganesi mbaa wutsi wërsëg.
Pexeyeek jumtukaay yi
Bi mbir nee faax, yenn réew yi mel ni Siin jiital xam-xam, xel ak caytu. Naka noonu dañuy ber ñi jàngoro ji laal, def ay lël, door di seet garab yu mën a indi tan.
Ci réew yu bare, am na ñu seen xel dem ci xam-xami Maam ya ak diine, ñu dem sax ba ni njaaxum yiy gën di bare ci àddina ñoo tax Yàlla mere ñu, delluwaat di cawe, ngir ñu dellu ci dénkaane yi mu jaaraale woon ci Yonent yi.
Jar na nu jàng, jàngaat, sóobu ci, tanq ci woyu Sëriñ Musaa Ka, Xarnu bi, xarnu bi ñu génn (XXel), moom bàyyiwul koom, aada, diine, mbaax ak xarbaax, tarixa, yoonu mucc, texe. Moonte war nañu fàttali, mbaa xamle ni, sunu Maam ya, waa Këmit, Misra, Esipt, ñoo jëkk a bind ci dund ak dee ; mbégte ak naqar.
Fii ci Senegaal
Ci sunum réew, ki ko jiite, toog ci jal bi, Parsidã Maki Sàll, woote na waxtaan ak njiiti làngi polotig ak mbootaay yi ànd ak jamono yiy aar liggéeykat yi, waxtaan ak dippite yi, ndawi réew mi ngir am lu mu yokk ci li mu xalaat ci bëre ak mbas mi. Ku ne def nga li la sa xel, xol, yaram, kàttan, mën-mën, pexe, gafaka may.
Gëstukat yi, fajkat yi, def nañu seen keem-kàttan, ba mbir mi am fu mu yem, jéggeegul dayo.
Bi mu agsee ba am fi weer, ñu gis ne laal na 195 nit, 40 % yi dañoo indaale doomu mbas mi, dugal ko ci réew mi , 56 % dañu leen ko wàll, 4 % xamuñu fu mu ak naka la leen dabe. Loolu tax na, ñu war a gën a fagaru doonte xamuñu fépp fu mbas mi di jóge ; lii tamit la Porofesëer Musaa Seydi miy jiite xéex bi ci xam-xamu settantal ak paj denkaane.
Ñi koy jàppale ci caytu gi ak jumtukaay yi, doktoor Ablaay Buso, Alfa Sàll ak Mamadu Jara Béey dalal nañu xel yi, joxewaale ay ndénkaane yu ñu mën a may ñu mucc ci. Dëgg la, am na doomi réew ñu ci jot a faatu, am ci ku doon ku am tur, fulla ak faayda ci réew mi ak ci bitim-réew, mu di Paap Mabaaba Juuf, ku ñu ràññe ci xam-xamu tàggat yaram, ak ci gunge xale yi ci futbal, dem ba jiite ekibu Màrsey, ca Farãas.
Ëllëgu jàmm, tinkeeku ak tabaxaat
Li am ba des moo di sàggan baaxul, wér-gi-yaram, jàng ak xam-xam war nañu leen sédd bu baax a baax. Ñu dellusi ci li mag ñu baax ñi dénkaane woon, fexe ba liy génn ci pénc yi ak lël yu bare yi nuy amal, nu def leeni jëf. Su boobaa luñu bett, ñu dékku ko, ci lu gaaw. Dëkk ci fàtte, gàtt xel ak réccu ñoo ànd.
Gëstukat yi am nañu sas bu réy, war nañu gën di waxtaan ci seen biir, di wax ak ñiy jiite ci yeneen fànn.
Mbokk yi, at mii, nar na gudd tànk lool !Mu ngi mel na fasu benn tànk « rëkkal mba ma rëkk», nitu guddi ! Njuuma jaa ngook ! Am na ñu mu jaafurloo, mel ni Tubaab yiy wax nañu gaaw wuti garab, ñakk bu bees, jéemantu ko ci nit ñu ñuul ñi. Taat wuy tàkk moom kenn mënu ko solal tubey, kërandoom du set.
Doomi réew mi, doomi àddina, jaaxle nañu ! Ku moytuwul nag tam sa moroom dëmm, tam sa mbokk nóoxoor
Lu mën a dindi jaaxle ?
Xana daal ñu dal, gën a njàccaar, yokk caytu gi, jàppoo ci fagaru gi, paj mi. Nu jeexal ci seetlu bi : réew yi ci muccagum as tuut, ci Afrig mel ni Lësotoo, Komoor, Malawi, Sudaan, Sawo Tome bokk nañu ci yi duggagul, mbaa yi sore xëccoo ak buuxante yu metti ci biir àddina. Kon boog nanu gaaw ci teggi tànk ci benn yoon, teg tànk bu bees, bu gën, te àndandoo jublu ci tabax Bennoo Afrig ci Mbokk.
Nañu Taxaw Temm, am Pasteef, tegu ci Yoonu Askan Wi, Déggoo ngir Bokk, Bëre, Daan.
*Baabakar JÓOB Buuba, Njiitu Mbootaayu Doomi Afirig yiy yëngatu ci Liifant ak Njàngum mag ñi, PAALAE (Pan African Association for Literacy and Adult Education) te nekkoon njiitu An@fa di bànqaasu PAALAE fii ci Senegaal | Defuwaxu |
https://www.defuwaxu.com/lan-la-wutaakon-yi-naral-lakki-reew-mi/ | Lan la wutaakon yi naral làkki réew mi ?
Waaw mbokk yi, lan la wutaakon yi naral làkki réew mi ? Man ci sama wàllu bopp, déggaguma ci lu ma doy. Ndax Wolof, Pulaar, Séeréer, Soose, Joola, Sooninke…. dañu leen di wéy di suufeel teg Frãnse mbaa Àngale ci seen kaw ? Ndax Frãnse kese mooy wéy di nekk “làmmiñ wi Repibligu Senegaal fal, di ci jaarale léppam” ? Ndax làmmiñ yi xeetoo Senegaal dinañu nekk kenu njàngale mi, li ko dale daara yu suufe yi ba ci Iniwersite yi ? Ndax seen mbind, seen xabaaruwaay, seeni téere dinañu tas ci Réew mi ? Ndax dinañu fexe ba doomi Senegaal yëpp mën bind ak jàng ci làmmiñ yi ñu nàmp ?
Làmmiñu réew mi war na ñoo dugg ak doole ci daara yi ak ci kuréli njàngum liggéey yi, ñu ciy sàkku xam-xam : xarala, ladab, xayma, mbay, napp, tabaxin, mekanig, elektoronig, tas-xibaar ak ñoom seen…Su ko defee sunu Askan, sunu Xeet ak sunu Réew dinañu def jéego gu réy ci yoonu suqaliku ba dab réew yi seen koom gën a naat ci dunya. Jamono moom-sa-Réew jot na. War nañu fullaal làmmiñi réew mi, jox leen seen cër ba mu mat sëkk, ñu doon ay jumtukaay yu tàkku ngir tinkeeku. Yaakaar naa ne “Lu Defu Waxu” war naa mën a bind bataaxal juroomi wutaakon yi laaj leen li ñu naral làmmiñi réew mi | Defuwaxu |
https://www.defuwaxu.com/jonanteb-xaritoo-senegaal-door-na-kamerun-1-0/ | JOŊANTEB XARITOO : SENEGAAL DÓOR NA KAMERUN 1-0
Gayndey kuppe yi dóor nañ Kamerun 1-0. Tey ci altine ji lañ doon amal joŋanteb xaritoo ca fowub Bollart bu Lens (France). Saajo Maane moo dugal biiwu Senegaal bi. Ab penaaltii la am, dugal ko. Joŋante bi nag, lees ko dugge mooy waajal CAN 2024 biy xewe fa Koddiwaar. Te sax, Senegaal ak Kamerun ñoo bokk genn kippu, war a laale keroog 18 saŋwiye 2024, ca fowub Yamusukroo.
Fu ñaari gaynde daje, pënd ma wuri. Senegaal ak Kamerun, saa buñ waree laale, àddina sépp ay toog di seetaan. Nde, bokk nañ ci ñaari réewi Afrig yi gën mag ci wàllu kuppe, ñu ràññee seen i kuppekat fépp ci àddina si. Moo tax, seen um ndaje mën a doon lépp ba mu des joŋanteb xaritoo. Ni mats tey bi demee firndeel ko. Ndax, ñaari ékib yépp a joxe li ñ amoon yépp, mel ni ñuy xëccoo kub. Mu nekkoon mats bu xumb, saf lool. Kenn mayul sa moroom dara. Moo tax, gaañante bi xawoon na bari ba arbit bi jot fa séddale 4i kàrtoŋi mboq. Senegaal nag moo daan ci seen njëlbeenug joŋante bii laata bu 18 saŋwiye 2024 bi.
Daanaka, ékibu Senegaal bi, ñépp ñoo gis, rawatina Kaliidu Kulibali, Kerepeŋ Jaata, Ismayla Jakobs ak Saajo Maane mi dugal. Dañ foogoon sax ne Kaliidu Kulibali, kàppitenu ékib bi, dafa tàmbaale jëm mag. Waaye, tey de, wone na ne dese na ñeex. Ku weddi laajal ñoom Abuubakar ak ñoom Toko-Ekambi. Dafa di, penaaltii bi sax, moom Kulibali moo ko indi. Nde, moo la wattukatu (défenseur) Kamerun bi takk, mel ni kuy bëre, daaneel ci suuf. Arbit joxoñ tombu penaaltii bi, Saajo Maane toj caaxi Andere Onanaa yi. Senegaal am benn, Kamerun tus.
Kamerun jéem na lu nekk ngir dab Senegaal, waaye dóor bu jub sax amuñu ko. Kon, xelu saa-senegaal yi war dalagum ci li seen gaynde yi wone tey. Waaye, sikk amul ci ne, joŋante bii ak bu CAN 2024 bi duñu niru. Nde, Kamerun dina bëgg a fayu. Waaye, Senegaal bii, bu dëggalee boppam, dina jafee dóor. | Defuwaxu |
https://www.defuwaxu.com/li-gen-a-fes-ci-xibaari-taggat-yaram-alxames-9-mars-2023/ | LI GËN A FËS CI XIBAARI TÀGGAT-YARAM (ALXAMES 9 MÀRS 2023)
KUPPE
Àngalteer
Démb, foo geestu ci mbaali-jokkoo, ñoo ngi doon wone ay naataal ak i widewooy kii nga xam ni mooy defãsëeru Manchester City bi, Kyle Walker. Mu mel ne ku àndul woon ak sagoom. Nde, mi ngi ciy tërëf ni ku màndi. Bu ca yemoon sax mu tane. Waaye, dafa mel ni ku lonk as ndaw, dawal loxoow yi ci awaray soxna si. Loolu nag, jur na wax ju réy, foofa ca Àngalteer, nek it lu ñu ñaawlu lool. Rafetul sax cib kuppekat bu ñépp ràññe.
LIGUE DES CHAMPIONS
PSG toogati na
Démb ci àllarba ji la Bayern Munich, ekibu Saajo Maane bi, doon janook PSG bu ñoom Messi ak Mbappe. Njëkkoon nañu laale, 15i fan ci ginnaaw ca Pari, Bayern Munich dóor ko fa 1-0. Kon, PSG dafa waroon gañee as-tuut 2i bii ngir mën a jàll. Waaye, saa-almaañ yi mayuñu leen ko. Nde, wulli nañ leen wulli yu metti, wan leen ni xaajaguñ bay doon ekib bu mag. 2-0 lañ leen duma. Te, bu dul woon li arbit bi far benn biiwu Bayern bi ak li ataakã yi rate, doon na gën a ñaaw. Saajo Maane, bi joŋante bi dese danaaka 10i simili la dugg. Neymar moom dafa ame gaañu-gaañu moo tax kuppewul. Ci 7i at yii weesu, bii mooy 5eelu yoon PSG di tooge wicceem-dë-finaal.
Chelsea toogloo na Dortmund
Chelsea nax na kii di Dortmund ba génne ko ci Ligue des Champions bi. Bërki-démb ci talaata ji la woon seen joŋanteb ñaareel bi, mu dóor ko ñaari bal ci dara (2-0). Kuppekati Dortmund ya nag, am na ña bégul ca ni arbit ba doxalee. Ndax ku ci mel ni Bellingham moo ngi wax ne def nan li ñu waroon yépp, waroon nañ mën a gañe joŋante bi. Waaye nag arbit bi ni mu dooxalee dafa mel ne ku jeng jëmale ci waa Chelsea yi. Ñoom li leen metti mooy ni dafa dogal ñu dooraat ab teg-dóor boo xam ni bii kuppekatu Chelsea bi daf koo dóoroon mu moy. Li waral loolu nag, mooy ñenn ci waa Dortmund yi dañoo romb ci déyal biñ waroon na yam ba ñuy dóor bal ba.
Benfica itam toogloo na Fc Brugge, dóor ko juróomi bal ci benn (5-1) gannaaw bam ko dóoree woon, ca joŋante bu njëkk ba, ñaar ci tus (2-0).
CAN U20 2023
Senegaal dana daje ak wóllareem bii di Gàmbi gaawu 11i màrs bii ñeel finaalu CAN U20 bi. Ñoom ñaar nag, ba léegi dóoruñu ci kenn te lakkuñu ci it caaxu kenn ba nii nuy waxe. Loolu nag, du wéy, ndax bu bés baa kenn dana wéyal loolu ka ca des xaar. Ñuy ñaan Senegaal jëlaat boobu kub.
LÀMB
Gannaaw “recours” bi mu defoon, waa CNG mujje nañ jox kii di Saa-Cees ndam ci kaw Rëg-Rëg, xamle ni moom mii dafa rëpp ñeenti cëram (4 appuis) ca bëre ba. Muy àtte bu jaar yoon ndaxte ñepp gisoon nañu ni am na. | Defuwaxu |
https://www.defuwaxu.com/bes-du-mag-du-tuuti-boroom-lay-tollool/ | BÉS DU MAG, DU TUUTI, BOROOM LAY TOLLOOL…
Dëgg la : ràcc jëmale sa kanam baaxul waaye tey fàww LU DEFU WAXU xamle mbégteem ci ndam li Paap Aali Jàllo am fan yee nu génn ca Iniwérsite Gaston Berger bu Ndar. Paap Aali ci kër gi la bokk, ayubés bu Yàlla sàkk mu am lu mu bind ci seen yéenekaay bii di LU DEFU WAXU. Nun ñiy liggéey ak moom xam nanu ne bu ci Yàlla àndee, kenn du wax ëllëg ci yenn kàllaamay réew mi, rawatina pulaar ak wolof, te doo tudd Paap Aali Jàllo.
Àllarba jii, deesu ko fàtte. Waaw, àllarba 20eelu fan ci weeru Féewaryee, Banqaasu Làkk ak Caaday Afrig (LCA), bi nekk ci Pàccum Aada yi, Diine yi, Aar yeek Jokkalante yi, doon na dalal ab ndongoom, mu war koo jax. Xew-xew baa ngi ame ca Iniwérsite Gaston Berger bu Ndar. Ndongo li doon jébbal kàngam yi njuréefi gëstoom mooy Paap Aali Jàllo. Ci kàllaama nasaraan, xew-xew boobu dees na ko duppe “soutenance de mémoire”. Loolu, nag, mi ngi am ginnaaw bi fa Paap Aali jàngee lu tollu ci diirub juróomi at.
Liggéey bi Paap Aali doon jébbal mbooloo mi, ci turi Pulaar yi la aju. Maanaam, gëstu bi mu amal ci diirub ñaari at, li mu ko dugge woon mooy biral jëmmi turi Pulaar yi, fésal ni ñu sosoo ci kàllaama pulaar, leeral seen cosaan, ak di xamle lu tur yooyii wund. Waaye, Paap Aali yemul foofu. Ndaxte, wax na ci biir téere-tëju-diggam bi naka lees tànne tur ñeel waaso Pulaar yi, gëm-gëm yeek pexe yi ko lal ba ci ngénte nees koy amale. Xóotaayu gëstu bee waral Paap Aali dem ba wone turi yaradal yeek xeeti tur yoo xam ne, ràññee njaboot gee leen tax a jóg. Maanaam, ni xale yi di toppalante, li ko dale taw bi ba ci caat bi. Loolu fés na ci tablo bii nu jële ci téeréem bi.
Kàngam yi doon saytu liggéeyu Paap Aali bi ñeent lañu : Porfesoor Maweja Mbaya mi jiite woon àtte bi, Doktoor Mouhamedoune Abdoulaye Fall, jàngalekat ca Banqaasu LCA, Doktoor Mariama Mahamane Maїga mi doon tette ndongo li ba liggéey bi yemb, ak njiitu Banqaasu LCA bi, Doktoor Ibrahima Sarr. Moom, Doktoor Ibrahima Sarr dafa wute bés bi ndax dafa amoon ngànt. Ab tukki moo ko teree teew. Waaye, jot naa yónnee ab bataaxal, biral ci mbégteem, seedeem ñeel Paap Aali, rawatina gis-gisam ci téere-tëju-digg bu Paap Aali Jàllo.
Ci suba si, bi fukki waxtu jotee, ci la ndongoy Banqaasu LCA tàmbalee feesal “Amphi B”. Mbokki Paap Aali yeek am-di-jàmmam yi tamit kenn demul ñu des. Bi fukki waxtu tegalee fanweeri simili, la lawax bi jël kàddu gi, layal xalaat yi mu xelli ci biir téere-tëju-diggam bi ginnaaw bi ko kilifa yi mayee ñaar-fukki simili. Mu daldi nuyoo ba noppi xamal nit ñi naka la tànne bile ponk, cosaanu liggéey beek jubluwaayam. Ci nasaraan, Paap Aali mi ngi doon gëstu lees di wax “Anthroponyme Pulaar : formes et sens”.
Moom, nag, tur yi Pulaar yi moomal seen bopp rekk la jagleel liggéey bi ngir biral ni tur ci bokk-moomeelu askan la bokk. Mu tënk, wone ay masala, leeral leen ci noppi nit ñi. Waaye, bala tog nomlet, toj nen.
Benn liggéey xéyul rekk sotti. Looloo tax Paap Aali xamle yoon wi mu jaar, jafe-jafe yi mu jankoonteel ak pexe yi mu lal ba jéggi leen ngir sottal mbind mi nga xam ne, mi ngi tollu ci 159 xët. Bi mu noppee, delloo na kàddu gi Kilifë yi doon càmbar téere-tëju-diggam bi. Njiitu àtte mi, Porfesoor Mbaya gërëm ko ndax li mu fexe ba yem ci waxtu wi ñu ko mayoon.
Jàngalekati Banqaasu LCA yi, Doktoor Mariama Mahamaan Maїga, Doktoor Mouhamedoune Abdoulaye Fall ak Doktoor Ibrahima Sarr, seen seede benn la. Nee nañu dañoo mӫs di bég ci Paap Aali, ndongo lu am pastéef, bӫgg lool li muy def. Dafa mës a doon royukaay ci ay moroomi ndongoom, nekk jàngkat te ku weg ñi muy jӫflanteel la. Ñu neeti, Paap Aali bokk na ci ndongo yi gën a xereñ ci Banqaasu LCA. Terewul, àtte nañu ko àtte bi war ginnaaw bi ñu saytoo liggéey bi. Li ci jaar yoon, kilifa yi rafetlu nañu ko bu baax. Masala xibaar yi mu indi ñeel Pulaari Fuuta Tooro yeek seen làkk wii di pulaar. Rawatina bi mu nu xamalee seen i tur ak li ñu wund.
« Njuumte, nag, mënul a ñàkk ci téere-tëju-digg”. Loolu la Porfesoor Maweja Mbaya leeral laata muy jubbanti yenn njuumte yi mook Mouhamedoune Abdoulaye Fall, ak Mariama Maїga.
Kilifë yépp sampoon nañu ay laaj yu Paap Aali tontu tontu yu leer. Danuy jaaraat ci baatu Alpulaar, mu nekk baat bu siiw bu nuy dàkkantale nit ñiy làkk Pulaar. Te firi bi moo di “waxal Pulaar !”. Ci gis-gisu gëstukat bi, wareesul a woowe Pulaar yi baat boobu. Ndaxte, ab pulaar deesu ko wax “waxal pulaar” ndax moom la nàmp. Waaye baatu Alpulaar buuru Fuuta Tooro ba woon, Mànna, moo ko waxoon jëme ko ci wolof yeek yeneen waaso yi fa nekkaloon ak Pulaar. Ku ci làkk pulaar ñu woowe la “Alpulaar”, ku ko làkkul ñu rey la. Kon, baatu Alpulaar ab Ndigal la woon. Baatu “pël” yit noonu, wareesu ko jëfandikoo ngir tudd Pulaar yépp. Ndx kat, “pël” mécce la, maanaan ab sàmmkat la. Te ci biir Pulaar yi am nay nappkat, ay tëgg, ay géwél, ay uude, añs. Kon turu Pulaar moo gën jekk ci ñoom.
Jotaay bi, nag, yàggoon na ba jéggi dayo. Waaye, ba benn waxtu ci bëccëg jotee ba tegal fanweeri simili la kilifë yi daldi yégle seen àtte, jébbal ndongo li « Mention très bien ». Muy firndéel màggaayu liggéeyu Paap Aali. Ñépp ndokkale ko, ñaanal ko mu jig ko te yeneen lijaasa topp ci. Xarit yi daldi jël ay nataal ni ñu ko tàmm a defe. Ay xéewal lañu ko tëje, fa la mbooloo mi añe ba suur, naan yu sedd te neex.
Ma baamtuwaat ko, bés du mag, du tuut, boroom lay tollool, te keroog kenn werantewu ko. | Defuwaxu |
https://www.defuwaxu.com/emma-seen-daan-na-saa-cees/ | ËMMA SEEN DAAN NA SAA-CEES !
Démb ci dibéer ji, 5i fan ci weeru Me 2024, la doomu Pikin ji, Ëmma Seen doon sëgg ak Saa-cees, doomu Géejawaay ji. Seen bëre nekkoon lees doon xaar. Nde, dañu doon ñaari mbër yoy, duñu yàq làmb. Bu ñu bëree mu neex, bu ñu xeexee mu neex. Kii di doomu Pikin ji nag moo mujje am ndam ci kaw Saa-Cees.
Seen bëre bi nag, yéex naa tàmbali. Ndaxte, ñu ngi sëgg bi 22i waxtu tegee 36i simili. Ba mu tàmbalee, ñaari mbër yi, ku nekk a ngi ne tekk di jàng sa moroom. Saa-Cees, lees ko xamee woon mooy ni songkat la, ci simili yu njëkk yi lay jëli naatangoom, mu jigoon ko nag. Waaye, ci bésu démb ji, dafa ñëw taxaw di déglu. Ndax, Ëmma nag, du mbër mu ndaw. Ñaari mbër yi di léewtoo lu tollu ci 3i simili, Saa-cees tàmbali gëdd doomu pikin ji. Ñoom ñaar ñu sànnantey kurpeñ. Muy lees doon xaar ci ñoom. Ñu xeex xeex bu metti, ku nekk ni waat tekk di déglu sa moroom. Niki ñuy léewtoowaat ba mu yàgg, arbit bi woo leen, wax ak ñoom ngir ñu bëre. Ñu gis ne Saa-cees dafa gaañu ci loxo bi, mu dem ardo ñu xool ko. Ba mu delsee, ñoom ñaar tàmbaleeti di léewtoo lu tollu ci 1 simili, rakku Bàlla Gay ji dellu ca ardo mu xoolaat ko. Bi ñu ko xoolee gis ni mën na àggali mu dikkaat ci géew gi. Ci noonu, arbit ëfëlaat leen, yàggul dara Saa-cees yéegat ci kaw Ëmma Seen. Ñaari mbër yi di xeex. Noonu rekk Ëmma daw jàpp ko, jéem ko tegal siis, Saa-cees bañ. Ñu nekk ci noonu, Ëmma féete suuf di bañ-bañlu ba jugaat daldi takk doomu Géejawaay ji, daan ko. Noonu la seen bëre bi demee. Ku nekk joxe na lim am, wane jom, fullaak fayda jees leen xamee woon.
Pokola Balde itam moo mujje daan kii di Liis-Njaago. Mu nekkoon bëre bu neex a neex. Ñaari mbër yi xeex ci xeex bu metti. Daanaka, ca jàkkaarloo ya la tàmbali woon a takkarnaase sax nag. Ci bëre bi, ñu xeex ba kii di Pokala dem ardo ñaari yoon. Waaye, mu nekk ci rekk ba mujje am ndam ci kaw Liis-Njaago. Mu nekkoon bés bu neex ci làmb. Nde, ay waada rekk a doon daje démb. Rax-ci-dolli, mu bari woon i soppe yu seetaansi woon.
Ci bés bi tam, Bàlla Gay 2 ak Tafaa Ti mim war a dajeel. Ñu nappante fa, ku nekk di jéem a xëbal sa moroom ak di ko wax mu waajal bés bi, ndax du yomb. | Defuwaxu |
https://www.defuwaxu.com/ban-a-wacc-sa-and-baay-njaay/ | BAÑ A WACC SA ÀND…
Mbir mi doy na waar. Kenn xamul lii lu mu doon. Nekk cim réew, dund fa lu ëpp fanweeri at, te ba tey may bind baat yi, doxandéem la ñu la fi jàppe.
Am fi liggéey bu baax, di faj samay soxla ak a dimbali samay mbokk ; bokk ci ñiy yëkkati koom-koomu réew mi. Ci gàttal, man nanoo wax ne Baay Njaay xaw naa tekki ci réew mi te amal na njariñ dëkk bi.
Bariwuma fi ay xarit waaye am naa fiy xameel yu rafet jikko yoo mën a jëflanteel ci wàllu àddina ak diine.
Bi may ñów Itali amaguma fukki at ak juróom-ñatt. May xale bu góor, tollu ci sama diggu ndaw. Ma ànd ak kàttan, wóolu sama bopp, yaakaar ne lu sama loxo yóotu jot ko.
Dëkk bu ñuy wax Duwinoo, fa laa ame bàkkaloryaa soog a dem Triyeste. Fa laa defe sama lisãs. Yàlla dimbali ma ma jàll eksame doktoraa ca iniwérsite bu Siyeena. Kon dëkk bii ame naa fi ay lijaasa yu raññeeku ci daara yi gën a kawe. Lu nit di itewoo ci njàng, Yàlla may na ma ko fi.
Ba ma noppee ci loolu laa taxawal am mbootaay ngir siggil jëmmu Afrig fii ci Itali, bokk tamit ci mbootaay yiy xeex ngir sunu aada ak sunuy làkk am seen gëdd.
Dara yombul ndax Wolof Njaay nee na «Ndar xëyul sotti». Masumaa jàng sama kàllaama, Wolof, bay am fitu taxaw ne damay dundal li ma nàmp. Waaye yaakaar naa ne li amoon solo mooy tàmbalee xam sa bopp ak geestu fi nga jóge walla fa nga cosaanoo.
Ndànk-ndànk may jege ab bindkatu wolof ak di jàng abajaday làkk wi. Ma dem bay tàmbalee firi baatu waa réew mi ci Wolof. Mbir mi dugg ma, saf xorom, indil ma yokkute yu am solo ci samay xalaat, sama gis-gisu àddina, ak samay xameel.
Lu neex du doy, te kenn du ko dog ba beneen yoon. Nit koo gis am na ku ko xàllal yoon mu jaar fa. Ca njëlbeen ga, jànkoonte woon naa ak ay jafe-jafe yu bare ci njàngum wolof. Ci yëngu-yëngu bu am solo la dajeek boroom xam-xam bu siiw, ñu raññee ko lool ci mbindum kàllaamay Kocc ak tekki ay làkk yu wute ci Wolof.
Waaye kooku damay leb turam ba beneen… | Defuwaxu |
https://www.defuwaxu.com/maggalu-daaru-xudoos/ | MÀGGALU DAARU XUDÓOS
Mu doon tur wu siis wi ñu ko xame, màggalu daaru xudóos doon xew-xewu diine. Murit yi di ko màggal at mu jot ca Tuubaa, rawatina fa goxu daaru xudóos.
Xew-xewu diine boobu di fàttali bés ba Sëriñ Tuubaa Xaadim Rasuul di wuyuji Boroomam. Mu doon bés ba ñu ko jébbalee Boroomam faTuubaa ginnaaw ba mu làqoo ca Njaaréem (Njurbel). Ñu njëkk ko màggal ca atum 1935. Sëriñ Móodu Mustafaa di ab taawam nekk tamit xalifaam bu njëkk moo taxawal bés boobu. Muy wéy ba su nu jonni-Yàlla-tey. Waa Daaru xudóos di ko màggal ba mu far wuyoo ci turu màggalu Daaru xudóos.
Bés boobu ëmb mboor ak i baatin ca atum 1927 ba Sëriñ bi làqoo. Mu nekkoon tiis ju réy ci murit yi, jur njàqare ci taalibe yépp. Waaye, seede yi di wéy di biral taxawaayu taawam ba mat sëkk taaw, di Sëriñ Móodu Mustafaa. Nde, loolu ndénkaan la woon digganteem ak Sëriñ bi. Ndax, la mu sàkku woon ci moom mooy “ Bés bu ma wàccee, nañu ma yóbbu Tuubaa”. Mu nekkoon jamono yu metti ci digganteem ak tubaab yi waxoon ne, mëseesu koo bàyyi ( résidence surveillé) ba ni mu làqoo. Mébét moomu la doomam ja sottal ba ni mu ko indee Tuubaa te benn tubaab gisu ko.
Ren, ñu màggal ko ci dibéer jii weesu 6 ut 2023, yamoo woon ak 19i fan muharram atum 1445. Ci teewaayu Sëriñ Ahmadu Maxtaar, di xalifab Daaru Xudóos. Bés boobu di am njooqe. Ndax, teewaayu nit ñu takkoo-takku ngir fekke guddi gi. Mu doon bésu xubbeeku ci ay bàkkaar. Nde, képp ku ko fanaane màggal ci béreb bu sell ba, ñu far say ñaawteef. Mu doon kàddu yu Sëriñ Móodu Mustafaa jaayante ak Boroomam. | Defuwaxu |
https://www.defuwaxu.com/seex-beeco-cuun-atte-yallaa-gen-bu-nit/ | SÉEX BEECO CUUN : ÀTTE YÀLLAA GËN BU NIT
Altine 6eelu fan ci weeru Me, atum 2019. Bés bi ñépp doon xaar, bésub layoo, bésub àtte, ñëw na. Li tax ñépp doon xaar bés bii, nag, du neen.
Waaw.
Kan lañu doon àtte ? Sëriñ Séex Beeco Cuun, di Xalifa di yit kilifa cantaakon yi.
‘’Bóomug Madinatul-Salaam’’, bile dàkkental la taskati xibaar yi utal mbir mi sabab layoo bu siiw bii. Juróom-ñaari at la lànket bi def, doore ko 2012 ba 2019. Ñépp a doon xaar ndogalu àttekat bii di Xaasimu Ture, mu waroon koo biral ci altine jii.
Mbir maa ngi xewe woon ca Madinatul-Salaam, 22eelu fan ci weeru awril 2012. Yéenakaay yi xéy dégtal nu xibaar bu yéeme : 19 cantaakon ñoo faat ñaar ci seeni mbokki taalibe ba noppi suul leen te kenn yégul, kenn tinul. Ñu ni déet-a-waay, gaa ñi ne Sëriñ bee leen jox ndigal.
Nee ñu, Abaabakar Jaañ ak Baara Sow, ñaari way-dëddu yi, lenn rekk a tax ñu boom leen : xérte ak mbëggeel gu jéggi dayo ñeel seen Xalifa bi. Ndax, àggoon nañu ci di ko woowe Yàlla. Loolu, nag, moo indi coow li bu ñu sukkandikoo ci xibaar yi fi jotoon a rot jamono yooyu. Coow li ne kurr ci këru Séex bi, mu yabal ay taalibeem ngir ñu génne fa Abaabakar Jaañ ak Baara Sow. Noonu, 19 cantaakon yi dem ba ci yoon wi, xeex ak Abaabakar Jaañ ak Baara Sow, daldi gor kenn ki jaasi, fetal keneen ki ba noppi gaawtu suul leen. Nee ñu sax ki ñu fetal deewagul woon bi ñu koy suul. Ginnaaw bi ñu defee seen tóoxidóoni ba noppi, dañu ko doon jéem a nëbb far Yàlla def am ku leen bett, boole leen ak sàndarm yi. Bi mbir mi siiwee ba yoon jot ci, coow li ne kurr. Ñépp di naqarlu jëf ju ñaaw jooju. Li ci gënoon a doy waar mooy li Séex Beeco Cuun – mi yilif ñi ñu bóom ak ñi leen bóom – noon, moom de, yëgul tinul.
Booba ba léegi, nag, def na juróom ñaari at, yoon di luññutu, di seet a ka seetaat ngir xam kan a def lan. Bu dee taalibe yi nga xam ne ñu ngi woon ci tëjub-négandiku, li leen yoon toppe woon mooy : bóomug njuumte bu ànd ak mbugal, làqub néew, ñàkk a siiwal rey bi, mbooloom-caay-caay, teggi yoonu suul néew ak ñoom seen. Séex Beeco Cuun, moom, lii la ko yoon toppe woon : luqnjuurug bóom, maanaam bu bóomulee it teewoon na bi ñuy fexe mbir mi. Jotoon nañoo teg loxo Sëriñ bi ak 19 taalibeem yi. Séex bi, nag, yoon da koo mayoon sañ-sañub négandiku ndax li mu tawatoon ba tax mëneesu ko woon téye ci kaso.
Nan delsi ci altine keroog jeek daan yi fa jóge.
Layookati Séex bi, nag, ñaanoon nañu àttekat bi mu fomm layoo bi, xaar ba seen kilyaan wér, mën koo teewe. Waaye kenn mayu leen loolu. Moom Séex bi, àttekat bii di Xaasimu Ture daanoon na ko fukki at yoo xam ne dina ko liggéeyal réew mi ak ndàmpaay lu tollu ci téeméeri miliyoŋ CFA yu mu war a jox, moom ak 19 taalibeem yi, njabootu way-dëddu bu ci nekk. Mbir mi indi werante, am ñu naan daan bi dafa woyof, taalibe yi naan yoon deful liggéeyam, dañoo bañ Séex bi rekk. Sëriñ Saaliyu Cuun, taawu Séex Beeco Cuun, joxoñ na baaraamu tuuma àttekat bi ak nguur gi ci boppam. Ndax, bu ñu sukkandikoo ciy kàddoom, sàmmontewuñu ak àqi Séex beek i yelleefam.
Waaye bi loolu lépp di am, Séex baa nga woon Frãs, ci benn loppitaanu Bórdo, di faju. Benn fan doŋŋ lañu ci teg, mu daldi génn àddina. Nee ñu sax yëgul daan bees ko tegoon.
Laaj bi ñépp di laaj moo di : daan bi ko àttekat bi daan, ci kan lay dellu ? Ay boroom xam-xam yu seen xel màcc ci wàllu yoon, tontu nañ ci. Nee ñu 10 at yi Séex bi waroon a liggéeyal réew mi, dañu koy teggi ndax ab néew deesu ko liggéeyloo. Waaye ndàmpaay li, ci njabootam lay dellu, ñoo koy fey. Ak lu ci mënti am, xalaat yeek gis-gis yi wute nañu. Wànte li wóor moo di ne àtte Yàllaa gën bu nit. | Defuwaxu |
https://www.defuwaxu.com/sampiyonaa-almaan-bayer-leverkusen-jel-na-ko/ | SÀMPIYONAA ALMAAÑ : BAYER LEVERKUSEN JËL NA KO !
Xabi Alonso ak gaayam yi def nañ ko. Dugal nañ Bayer Leverkusen ci mboorum futbalu Almaañ. Ci anam bu rafet a rafet lañ ko defee nag. Saa-Espaañ bi, Xabi Alonso miy tàggatkatu këlëb ba, def na jaloore ju réy a réy. Niki dibéeru démb ji, 14 awril 2024, lañ duma Werder Bremen 5i bal ci 0. Ndam loolu leen tax a nekk waagay (champions) sàmpiyonaa. Ndaxte, ki topp ci ñoom, Bayer Munich, mënatu leen a dab. Muy guléet ci mboorum Bayer Leverkusen. Nde, bi këlëb bi sosoo ba léegi, mu ngi sog a gañe sàmpiyonaa bi.
Saa-Españool bi ak i ndawam daldi nañu dakkal nguuru Bayern Munich foofee, fa Almaañ. Dafa di, 11i at yii weesu yépp, moo rekk a daan jël sàmpiyonaa ba. Daawu ko bokk ak kenn. Kon, li Xabi Alonso ak i kuppekatam def, jaloore ju réy a réy, rawatina bi nga xamee ne keen xaaru leen woon file.
Li gën a réyal jaloore ji mooy ne, moom Bayer Leverkusen, amalagum na 43i joŋante yoy, kenn dóoru ko ci : dafa gañ38i yi, daldi témbóo 5 yi. Gaa yi dugal ci 123i bii, jël ci 31i.
Laata seen joŋanteb démb ji, soppey këlëb bi dañu fees dell mbeddi gox ba, di jaajëfal seen tàggatkat bi, ba sax daldi ne soppi nañu turu yoon wi jëm ca fowu ba duppee ko “Yoonu Xabi Alonso” (Xabi Alonso Alle). Xanaa yayoo na ko ! Nde, moom Saa-Espaañ bi, dafa soppi xar-kanamu këlëb ba, di leen futbal-loo lu set te rafet, neex a seetaan.
Wëliis sàmpiyonaa bi ñu gañe, dese na leen ñaari kub yi ñu war a mën a jël. Ndaxte, am nañu finaalu kubu Almaañ ba te njortees na ne ñoo koy jël. Rax-ci-dolli, am na joŋanteb kaar-dë-finaal ci Ëropaa Lig ba, te dafa gañe West Ham ci mats bu njëkk bi. Fi mu nekk nii, ñettale (triplé) la Xabi Alonso di diir. Siporteer yi ñoom, nee nañ, bu fi yemoon sax mu neex. Ndeem neex na, nay gën di neex ! | Defuwaxu |
https://www.defuwaxu.com/waxtaanu-saada-kan-ak-bubakar-boris-joob/ | ‘’LI TAX SÉEX ANTA JÓOB AMUL MOROOM…’’
Waxtaan wii, ab tekki la ñeel jotaayu laaj-tontu bu Saada Kan di amal ci tele 2Stv ñaari ayu-bés yu nekk, te mu dalaloon ci sunu werekaan bi, Bubakar Bóris Jóob keroog, altine 22eelufan, sulet 2019.
Li ngeen ciy jàngsi mooy xaaj bu njëkk bi.
Saada Kan : Noo ngi am mbégte delsi ak yéen ci seen jotaayu waxtaan « L’entretien » bi nu leen di dégtal ñaari ayu-bés yu nekk. Tey, nag, noo ngi dalal gan gu mag, ab werekaan bu ñu ràññee ci àddina sépp, mu di ab bindkat bu yebu ci ittey réewi Afrig yi rawati-na ci lu ñeel seen daraja, di ab móolkat, taskatu xibaar, jàngalekat. Kookooy Bubakar Bóris Jóob. Moom lanu fi dalal tey, fas yéene waxtaan ak moom. Kon, Bubakar Bóris Jóob, ginnaaw bi nu la nuyoo, nu bàyyi la nga nuyoo laata nuy sóobu ci waxtaan wi.
Bubakar Bóris Jóob : Jërëjëf Saada. Maa ngi lay sant di la gërëm ci dalal biŋ ma dalal ci jotaay bii nga xam ne, xam naa ko bu baax sax. Ndaxte damay faral di ko seetaan saa yu ma ko sama jot mayee. Ndax li may toog bariwul, saa su nekk maa ngi ci roppëlaan yi. Waaye, jotaay bu ma yitteel la ; dama koy seetaan saa yu ma amee jot.
Saada Kan: waxtaan wi nag, dama koy doore ci ndokkeel la ngir yool biñ la jagleel fan yii weesu ca Etaasini.
Bubakar Bóris Jóob : Waaw. Jërëjëf. Yool bi, “Harold Ethel L. Stellfox” lañ ko dippe. Iniwérsite Dickinson bi nekk ca Pensilwani, ca réewum Amerig, moo ma ko jagleel. Ma bég ci lool sax, ànd ci ak sag bu réy. Ndax, ñi ma ci jiitu, ay bindkat yu mag a mag lañ, ma bëgg leen lool, def leen ay royukaay te daan jàng seeni téere ca ba may ndaw. Looloo ma tax a bég ci li ma jot ci yool boobu. Jëli woon naa ko. Jot naa fa amal sax aw waxtaan, jàngaale fa tuuti sama téere bi, Murambi ci nasaraan ak sax Doomi Golo ci wolof.
Saada Kan : Nga ne ma ! Ci wolof, nag…
Bubakar Bóris Jóob : Waaw, waaw. Mayoon nañ ma ko. Li ma ko dugge woon mooy baaxe am mbooloo mu déggul wolof, taaru kàllaamay Kocc ak neexaayam.
Saada Kan : Noo ngi lay sant ci sa teewaay ci waxtaan wi. Naam, ñépp a la xam. Waaye, du ñàkk mu am ñu umple ne, ca njëlbéen, jàngalekatu xeltu (philosophie) nga woon, nekkoon tamit taskatu xibaar. Nu gis ne at yii weesu yépp, yaa ngi doon jàngale, di bind, di amal i waxtaan, di wër àddina si. Jamono jii sax yaa ngi jàngale ca Niseryaa. Muy biral ne yow, jëfkat nga. Ma bëgg laa laaj, ndax du xeex bi ngay xeexal làmmiñi Afrig yi, rawati-na wolof, moo la yóbbe loolu lépp ?
Bubakar Bóris Jóob : Waaw. Jàpp naa ne, xeex booboo sabab lépp. Te, du loo xamante ni, dafa xéy rekk sotti. Boo xoolee ba ci biir, dinga gis ne sax, jaar-jaar boobu nga tudd, fa la bépp bindkat di faral di jaar, rawati-na bindkat buy xeexal jenn itte ju ko ñor. Maanaam, dangay nekk ndaw bu gàtteñlu, bëgg lool njàngum téere yi, di jéem a topp ci tànki bindkat yu mag yi. Rax-ci-dolli, ngay bindantu ay taalif yu ndaw, ay kilib ak ay téere fent. Noonu nga koy jàppe ba xéy bés, génne ab téere. Bu ko defee, ñu jàppe la bindkat, ndax du yaa koy def sa bopp. Ndege, fàww nit ñi jàppe la bindkat nga door di ko nekk. Noonu, ay ndigaale sa diggante ak nit ñi tàmbalee juddu ; ngay tibbe ci mboolem-nawle mi di bind, di roote ci seen nekkin ak dundin ay xalaat ak i gis-gis di leen jëmmal ci say biir téere. Ñoom itam, ñuy jàng say téere di la ci laaj ngay tontu. Waaye, duñu ci yem. Ndaxte, dinañ lay faral di laaj sa xalaat ci nekkinu askan wi, xew-xewi jamono walla sax xew-xewi àddina sépp. Bu ko defee, nga sóobu ci illa ju bees : jëmmal nekkinu nit ñi, rawati-na wu doomi Afrig yi. Noonu la bindkat bi di jëflante ak askan wi. Maanaam, ci moom lay jële daa ji muy rëdde téereem yi ngir jëmmal seen nekkin, dégtal àddina sépp kàddu yiy riir ci seeni xol te seeni làmmiñ të leen a tudd.
Léegi, nag, bu ñu seetloo, xool nekkin ak dundinu doomi Afrig yi, benn njàngat lañ ciy jële : njaam gi deñagu fi. Njaam gi maam yi doon dund ca jamonoy njaam ga ak ca jamonoy nooteel ba, am na ba tey. Ba jonni-Yàlla-tey jii, mënees na ràññee màndarga yi ci réewi Afrig yi : yorin wi, nguur ak njiit yiy jaamu nootkat ba woon, toroxtaange ak tolof-tolof yi askani Afrig yi di jànkoonteel bés bu nekk. Li ci gën a doy-waar mooy ne, Afrig rekk ngay fekk ay bindkat yuy bind ci làkk woo xam ne, seeni nawle walla ñi ëpp ci askan wa ñu bokk dégguñu ko. Muy lu yéeme ! Lan moo leen di tax a bind ak kan lañuy bindal ? Ndax xel nangu na loolu ? Man ci sama bopp, ndànk-ndànk laa tàmbalee yeewu ci mbir mi. Te bu loolu amee, ginnaaw Yàlla, maa ngi koy sante jàmbaar ju mel ni Séex Anta Jóob, sama doomu-baay bi. Te du man rekk, képp kuy xeexal làmmiñi Afrig yi, seeni aada ak lépp lu ñeel seen daraja, war ngaa delloo njukkal Séex Anta Jóob ndax moo sumb liggéey bi, xàllal nu yoon wi. Ci gàttal daal, mbirum làmmiñ lu am dayo la ci sama jaar-jaar.
Saada Kan : Am na loo mës a wax, te mu soxal ma lool. Nee nga bés “nekk doomu Afrig, mook dund mbugal ñoo yem”. Mu mel ni li wax ji wund mooy dafa jot nu xeex ngir sunu daraja. Yow miy boroom wax ji, loo ci namm dëggëntaan ?
Bubakar Bóris Jóob : Waaw. Li ma tax a wax ne, nekk doomu Afrig, mook dund mbugal ñoo yem, ñaari mbir la. Bi ci jiitu, mooy jafe-jafe ak boddikonte yi doomi Afrig yi di dund jamono jii, rawati-na boroom der yu ñuul yi. Tey, mbañeel ak tiitaange ji yeneen xeet yi ameel nit ku ñuul moo ma gën a tax di wax. Ndax, Jamono jii, ñaawalees na lépp lu aju ci nit ku ñuul walla mu ñeel ko. Moom kay, tudd Nelson Màndelaa walla Baraak Obamaa sax génnewu la ci. Feek yaa ngeek der bu ñuul, jàppees na la nib gàkk-gàkk walla tilim bees war a raxas ba mu set wecc, jële ko fi. Loolu, ñuulaayu nit ki la ñeel, muy benn. Bi ci topp, nag, doomi Afrig yi ci seen bopp la ñeel. Dafa di, cosaanoo Afrig ñenn ñi bàkkaar lañ ko jàppe. Tey, bët bu ñaaw lañuy xoole Afrig. Boo nee Afrig rekk, xel yi dem ci xareb maxejj yi (guerres civiles), coxorte, yorin wu ñaaw wi ñu yore réewi Afrig yi, cambar-cambar bi, ndóol bi ak tumurànke bi, nger mi, añs. Saa boo xamee ne, nit ku ñuul nga teg ci nekk doomu Afrig, dañuy jàpp ne warees na la jéppi, xeeb la, suufeel la. Loolu laa tudde mbugal.
Saada Kan : Kon, Bóris, bu ñu la déggee, ngir nu mucc ci jafe-jafe yooyu, ngir nu nekk, fàww nu xam nun nooy ñan. Te loolu, mënta àntu feek geestuwunu démb, roy ci maam ya tey ndamoo sunuy moomeel. Mu mel ni looloo la tax a bind ci wolof. Rax-ci-dolli, mënees na méngale sa taxawaay ak bu Séex Anta Jóob. Ndax danga jàpp ne, wareef la ci doomi Afrig yi ñu wéyal xeexam ak ndono li mu nu bàyyee ?
Bubakar Bóris Jóob : Waaw. Mi ngoog. Loolu kese la, du leneen. Man, dama jàpp ne ñi ëpp ci nit ñi dañu réere mbiri Séex Anta Jóob. Ndaxte, saa yuñ ko tuddee rekk, xel yépp dem ci Misra mu njëkk ma, mómi ya, piramid ya, ca wax ya mu daan wax ak li mu bind ci sunu cosaan te mu doon lu am a am solo. Xel yi dinañ dem itam ci firnde yu leer yi mu jële ci gëstoom yu xóot ya, te diy wone ne, baaxi maam yu Misra yu njëkk ya, ay nit ñu ñuul, diy doomi Afrig, ñoo ko jëmbëtoon, suuxat ko ba mu naat lool, raw ci àddina sépp jamono jooju. Toog nan fi diir bu yàgg, Séex Anta rekk a doon wax ne, Afrig a sukk jur àddina si. Bépp xeetu mbañ ak ngànt indil nañ ko ko, weddi ko ngir rekk bëgg a werante. Ñi bañoon dëgg googu, àggoon nañ ci sos ay fen yu tooy xepp ngir rekk mbañ, xeebeel ak coxorte gi ñu ameel nit ku ñuul, rawati-na doomu Afrig. Waaye, suul ker du ko teree feeñ. Tey, boroomi xam-xam yépp a bokk ànd ci waxam ja. Kenn déggatul ña ko daan weddi démb. Waaye, liggéeyu Séex Anta mëneesu ko tënk ci gëstukat bi mu doonoon. Séex Anta yemul woon rekk ci di wax ak di firndeel ne, Afrig moo sukk jur àddina si walla, sunuy maam ya woon ci Misra ay nit ñu ñuul lañu woon. Liggéey na yit lu am solo ci wàllu politig.
Bu leen fàtte ne, Séex Anta Jóob nekkoon na fi politiseŋ. Waaye, nag, wute woon na lool ak politiseŋ yi nu xam. Moom dafa xamoon ne, xeex bi mu daan xeex, mënta àntu feek nguur dugalu ci loxoom. Maanaam, fàww nga yor ndogal li ngir mën a jëmmal xalaat ak yéene yi nga am ñeel sa réew walla sax Afrig gépp. Te, bokkoon na ciy yéeneem yu rafet ya, fexe ba réewi Afrig yépp booloo doon benn. Te, nag, ak li mu doon rafet xalaat yépp, mësul a dige lu mu mënul walla lu mënta nekk. Maanaam, daawul fen di dajale ni yeneen politiseŋ yi. Muy lu am a am solo. Séex Anta dafa daan wax ne, bu réewi Afrig yi bëggee tàggook seeni jafe-jafe, fàww ñu ànd fajandoo seeni jàngoro te kenn bañ a jéem a demal boppam. Ci gis-gisam, képp ku beru ci sa wet, dinga wéet ak say jafe-jafe. Te, béy bu àndul ak i moroomi béyam, ànd ak cere ja. Kon, Séex Anta ak ñu mel ni Sànkaraa, Kuwaame Kurumaa ñoo bokkoon benn xeex, bokk benn jubluwaay bi : afal Afrig, boole doomi Afrig yi ñu doon benn ngir Afrig naat, ay dommam tekki.
Moom, li ko wutale ak i maasam mooy itte ju mu joxoon làmmiñi Afrig yi ak liggéey bu réy a réy bi mu ci def, rawati-na làmmiñi réewum Senegaal. Wone na ne, làmmiñi Afrig yi ñoo bokk cosaan ndax ci làmmiñu Misra lañu soqeekoo. Biral na itam mbokkoo gi nekk seen diggante ci wàllu aada, muy lu am solo. Dafa di sax, téereem bu siiw boobu mu génne ci atum 1954 te mu tudde ko “Nations nègres et Cculture”, moo may fit ñenn ñi ba ñu sóobu ci xeex bi. Ndege, ci màqaama téere bi la kurélu FEANF juddoo bañ ca tegee 4 at, ca Frãs, diiwaanu Gërënoobal. Kurél gi, nag, ay boroomi daraja, ay kàngam yu ñu ràññee, ñoo ko séqoon, ñu ci deme ni Abdulaay Wàdd, Asan Silla, Séex Aliyu Ndaw, Saaliyu Kànji Masàmba Saare, Asan Ja, añs. Ku lim juum. Waaye ay boroomi dayo ñoo ci bokkoon te amal liggéey bu am solo lool sax ñeel làmmiñu wolof. Ngir fàttali, kurél googu moo fi génne woon Ijjib wolof, muy ab téere bu ñeeloon njàngum wolof. Liggéey boobu moo àgsi ba ci sunu jamonoy tey jii. Lépp li ñu jot a wax walla def ci làmmiñi réew mi, ginnaaw Yàlla, ñooñoo tax te ñoom, téere Séex Anta baa leen xamb. Moo tax nu war ko sant, sargal ko, delloo ko njukkal. Ndax wolof dafa ne, bu lëg lekkee aloom, na ko gërëme coy… | Defuwaxu |
https://www.defuwaxu.com/2312/ | Njàngatub Bàmmeelu Kocc : Téereb dekkali 1/2
Du guléet. Déedéet. Bindkat bi tëbul rekk bind Bàmmeelu Kocc Barma. Nde, ginnaaw Doomi Golo, bii mooy ñaareelu téereb nettali bu werekaan bi, Bubakar Bóris Jóob, génne ci làmmiñu wolof. Te sax, li ko jiitu, Bóris jot na fee yatt xalimaam gu set gi te neex, tekkil nu téereb Aimé Césaire (Une saison au Congo) bi ci kàllaamay Kocc, tudde ko Nawetu deret.
Moom, nag, tur wu yéeme la tànn, daldi koy duppe ñaareelu téereb nettali bi këru móolukaay EJO génne : Bàmmeelu Kocc Barma.Tur woowu de, day naxe. Ndaxte, du jaar-jaari walla jaloorey boroom xam-xam bu siiw boobu di Kocc Barma Faal la ciy nettali. Déedéet ! Nettali bi nu Bóris di baaxe, walla boog xew-xew yim nuy saabal, muŋleen jukkee ci jéyya ji fi amoon, daanaka 20i at ci ginnaaw : suuxu Gaalug « Joolaa » gi daan lëkkale Ndakaarook Sigicoor. Ndeysaan, ba tey, askan waa ngiy jooy 2000iy doom-aadama yi ci labe woon.
Rongooñ yooyoo tooyal xolu bindkat bi ; mu boole ciy yosam, def leen daa. Ci daa ju tiis jooju te lëndëm la capp xalimaam gi. Ngir biral metit ak njàqare yi 1883i way-labu Gaalu Joolaa gi doon yëg, keroog ba ñuy lab. Dafa di, bu sañoon, bakkan bu ci ne, dina biral sag dund. Maanaam, « 1883 toqi deret. Ak benn. Bunu fàtte benn toqu deret boobu. Bunu ci fàtte benn, sax. »
Waaye, kim ci tànn doy na misaal ñeel way-lab yépp. Li ko waral mooy ne, kooku, dub como. Mukk ! Soxna Kinne Gaajo mi Bubakar Bóris di nettaliy jaar-jaaram ci téere bi, ab taalifkat bu mag la woon, siiwoon lool. Gis ngeen, soxna soosu, turam wër na àddina ndax rafetaayu xalimaam ak solos mbindam. Aka xareñoon ! Ndeysaan, bu dul woon tolof-tolof yim daan jànkoonteel, kenn waxatu ko tey. Bare na ñuñ fiy kañ ak a tagg te Soxna Kinne Gaajo xoolu leen sax. Waaye, ay nattoo ko gaaraloon ba mu àggoon ci di jaay boppam guddi gu nekk ci benn goxu Ndakaaru – Caaroy. Laaj bi bindkat biy laaj ci téere bi, « Taalifkat walla lagara ? », loolu lay wund. Ndege, Soxna si, ñaar yépp la boole woon.
Moom sax, Kinne Gaajo ci boppam, jéggi woon na loolu lépp. Ci dëgg-dëgg, moom daa bokkoon ci nit ñu kéemaane yooyu nga xam ne, bokkuñu ak nit ñi doxalin. Foo ko fekkaan, ciy feemi boppam la daan deme, di ci doxe, di ci waxe. Feemi boppam kese, nag ! Maanaam, nit ku moomoon boppam la ; dara tënku ko woon te tënkuwul woon lu dul ci li ko safoon. Bu yeboo ñu ne, Kinne Gaajo, amul woon tiitukaay. Moo tax bindkat bi ne, « Kinne Gaajo masul a def leneen lu dul jéem a xàll aw yoon. Yoonu boppam. » Looloo tax ay dëkkaaleem ak i xamaaleem jàppe woon ko ni ku ràkkaaju, ku yenuy dàllam, maanaam ab dof.
Jaar-jaar bu doy waar boobu la xaritu-ndawam, doomu-ndeyam ji Njéeme Pay, di nettali, gannaaw ba mu réeree (ak i taalifam yu bare) ci géej gi. Mu mel ni ku nuy fàttali mennum Dawid Jóob mi fi woon : « Mu mel ni kon Dawid Jóob ak Kinne Gaajoo bokk àtte foofu. »
Njéeme Pay, taskatu-xibaar la woon. Mi ngi ame woon lijaasam ci lekkool bu mag boobu ñu duppe Cesti. Ku xareñoon lool ci liggéeyam la. Cib rajo biñ moomaloon seen bopp, moom ak i àndandoom, la daan liggéeye. Rajo ba, Péncoo FM la tuddoon. Ndegam moo dencoon kayiti xaritam yi, Njéeme Pay dafa jàpp ne, sas la ci moom : « …sas nañ Njéeme ». Loolu moo ko tax a yéene biral taalifam yu am maanaa yi mu fi bàyyi, ba noppi « … xamal askan wi kan moo doon Kinne Gaajo… » ndaxte, « Àddina ba àddina daj, amul ku sañ ni moo ma gën a xam Kinne Gaajo. » Lim ko dugge mooy fexe ba àddina sépp xam kan moo doon, dëgg-dëgg, Kinne Gaajo. Njéeme daal, tawax na temm fas yéene noo nettali Kinne Gaajo. Konte, Njéeme Pay, sàmmonte na ak kóllëre gi doxoon ci digganteem ak ndem-si-Yàlla ji, xaritam.
Fi Njéemey daanele nettaleem bi la ko keneen di aw, jël kàddu gi, jokk nettali bi. Loolu, nag, ci feemi bindkat bi la bokk. Ndege, aw-awley nettalikat ci téereb nettali, du lu bees ci mbindiinu Bóris. Njëkk na koo def ci Doomi Golo. Ndaxte, xew-xew yi daan am ca Ñarelaa, góor gi Ngiraan Fay mi doon xaar bésam a nu leen jëkk a jottali laata muy faatu. Gannaaw gi, Aali Këbóoy mi ñépp jàppe woon dof (nees jàppe Kinne Gaajo itam), moo mujje àggale li nu Ngiraan doon nettali.
Nettalikat biy aw Njéeme Pay ci Bàmmeelu Kocc Barma, jigéen la ni moom. Te, ndeyu-mbill gi ci boppam, Kinne Gaajo, ca barsàq ja mu nekk, mooy wéyal nettali bi… Moom la sax de. Baatam beey bëtt suuf si ko sàng ca bàmmeel ba mu roñu, di jib ba ci téere bi. Noonu, mu daldi dekki, di nu xamal ay jaar-jaaram ak i yëg-yëgam. Jàngkat bi, nag, mënul lu dul topp bindkat bi cib « dóor-dàqe » bu dul jeex. Mel ney àndandoo yuy dem ba yàgg, réeroo ; ku ci nekk di wër keneen ki. Ndaxte, yuq gi lal Bàmmeelu Kocc Barma yépp, ci diggante ñaari way-jëmmal yooyu – Kinne ak Njéeme- la ràbboo. Waaye, yemu fa de. Déedéet ! Dangeen a desee xam Bóris rekk. Waaye aka cee aay ! Moo taxit, defatina mëninam. Day wër-wërloo ak yow, naan la « … naxee-mbaay… ». Noonu la lay def, di la wommat, yow miy jàng téereem. Ruq-ruqaan bu nekk mu dugal la fa ; dëkkoo-dëkk mu wërloo la. Tey. Démb. Ëllëg… jamono yépp lay boole ràbb, fu ne mu yóbbu la fa. Moom daal, tëralinu mbindiinam a deme noonu, xoromu lool nag !
Way-jëmmal yiy jëf ak a jëflante ci téerey bindkat bi, mëneesul a xam fum leen di loqatee. Dafa di, ñoom, dañuy méngoo ak jëmm yees leen di melal ba ñu faf mel niy nit dëggantaan. Sàllaaw ! Te, ku la ci gën a am maanaa, nga ne kii. Jëlal taskatu xibaar bu xereñe bi te gëm liggéeyam, « Te surnalist bi, liggéeyam du dara lu dul taataan i xibaar, siiwal leen. », doy na firnde. Walla nga xool kiy mbubboo surnaalist, di mbuxum ak a jaayu ngir lu mu def ci poosam ba mu dëll. Mooy ku njublaŋ kooku, te mu fexe ba yoxosu, dugg ci biir surnaalist yi, fexeeti ba bokk ci seen i njaatige yi gën a am doole ; kooku noonu rekk demoon bay noggatu politiseŋ yu ñàkk-jom yi, « Te kilifa gu fi am alal mbaa bayre mu luqati say mbóot, ni la soo ma joxulee nàngami milyoŋ ma def sama liggéey ». Waaw, kii nga xam ne nag, taal fitna rekk a ko soxal, « Nun surnalist yi nag, na ma Yàlla baal waaye liggéey bu doy waar lanuy def : su musiba dalee ci kow askan wi, lu mu gën a réy, gën a metti, nu gën a raatukaan. » Waaye, geestul it liggéeykatu bànk bu maandu bi, walla waxambaane wu lafañ wii moroomam yiy tooñ,« Am na ñu ma doon kókkali, naan booy bii bumu nu sonal, lafañ doŋŋla. » Nanga xool yit politiseŋ yu ñàkk faayda yi. Nóoxóor yi nga xam ne, seen biir doŋŋ a leen jiital, tax ba bindkat bi (mën a tooñ ba dee !), boole leen ñoom ñépp, waa Nguur geek Kuje gi, di leen ñaawal,« Yëf yi powum mag doŋŋ la : kenn du taxawal pàrti ngir defar sa réew walla jëmale ko kanam. »
Mu am it jeneen jëmm ju am solo ci nettali bi, moo di ndeyu Kinne Gaajo, jigéenu kaw gi, di néew-ji-doole ju ñàkk lépp ba mu des jikko ju rafet ak jom, « Moonte Yaa Ngóone, lim ma won moo doon ne ngor, tabe ak njub, fépp fu suuf si ŋàyyeeku goqiy doomi-aadama, soo demee fekk leen fa. »… Xanaa du noo ko gisandoo ? Ndax deesul a fekk way-jëmmal yu ni mel ci mboolem-nawle mi ? Konte, mel na ni, Bubakar Bóris Jóob du cib maaliforo lay tabaxe ay way-jëmmalam,
Ñi mu nuy indil ñépp, dañuy mat li mu leen soxlaa ba jëmmal leen. Ni tëgg biy naxanteek wurus wi, walla tabaxkatu ndaa biy mooñ banam, « Noo mënti def, fàww nga gajafal ban bi, di ko mocc, di naxanteek moom, daanaka, ba mu miin sa nuggaayu loxo, nooy nepp, ni nemm, lu la neex nga def ko ci. Soo nee : ‘Amoon na fi’, mbooloo mi ni tekk di la déglu, bala ngay sañ ni : ‘Fa la léeb doxe tàbbi géej, bakkan bu ko njëkk a fóon tàbbi Àjjana !’ dinga wax lu set. Wax lu set mooy rekk : teqale, tasaare, ràbb, ràññee bu baax kañ la fen di jur dëgg ak kañ la dëgg di yées fen. Mooy : jëmbët fulla ci sa liggéey – bind liggéey la war a doon – te lu mu metti metti nga muñ ko. » Liggéeyu bindkat bi daal, duy caaxaan walla lu yomb !
Bóris bëggul lu yomb, utul lu yomb. Moo tax, way-jëmmal yi muy tabax làmboo maanaa jees leen xame. Li koy gënatee màndargaal mooy ñaar ñi gën a yées jikko ci Bàmmeelu Kocc Barma : surnalist bii di Lamin Jàllo ak politiseŋ bii di Ngañ Demba. Ndaxte, ñoom ñaar ñooñu kat, li ñuy bon a bon yépp ci jikko, ñoo ciy tamit, ñi ci ëpp xorom, neex deret ba, ñàkk leen a bëgg day jafe. Ndax Bóris jëlul ay nit dëggantaan, ñu xam leen am déet, dugal leen ci téereem bi ?
Bokk na ci màndargay téere bi, ñenn ci way-jëmmal yi bokk ci way-labi gaalug « Joolaa bi ». Fës nañ ci téereb nettali bi lool, sax. Nde, bindkat bi dina dem ba am ñu mu ciy tudd seen i tur dëgg, ànd ceek kersaak yëg-yëg gu réy, ndax li mu leen xamoon, moom ci boppam, ci bi ñuy dund.
Xawma kan, waaye kilifay nguur gi, ñoom, Bóris moyuleen ci téereem bi. Waaye, moo yey xalab leen. Ndax, kat, ñooñu, defuñu lu dul féex, ñàkk yitte, ñàkk aajo, doyadi ba nga ni lii lu mu doon ! Rax-ci-dolli, ñoom ñooñu, ñooy ndeyi-mbill gi, ñoom ñi sàggan ba musiba bu ni mel dal ci kow askan wi. Ak seen yambaraay ! Ak seen cuunewaay ! Ñu waroon a walluji way-lab yi, génne leen ci seen njàqare ji, waaye ñu nooyal ba ñooñu mujjee dee. Bu nu waxantee dëgg rekk, ñoom politiseŋ yi, ci yeneen i itte lañ nekkoon. Ki koy firndeel mooy Seneraal bi làngi woon ca coroom ba, jamono ji jéyya jiy am. Te, boobu, kenn ñemewu ko woon a gëtënsi, fa mu doon gundaandaat, di ko yëgal balaa ba amoon ca géej ga.
Waaye, du njiit yi kese ñoo sikk. Askan wi tamit, kenn demul ñu des. Nde, mooy la waa ji waxoon rekk, askan wu nekk, njiit ya mu yeyoo lay am. Réew moo dem, na askan wa mel, noon lay njiitam mel ndax ca askan wa lañ soqeekoo. Bu ko defee, cuune, yaafus ak càggan yi kilifa yi àndal ba tax jéyyab Joola bi dikkal nu, dees na leen fekk ci askan wi. Loolu la nettalikat bi xam ; ndax ku mën a seetlu la ndeke. Moo tax, deñul ciy sulli mbóoti askan wu déggadi wii, tigi, « … xoolal ma kalandoo yi, njaga-njaay yeek kaar-rapit yi, fu leen neex taxaw, ku ci alkaati laaj say kayit nga tàllal ko kayitu téeméer gu tilim mu lem denc, ni la soo ñibbee ngoon nuyul ma Jekk-Tànk ! »
Doxalin bu ni mel, nag, warul a bett kenn. Ndaxte, dara yàqul Senegaal lu dul yëfi maa-tey ak maslaa bu ëpp. Nde, Senegaal mooy réew moo xam ne« … lu neex waay mu def te dara du la ci fekk ! ». Bi Joolaa bi suuxee ak léegi ba Njéeme Pay di nu ko nettali, am na daanaka 20i at. Waaye, la woon, fa woon, na woon. Jikko yi soppeekuwuñ. Moom, kay, ndax yéesul sax lees di laaj. « Lu fi xewati sama ginnaaw ? Pólitig rekk. Ndékkee pólitig, añe pólitig, reere pólitig. Kon, ci gàttal : dara lu bees xewu fi. Masàmba randu, Mademba riigu. Waaye Mademba, dañ koy wax nag te dee, masutoon a xalaat ne bés dina ñëw mu ne faax ci jal bi. Fit wi rëcc, mook soxnaam ñuy giroo cere ji, di ko caxat-caxatee, ku ci gën a fëqle sa moroom nga ne kii la ! ». Jikko de, dinañuy wax ne laago la ! Te, laago du wér. Am déet ?
Nun nag, njort nanu bu baax ne, ci gis-gisu Bóris, tóoxidóoni bu « Joolaa » bii, amul lu ko gën a ñàng : « Bi Senegaal dee Senegaal ba tey, dara masu fee xew lu ëpp solo suuxu Joolaa bi ». Monte, ñakkul ne, xew-xew yooyu yépp, lenn rekk lay wund : dàq ganaar, waxaale sa soxla. Maanaam, dafa mel ni bindkat bi day sukkandikoo suuxu Joola bi ngir xamal nu leneen : ngir tey gëstu bi muy gëstu ñeel aadaak cosaanu askanam.
Uséynu Béey
(Ñaareelu pàcc bi feek i fan) | Defuwaxu |
https://www.defuwaxu.com/2002-atum-suuxu-joolaa-bi/ | 2002, ATUM SUUXU JOOLAA BI
Bërki-démb 26 sàttumbar ci atum 2020, “Bateau le Joolaa” def na 18i at ci biir géej. Daanaka ñaari-junni nit ñàkkoon nañ ci seen bakkan. Te mujjagul fenn, ay daan amaguñ ci. Moonte kenn mësula gis jéeya ju tollu nii, mu waroon a tax askan week nguur gi taxaw ngir leeral ko. Dañ koy fàtte ba bés bi dellusi, ñu amal ay ndaje, ne fay dige yoo xam ni, suñ fay jóge mu yem fa. Aa, nun askanu Senegaal, ni nu néewalee dafa jéegi dayo.
Ñi ñàkk seeniy mbokk a ngi wéy di naqarlook fàttaliku, nguur ngi di wéy di dige jàppale ak teg i daan ña sooke suuxu Joolaa bi. Naam, nguur nga woon ca jamono jooju taxawaayam matul woon benn yoon, waaye warul tax nguur yi ko wuutu ni yàcc, ni yasar.
Ñi ëpp ci askan wi yaakaaroon nañ ni nguur ngi ak àttekat yi dañ fay doxe wone seen mënin ak seen fulla waaye bun ko mën a waxee noonu fa la léeb doxe tàbbi géej ndax dige yu dul jéex te lépp naaxsaay.
Ci kàdduy Ablaay Jóob, jawriñ bi yor aadaak cosaan, dees na taxawal “Mémorial le Joolaa” jagleel ko way-lab yi ngir kenn bañ a mës fàtte lu tiis loolu daloon réewum Senegaal ci sàttumbar 2002. Buñ delloosi woon xottu gaal gi, nag, ci lay dàq ndax way-ñàkk yi dinañ mën a dëj dëgg-dëgg seeni mbokk ; dina giifal it lu mu bon-bon meru askan wi ñeel nguur gi ak ñépp ñi seen càggan jur lu ni mel. Noonu sax la ko Bubakar Bóris Jóob di waxe ci Bàmmeelu Kocc Barma(aux éditions EJO, 2017).
Ndey Koddu FaalPlus de publicationsBiographieNdey Koddu Faalhttps://www.defuwaxu.com/author/ndeykoddufaal10/21EELU FÉEWIRYEE : BÉS BI ÀDDINA JAGLEEL LÀMMIÑ WEES NÀMPNdey Koddu Faalhttps://www.defuwaxu.com/author/ndeykoddufaal10/SËRIÑ AMDI MÓODU MBENDA FAAL WÀCC NA LIGGÉEYNdey Koddu Faalhttps://www.defuwaxu.com/author/ndeykoddufaal10/BÉSUB NJÀNGUM XALE YU JIGÉEN ÑINdey Koddu Faalhttps://www.defuwaxu.com/author/ndeykoddufaal10/MISS LITTÉRATURE SENEGAAL : NEEX XEL, RAFET KÀDDU | Defuwaxu |
https://www.defuwaxu.com/mag-sama-gor-du-ragal-du-wor/ | Bataaxalu Saalif Keyta ñeel IBK
Ci tekkib Paap Aali Jàllo
KÔRO (mag sama),
Jàmm ak salaam ñeel na la. Sa rakk a lay nuyu, di la ndokkeel, di la jox sa wàccuwaay.
Ginnaaw loolu, xamal ni kat, sa mbokku cosaan mi nga bokkal maam, di sa mbokku aada, moo namm a waxtaan ak yow tey. Bataaxal bii ngay jàngsi, mi ngi bawoo cib maxejj bu bëgg réewam, mu jaral ko lu ne, fu ne, te xaaru ci kenn walla lenn, muy xaalis walla ndombog-tànk. Duggewuma ko wanewu. Te yit, jubluwuma ci ŋàññ la, walla di yàq sa der. Nde, doo sama noon, te noonoowuma la ; doo sama wujj, te wujjewumaak yow. Tamit, rambaaj walla naaféq taxumaa jóg. Kon, jàppal ni bataaxal bii, jàmm rekk la wund, ñeel nekkinu Mali gi nu bokk ak i doomam, te nga boole leen jiite. Bu ko defee, naŋ ko jànge xel, bañ koo jànge xol.
Kôro,
Liy xew ca bëj-gànnaaru Mali metti na, tiis na. Xanaa gisoo ni ñuy reye ndawi Mali yi, di saam seeni néew ? Ndege, biir làrme bi, ndaw yaa ci ëpp, bés bu nekk ñuy jaay seen bakkan ngir seen réew. Jigéen ñaa ngiy ténj, jirim yeek baayo yi di gën a bare, yaakaari way-jur yi di tas. Foo dem fekk fa dëj. Ndaxte, ay doomi jàmbur, mag ak rakki jàmbur, jëkkëri jàmbur ak pàppay jàmbur ñoo fay dee. Boo weddee li ma lay wax, dugalal sa ñaari doom yi, Buuba ak Karim, ci làrme bi, yabal leen ñu xeexi. Bu booba nu xool ba xam ndax dinga nelaw am déet. Waaye, ginnaaw kenn ci seeni doom, mbokk walla jegeñaale deewu ci, seen yoon. Yëgalu leen ko sax seen yaram. Moo tax, ci jamonoy tiis ak naqar jii, say doom sañ a salfaañe alalu réew mi, di ko pasar-pasare. Ñu ni déet-a-waay, say way-yëddukat di yaataayumbe ak a gundaandaat, di jël lu tollu ci 100 walla 300i milyoŋ ci sunu koppar di ko yàq ciy aniwerseer ak i caaxaan. Ngeen fàtte askanu Mali wi nga xam ne, sonn na, tàyyi na. Nit ñi lott nañu, tumuraanke, xiif, mar ba nga ne lii lu mu doon.
Ay waay ! Yërëm nu boog, kôro !
Àddina sépp xam na ni Farãs a sooke jéyya ji xew ca bëj-gànnaaru Mali, di fa reylu ay ndawi réew mi. Xanaa gisoo ne seeni moroom yu Farãs di fey ci suuf ñoo leen di faat bés bu Yàlla sàkk ? Dafa di, nag, lu jiin Njaag a, te Farãs mooy Njaag. Te sax, yow ci sa bopp, dara umpu la ci. Yaa gën a xamaatoo ni Macron, njiitu Farãs, ak i ndawam ñoo ngemb ay saay-saay yiy mbubboo raaya Mali, di wootewoo bëgg-sa-réew ba noppiy faat ay doomi Mali bés bu nekk. Xam nga xéll ni Farãs mooy seytaane bi leen di jox i gànnaay, ñuy fetal doomi réew mi. Ma ni, benn jiyaadis amul Mali waxatuma laak terorist. Ay kàcci kese la ! Te, taskati xibaar yu baree ngi leen ciy jàppale. Dafa doy nag !
Aa, Kôro !
Tee ngaa jéngu, tekki buumu njaam gi la goneg Farãs gi takkal. Mbaa du Macron dafa këf saw fit ? Nga topp ci moom nig geen. Fuñ la fekk yaa ngi lëngook moom ngir wane ni ay xarit ngeen. Yow tamit, xamal nag ne doo moroomam. Kii nga xam ne ku bës bakkan bi meew génn ci, lu tax ngay nangoo wéy ci waawam ? Xale boobu ngay sibooru de, mooy reylu say ndawi réew bés bu nekk.
Aa, Kôro !
Yow wute ngaak nun de ! Ndege, yow tubaab bu ñuul kukk nga, dib doomu Farãs, làq sa paaspooru Farãs. Xam naa yit ne am nay artist yu lay jàppale. Duma tudd seen tur ; waaye sañ naa ne ñenn ci ñoom Gàmbi lañ fekk baax, dëkkuñu fi. Bu Làmbaay naree tàkk, yaak ñoom ay ànd fàq, ngeen làquji Bànjul walla Pari, yóbbaale seen njaboot. Kon, bu réew mi tàkkee, nun ñi amul fun làquji nooy xal a sonn, nooy dee. Ngalla-waay, buleen taal sunu Mali gii, ndax ñu mel ni man ak baadoolo yi fiy yeewoo Mali rekk lan am. Ndeysaan, dafa di sax, sa yoon dafa nekkul ci nun. Moom kay, nu dund walla nu dee nga yemale. Lu tax faalewoo nu, nun ñi la fal, nga war noo aar ? Metit wi, nun rekk noo koy yëg. Moo, ndax jotul nga yëkkati sag kàddu, xamal askan wi li xew dëggëntaan ? Ndeysaan, dangaa ragal say kàddu juuyoo ak bëgg-bëggi liir boobuy jiite réewum nootaange mi, Farãs. Lenn rekk a la soxal : wéy di toog ci jal bi cig ndimbalam, duy say poos ba ñu fees dell, yow, say mbokk ak ñi ànd ak yow. Ma ni la, nag, yaa wayadi dëgg-dëgg ! Yow yaa ñàkk gis-gis ! Boo geestu woon tuuti sax, dinga xam ni, yow, Keyta, waroo ragal, waroo wor askanu Mali.
Yaa gàcceel say maam ! Xanaa danga fàtte ni Keyta nga sant ? Sunu santu maam ja, jàmbaar ji, Sunjata (buuru Mali ciy ati 1236 ba 1255). Cëm ! Jàmbaaru Kirinaa ngoog ! Gone gi duma woon jinne Sumaaworo. Kii daawul tiit, daawul daw. Xamul woon sax fu tiitukaay di nekk ci nit. Kon, ku nàmpe ci meenum Sunjata, bokk ci giirug Keyta-Keyta yi, waroo ragal. Tey ngay maas nii. Cim mbay ! Xanaa xamoo ni, Sunjata, ak li mu doonoon buur yépp, askanam a ko faloon. Nguuram du woon rekk ndono. Cib demokaraasi bu bir la nguuram lalu woon. Waaw kay !
Ndege, démb, kuñ ci falaan, cim pénc lañ la tànne, ci kow sàrt bu leer. Rax-ci-dolli, ndaje ma faloon Sunjata dafa tëraloon ab sàrt bu amoon taxawaayu ndeyu-àtte, ci atum 1236. Mi ngi tuddoon sàrtu Kurukaŋ-Fugaa, te amoon lu tollu ci 44i dogal. Kon, nun amunu ku nuy ñee. Nga war cee jàngat ñaari mbir. Benn, sunu njiit yu njëkk ya, duñu woon ay buuri ndono, askan waa leen daan fal cim pénc. Ñaar, duñu woon buur di bummi, di jaay nit ñi doole ak a def lu leen soob. Waaye dafa amoon aw yoon wu leen tënkoon, tënk réew mépp ak ñi ko jiite woon, réew mépp a àndoon tënku ci sàrtu Kurukaŋ-Fugaa. Lii mooy sunu aaday maam. Te yow it dañ laa fal, aw yoon tënk la, muy ndeyu-àtte réewum Mali.
Wànte, doo buur, kôro. Doo buur, de ! Xam ko bés niki tey. Moo, lu la tee roy ci maam yi, dekkil cosaan ? Ndax gis nga ne, demokaraasi bi ñuy soow, sunu maam yu jàmbaare woon yooyu ñoo ko njëkk a saxal, suuxat ko ? Sunu moomeel la. Tey, nga nasaxal ko nii, noon bi jaare ci, yàq réew mi yaxeet. Waaye, nag, ku xeeb juddoom, wàññi darajaam ; te ku xeeb sa cosaan, ñu xeebal la ko.
Bu dee li la say mbokki Mali yi dénk dafa diis ci yow, delloo leen seen moomeel ! Bu dee danga nar a boqu Kulubaa di lox, wàccal jal bi te ba kook ku am fitu def li war. Boo ragalee ne jàkk Farãs ak i njiitam wax leen dëgg, demal sa yoon ! Boo mënta yor réew mi, jóge fi ! Mali am na ay góor-Yàlla yu gëm seen bopp, xam liñ doon, bëgg seen réew, am xam-xam bi ak mën-mën bi, te am fitu yor ko, jàmmaarlook noon yi, defaraat réew mi. Boo demulee, nag, lu la ci fekk yow la.
Sàmmal sag ngor te bañ a gàcceel sa bopp. Ndaxte, kàddug maa demal sama bopp moo gën a rafet kàddug dañ maa dàq. Kon, fexeel ba bu kàddug gàcce googu gàkkal sa tur ëllëg. Ndaxte, suba du añ du reer, waaye dees koy sóoraale. Dëgg neexul. Bàyyi ci xel.
SA RAKK, SAALIF KEYTA | Defuwaxu |
https://www.defuwaxu.com/sigaret-baaxul-waaye-afrig-la-yeese/ | SIGARET BAAXUL… WAAYE AFRIG LA YÉESE !
Fan yii weesu, Marie Maurisse, ab taskatu xibaar bu fekk baax Siwis, bind na bataaxal bu jar a bàyyi xel. La muy ciy nettali mooy ñaawtéef yu këri-liggéeyukaay yu mag yiy jaay sigaret ci réewi Afrig yiy def, te sunuy gornamaa ne yàcc di leen seetan.
Tóx baaxul, loolu dëgg gu wer péŋŋ la, kenn sañu koo werante. Képp ku koy def, sa bakkan a ngi ci xott, dina la feebarloo, gàttal say fan. Teewul bitig boo dugg Senegaal mu ngay jaay sigaret ; li am ba am moo di ne nguur gee ko daganal, di ci jël moyaal. Li ñu Marie Maurisse di xamal nag, teg ko ci ay firnde yu leer nàññ, moo di ne xeetu sigaret yi ñuy jaay Afrig, ñoo yées fopp yi ñiy jaay Ërob, ca réewi Tubaab ya. Mën nan koo metitlu waaye warunoo bett ndax Afrig yàgg naa doon ‘’Mbëbësu” Ërob. Kolobaan gii, boo fa doxantoo, dinga fa fekk ay jali jali fëgg-jaay, maanaam ay yëre yuñ sol Ërob ba sànni leen ci mbalit mi. Yàggul dara, daaw-jéeg rekk, lanu dégg ni esãs ak gasuwaal bi ñuy jaay fii ci Senegaal ak ci yeneeni réewu Afrig, kenn sañu leen a jaay Fràs walla Almaañ ak ñoom seen. Lu ko waral ? Xanaa seen mbon ci wér-gi-yaramu doom-aadama.
Bi ñu siiwalee li Marie Maurisse bind, Philip Morris, këru liggéeyukaay gu mag gi ubbi fii Senegal ab isinu sigaret, daldi nay tontu. Ñaari mbir a jar a fësal ci li mu wax : bu jëkk bi moo di ne Philip Morris weddiwul ni sigaret yi muy jaay Senegaal ñoo yées yi ñuy jaay Ërob ; ñaareel bi, nag, mooy, sunu wér-gi-yaram gi ñuy fowe, nee na ci li ko nguuru Senegaal may la ko teg. Waa OMS, kurél gi ñu dénk lépp lu jëm ci wér-gi-yaram ci àddina si, firndeel nañ ni fileek 2030, limu tóxkati Afrig yi dina ful ñaari yoon. Ërob moom, tàmbalee naa xeex ak doole sigaret, ngir aar ay ndawam, fexe ba ñu bàyyee tóx. Looloo tax defarkati sigaret yu mel ni Philip Morris jàpp ne liggéey ak Afrig moo fi sës, sunu réew yi amal leen lool solo. Ci gàttal, nun nooy seeni nooy-neex, seen yoon newul ci sunu wér-gi-yaram. Bu sunuy njiit amoon fullaak faayda, yittewoo seen bànneexu askan, neneen la mbir miy deme. | Defuwaxu |
https://www.defuwaxu.com/ndam-lu-saful-xorom-saful-suukar/ | NDAM LU SAFUL XOROM, SAFUL SUUKAR…?
10Dibéer yemook ñaar-fukki fan ak ñeent si weeru Féewaryee, la waa réew mi doon tànn ki leen war a jiite ba atum 2024. Waaye, dafa mel ne li mu jur ci werantee ëpp li mu jur ci jàmm ji ñu xame Senegaal. Ndaxte, woteb njiitu réew bees génn, ñaxtook fitna lañ ci gën a ràññee. Te yit, ngirte yi àttekat bii di Demba Kànji siiwal, waa kujje gi, kuréli way-moomeel yeek li ëpp ci askan wi naqarlu nañu ko ; ndax nee nañu ag càcc gu leer nàññ la. Kon, woteb ren bi, bu yéesul ci wote yi fi jot a am ba léegi, bokk na ci yi gën a taq suuf. Looloo waral lawax yi féetewoo kujje gi dàq xàjj-ak-seen, booloo doon benn niw say, lànk ne nanguwuñu ndamal Maki Sàll li. Moone de, yoon may na bépp wutaakon mu kalaame ci ndajem ndeyu àtte mi, bu gisee ni wote bi am nay jalgati yu fés. Waaye, bank nañu seeni loxo, boq golo gi, ne dee duñu dem ci kanamu Ndajem ndeyu-àtte mi di fa jooytu dara. Lees ci war a jàngate mooy ne, lawaxi kujje gi amatuñu kóolute ñeel aji-àtte yi. Naka-jekk, dañoo wone ay yooni yoon ne ñoom Maki Sàll la ñu fi nekkal ak ay bëgg-bëggam. Muy lu doy waar ci demokaraasi réew mi te jar a naqarlu. Te nag, àddina sépp a ngi nuy may nopp, ne nu jàkk di nu xool. Wax dëgg, Makeek demokaraasi, mi ngi mel ni Yàllaak yaali. Li koy firndeel mooy ne, saa yu jëlee dogal walla nu génn ciy wote, coow li da naan kurr. Lim yi tukkee ci woteb njiitu réew mi jeex, daanaka moom la ay njegeñaaleem ak i farandoom biraloon ca njëlbéen. Mu mel ni aji-àtte yi defuñu lu dul dëggal lim yooyu.
Yatma Jóob | Defuwaxu |
https://www.defuwaxu.com/can-2021-kub-baa-nga-woon-ca-seeju-saajo-maane-delloo-mbattu-ca-ndaa-la-mu-naane/ | CAN 2021 : Kub baa nga woon ca Séeju, Saajo Maane delloo mbàttu ca ndaa la mu naane
Bàmbali, ci diwaanu Séeju, dalal na Kubu Afrig bi Senegaal jële woon ca Kamerun ak doomam jii di Saajo Maane. Jëwriñ ji Mataar Ba yékkati na fay kàddu, wonale kub bi Jaraafu Séejook waa Bàmbali, teg ca ni Saajo Maane nekkee royuwaay ci réew mi. Ginnaaw loolu Saajo Maaneek i xaritam amal nañ fa joŋante xaritoo, àndoon ceek Papis Demba Siise, Allaaji Useynu Juuf ak Mbay Ñaŋ. Ña nga ko amelee woon fa lépp tàmbalee, bayaal ba doomu bàmbali ji doore futbal. | Defuwaxu |
https://www.defuwaxu.com/xibaari-taggat-yaram-7/ | XIBAARI TÀGGAT-YARAM
KUPPEG TEFES
Mamadu Jàllo, tàggatkatu ekibu Senegaal bu kuppeg tefes bi tànn na ndaw yi mu war a yóbbu fa Irã ngir amal fa ñetti joŋantey xaritoo, bési 19, 20 ak 22i ci weeru desàmbar wii. Joŋante yépp moom ak Irã lay doon ca diiwaanu Teherã (Téhéran).
NDAW YI MU TANN
Góol : Alseyni Njaay ak Useynu Fay.
Defãsëer : Mamadu Silla, Papaa Móodu Ndóoy, Baabakar Ñaŋ, Baabakar Faal, Seydinaa M.A. Gajaga.
Miliyë : Maamur Jaañ, Séydinaa Isaa Laay Seen, Amar Sàmb.
Ataakã : Rawul Méndi, Séydinaa Manjoon Jaañ, Suleymaan Koli, Suleymaan Baaji.
ABDULAAY SIMAA
Saa-Senegaal bi moo ngi wane xarañte ca ekibam boobu di Rangers FC fa Ekos. Fi mu nekk nii, moo ngi ci 14i bii yu mu dugalagum. Ndax loolu dina doy ngir Aliw Siise wóolu ko ci CAN bii ñu dëgmal ? Kenn xamagul. Lu leer daal mooy ni soxlees na ci ekib bi ay ataakã yu xarañ ci kanami kã yi.
LÀMB JI : MÓODU LÓO AK BOY ÑAŊ NAROON NAÑU SONGOO
Démb ci gaawu gi 15i Desàmbar bi la ñaari mbër yi doon amal seen jàkkaarloo bu mujju laata seen bésu bëre 1 sãwiyee 2024.
Ci jàkkaarloo bi, doomu pikin bi dafa fekki Móodu Lóo di nappanteek moom, ñuy sannantey kàddu ci suuf jekki saay rekk doomu Parsel bi daldi koy buux. Ba loolu amee ñu nar a jàppante foofu faf ñenn ca ña ànd ak ñoom ak ca njiit ya dox seen diggante. Yu ni mel dees na wane ni ñaari mbër yi pare nañu ngir neexal bés bi. Waaye nag, lu jar a yamale la laata muy jur lu ñaaw. | Defuwaxu |
https://www.defuwaxu.com/nakk-kayitu-juddu-gi-nag-ba-kan/ | ÑÀKK KAYITU-JUDDU GI NAG, BA KAÑ?
Ayu-bés yii weesu, yéenekaay yu bare dañoo xéy fésal ci seen xët bu njëkk xibaar bu kéemaane. Waaw, li nu ko dugge woon mooy xamal askan week Nguur gi ne lu mat junniy ndongo ak lu teg amaguñu kayitu-juddu. Déggal ma lii rekk ! Te lees war a xam moo di ne ndongo yooyu, looloo leen di tee bokk ci joŋante yi leen di may lijaasa biy firndeel seen njeexitalu njàngum daara ji féete suuf. Te moonte ñoom matale nañu seen njàng.
Lu waral loolu ?
Xanaa càggan. Càggan doŋŋ.
Nee ñu Pikin gii rekk, limu gone yooyu ëpp na junni. Ndeysaan, njàqare ak tiis dikkal na leen te ñoom de, doonu ci dara ba dara booloo jeex. Xamalees na nu itamne ci lekooli Pikin yi ba tey, téeméeri xale yoo jël, ci xayma, ñaar-fukk ak juróom yi binduwuñu. Ndaw lu yéeme, cim réew moo xam ne nee na yokkute lay diir ! Moo, ndax am réew dina am yokkute su fekkee ni njàng mi sooy na ?
Déedéet.
Dafa di, yokkute walla naataange, ci liggéeyu doomi réew mi rekk la mën a aju. Te bala liggéey boobuy sotti, fàww nu yar gone yi, yiir leen, yokk seen xam-xam, def ci ñoom yëg-yëg ak mën-mën yiy tax ñu bëgg seen réew, fas yéene koo jëme kanam. Kon, réew mu am fulla, farlu te xam jëmuwaayam, du sàggane ay doomam. Waaye Senegaal gii, kenn du ko raw ci wàllu càggan, dafa mel ni sax aada la fi.
Te li gënatee doy waar ci mbir mi, mooy ne du guléet ! Daanaka at mu Yàlla sàkk njàqare gu ni mel, diiwaani Senegaal yépp dañu koy jooytu. Bu ko defee, mënees na wax ne, ci fànn googu, ‘’Pikin yi’’ dañuy gën di baree ka law ci sunu biir gaal gi !
Xanaa lii mooy jur doom sànni ! Ndax càggan mën naa weesu lii ? Waaw, lii nag ba kañ ?
Waaye lu jiin Njaag a te way-jur yi ñooy Njaag. Naka la nit di jure doom, di ko dundal, di ko toppatoo, di ko yar muy màgg, nga ameel ko àqi teyam ak ëllëgam, ba noppi nga ne doo ko wutali këyit yi koy màndargaal ci biir nit ñi, fépp fu mu mën a dem ? Rawatina ci jamono yii nu tollu, di jamonoy mbind, jokkoo ak xamtéef ? Yenn yi kat, xel mënatu koo nangu ndax ñépp a xam, daanaka, ni Dunyaay doxe léegi. Ci dëgg-dëgg, lii du dara lu dul xamadi, xayadi ak càggan gu jéggi dayo !
Waaye am na leneen lu mat a laaj te nu war koo joxoñ yitam : naka la sëriñi daara yi, njiiti lekool yeek espektëer yi àttanee seetaan lu ni mel booba ba léegi ? Moone de, ndongo yi dinañu toog di jàng 6 at laata ñuy àgg ci kalaasu eksame bi. Ci diggante ba ñuy dugg lekool ak léegi, at mu nekk dinañ bindu. Waaw. Ndax sëriñ daara yi, njiiti lekool yeek espektëer yi def nañu seen liggéey ni mu ware ? Lan lañu doon xoole ba lii di am ? Lu taxoon ñu ñàkkal solo jéyya jii ba xëy bés musiba mii ni këtt-ni-jonn ci seen kanam, ñu mel ne ñu ci am mbetteel ? Fii de, mel na ni mëneesu fee lay ñàkk xam, xanaa ! Càggan taxawati, ne nu : naam !
Gaa ñi ŋànknguur gi tamit, kenn du ñoom.
Jawriñ bi yor wàllu njàng meek njàngale mi moo waron a jël ay matuwaayam ba lii bañ a am. Jawriñu biir réew mi tamit waroon naa def dara. Warees na duut baaraamu tuuma tamit meer yi, ñoom ñi gën a jege askan wi tey defar këyiti-juddu yi. Mbir mii daal, kenn setu ci.
Ma laajati : lu tee way-jur yi defarlu seen këyitu-juddu doom bés bi mu juddoo ? Ndax Nguur gi manuta fexee lëkkale loppitaan yeek meeri dëkk bu ne, ba nga xam ne lépp lu xew ci béréb bu njëkk bi, bi ci des jot xibaar bi ci saa si ? Dëgg la, Senegaal dum réew mu naat noonu, waaye nag, ñàkkul ay nit ak i jumtuwaay yiy tax mu tëral pexe moomu. Bépp lay bu ñu fi indi, ay caaxaan kese la !
Lu ci mënti am, ci sunu gis-gis, xel mënuta nangu ñàkk kayitu-juddu doŋŋ xañjunniy ndongo lijaasa bi mën a tax ñu tekkiji ëllëg !
Lu tee sax ñu may leen ñu def eksame bi ba noppi, kilifa yi séq mbir mi booloo, taxaw nekk jenn jëmm, taxawu ndongo yiy jànkoonteek yii jafe-jafe ?
Te, su loolu lépp weesoo, luy tee Nguur gi jóg ci lu ñaaw lii, seet nu mu koy saafaraa ba abadan ?
Ndax kat, këyitu-juddu, ak lu mu am am solo, manul a gën a am maana ëllëgu gune yiy war a amali seen bopp njariñ, amali njariñseeni way-jur ak tamit seen réew ak seen askan.
Wolof Njaay nag, dëgg la, nee nañ lu mu léebu ñaare noonu la, waaye Tubaab yi tamit, léeg-léeg, kenn du dem ñu des ; ñooy wax ne : kuy sang liir bay tuur desitu ndox maŋ ko doon sange, na nga moytoo sànniwaale liir bi ! Su boobaa dinga réccu li nga def ndax càggan lu mu jur, réccu am ci wàll. | Defuwaxu |
https://www.defuwaxu.com/niseryaa-buhari-faluwaat-na/ | NISERYAA : BUHARI FALUWAAT NA
Ci weeru féewaryee wii jàll la askanu Niseryaa doon amal woteb njiitu réewam. Ba ñu àggee ci cëpaandoo li, Muhammadu Buhari la askan wi tànn, dénkaat ko réew mi. Lu tollu ci 15 alfunniy wotekat ñoo sànnil xob ki toogoon ci jal bi 2015 ba léegi, mu jël raw-gàddu gi ci kanamu lawax bii di Atiku Abubakar.
Chinua Achebe mas naa bind cib téereem bu siiw ci atum 1983 ne liy gàllankoor Niseryaa du lenn lu dul i njiit yu matul i njiit. Jaar-jaaru Buhari firnde la ci ndaxte 36 at ci ginnaaw, laata muy falu ci yoonu demokaraasi, àndoon naak i moroomi soldaaram jiital doole, foqati nguur gi ci loxoy Shehu Shagari. Waaye, àddina sépp benn seede lañu biral ñeel Buhari te moo di ne du sàcc, àndul ak kuy sàcc walla ger te yit, nit ku dëggu la, xamul caaxaan, am fulla ju mat sëkk.
Ba muy kàmpaañ ci atum 2015, la mu gënoon a fésal, ciy digeem, moo doon jàmmaarlook tuurkati deret yii di waa Bokko Haram ak dakkal ger ci Niseryaa. Doonte sax ay yéeneem yépp àntuwuñu ci ñaari fànn yooyu, nit ñi nangul nañu ko ni def na ciy jéego yu am solo.
Waaye, nag, jot naa jànkoonteel i jafe-jafe ba mu faloo ci atum 2015. Ndaxte, njëgu petorol bi nga xam ne moo téye koom-koomu Niseryaa, dafa daanu woon bu baax, daldi nasaxal weccitu réew mi ba noppi yokk fa ndóol. Rax-ci-dolli, mbir yi àggoon na ba ci xéy jafe woon lool ci ñi ëpp ci réew mi, limu ñi amul liggéey daldi ful ñaari yoon.
Te tamit, Buhari mag la, yaram wi neexatul. Waaye, moom de, mel na ni yàkkamtiwul daraam, mi ngiy def li muy def, ànd ceek dal. Looloo waral xaley Niseryaa yi utal kob dàkkantal, di ko woowe Baba-Go-Slow. Gaa, Buhari dafa ñëw fekk ay tolof-tolof yu bari gàll koom-koomu réewam. Teewu ko fexe ba dugal xaalis bu bari ci mbay mi ak jumtukaayi xarala yi. Ger gi mu waxoon ni dina ko xeex tamit, wax-dëgg-Yàlla def na ci kemtalaayu kàttanam. Li dalul xel ciy mbiram, daal, moo di ne Buhari jikkoy soldaar la am ba tey, mënul a tàggook moom : képp ku ko déggalul, du la may jàmm. | Defuwaxu |
https://www.defuwaxu.com/serin-bi-faww-mu-feen/ | “SËRIÑ BI, FÀWW MU FEEÑ”
Bu ñu seetloo fan yee ci ginnaaw, werante amoon na ci nataali Séex Ahmadu Bàmba Mbàkke, naan moom la ak du moom. Muy ay nataal yi ñu fésaloon ci mbaali jokkoo yi. Nataal yooyu di wone jëmmi Séex Ahmadu Bàmba Xaadim Rasuul. Ñu xame woon ko ci benn nataal képp bu ñu miin a gis, réewu Farãs denc yeneen i moomeeli Senegaal, bokk na ca nataal yooyu.
Mu doon juróom-benni nataal yu ñu portale ca atum 1918 ba ñuy teg xeer wu njëkk wu jumaay Njaareem. Bu ñu sukkandikoo ci këru xibaar gii di Pressafrik.com, nataal yooyu ñu ngi jóge ci arsitek bii di Jean Geoffre, nekk ki rëddoon palaŋi jumaa jooju. Ci lu ko weesu, ca weeru Me 2020, lañu fésal njaayum portale yooyu. Ci noonu, la ab kurél bu ëmb ay taalibe murid ak i gëstukat defe ay jéego ngir jot ci nataal yooyu. Ñu jaaye leen ko ci lu tollu ci ñeent-fukki tamndaret ci sunuy koppar, maanaam 40i milyoŋ.
Biñ ci jotee lañ ko jébbal xalifa murid yi, Seex Muntaxaa. Mu fésal ci mbégteem, di sant taalibe yi. Ciy kàddoom, wax na ne : “Sëriñ bi, fàww mu feeñ”.
Ci weneen wàll wi, xamees na ne, nataal yooyu, du moomeelu murid yi rekk. Ndax, day fésal mbatiitu réewu Senegaal. Ci noonu, la Njiitu réew mi, Maki Sàll, dajeek kurél googu ngir ñu jébbal ko moomeel googu. Mu nekkoon ci teewaayu jëwriñ yu bari, rawatina ki ñu dénk mbatiit gi ak moomeelu réew mi di Aliyu Sow. Bokk na ci lañu xaatim mooy jëmmal kër guy sàmm ak a saytu moomeel yi maanaam “musée”.
Mënees na jàpp ne mbatiit, lu jar a sàmm la ndax dafa bokk ci kenoy askan. Kon, saytu moomeelu réew mi lu war la ngir seen taxawaay bañ a naax-saay. | Defuwaxu |
https://www.defuwaxu.com/kadduy-usmaan-sonko-useynu-beey/ | KÀDDUY USMAAN SONKO 1/2 PÀCC
Senegaal gépp amoon na fiy yëngu-yëngu, réew mi jaxasoo, yëf yi doy waar lool, yegg sax fu ko kenn foogul woon. Ñii seen i bakkan rot ci, ñee am ciy gaañu-gaañu yu metti, ñale ñàkk ci alal ju bari. Ginnaaw ba mu jógee “Section de Recherches” bu Kolobaan, Usmaan Sonko amal na waxtaan ak waa réew mi ci 8eelu fan ci weeru Màrs. Waxtaan woowu nag, dara waralu ko woon lu dul mas-sawu leen ci yi fi jot a xew, xamal leen itam ni mook ñoom a bokk naqar.
Lu Defu Waxu, seen yéenekaay ci kàllaamay Kocc a ngi leen di baaxe ay kàddoom na mu leen yëkkatee keroog jooju.
(Ci taataanug Uséynu Béey)
“Mbokk yi, tey, walla mën naa wax sax ne, fan yii yépp sunu xol neexul, sunuy nelaw néew na, sunu xalaat bari na, te dara waralu ko nag, lu dul tiis wi nga xam ne am na ci réew mi, muy ay bakkan yoo xam ne rot nañ fi.
Kon, dama doon ñaan bala nuy dugg ci waxtaan wi rekk nu daldi def “une minute de silence” jagleel ko sunuy doom, ndax ñi fi faatu ñépp, walla ñiñ fi faat ñépp, nun li nuy doon ndaw ndaw, mat nañuy doom. Tey, jox nan ma lim boo xam ni jeexagul; waaye lim bi nu jotagum mat na fukki nit. Benn bakkan bu rot rekk, ci anam bu mel nii, nga xam ne dañ koo faat, musiba la ci réew mi, rawatina nag, bu ñu nee tey mat nañ fukki nit.
Bakkan yooyu nag, ñooy :
ku ñuy wax Baay Séex Jóob, amoon fukki at ak juróom-ñaar, ñuŋ ko faate fii ci Yëmbël ;
Séex Kóli amoon ñaar fukki at, ñuŋ ko faate ci Biññoona ;
Faamara Gujaabi, moom it amoon ñaar fukki at, ñu faat ko Biññoona ;
Paap Siidi Mbay, amoon moom it ñaar fukki at, ñu faat ko fii ci Kër-Masaar ;
Saajo Kamara am fukki at ak juróom-ñett, ñuŋ ko faate Jawobbe ;
Mañsuur Caam, moom it am ñaar-fukki at, ñuŋ ko faate fii ci Ndakaaru;
Alasaan Bari, amoon fukki at ak juróom-ñaar, ñuŋ ko faate fii ci Sànteneer, ci Ndakaaru ;
Musaa Daraame, amoon fanweeri at ak juróom, ñoŋ ko faate ca Ndóofaan ;
Buraama Saane, amoon fukki at ak ñaar, ñuŋ ko faate Biññoona ;
ak Móodu Njaay, nga xam ne moom lañ nu mujje xabaare, ñu faate ko tey fii ci Parsel-Aseni, ci anam yu ñaaw ba fu ñaawaay yem.
Kon, nu ngi leen di ñaanal Boroom bi Mu xaare leen Àjjana. May ñaan nag, ñi fi nekk ñépp, taskatu xibaar ak ñeneen ñi ko teewe, nu taxaw def “une minute de silence” jagleel ko sunuy rakk yooyu ak sunuy doom yooyu… (Tekkaaral ci diirub benn simili).
… Jërëjëf. Maa ngiy jox sunu sëriñ, Sëriñ Mañsuur Jamiil mu jagleel leen ay ñaan yoo xam ne, haasatan la, yokk barke rekk, ndegam Yàlla def na mu teew fi ; nu jox ko mu defal nu ñaan… (Ñaan).
… Jërëjëf. Kon, dina nu jéem a tënk waxtaan wi ci lu dul gudd torob. Gannaaw bi nu dello nuyu saa-Senegaal yi nuy seetaan yépp, di nuyu ak di gërëm kilifay réew mi, kilifa diine yi, kilifa aada yi, àbbe yi, di rafetlu seen taxawaay ci réew mi. Ndax, wax naa ko ci samay kàddu yu jiitu, bir na ma man, ni ñoom, lañ ca waroon a def, def nañ ko ci bañ ko waree def. Aajowul nu koy jéebaane walla di ko wax ci kaw. Dafa fekk nag, kilifa diine moom, orma rekk lañ ko warlul. Am na loo xam ne, bu naree xotti worma, su ñu waxee ci suuf yem ca. Waaye ku bañ a dégg, ba mbir mi tàng ci sa loxo, dinga dellu ba ci ñoom, woowaat leen. Kon, nu ngi leen di gërëm ci taxawaay bi. Di gërëm kilifay aada yi bu baax itam, di gërëm ñi fi teew ñépp.
Ñii fi nekk ñépp, amul kenn koo xam ne pólitig walla par-parloo moo la fi indi. Amul kenn koo xam ni li nga daj ci fan yii, par-parloo moo tax, waaye ñi fi teew ñépp, li leen tax a jóg ba tax ñu daj ci lu ma ci dajul man, mooy Senegaal, yitte gi ñu am ci Senegaal, bëgg-sa-réew ak am dëggu ni, dañu war a taxaw ngir réew mi, dañu war a taxaw ngir ëllëg, dañu war a taxaw ngir sunuy doom ak sunuy sët. Kon ñoom ñépp dama leen di gërëm man, ci sama tur ; waaye dama leen di gërëm tamit ci turu askanu Senegaal, ndax askanu Senegaal lanu taxawal, taxawalunu Usmaan Sonko. Ñi fi jóg ñépp sonn ci, su doon jëmmu Usmaan Sonko rekk, xéy-na «10%» yi walla «15%» dinañ génn. Bu kenn naagu ba foog ni, yow yaa tax doomi Senegaal yi génn, déedéet.
Li tax lii am, mooy yëg-yëg bu kenn ku nekK xam na ni, sunu réew, sunu askan mu ngi nekk ci ay jafe-jafe yoo xam ne, bu nu seetaanee ba mu deme nenn rekk, defe naa dina rëcc ba fàww. Kon, maa ngi leen di gërëm ñoom ñépp ci turu askanu Senegaal. Bu loolu weesoo, may sargal jigéen ñi it ndax gis nanu seen taxawaay ci xeex bi ; te tey dañ leen ko màndargale, muy bésub “8 mars”. Jigéeni boor bu nekk nag, du jigéeniy PASTEF kese. Waaye, jigéen ñi taxaw nañ jàpp ci xeex bi. Defe naa Ajaa Yaasin a ngi nii toog sama wet, sama yaay Ayda Mbóoj sama layookat a nga nale, ñoom Maymuna Buso ak keneen ak keneen, su ma leen doon lim tey du jeex, ñoom Aysata Saabara, ñoom Maam Jaara Faam… Ku ma limul rekk bumu ci mer, nu delloo leen njukkal ci bés bii, di leen jaajëfal bu baax.
Mbokk yi, li xew ci réew mii, doy na waar, li xew ci réew mii, aa ! defe naa ñoom Decroix ñoo nu ëpp jaar-jaar fuuf, ñoo nu ci gën a yàgg, waaye gëmuma ne, lii fi xew, mas naa xew ci Senegaal. Du xew-xewi 63 yi, du yi ko jiitu, du 68, du 2000, du 2012, du 88, du 93… Ba tey, defe naa ni lii xew tey Senegaal, masu fee xew. Ba tey jii, Senegaal mooy xët wu njëkk ci xibaari àddina si. Kon loolu du lu tuuti, foog nun waa Senegaal, nu mën koo natt ; xam lii lu mu doon, ak lan la war a màndargaal ci sunu mboorum réew. Ndaxte, su dee mënun cee jël ay njàngat ba lii dootul am ci réew mi, bu boobaa, defe naa coono yi dootuñu jariñ dara. Ñi ci seen bakkan rot, ñi ci gaañu, di ñu bari, ñeneen ak ñeneen ak ñeneen, defe naa dootul jariñ dara.
Kon, bu nu waxee loolu, danuy dellu delloo njukkal, ni ma ko defe, ci ñii nga xam ne seen bakkan rot na ci, te dinaa ci dellusi, ma def ko ci ñi gaañu, ndaxte ñi gaañu bare nañ. Di ñaan Yàlla rekk, mu bañ a weesu foofu.
Bi ci des nag, di ci jagleel ngërëm lu ràññeeku ñi nga xam ne, ñooy ndawi Senegaal yi. Di leen delloo njukkal bu baax. Yàgg nañoo wax ndawi Senegaal yi nii, xale Senegaal yi nale, déedéet ; sunuy ndaw, dañu am awãs ci nun. Li ma gëm mooy sunu ndaw yi dañu am awãs ci nun. Wone nañ ko, ndax ku dem di jàmmaarlook ay takk-der, ñu yore ay fital, yor lu la mën a rey, yor lu la mën a gaañ, yow yoruloo lu dul say loxo ; te defuloo ko ndax dafa am dërëm booy xaar, ndax dafa am ñu féete beneen fànn ñu leen di fay xaalis ngir faat ay bakkan ; yow defoo ko ndax dërëm booy xaar, kon gàcce-ngaalaama ndawi Senegaal. Te nu leen di wax ni, day door rekk. Bis niki tey, na ngeen xam ni réew mi, seen réew la, dogal bi seen dogal la, nun ci seen waaw lanu war a doxe, ñiy def pólitig ci seen waaw lañu war a doxe, di leen déglu. Kon bu leen nangooti di seetaan ba mbir mi egg fu mu warul a egg.
Ma wax nag ni, ñooñu ñépp nga xam ne sonn nañu ci mbir mi, ñi nekk seen kër sax di ko naqarlu, ñi toog seen sijaada di ñaan, bu ma nekkee fii di waxtaan ak yéen, xam leen ni, yéen a tax, ndax bu ngeen amul woon taxawaay boobu, waxuma la tey jii, waxuma la àjjuma bii weesu, waaye altine 8i fan weeru feewiryee laa waroon a nekk Rëbës. Kon man tey jii, duma woon nekk fii di wax ak yéen. Kon bu leen kenn gëm loo ne, dañ noo beral loxo. Waaye seen taxawaay, li mu firndeel rekk tey, mooy li Tubaab naan : «La souveraineté appartient au peuple» Lépp askaan wee ko yore. Mooy kàttan dëgg-dëgg-dëgg ; sañ-sañ dëgg-dëgg-dëgg cim réew, askan wee ko moom, kenn moomu ko. Ñoom dañuy faral di wax, loo wax ñu ni «Force restera à la loi». Waaye yoon, «la loi», mooy askan wi ; yoon wi du dipite, du Maki Sàll… Ku dem nag ba sàggane ko, foog ne yoon wi ñu wote, te askan wi wote ko, mën nga koo jalgati di ko teg ci kaw nit ñi, askan wi da la koy fàttali, te loolu moo leen dal tey.
Kon taxawaay boobu, ngalla waay, bumu deñati Senegaal. Bumu deñati ndaxte li ñuy wax les «grandes démocraties» (demokaraasi yu mag yi), boo gisee njiit yi am lu ñu sañul foofu, mooy askan wi dafay taxaw jonn di leen di wattu. Saa su ñuy génn rekk, nit ñi génn ne leen «lii duñu ko nangu». Kon nanu am taxawaay boobu bés niki tey. Ma wax tamit ni, ñii nga xam ne, ñu ngi ci kaso yi, tey lu ëpp téeméeri nit ñu ngi ci loxo Maki Sàll, ñii Tàmbaakundaa, ñii Sigicoor, ñii Kéedugu, fii Ndakaaru, ba Ndar, Tiwaawan, fu ne jàpp nañ fay nit ñoo xam ne, sàccuñu, reyuñu nit, wuruxuñu, luxusuñu ay biye, luubaluñu xaalisu réew mi. Seen tuuma mooy dañoo dox-ñaxtu, te Ndeyu-sàrti réew mi moo leen jox sañ-sañu dox-ñaxtu. Nu ngiy mas-sawu ñooñu, waaye di leen xamal yit ni, dun leen seetaan.
Di mas-sawu it ñi nga xam ne ñàkk nañ ci seen alal ndaxte yàqu-yàqu yi bari nañ. Loolu du woon cëslaayu mbir mi ; ñi jóg di naqarlu duñu ay saay-saay ; ay nit nag, mën nañ cee rax, waaye, loolu taxuleen woon jóg. Te it sunu xeex, jubluwunu ko ci askan sàngam walla réew sàngam, du loolu mooy sunu xeex. Waaye dafa fekk daa am fu mbir yi di tollu, lépp mën na cee jaxasoo, lépp mën na cee am ; waaye loolu du woon cëslaay gi. Ndaxte, ku bëgg yor réew ak ku bëgg defar réew, doo toj alalu jaambur, doo yàq oto jaambur, doo toj këru jaambur. Kon loolu, nuŋ koy mas-sawu bu baax nit ñi mu dal.
Di mas-sawu njabooti ñi ci faatu, di leen jaal, te bu soobee Yàlla, dinañ góor-góorlu ba kenn ku nekk, nu def sunu «délégation», ñi fi nekk ñépp dox ñëw jaaleji leen, di mas-sawu njabooti ñi ci gaañu ; lañ ci man it ci taxawu dinan ko def. Di mas-sawu njabooti ñi nga xam ne tey, caabi féete na leen ginnaaw ; wax leen it ne seetaanunu ñooñu ndax ginnaaw ba nu jëlee awokaa yi leen war a layool, kenn ku ne, nu ngiy góor-góorlu ci liñ la man a jàppalee ba doo tumuraanke, walla sa njaboot du tumuraanke.
Waaw mbokk yi, lii lépp lan moo ko waral ? Lii lépp ci ay tiis yu dal ci Senegaal la. Li ko waral mooy xiif gi nga xam ne, Maki Sàll ak ñi mu àndal xiif nañ ko nguur ; ak yaakaar ni ñoom dañu war a yore nguur gi toog fi ba fàww. Lii lépp moo leen ko andil. Moo ne de, ay at ca ginnaaw loolu lan fi xeexoon ba ay bakkan rot fi. Li andi lii, mooy nguur gi ñu teg ci loxo Maki Sàll, ne ko : «Jox nan la sunuy mën-mën, jox nan la sunu alal, jox la «administration» bi, jox la yoon wi “justice”, jox la xare réew mi, maanaam “arme” bi, jox la lépp loo soxla li nu bëgg mooy nga defar réew mi, li nu bëgg mooy ndaw ñi am liggéey, li nu bëgg mooy nit ñi faju, li nu bëgg mooy tali yi baax». Maki Sàll walbati loolu lépp, jël ko muy doole ju muy teg ci kow saa-Senegaal yi. Muy kuy pólitig, muy kuy «mouvement citoyen», muy «Sociéte civile», képp ku ne àndumaak Maki Sàll rekk, teg na doole jooju sa kow. Loolu moo nu andi ci lii. Mu ànd ci ak ay nitam yoo xam ne, duñ ko wax dëgg, mbaa sax ñoo ko yées, soo moytuwul, moom ci boppam.
Ndax lii am yépp nag, ñi ko séq bari nañ de, waaye li ci ëpp ay jëfkat yu ndaw lañu. Boo ko doon seet, ñeenti jëfkat lañu : Maki Sàll, Antuwaan Jom, Maalig Sàll ak Basiiru Géy. Ñeneen ñépp ay suq lañu, nga xam ne, dañu leen di defloo ñuy def. Waaye ñeent ñii, musiba Senegaal yépp, ci jamono yii ñu tollu tembe, ci ñooñu la. Ndax jaadu na, 16i milyoŋi doomi-Senegaal ñeenti nit rekk lëmbe leen? Ndax loolu war nañ wéy di ko nangu ci dëkk bii ? Loo wax nag, ñu ne la nun noo yor nguur gi, “force restera à la loi”. Te, yoon, “loi” boobu, duñ ko tudd lu dul bu dee ci kujje pólitig gi. Yoon woowu dañ koy walbati ngir man a jot ci képp ku àndul ak ñoom ; waaye saa su yoon wi waree dal seen kow, ñu ne mukk du fi am. Ñaata nit ñoo fi mas def ñombe yoo xam ne kenn du ko tudd ? Tey, ñu ngiy romb waa Senegaal di leen yëkkatil i mbagg. Loolu nag lanu mënatul a nangu. Looloo tax nit ñi jóg ni, lii dootunu ko nangu, dootu fi am.”
(Dees na ko topp…) | Defuwaxu |
https://www.defuwaxu.com/can-koddiwaar-2024-caabalu-bes-bi/ | CAN KODDIWAAR 2024 : CAABALU BÉS BI
WÉR-GI-YARAMI ALIW SIISE AK ABDULAAY SIMAA
Bees sukkandikoo ci yégle “Fédération Sénégalaise de Football” (FSF) biral démb ci gaawu gi, Aliw Siise, tàggatkatu ekibu Senegaal bi, dafa jagadi woon. Ci àjjuma ji, bi joŋante gaynde yi jeexee, la ko feebar bu gaaw dikkal, ñu rawale ko fa raglu ba. Waa FSF xamle ne, fajkati ekib bi ñoo ko taxawu laata ñu koy yóbbu fajuwaay ba, di raglub Yamusukuro. Nee ñu nag, tane na bu baax a baax. Te, dellu na daluwaayu (otel) ekib bi sax.
Bu dee mbiri Abdulaay Simaa, moom, keroog àllarba la yëgoon aw metit ci ginnaawu tànku càmmooñ bi. Ginnaaw ba ko fajkati ekib ba càmbaree, ñu gis ne dafa ame gaañu-gaañu ca càq ya, maanaam ci “aducteurs” yi. Loolu jural ko mu war a am toogay bu yàgg bum dul laal bal. Ba lile amee, njiiti yi ekib bi ak yu këlëbam juboo ci mu dellu fa këlëbam, Glasgow Rangers, ngir mën a fajoo fa bu baax. Kon fim ne, moom Simaa, bokkatul ci ñiy àggale CAN bi.
Nu di leen ñaanal ñu wér ak jàmm !
NGIRTEY BÉS BI
Kippug F : Marog day xaar
Ci kippug F gi, Marog mi bokk ci fawori yu mag yi dafa timboo ak Kongo Demokaraatig 1-1. Marog moo njëkk a dugal. Ca 6eelu simili ba la seen lateraalu ndeyjoor bi, Asraaf Hakimi, dugal. Waaye, Gayndey Atlas yi reyuñu mats bi, dañoo teggi seen tànk. Noonu, Kongo di puus ba am penaatii ci 42eelu simili bi, laata ñuy mitã. Wànte, Bakàmbu dafa dóor bal bi poto ndeyjooru Bonoo, góolu Marog bi. Loolu taxul mafari (léopards) Kongoo yi xàddi. Nde, bi ñu dawalee ba ci 76eelu simili bi la Silaas Wamangitukaa dugal.
Bu dee beneen joŋanteb kippu googu ba tey, Sàmbi dafa tamit timboo ak Tansani. Tansani moo njëkk a dugal ci 11eelu simili bi laata Sàmbi di dugal bi joŋante biy waaj a jeex (88eelu simili bi). Fi mu nekk nii, Marog moo jiitu (4i poñ), topp ci Kongo Demokaraatig (2i poñ), Sàmbi toppaat ci (2i poñ). Tansani moo jëlagum ndaare (1 poñ). Dara leeragul ci kippu gi nag. Ci seen i ñetteeli joŋante lañuy xam kuy génn am déet. Àllarba 24 sãwiyee lañuy futbalaat bu 20i waxtu jotee.
Tansani-Kongo Demokaraatig ak Sàmbi-Marog lay doon.
KIPPUG D : ALSERI DAFA MOY
Démb ci gaawu gi la ñaareeli joŋantey kippug D gi amoon. Alseri moo doon laaleek Burkinaa Faaso, Móritani doon daje ak Àngolaa. Alseri dafa timboo 2-2 ak Burkinaa Faaso. Ñoom sax, Naar yi, dañu rëcc. Ndaxte, ñaari yoon Burkinaa mi ngi leen di jiital, Bunejaa di leen ci génne. Rax-ci-dolli, wonewuñ fa lu dal xel ci wàllu futbal.
Bu dee Móritani moom, Àngolaa moo ko dóor 3i bal ci 2. Wii mooy ñaareelu yoon ñuy dóor sunu mbokki Gànnaar yi. Nde, ca seen joŋante bu njëkk ba, Burkinaa Faaso moo leen dóoroon 1-0. Kon, ñoom moom toog nañ ndax ñoo mujju ci kippu gi ak 0 poñ. Àngolaa moo jiitoogum (4i poñ), Burkinaa topp ci (4i poñ), Alseri nekk ñetteel ak 2i poñ kepp. Talaata 23 sãwiyee lañuy futbalaat bu 20i waxtu jotee.
Àngolaa-Burkinaa Faaso ak Móritani-Alseri lay doon.
KIPPUG E : ALSERI DAFA MOY
Mali ak Tinis ñoo doon daje démb. Waaye, ndam demul, ndam dikkul. Nde, dañu timboo 1-1. Tey ci 20i waxtu la Afrig-Di-Sid di futbal ak Namibi. Mali nag moo jiitoogum ci kippu gu ak 4i poñ, Namibi toppagum ci ak 3i poñ, Tinisi miy ñetteel am 1 poñ kese.
NAALU ËLLËG BI
Ëllëg ci altine ji, ci kippug A gi, Gine Ekuwaatoriyaal dina daje ak Koddiwaar, Gine Bisaawo daje ak Niseriyaa. Ñaari joŋante yaay dawandoo bu 17i waxtu jotee. Koddiwaar nag mi ngi ci guta ; dafa war gañe ngir jàll walla mu timboo sax ngir yaakaar bokk ci ñetteel yi gën a jekku.
Bu 20i waxtu jotee, joŋantey kippug B yi ñooy daw. Kab-Weer – Esipt ak Mosàmbig – Gana ñooy futbal. Bu dee Kab-Weer jàll na ndax 6i poñ yi am, Esipt (2i poñ), Gana (1 poñ) ak Mosàmbig (1 poñ) moom seen dara leeragul. | Defuwaxu |
https://www.defuwaxu.com/di-buur-di-bummi-2/ | DI BUUR, DI BUMMI
Li jaaxal waa Senegaal, mooy wax-waxeet yi kilifay réew mi dëkke. Ku ci jóge ci kujje gi, dem ci nguur gi yaa ngiy xas ñaa nga àndaloon démb.
Mbir mi dafay faral di am ba kenn, ci ñaari làng yépp, muccu ci. Ñépp a ngi fàttaliku ci ndetteelu atum 2018, bi peresidaŋ Maki Sàll nee mësul a ni nañu jële wote yi ci loxoy Usmaan Ngom. Moone, ba mu ko waxee yàggul woon dara te yit moom yemul woon ci loolu, nde noon na doonte sax Séex Géy la ñuy dénk liggéey boobu, ba tey Usmaan Ngom ay wéy di doon kilifaam. Waaw lan a fi soppeeku ci diggante bi ba mënul a def lu yées li mu doon laaj ? Ci sunu gis-gis, li ko waral du dara lu moy doole ju bari ji ñu jox peresidaŋ ci sunu doxalinu réew. Te loolu du tey la tàmbali : bi digganteem ak Mamadu Ja yàqoo la Seŋoor soppi sasug njiitu réew mi, jox ko doole ju baree-bari. Kon dafa mel ni mbir mi du Wàdd, du Maki te du keneen : képp ku fanaan Màkkaanu Njiitum Réew mi genn guddi, sooy yeewu di sax i laaf.
Ba tax na, foog ñu wàññi doole joojuy tax benn doom-aadama kese yaakaar ni moo gën ñépp, lu mu xalaat mbaa lu mu xaw a xalaat sax, noonu la !
Lenn ci li waral loolu, mën nañu cee lim li wolof naan : « Ku ëmb sa sanqal, ëmb sa kersa ». Lépp luy ndombog-tànk gu kawe, njiitu réew mi moo cay tabbe. Bu ko defee, ku nekk di xaar sa wàll ci nag wi, doo bëgg a def walla nga wax peresidaŋ loo xam ni dina tax ëllëg, mu ni kii de, àndul ak man, xereñ na, gaa, waaye dara laa ko dul jox.
Ngir loolu deñ fi, foog ñu def ni yen réew yi, maanaam di amal ay joŋante diggante doomi-réew yi ngir xool kan moo war a jiite bérébi liggéeyukaay yu kawe yi. Lu ko moy peresidaŋ dafay wéy di nekk daanaka Buur ak Bummi, kenn du ko sañ ni sa bët bi suuf a ngi ci. | Defuwaxu |
https://www.defuwaxu.com/xibaari-taggat-yaram-2/ | XIBAARI TÀGGAT-YARAM
LIGUE DES CHAMPIONS 2024-2025
Waa UEFA amal nañu ay coppite yoy, dañuy yokk limatu ekib yiy bokk ci joŋante Ligue des champions bu déwénee, atum 2024-2025 mi. Ci loolu, Araabi Sawdid mi nga xam ni, daanaka futbalkat yu xareñ yu bari ñoo ngi jóge Tugal di leen fekki ci seen sàmpiyonaa ba, ñu ci mel ni Ronaldo, Neymar, Benzema, Saajo Maane, Kulibali añs. Njiiti mbootay gi ëmb seen sàmpiyonaa ba fésal nañu seen bëgg-bëggu, maanaam fee ba këlëb biy jël sàmpiyonaa ba daldi di bokk ci Ligue des champions bi.
SAAJO MAANE AK RONALDO AM NAÑU SEEN KUB BU NJËKK CA NAAR YA
Keroog, ci gaawu gii weesu, lañu doon amal finaalu kuppeg buuru Araabi Sawdid bi. Joŋante baa ngi doxoon ci diggante Al Nasr mu Ronaldo ak Saajo Maane ak Al Hilal bu Kaliidu Kulibali. Ñoom Saajo Maane ñoo mujje gañe ñaari bii ci benn, Ronaldo daldi ci dugal ñaari bii, benn bi saajoo ko ko paas. Mu nekk seen kub bu njëkk ca Al Nasr.
REAL MADRID WUT NA GÓOL
Gannaaw gaañu-gaañu bu metti bi Thibault Courtois ame, Real Madrid daldi nay àbb jàppkatu Chelsea bi, Kepa. Àbb bi nag, ci diirub menn at kese la. Waaye, Kepa moom dafa bëgg toog benn yoon Real Madrid. Ca kaajaram ga la Kepa wax kàddu yii : “Dinaa góorgóorlu ba sama xareñte tax ma toog lu ëpp at fii ci Real Madrid. “
LIGUE DES CHAMPIONS AFRIG
Ci njëlbeenug joŋante yi, këlëbu senegaal bii di Generation Foot mi jël sàmpiyonaa daaw bi dina ci daje ak Hafia Fc bu Gine. Ci dibéer jii, 20 ut 2023, lañuy futbal. | Defuwaxu |
https://www.defuwaxu.com/futbal-ak-jafe-jafey-reewi-afrig-yi/ | FUTBAL AK JAFE-JAFEY RÉEWI AFRIG YI
Doom-aadama fent na ay xeeti po yu bare. Ba ci tàggat-yaram sax, nga xam ne, ci cosaanam, yar ak wér-gi-yaram ñoo ko taxoon a jóg, nit soppi na ko, def ko liggéey ak po, di ci amal ay joŋante yu mag, àddina sépp di ko teewe. Xeeti po yooyu, nag, futbal a ci gën a siiw te yit moo ci gën a law ci àddina si. Baatu futbal, ci làkku àngale la jóge te di tekki tank (fut-) ak bal, maanaam bal bi ñuy dóore tànk. Futbal ci boppam bare nay xeet, waaye bi ci gën a fés mooy bi nga xam ne, fukk ak benni nit ñooy jàkkaarlook seen yeneeni fukk ak benni moroom, ku nekk di jéem a dugal bal bi ci kãwu keneen ki ci diirub 90 simili. Powum futbal mi ngi cosanoo ca réewum Àngalteer. Àngalteer, nag, saa boo ko waxee xel yi dem ci ñoom Bobby Charlton, Gordon Banks, Stanley Matthews, Michael Owen, Bobby Moore, Alan Shearer, Kevin Keegan ak lingeer Elisabeth II, añs. Kon, tubaab yi ñoo sos futbal ba noppi daldi ko tas ci àddina si, ñépp bëgg ko. Afrig tamit kenn demul mu des, ndax doomi Afrig yi amul ku leen gën a xër ci futbal. Waaw.
Boo génnee ci mbedd yi dinga gis xale yiy top ci ginnaaw bal biy dóor ba ñaq tooy xepp, subaak ngoon ñu ne ci. Waxambaane yi ñoom, foo leen fekk ñoo ngiy seetaan futbal walla teg seen àttaaya di ko waxtaane. Mag ñi di waxtaan ak a fàttaliku jamonoy Sàndaark, Jaraaf, Duwaan walla Asfaa, walla sax jamonoy Bokànde ak Séex Sekk, di leen méngale ak goney léegi yi. Nawetaan moom, li mu jaral xaley koñ yi, mëneesu koo natt. Kon daal, futbal bawul kenn ci Afrig li ko dale bëj-gànnaar jàpp bëj-saalum, jóge sowu jëm penku, fépp la feebarub futbal law ; rawatina Senegaal gii, du mag du ndaw, muy góor walla jigéen. Moom kay, politig bi sax da cee rax léegi ndax dayo bi mu am.
Moo tax it, yenn saa yi, nguur gi ci lay jafandiku ngir fàtteloo askan wi jafe-jafe yi mu nekke. Ndege, ku ci sa réew di joŋante, day mel ni da ñuy raxas sam xel, nga fàtte say aajo ak say ay, sa xol ak sa xel yépp nekk ci joŋante bi. Rax-ci-dolli, futbal bi léegi liggéey la : fokat yi ñi ngi ciy am xaalis bu dul jeex, jaaykat yi noonu ba ci bérébi liggéeyukaay yu mag yaa ngi ciy defar seeni mbir. Futbal a ka bare bayre, naam ! Joŋante bu mag biy dajale ñaari at yu ne réewi Afrig yi ab firnde la ci.
Joŋante ren bi nag, ca Misra lay ame. Muy réew moo xam ni, askan wi ci nen la toog. Ndaxte njiit ma fa ne, dib Seneraal ci làrme bi, Al Sissi, jaay doole ak xoqtal nit ñi la fa nekke. Askan wi sonn lool. Ñu bare jàpp ne dafay jëfandikoo joŋante boobu ngir muur metit yi askan wiy jànkonteel jamono jii. Waaye, mel na ni pexeem moomu sooy na, ndax réewum baay Nelson Mandela daan na bërki-démb Misra jéll bu set wecc, ginnaaw bi mu ko dóoree 1-0.
Waaye bu ñu fatte li ponkal ma woon, Mawàdd Wàdd, daan wax : “Dawuma ci ginnaaw bal, ci ginnaaw nit ñiy daw ci ginnaaw bal bi laay daw. Ndax, nit ñoonu ay xale ñoo ci ëpp, te xale yooyu ñooy ñiy jiwi ndamu askan wi ëllëg.” Yaakaru waa ju baax jooju, taxawoon démb di xeexal réewum Senegaal ak doomi Afrig yépp, te jaarale woon ko ci tàggat-yaram, mat naa bàyyi xel. Wànte, mel na ni tey bukki-njuur-sàmba yi ŋànk futbalu Afrig bokkuñu ak moom xalaat.
Waaye, nan jàppale sunu gaynde yi nu fa teewal.
Ba négéni, gàcceeluñu nu. Ndax, dibéer jii weesu rekk lañu daan Ugàndaa 1-0, daldi jàll ci kaar de finaal yi. Waaye, nag, bumu nu tax a réere mbir jafe-jafey askan wi ak mbirum petorol bi ak gaas bi lëmbe réew mi. Wareesul a fàtte yit baykat yi, xale yiy dugg ci looco yi wutali Ërob te naan Bàrsaa walla barsàq, njàng mi, lopptaan yi, yoon wi, añs. | Defuwaxu |
https://www.defuwaxu.com/xibaari-taggat-yaram-3-9-2023/ | XIBAARI TÀGGAT-YARAM (3/9/2023)
SAALIF KEYTA KUPPEKATU MALI BA WOON GAAÑU NA
Ci gaawug démb ji, 2 sàttumbaar 2023, la kuppekatu Mali bi gaañu. Ndem-si-Yàlla Saalif Keyta mi ngi amoon 76i at. Moom, doomu Mali ji, mooy kuppekatu saa-afrig bi jëkk a gañe Kuppeg wurus gu Afrig (Ballon d’or africain) ca atum 1970. Saalif keyta, ku aayoon lool la, taqe woon te xareñ. Moo tax, jot na def i jaloore yu baree bari ci futbalu Afrig, waaye woneet na mëninam fa Tugal. Dafa di, ku fa siiw la, rawatina biir Farãs.
Bésub 6eel ci weer wii lees jàpp ngir sargal ko. Dees na ko jagleel ab yaxal bu yaatu ngir fésal jaar-jaaram.
BELLINGHAM A NGI WÉY DI WONE BOPPAM FA ESPAAÑ
Doomu Àngalteer ji dafa ñëw ci sàmpiyonaa Espaañ bi rekk daldi miin. Démb ci gaawu moo nekkoon ñeenteelu joŋanteem ak Real Madrid. Waaye, bu ci nekk dugal na ci. Fim ne nii, mu ngi ci 5i bii ak benn paas. Soppey Real Madrid yi dugal nañu ko seen xol te demaguñu fenn.
SERGIO RAMOS DELLU NA SEVILLE
Gannaaw ba mu jeexalee pasam ak waa PSG, moom jañkatu Real Madrid ba woon mu ngi toogoon ci ruqam di liggéey. Ci dibéeru tey ji, 3i sàttumbaar, la dellu Seville, fa mu jóge woon dem Real Madrid.
RONALDO AK SAAJO MAANE ÑU NGI BOYAL ÀLLU NAAR YI
Déggoo bi dafa mel ni dafa teel a jàpp njaax diggante Saajo Maane ak Cristiano Ronaldo. Jamono jii, ku nekk ci ñoom ñaar a ngi xiir di def loolook loolu. Ronaldo mu ngeek 5i bii ci ñetti joŋanteem ak ñetti paas, Saajo Maane amagum 4i bii moom it ci ñeenti joŋante ak seen këlëb bii di Al Nasr.
NDEKE ISCO MÀGGETUL !
Ñu bari jàppoon nañu ni ay balam dañoo jeex ndax li mu toogoon lu tollu ci 9i weer ci bãwu Real te futbalul. Ci merkatoo bii la fasanteek Real Betis. Boobu ba léegi nag, moo ngi fay wane xereñte gi ñu ko xame woon. Seen ñeenti joŋante yépp moom lañu tabb baay faalu joŋante bi, jot na ci dugal benn bii. | Defuwaxu |
https://www.defuwaxu.com/5796-2/ | Seen xiibaari tàggat-yaram Dibéer 12i Féewaryee 2023
Kuppeg àddina këlëb yi : “Real Madrid” defatina ko !
Démb ci gaawu gi, 11i Féewaryee bii atum 2023, la woon finaalu kuppeg àddina këlëb yi, mu doxoon ci digante “Real Madrid” ak “Al-Xilal”. “Real Madrid” moo dóor juróomi bal ci ñett (5-3) dellu jëlati raaya ji. Bii moom 5eelu yoonam bu muy jël bile kuppe waaye it kuppe gii doon 100eelu kuppe yu mu jël ba mu sosoog leegi, muy lu rëy. Mu nekkoon finaal bu neex donte ñu bari nag xamoon nañu ni Real Madrid daf koy dóor, waaye it taxul Al-Xilal yombalal ko ko, ñëw na ak bëgg-bëgg xeex ca la mu mën.
Gannaaw fan yu xaw a lëndëm yi mu nekkewoon ci fan yii ñu génn, rawatina ba leen “Barça” dóoree woon Finaal, gisoon nanu ni dafa xawoon a baayi loxoom walla mel ne ku réeraloon wureem. Kuppe gii ñu jël démb yaakaar naa ni dana nekk lu leen di dolli jom ci li des ci at mi. Fi mu toll nii moo ngi war a dajeeti ak “Barça” 1/2 kuppeg buuru Espaañ (coupe du roi), war a xëccoo ak moom ba tay Sàmpiyonaa ba, ba noppi xeexi nguuram ga xa “League des Champions”.
Ana kukoy tee, Vinisis ?
Saa-beresil bi, luñu ko gën a xeex, muy gën a wane boppam. Fan yii weesu gis nañu na koy moroomi wurekatam sonalee ca Espaañ, nga xam ni dañu koy cokkaas ak di ko gaañ, leeg sax soppey yeneen këlëb di ko saaga ak a xas ndax limuy ku ñuul. Loolu lépp teewul muy yokk jom ak fi gën a wane boppam. Démb ci seen finaal bi mu taal ñaariyoon kër gi ba noppi joxe ci ñu dugal. Gannaaw loolu ñu fal ko wurekat bi gënoon xereñ ci kuppeg àddina këlëb gi. Kii di Walweerde (Valverde) dugalatina ñaari bay ci démb, yeewuwaat ci nelaw yi mu nekke woon ba noppi weesu lim bi ko tàggatkatam bi tegaloon ngir mi dugal lu tol noon mbaa lu ko ëpp (10). Bensemaa it jot na ci dugal bennam. Loolu di mbégte ci waa “Real Madrid” ak seen soppe yépp. | Defuwaxu |
https://www.defuwaxu.com/xecc-bu-danee-dagg/ | XËCC BU DAŊEE DAGG !
Nimbir yiy doxe diggante nguur geek kujje gi bi Màkki Sáll toogee ci jal bi ba tey jii, dalul xel dara. Nun ñépp a ànd ci demokaraasi, waaye ni ko peresidaŋ Sàll gise — ku am doole danga koy wone, doo maye dara, doo yërëm kenn — mën naa jur ëllëg musiba ci réew mi. Ci sama gis-gis bu gàtt, dafa war a méngook li gën ci sunuy aada. Senegaal, waxtaan ba juboo lanu xam, lu fi am solo. Su dee wote rekk, nag, kenn du ni guléet, miim réew yàgg naa tabb ay njiitam te deret du turu. Lu jar a fàttaliku la, tey jii alal ju bari feeñ na ci suuf si. Mbaa du sax petorol boobook gaas bee yóbbu fiti ñenn ñi ? Bu nu ànduleek sunu sago, am nay réew yu mag ak i boroom doole dinañ jéem a salfaañe Senegaal ngir rekk aakimu alal jooju. Nanu ci Yálla musal waaye noonu la ko gaa ñooñu tàmmee def.
Kon, li war ki Yàlla teg ci boppu réew mi, mooy xam ni nun ñépp, ba ci kujje gi sax, njabootam lañu. Su ko defee mu wuuf ñépp, bañ a tànqamlu kenn. Nay yolomal buum gi bu ko mbir yi laajee, te yit këwdiir giy bax ci kaw taal bi, na koy moytoo tëj ràpp. Li peresidaŋ Abdu Juuf bàyyiwul woon xel ci looloo taxoon ñu tëral sàrtu wote bi ñépp àndoon ci atum 1992. Dafay faral ñatabal nit ñi ba ñu sës te du yoon. Ak li muus di néew doole yépp, bu sësee songe te kuy bëgg a lab sax, soo ko tàllalee jaasi mu jàpp ci. | Defuwaxu |
https://www.defuwaxu.com/barsaa-am-barsaq-lu-xew-ci-miim-reew/ | BARSAA WALLA… BARSÀQ !… LU XEW CI MIIM RÉEW?
Géej gaa ngiy wann sunu doom yi. Mbete jasig juy warax béy bu lab. Ay fukki, ay téeméeriy, ay junniy waxambaane ak, léeg-léeg sax, ay janq walla ay jeeg ñooy song géej gi, wuti Barsaa walla… Barsàq ! Ñi ëpp ci ñoom, dañuy des ci ndox mi, ñuy mag di ndaw, di góor di jigéen, liir yi sax, ci lañu. Te musiba bii, du tey, du démb la fi xewe : lu ëpp fukki at a ngi nii, Senegaal di dund lu ni mel ! Waaye, jamono jii, mbir mi daa takkarnaase, mel ni tuq su bënn, saañ ba réer. Ci weeru oktoobar wii nu génn lu tollook 480i doomi-aadama ñoo des ci géej gi (ñii dee, ñeneen ñi réer) ci diir bu gàtt, ci genn ayu-bés ! Woññiy néew de, neexut. Waaye, fàww nu def ko : ci bésub 24eelu oktoobar, 100i nit dee nañ mbaa ñu réer, ginnaaw ba soldaari Espaañ yi wallo 50i nit, fexe ba muccal leen. Ca bés boobu sax, fii ci géeji Senegaal yi, 140i doomi-Senegaal des nañu ci ndox mi ci sababug lakk gi xewoon ca gaal ga xale yi duggoon. Ci bésub 27eelu oktoobar mu amoon genn gaal gu bàyyikoo woon Sumbajun te yeboon 80i doomi-aadama, faf benn bato bu làrme Senegaal mbëkk ko, 41i nit dee ca mbaa ñu réer. Ñaari fan lañ ci teg, ci bésub 29eel oktoobar, genn gaal gu yaboon 77i nit suux, yóbbaale 50 doomi-Senegaal. Ca ëllëg sa, 30eelu fan ci oktoobar, 150i doomi-aadama ñoo des ci géej gi, boori Ndar. Boobaak léegi, nag, amul ayu-bés buy jàll te yéenekaay yi dun nu yëgal suuxug gaal, tàggewaaley xale yoo xam ne ñoo nara a dundali gaynde géej yi.
Rax-ci-dolli, li xew ci géej gi warunoo tax a fàtte liy xew ci mandiŋ mi. Ndax kat, ñu bare ci xale yiy gàddaay, ñu ngi koy jaare ci yay wi : di jël daamar yi, di dox, di fanaan ci àll bi, dëkko-dëkk ñu taxaw fa. Ñoom ñooñu, li ñuy daj ci yoon wi, tanewul la ca biir géej ga. Seen jafe-jafe yi dul jéex, dañ ciy boole xeetal gi ñuy jànkoonteel ci dëkki Naar yi ñuy jaar. Naar yu bëggul a gis Nit ku ñuul, di leen teg ñaawteef yi gën a ñaaw, lu xel mënut a nangu. Lii moom, du jàmm ! Waaye am na leneen lu-dul jàmm te doy waar. Ndaxte, laaj wi sampu mooy : naka lam réew di daj lii ciw njaqare ak tiis, te di wéy di def niki dara xewul ! Ay téeméeriy nit yu deewandoo, te loolu daanaka yëngalul kenn ! Doo dégg walla nga gis njiitu-réew mi fullaal dëgg mbir mi, am ci taxawaay bi ñépp doon xaar ci ñoom : naqarlu ko, woote ci dëju askan wi, uti pexe yuy dakkal jii jéyya ! Waaw, ana tamit ñi ci kujje gi ? Ana sàmmkati àq ak yelleefi doomu-aadama yi ? Ana waa way-moomeel yi? Ana kàngami iniwérsite yi ? Kenn wooteewul ci lenn luy tax askan wi naqarlu musiba mu ni mel ! Woote taxaw-seetlu ba xam lu xew ? Xam lu waral bile balaa ? Ak lu ciy pexe ? Dëgg la, Njiitu-réew mi jël na xalimaam metitlu ko, waaye fa la yem ba léegi nii. Ndax waa Sàrli Ebdoo gën gone yiy des ci géej gi ? Seriñ Muntaqa it, ci fan yii rekk, ci baatu jawriñam, naqarlu na li xew, waar te yedd it askan wi, laata muy ñaan muslaay Sunu Boroom. Wànte, saafaras jéyya jii de, feeñagul ! Moone waa Senegaal dañuy faral a bàkkoo ne ay nit ñu nite lañu… Am déet ? Lu waral nu tekkaaral nii, ni muut ci mbir mi ? Ana bokk diine ji ne ci nun, muy jullit yi di kercen yi ? Ba noppi nag di bariy coow ci yeneen wàll yi mel ni politig bi ! Di seetaan jën yeek gaynde géej yiy xëccook a jiiroo, di yàpp sunuy doom yi lab ca géej gi. Amunu lu nuy def lu dul ne fii di lijjanti ay palaas yi politiseŋ yiy awante ci seen i biir, ngir rekk duufal seen i poos! Waaye nag, lu kenn mënul a dégg, mooy way-jur yii di yabal seen i doom yu amagul sax 20i at, dugal leen ci gaal yi wuti… Barsàq ! Noonu, ndeysaan, la ci xale bii di Duudu Fay mi amul lu dul 14i at ñàkke bakkanam, ginnaaw ba ko baay bi, Mamadu Lamin Fay, dugale cib gaalu musiba… Ngir lan ? Ciy yoxoy moroomam bu amagul 17i at la newoon ba muy nelaw ba fàww. Yeneeni way-jur yi àndoon ak seen i doom ñoom it, niki Lamin Fay, yoon a ngi leen di topp. Li xew ci réew mii, dëgg-dëgg, du jàmm ! Nu ñuy def ba delloosi xel yi ? Moone su nu xooloon ci ni réewi Tubaab yiy doxale, doon nanu am royukaay ci wàll wii. Ndax ñoom kat, kenn rekk ci ñoom, su waññeekoo, àddina sépp yëg ko. Lu waral nag, nun ñii jàpp ne, noo fi gën, nuy doxale nikiy bàyyima ? Xana du fii la bato «Joola» suuxe woon (1861i nit dee ci) mu doonoon jéyya ju ame géej ji yées ci àddina si. Te booba sax, askan wépp amoon na ci lu mu yëg, naqarlu woon ko bu baax, amoon ci tiitaange ju réy ; muy lu nuy jooy ba sunu jonni-tey jii ! Yëg-yëg boobu, fu mu nu jaar tey ?
Li xew ci réew mii, du jàmm !
Moone am nay ndaw yu ni du ñu toog di seetaan luxóor bu ni mel. Ndegam xam nañu ni, mënuñoo am jenn yaakaar ci Nguur gi, walla sax ci njiiti diine yi, dañu jóg, xar seen tànki-tubay, taxaw jàmmaarlook jafe-jafe yi. Dañoo jaar ci xaraley jokkookaay yu bees yi, ba jàpp seen bés bu ñu jagleel seen i moroom yi réer ci géej gi. Noonu lañ taxawalee seen mbooloo, jàpp ni kenn mënu leen a tee dëjal seen i mbokk, seen i xarit, seen i dëkkandoo, seen i moroom yi fi jóge ci anam yu ñaaw yooyule. Noonu lañu nasale seen bopp dëju askan wi. Te ñi dem barsàq kat, kenn mënu leen a jàppal lenn lu dul bëgg a tekki, maanaam, mënal seen bopp, mënal seen i way-jur, am dund gu dàq dund gi ñuy dund tey. «Ñépp xam nañu ne Ërob moo dàq Senegaal !» (ci li kenn ci waxambaane yi mucc ci gàddaay gi wax). Doonte, xale yi yaakaar ne seen wërsëg a nga feneen fu dul seen réew, xamuñu li leen di xaar fañ jëm. Ñu ci bari ci ñiy dàqi seen wërsëg, ña ciy egg, yaakaar ju tas lañ nar a taseel. Àjjana ja ñu yaakaaroon, naxee-mbaay lay mujjee doon.
Kuy wuti dëkk booy mën a tekki, daa fekk bunt yépp tëju sa kanam ca fa nga fekk baax ! Te, naka-jekk, xëy moom, daa tumurànke ci Senegaal gii ! Bu yàggul rekk la benn bànqaasu ONU (Kurelu mbooleem réew yi ci àdduna si) di xamal ne Senegaal bokk na ci réew yi gën a néewle xéy, doonte Gornmaa bi weddi na ko ba mu set. Waaye, su jafe-jafe yi yemoon foofu rekk, coow li du woon baree noonu. Li ci yéeme mooy ne, Gornmaa bii waroon a fexe ba xale yi am liggéey, moo leen koy far xañ ! Ndax kenn umplewul ne, ñi ëpp ci xale yiy songi géej gi ak boroom pexe yi leen di jàllale ci seen i gaal yi, ay mool lañu. Li ko waral mooy ne, mool yooyu, dañoo amatul fu ñu nappe ndax cër bu ngand bi Nguur gi yakkal bato yiy jóge bitim-réew. Ñooñu di ñëw ba ci wetu waax bi di raasaatu as tuut ci li sunuy nappkat yi dese woon. Ba tax na, li mool yi daan fortaatu, ci jën yu sew yi, dara lañ ci dul gisati ! Li ëpp ci bato yooyule, ñu ngiy jóge Portigaal, Espaañ, Farãs, Riisi walla Siin. Sunu mool yi, lu ñu foraatu, amatuñu ko. Ñàkk pexe nag, pexe la. Ku amul ndey nàmp maam. Ñoom ñi miin géej gi ba noppi, ñoo takk seen fit, uti Barsaa… mbaa Barsàq ! Ñu ñëw nag ci « mbëkk » mi, yokku ci gune yi amul woon xéy, xamatuñu woon fu ñuy jublu ; yokku it ci ubëryee yi ñàkkoon seen i liggéey, doon wër ba toqi ; ak tamit baykat yi gisatul woon tool yuy naat ba tax ñu wutsi péey bi, dàqsi seen
wërsëg…
Te, su desul lu dul sunu njiit yi, mel na ni yëf yi du fi yem. Ndax kat, ci fan yii rekk, Senegaal mayati na waa UE (réewi Tugal yi) ñuy wéy di fi indi seen i bato yi, di napp ni mu leen neexe. Ci lañu déggoo wéyal lu ni mel ci diiru yeneen juróomi at, ginnaaw ba ñu matalee juróom yu njëkk ya. Ci li ñu xaatim ci kayit, juróomi at yii, mënees na koo yeesal. Maanaam daal, tey la Waalo gën a aay ! Lu ëpp nag, tuuru. Waa Espaañ ya ubbi woon seen i digaloo yi, yombal dëkkin bi ci seen réew ndax mbas mi ak i balaam, dellu nañ ci ginnaaw, tëjaat ràpp seen bunt yépp. Yemuñu foofu, ñu ngiy waaj a yabal seen jawriñ bi yore mbiri bitim-réew, mu ñëw waxtaansi ak njiiti Senegaal yi, ba xam lu ciy pexe. Ndegam yor nañu ay pexe !
Waaw, luy pexe ci jéyya jile ?
Nun waa Senegaal, nanu nite njëkk ! Ku wàññeeku (muy mbokk walla muy koo xamul), nanu ko metitlu ba fu metit yem ! Xam ne nit kuy dem ak i noppam, amul njëg, ak ku mu mën a doon, ak fu mu mën a jóge, ak nu mu mën a mel ! Nanu fonk doom-aadama, te naw sunu bopp ! Su loolu weesoo, ci wàllu politig bi, nanuy fal i njiit yu gëm seen bopp, bëgg seen réew, xareñ ci li ñiy def, te maandu ci alalu askan wi. Loolu rekk mooy tax ñoom ñooñuy falu, bokk yëg-yëg ak askan wi, di farlu ci faj seen i soxla. Lu ñuy nas, ñu nasandoo ko, lu ñuy liggéey, ñu liggéeyandoo ko, ngir rekk jëmale réew mi kanam, ba askan wi ci boppam, di gis boppam ci lépp luñ koy fexeel.
Uséynu Béey | Defuwaxu |
https://www.defuwaxu.com/demb-ak-tey/ | DÉMB AK TEY
Dal-leen ak jàmm ci seen xët DÉMB AK TEY mi leen seen yeénekaayu web LU DEFU WAXU jagleel. LU DEFU WAXU nag, li ko tax a jóg mooy dégtal leen ay xibaar yu wér te wóor te aju ci xew-xew yi gën a fés ci réewum Senegaal ak sax ca bitim-réew.
Waaye tamit, bindkat yi dinañ faral di leen ci baaxe seeni gis-gis ak i xalaati doomi réew mi ci mépp mbir mu ñeel Senegaal. Rax-ci-dolli, yéenekaay bi dina leen wisal, may leen ŋeleju ayu-bés gi ak nataali ODIA, aji-ŋeleju bu mag bi. Bii-yoon, nag, seen yéenekaay LU DEFU WAXU da leen a indil lu bees tàq, mayati leen ko, muy seen xët DÉMB AK TEY.
Ñaari baat yii, DÉMB ak TEY, ay tegtal lañu ci li xët mi wund. Jokkalekat bi, “AK”, di wone ne deesuleen téqale. Maanaam, kenn warul a féewale cosaan walla jamonoy maam ya (DÉMB) ak sunu jamono jii (TEY). Bu ko defee, li nu ko dugge mooy dekkil cosaan, fàttali leen xew-xewi démb yu mag yi. Waaye nag, bàkk mbaa ŋàññ maam rekk yi taxunoo jóg. Naka noonu, jógunu ngir di leen nettali rekk li xewoon démb walla di leen léebal. Bu ko defee, nësër gi dëgg mooy lëñbëtil leen cosaan ak aaday maam ya, méngale leen ak jamonoy tey jii ngiree nu rotal ciy njàngat yi nuy jariñ tey, leeralal nu sunu ëllëg. Ci gàttal, xët mu bees mii nu duppe DÉMB AK TEY , li mu sasoo moo di wëral leen réew mépp, sowu ba penku, bëj-gànnaar jàpp bëj-saalum, béréb bu nekk mu taxaw fa xamal leen la fa xewoon ak njàngale yi ñu ci mën a jukkee. Ndaxte, cosaan mooy caabi jiy ubbi buntu tey, di làmp biy leeral ëllëg. Kon, cosaan deesu ko xeeb. Ndege, ku xeeb sa cosaan, ñu xeebal la ko.
Seen yéenekaay LU DEFU WAXU xam na ni, wenn askan mënul a jëm kanam féeg mi ngi dëddu cosaanam. Rax-ci-dolli, réew mu askan wa naat, ci cosaanam ak i aadaam la sukkandiku ba indi fa ay yokkute. Looloo gënatee tax mu baaxe leen xëtam mu bees mii. Wolof dafa ne, kuy dem ba xamatoo foo jëm, war ngaa dellu fa nga jóge.
Bu ko defee, sunu sas moo di dellu rooti ci teenu DÉMB, nàmpi ca meenu cosaan ngir tabax sunu TEY ak sunu ËLLËG. Seen mbokk, Paap Aali Jàllo moo nekk ci boppu gaal gi, di ko joow ci géejug cosaan, yen saa yi mu mbiij ci dexug aada, leeg-leeg moom walla kenn ci LU DEFU WAXU indil leen sarica.
Tey, Daawuda Géy moo def ab gëstu ca Kaasamaas ci ñeyu-xare bu ñépp miin turam te taxul kenn xam ko bu baax : Jiñaabo. | Defuwaxu |
https://www.defuwaxu.com/xibaari-taggat-yaram-3/ | XIBAARI TÀGGAT-YARAM
MESSI GAÑE NA KUBAM BU NJËKK AK INTER MIAMI
Ci guddig gaawu gi jàpp dibéer jii weesu la Inter Miami doon joŋante finaalu Leagues Cup, doon ci daje ak Nashville. Bi joŋante bi dawee ba ci 23eelu simili ba la Pulga bi daldi dugalal Inter Miami, ñu dawal ba ci xaaju ñaareel bi, ci 57eelu simili bi, Fafa Picault fayul ekibam. Ci teg dóor yi lañu mujje tàqaliku. Inter Miami gañe 10i bii ci 9 (ci teg dóor bi). Bii kub di bu njëkk ci Messi ak Bousquet, saa-baarsalon ya woon.
MBAPPE DUGGAAT NA CI PÀKK YI
Keroog ci gaawu gi, Paris Saint Germain doon na amal ñaareelu joŋanteemu Ligue 1. Mbappe bokkoon ci 22i futbalkat ya. Dafa di, moom sax moo dugal biiwu PSG bi ci teg dóor bi ñu amoon (1-1). Loolu nag di wane xanaa ni juboo am na ginnaaw coow li dox seen diggante. Nde, Mappe dafa ban a xaatim pas gu bees ak këlëbu péeyu Farãs bi, ne day toog ba 2024 demal boppam. Loo naqadi woon kilifay PSG yi ba ñu beddi woon ko.
BELLINGHAM : GAN GIY TABAX
Gan-ganlu moom bokkul ciy mbiri Jude Bellingham. Goneg Àngalteer bi, dafa ñëw Real Madrid rekk daldi bokk ; fireeku, di futbal futbalam. Moo tax ci ñaari joŋante yi njëkk ci LIGA bi, dugal na ci ñetti bii ba def ci benn paas. Keroog gaawu, ci ñaareel xaaju mats bi la daldi dugal ñaari bii.
PAAP MATAAR SAAR A NGI XÀLL YOONAM
Ren mooy ñaareelu atam ak Tottenham. Mu mel ni, ren jii, daa fas yéene dëggal boppam, wane lim mën. Gannaaw ba ñu soppee tàggatkat, la ku bees ki daldi xamle ni Paap Mataar du juge ci këlëb bi ndax daf ko soxla. Boobu ba léegi nag gisees na genn kóolute bum am ci moom ba tax mu di ko futbal-loo. Ci gaawu gii weesu, Paap Mataar moo jëkk a dugal ci seen ndam biñu am ci kaw Manchester United (2-0). | Defuwaxu |
https://www.defuwaxu.com/ligue-des-champions-dortmund-ak-real-madrid-nooy-daje-finaal/ | LIGUE DES CHAMPIONS : DORTMUND AK REAL MADRID ÑOOY DAJE FINAAL
Démb, ci àllarba ji, lees doon amal ñaareelu joŋantey demi-finaali “Ligue des champions” bi, diggante Real Madrid ak Bayern Munich. Lu ko jiitu, ci talaata, Paris Saint-Germain doon na janook Dortmund. Dafa di nag, Dortmund ak Real Madrid ñoo am ndam ci seen i joŋante, war a daje ci finaal bi war a am keroog 1eelu fan ci weeru suwe fa Wembley.
Paris Saint-Germain – Dortmund
Saa-Almaañ yi ñoo toogloo farãse yi ci seen ñaari joŋante yi. Paris Saint-Germain moo njëkk a fekki, keroog 30i fan ci weeru awril wii, Dortmund daldi koy dóor 1-0. Barki-démb, ci talaata ji, 7i Me 2024, mu fekksi ko ca fowoom bees duppee “Parc des princes”, gañewaat ko benn bal ci dara, daldi jàll finaal.
Real Madrid – Bayern Munich
Ci weneen wàll wi, waada (champion) Espaañ bi moo toogloo yeneen Saa-Almaañ yi. Ñu amal ñaari joŋante yu metti lool nag. Keroog, bu njëkk ba, 29i Awril 2024, la Real Madrid fekki woon Bayern ca pàkkam, ndaje ma metti, ñu mujjee timboo 2-2. Ci àllarbay démb ji, 8i Me 2024, Bayern Munich daldi fekksi Saa-Espaañ yi seen dëkk. Niki bu njëkk ba, ndaje mi metti lool. Ci 2eelu xaaju joŋante bi la Bayern njëkk a dugal (Alphonso Davies, 68eeli simili). Naka noona, Real Madrid daldi koy tontu, dugal, dugalaat. Joselu moo dugal ñaari bii yi (88eel ak 90+1eel).
Noonu la 1/2 yi demee. Ñaari way-bom yi war a daje bés bi njëkk ci weeru suwe wees dëgmal, fa Wembley (Àngalteer). | Defuwaxu |
https://www.defuwaxu.com/xibaari-taggat-yaram-16-7-2023/ | XIBAARI TÀGGAT-YARAM (16/7/2023)
KUPPEG ÀDDINA SI 2026
Kippu yi ñeel xëccoo paasu kuppeg àddina si war a am ci atum 2026 mi génn nañ fii ci wàlluw Afrig. Senegaal moo ngi bokk ci kippug B gi mook ñii di Kóngoo, Móritani, Tógoo ak ñaari Sudaŋ yi. Senegaal lees jàpp ne mooy ékib bi gën a jekkandi ci kippu gi. Waaye, naataangoom bii di Kóngoo, di ekib bu mag itam, ëpp ko li mu jël ciy kuppeg Afrig du ko ko yómbalal wenn yoon. Te sax, léegi, ekib bu ndaw sax dafa amatul. Ekib yépp ay bañ-bañlu, di jéemantu ni ñépp. Senegaal ci boppam, xam na ni ñépp a koy xaarandi jamono jii. Ba tax na, joŋanteem yépp a nar a metti.
GENERATION FOOT JËL NA RAW-GADDU GI
Generation Foot bu Ndakaaru moo jël Sàmpiyonaa Senegaal. Démb ci gaawu gi la doon joŋnte ak Jàmbaar, ci 24eelu bëccëg bi. Benn poñ doŋŋ la soxla woon ngir kenn bañ koo dabati. Waaye, la gën témboo la def. Nde, dafa dóor Jàmbaar 1-0, daldi matal 50i poñ. Bii mooy ñetteelu yoon mu koy jël ginnaaw 2017 ak 2019.
ESTEFAAN BAAJI AMAAT NA KËLËB
Gannaaw ba mu delsee Senegaal, ci këlëbu Casa Sport bi ko lóofoon (tàggat bi muy ndaw), doomu Sigicoor bi, Estefaan Baaji, dina dem fa Siipr, xaatim ca këlëbu Olympiacos Nicosie ag pas gu tollu ci ñaari at.
AFROBASKET, KIGALI 2023
Jigéeni basket yi war a teewal Senegaal fa Kigali (Ruwàndaa) ñeel powum basket bi ñuy amal ci diggante réewi Afrig yi, dinañu dem ci 21 Sulet bii. Fim ne nag, ñoo ngi Ndakaaru di amal seen i tàggatu di ko waajal ni mu waree. | Defuwaxu |
https://www.defuwaxu.com/mbara-wacc-doomi-gaynde-njaay-yi/ | MBARA-WÀCC DOOMI-GAYNDE NJAAY YI !
Sunu gaynde yi amagul ñaar-fukki at wone nañu njàmbaar fale ca Niseer, nga xam ne fa la réewi Afrig yi gën a xareñ ci futbal daje woon di joŋante.
Jaaraama sunu Doomi-Gaynde yi ! Ay jàmbaar dëgg lañu, ñaawuñu ci xare bi ndax ca Niseer, daje nañook ñeenti ekib, am ndam ñeenti yoon. Mali ak Ganaa lañu njëkk a gal-gal ñaari bal ci dara (2–0), duma Burkinaa Faaso duma yu metti, juróomi bal ci benn (5–1), jóge fa jaar ci kow Réewum Afrig-bëj-Saalum benn ci dara (1–0). Léegi, ñook seen doomi-ndeyi Mali yi rekk a des ci géew bi ! Ak lu mën a xew fan yiiy ñëw, gone yi def nañu lu réy. Sunu xel dal na ndax déggoo, doon benn a leen tax a yegg fiñ yegg tey, fëq caax yi juròom ñeenti yoon te benn yoon doŋŋ lañu nax seen góol. Muy firndeel itam ni ekib bi dëgëre…
Fi mu ne nii, ñu ngiy xaar Mali, waaye dara mënatuleen a tee bokk ci joŋante bu mag biy dajale réewi addina sépp, ca Poloñ ci weeri me ak suweŋ yiiy ñëw. Loolu du guléet, ndax Senegaal demoon na Nuwel-Selànd, ci atum 2015 ak itam réewum Kore Bëj-saalum ci atum 2017.
Ku xam Yuusuf Daabo miy tàggat sunu gaynde yu ndaw yi, xam ne amul tiitukay. Daanaka kóoluteem ci goney ekip bi amul àpp. Nee na Senegaal amul lu muy ragal ndax démb la tàmbalee waajal joŋanteb Niseer bi tey soog a ñëw. Loolu tekki ne liggéey bu jaar yoon a ko tax a dal xel. Te, sàllaaw, bala yàgg nun ñépp dinanu bég. Yuusu Daabo yokk na ci sax ne : « Jot nanoo am i jogaŋte yu metti, Burkinaa Faaso lanu mujjee dajeel, ñu indilnuy jafe-jafe. Waaye sunu pas-pas tax na ñu génn ci. Gëm naa ni kenn mënatunoo të, ku nu dajeel dinan la dóor ».
Li wóor ba wóor moo di ne bu Senegaal toogul ci gàngunaay bi dina ñaaw, ndax dellu ginnaaw lay gën a nirool. Ñaari yoon yi mujje yépp, doomi-gaynde yi àgg nañu ba ci njeexital li ñu daan leen. Su nu waxantee dëgg, nag, loolu mënuta wéy te ñu baree ngi koy naqarlu ba tey jii. Kon mu mel ni am ndam ci dibéer ji rekk mooy seral xol yi.
Abdulaay Seen
(Bi nu bindee li ngeen jàng ba noppi, lanu dégg xibaar bu tiis bi : Mali mujje naa dóor Senegaal 3 penalti ci 2. Kon ñu ne xalam demoon na bay neex…) | Defuwaxu |
https://www.defuwaxu.com/futbal-ak-basketu-senegaal-yaakaar-ak-yakki/ | FUTBAL AK BASKETU SENEGAAL : YAAKAAR AK YÀKKI
Bi Alseri dumaa Senegaal benn ci dara ci finaalu joŋanteb réewi Afrig yi (CAN) ak léegi, mu ngi bëgg a yàgg. Waaye, kenn fàttewu ko. Li ko waral nag mooy finaalu basket bi soxna yi ñàkk, ñoom tamit, biñ dajeek Niseryaa fan yii ñu weesu. Yaakaaroon nañu ne, soxnay basket yi dinañ feral sunuy rongooñ. Ndeysaan, keroog bi leen Niseryaa daanee fii ci Ndakaaru, ñépp a ci amoon tiis ak naqar ndax yaakaar ju tas.
Ñaari finaal, ñaari kub, Senegaal ñàkkandoo leen ci menn at, ci diggante bu gàtt a gàtt ! Ñii ne waaw, ban dëmm a nu juutu ? Ñee di laaj, kan moo nu um ? Laaj bi jar a laaj, nag, ci dëgg-dëgg mooy : lan walla kan mooy sunu gàllankoor ba tax nuy lajj saa su nekk ci cëppaandoo bi ? Tey nag, ci futbal bi lanuy tàmbalee.
Séex Sekk, Roose Mendi, Sil Bokànde, Umar Géy Seen, Ferdinaa Kóli, Umar Daaf, Saalif Jaawo, Paap Buuba Jóob, Fadiga, Àllaaji Juuf, Aari Kamara, Saajo Maane, Kalidu Kulibali… Ku dégg yile tur, sam xel dem ci jaloorey ekib nasiyonaalu futbal bu Senegaal. Ñii nu fi jot a lim ñépp nekkoon walla di ay futbalkat yu xereñ lool, ñu ràññee leen bu baax ci Senegaal, ci Afrig ak ci àddina sépp. Waaye, ak lu tur yiy réy réy, lenn doŋŋ lañuy màndargaal : yaakaar ju tas. Waaw. Ndaxte, ba nëgëni-sii, Senegaal amagul benn biddéew ci mayoom bi. Ak lu coow liy bare bare, mësta jël kub. Laaj bi ub bopp yi mooy : lu tax Senegaal jëlagul kub ba léegi te, jamono ju nekk, mu yor ay ndaw yu xereñ ? Nu ànd xool, démb ba tey, lu xel mën a jàpp ne mooy sunu laago ci futbal bi.
1961 : Ndoorteel li
Ci at mii la Senegaal di door a amal joŋanteem bu njëkk. Ñaari at lañ ci teg (1963) ekibu futbal bi Senegaal daldi jël raw-gàddu gi ci Joŋantey Xaritoo (Jeux de l’Amitié) yi amoon ca jamono jooju.
1965 : Njëlbéenub joŋante ci CAN
Ci at mii la Senegal di door a bokk ci joŋanteb réewi Afrig yi (Coupe d’Afrique des Nations), gàttal bi ci nasaraan di joxe CAN. Ci njëlbéenug joŋanteem boobule, Senegaal ñaawu ci. Ndax, moo jëloon ñetteelu palaas bi. Gànnaaw gi, daanaka Senegaal ab nooy-neex la woon, ku jàpp rekk wulli, ekib bi dee daanaka.
1990 : Dekkiwaat bi
Senegaal dekkiwaat. Claude Leroy mi yoroon ekib bi ci diggante 1989 ak 1992 moo ko defaraat, tàggat leen ba Senegaal joŋantewaat, ginnaaw atum1965, « ½ finales » CAN bi amoon fii ci Senegaal ci atum 1992. Waaye, ñetteelu palaas bi la mujje jëlaat. Ci atum 1994, « ¼ de finales » la yem, wute joŋante yu 1996 ak 1998.
2000 – 2019 : Jamonoy jaloore ak yaakar ju tas
Ci wàlluw futbal, bi Senegaal dee Senegaal ba tey, ci diggante atiy 2000 ak 2019 lañu ko gën a ràññee. Ndaxte, ci jamono jii la ndawi Senegaal yi gën a xereñ fëlle : A1llaaji Juuf, Fadiga, Ferdinaa Kóli, Umar Daaf, Lamin Jaata, Aliyu Siise, Saalif Jaawo, Paap Buuba Jóob, Tooni Silwaa, Aari Kamara, Abiib Béey, Jomansi Kamara, Mamadu Ñaŋ, Suleymaan Jaawara… Bi ñooñu jeexalee, Saajo Maane ak i ñoñam, Gànna Géy, Kalidu Kulibali, Sabali, Ismayla Saar, Jaawo Balde… wutu leen. Ku ci gën a xereñ, dàq futbal sa moroom nga ne kii. Ñu yaakaaroon ni bile yoon, nag, Senegaal dina am dara. Ndeysaan, bu dul finaalu 2002 ba ak « ¼ de finales » bi ñoom Àllaaji Juuf demoon ca « Coupe du Monde » 2002 ak ndam li ñu amoon ci kow Frãs ci ndoorteelu joŋante bi, Senegaal jëlul dara, tus… Naam, li Senegaal àggoon finaal ca Mali, ndam la. Naam, def na jaloore ju réy a réy bi mu amee ndam ci kow Frãs ci « Coupe du monde » bi ci toppoon, ñu ni déet-a-waay mu dem ba « ¼ de finales » yi. Kenn sañul a wax ne loolu du ndam. Wànte, ndam loolu, wareesoon na ko def ag garab, suuxat ko ba mu meññ yeneen i ndam yu gën a réy, maanaam nu jël kub. Ndege, Senegaal bokkoon na ci ekib yi gën a xereñ ci Afrig, te ba léegi loolu la ñépp jàpp. Waaye dara, dara la fi indiwul : 2004 Tinisi moo nu toogloo ca réewam ci « ¼ de finales » yi 1-0 ; 2006 Misra moo ko toogloo ci « ½ finales » yi, mu mujje jël ñeenteelu palaas bi. Ci at moomu « Coupe du monde » amoon na, waaye Senegaal bokku ci ndax Tógo moo ko tere woon dem, mu metti woon lool ci waa réew mi. CAN 2008, Senegaal génnul sax gurub bi mu bokkoon. 2010, Amara Taraawore moo yoroon ekib bi. Waaye, ci CAN bi, Senegaal ñetti joŋanteem yépp la ñàkk, daldi toog. Demul yit ci « Coupe du monde » at moomu. Ñu foog ni Alain Giresse mi ñu tabb ci atum 2013 dina faj laago bi, waaye moom tamit dañu koo mujje dàkk ndax lajj bi mu lajjoon. Ki ko wuutu mooy Aliyu Siise mi bokkoon ci ekibu 2002 bi te nekkoon kapiteen bi. Ginnaaw CAN 2017 bi nu toogee ci « ¼ de finales » yi, moo delloosiwaat Senegaal, ak ñoom Saajo Maane, ci “Coupe du monde” 2018 bi. Waaye, foofu tamit, yaakaar ju tas lañ fa jële. Ndax Senegaal génnul gurub bi mu bokkoon doonte sax kenn mënu ko fa woon. Ci CAN 2019 bi, ñépp a newoon ne bii yoon moom, day baax. Waaye, Alseri moo nu dóor ci finaal bi. Yaakaar tasati. Ñii di saaga fii Aliyu Siise, ñee di duut baaraam njiiti federaasiyoŋ bi, ñeneen ñi di ko jiiñ sëriñtu bi waa réew mi nekke ba ci futbalkat yi. Kan moo ci wax dëgg ?
Cuune, yaataayumbe ak sëriñtu
Bi fi Bruno Metsu (2002) jógee ba léegi, fukki tàggatkat wuutu nañ ko ci boppu ekib bi laata Aliyu Siise di toog. Ci fukk yooyu, juróom-ñaar yi ay doomi-réew mi lañu. Loolu day firndéel matadi, cuune ak caaxaan bi ñu yore futbal bi. Ndaxte, bir na ne ba tey xamuñu nees di tànne tàggatkat bu baax ak naka lees koy gungee, jàppale ko ba liggéeyam àntu. Loolu day wone yit yàkkamti bi ak ñàkk fulla bi waa federaasiyoŋ bi nekke. Te, ku yàkkamti, yàqule. Benn, ab ekib dees koy tabax ci diir bu yàgg. Mbir mi du xéy rekk sotti. Fàww nga may tàggatkat bi tuuti ngir mu tabax ekib buy jël kub. Waaye xel nanguwul, benn walla ñaari at yu nekk nga ut beneen tàggatkat, indi yeneen i futbalkat. Ñaareel bi mooy ne, njiit day am fulla ci boppam. Du nekk ma riirandoo waxatuma la ak benn nopp. Fàww bëgg-bëgg yi wute, gis-gis yi ak xalaat yi safaanoo. Kon mënoo, yow njiit li, saa bu taskati xibaar yi waxee fii nga topp leen, bu askan wi yuuxoo fee ngay jéem a def lu ko neex ngir bañ coow. Moo taxit, saa boo leen toppee, boo lajjee, ñoom ñoo lay njëkk a song. Li koy firndéel mooy atum 2008, bi Senegaal arañefee ak Gàmbi fii ci estaad Lewopóol Sedaar Seŋoor, ndaw yi dañoo mer ba futt, di ñaxtook a sànni xeer ci buntu estaad bi. Bés boobu tàngoon na lool. Kenn fàttewul tamit 2012, bi farandooy ekib bi meree, di sànni ay xeer, butéel ak i yu ni mel ci teereŋ bi. Jotoon nañoo sax wàcc ngir duma futbalkat yi ak njiiti federaasiyoŋ bi. Bés boobu, daa fekkoon Kodiwaar am ñaari bii ci kow Senegaal, muy tekki ne Senegaal du dem ca CAN bi waroon a am atum 2013. Bi ñu jógee ci loolu, FIFA, kurél gi yor futbal bi ci àddina sépp, dafa teg ay daan Senegaal.
Bi ñu ko laajee lu tax futbalu Senegaal mënta jëm kanam, Àllaaji Juuf dafa tontu woon ne ñi fi nekk (njiit yi), xaalisu futbal bi lañu bëgg waaye bëgguñu futbal bi. Kàddu yooyoo taxoon ñu teg ko fi ay daan yu metti, moom Àllaaji Juuf. Waaye, ndax mënees na koo weddi ? Ñaari at lañ ci teg, Demba Ba waxaat lu ni mel. Te, wolof nee na, fen du màgget. Kon daal, njaw des naw xambin. Daanaka, jamono ju nekk, saa su joŋante amee, nga dégg ne waa federaasiyoŋ bi ñoo ngi yaataayumbe ak xaalisu futbal bi. Seen njaboot, seeni mbokk ak i xarit, ñépp lañuy yóbbu fi ekib biy dem, di gundaandaat ak a ndagarwale ci alalu réew mi. Ñu ni déet-a-waay, sëriñ si demaale ak seeni xarfafuufa, gisaanekat yi ame nit ñi fii, ñuy fekk ci ron-lalu futbalkat yi ay téere… Muy lu yéeme sax ! Kon, mel na ne laaj bi nu sampoon ca njëlbéen am na tontu. Cuune, yaataayumbe ak sëriñtu bi ñu nekke moo nu teree jël kub…
Bu beneen yoonee, dinaa leen wax lu tuuti li ma xam ci basket bi ! | Defuwaxu |
https://www.defuwaxu.com/li-gen-a-fes-ci-xibaari-futbal-alxames-9-feewaryee-2023/ | LI GËN A FES CI XIBAARI FUTBAL (alxames 9 féewaryee 2023)
BELSIG AM NA TAGGATKAT BU BEES
Kuppeg àddina 2018 ba léegi, Belsig dafa nekkoon ciy jafe-jafe. Njeexitalu kuppe gi gën koo feeñal. Moo tax ba seen tàggakat ba, Robeertoo Maartinees, xamoon boppam, tekki ndombal-tànkam balaa ñu koy dàq. Démb, ci àllarba ji la ñu xam ne ni tànn nañu Dominikoo Tedeskoo muy seen tàggatkat bu bees.
RONAALDIÑOO BU BEES ?
Ba nu xëyee la xibaar bi daanu, ñuy xamle ni saa-beresil bi, Ronaaldiñoo moo ngi dox ci tànki xaatimloo doomam ca Bàrsaa. Ndax dana mel ni baay ba ? Seetaan a dàkk cib ndaje, te lu ci kanam rawul i bët.
KUPPEG ADDINA KËLËB YI
Làmmiñ daal, ndeke mooy ndeyu balaa yi ! Vidaal de, ba ñu defee jiifii-jaafaa ba noppi, mu xam ni mën na am Real Madrid, la naagu di waxati bu jàppee Real Madrid na mu koy def. Da doon faf Al-Xilaal dóor ekibam bii di Falamingo 3-2. Ndeysaan. Wax baaxul.
ÀNGALTEER
Manchester City moo ngi ci guddi yu lëndëm jamono jii. Yoonu wure moo koy toppe li ñu jàpp ni dafa ñàkk doxal yoon ci njënd meek njaay mi ñeel wurekatam ya ; maanaam, fañ ko yamloo daf ko jéggi. Ñu ragal ni li ñu koy toppee bu dee dëgg diñañu ko teg daan yu diis, lu ci mel ni wàññiy poñam mbaa sax wàcce ko ca Championship. | Defuwaxu |
https://www.defuwaxu.com/demb-senoor-tey-wadd/ | DÉMB SEŋOOR, TEY WÀDD
Li ko dale atum 1978 ba tey jii, woteb ren bii mooy wote bu fi njëkk a am te Ablaay Wàdd sampu ci ndëndam. Walla boog, loolu la ñu bare jàpp. Ndax, man kat neneen laa gise mbir mi. Bees delloo ginnaaw, fàttaliku atum 2007, bi Ablaay Wàdd faluwaatee, war a amal ñaareelu moomeem, dafa wax wax ju am solo. Wax jooju, mi ngi ko waxe woon cim ndaje mu mu séqoon ak taskati xibaar yi. Bés boobu la leen « Góor gi » xamal ni mébétam mooy njabootam ci wàllu politig, maanaam « libéraux » yi, toog ci boppu réew mi lu mat juróom-fukki at, gën gee néew. Foofu, Seŋoor mi njabootam — « socialistes » yi — toogoon ñeent-fukki at ci jal bi, la Wàdd doon diir mbagg, ne sax fàww mu rawe ko fukki at.
Wax jooju, lu jar a bàyyi xel la.
Képp kuy jàngat géewu pólitig beek li ciy xew, war na jéem a xam ndax mébétu Góor gaa ngi ci yoonu àntu, waaw am déet. Su dee waaw la, mu seet man walla yan pexe la koy amale. Nanu leen xoolaat wote yi fi jot a am ci atum 2000 ba nëgëni-sii.
Li wolof di léebu naan, bu ndung sàqee, ndung leng, géewu pólitig bi doy na ci firnde. Ndax, 2000 ba léegi, wote njiitu réew yi fi am yépp, Ablaay Wàdd ak i « doomam » ñoo ciy xëccoo. Kon, mu mel ni làmb ji PDS ak…PDS rekk lañ koy tëggal. Nan dellu ginnaaw. Ci atum 2007 Ablaay Wàdd (PDS) moo janoo woon ak Idiriisa Sekk (mi bawoo woon PDS).
Ñu ni déet-a-waay, ci atum 2012, Ablaay Wàdd janoowaat ak Maki Sàll (moom tamit jóge woon PDS).
Bu fa yemoon mu tane, waaye ci wote ndawi pénc mii weesu, Maki Sàll fexe na ba Usmaan Tanoor Jeŋ, Mustafaa Ñas, Ndem-si-Yàlla ji Jibo Léyti Ka ak seeni farandoo, fàtte PS, làng ak moom ci biir Bennoo Bokk Yaakaar, maanaam ñëw mu boot leen. Amoon na, nag, weneen lafu PS wu lànkoon ni du ànd ak Maki Sàll ci wote yooyu, muy Xalifa Sàll (PS) ak Maalig Gàkku (AFP). Ñooñu, Ablaay Wàdd da leen bëggoon a teg ci ginnaawam, jiite ndajem làngu politig gii di Mànkoo Taxawu Senegaal. Ba ñu lànkee, ne Xalifa Sàll lañuy àndal, Ablaay dafa ne wérëñ, ber yoonam, dem ceek Maki Sàll. Fan la yëf yi mujje ? Xanaa PDS — Maki Sàll — raw, PDS — Ablaay Wàdd — topp ci !
Léegi, nag, sóobu nanu ci woteb 2019 bi ñu war a fale njiitu réew mi fiy toog ba 2024. Waaye, mel na ni dara soppeekuwu fi : na woon, fa woon. Leer na ñépp ni kenn ci ñaari doomi Ablaay Wàdd yii di Maki Sàll (APR) ak Idiriisa Sekk (Rewmi — noonu la ko Idiy binde) mooy gàddu ndam li. Kilifay PS yu mag yi ñoom, Tanoor ak Ñas, daanaka Maki modd na leen ; la ca desoon di bañ, muy Xalifa Sàll ak Gàkku mujje nañoo ànd ak PDS (Idiriisa Sekk). Kon PS moom, kenn waxaalewu ko.
Naam, ñoo ngi wax ci xale bi yëngal jamono te xew, Usmaan Sónko, li am ba des mooy : xamees na ni ku falu PDS a la fal, ndax kàrt yépp a ngi ciy loxoy Ablaay Wàdd. Jàppees na ni, ku mu àndal ci ñaari doomam yooyu di Maki Sàll ak Idiriisa Sekk, dinga jël ndam li. Looloo waral, doonte jëmmu Ablaay Wàdd bokkul ci wote bi, fi mu nekk ñépp a ngi koy déglu ba xam kan lay mujjee tàllal loxoom ngir mu sakkanal ndono li.
Ablaay Wàdd, nag, bi mu yegsee Senegaal keroog alxames 7 féewaryee bii weesu te ñépp doon ko xaarandi ba xam ku muy àndal, mënees naa jàpp ciy kàddoom ni fasul yéenee far ak kenn ci mbër yi. Mébétam mooy wote bi bañ a am. Waaye ku xam Wàdd xam ni ku tàmm a woote di xool ndey-joor la fekk booba xel maa nga jëm càmmooñ. Xanaa nu yónni yàgg rekk ba xam fu wànnent di mujj ak i gëtam. Bésu joŋante bi soreetul…9 | Defuwaxu |
https://www.defuwaxu.com/riiru-kampaan/ | RIIRU KÀMPAAÑ
Lépp lu yëngu am na lu ko yëngal. Réewum Senegaal, jamono jii mu ngi toll ci waajtaayu joŋante bi ñuy fale kiy toog ci jal bi. Këru-Àtte gi gën a kowe fésal na juróomi wutaakon yu samp seen ndënd : Maki Sàll, Isaa Sàll, Usmaan Sónko, Madike Ňaŋ ak Idiriisa Sekk. Kenn ci ñoom la xelam toogatul fan yii, taluñu lu-dul kàmpaañ bi. Lawax yaa ngi jaabante, dëkkoo-dëkk ñu dem fa, di saafonteek ñaa fay yeewoo. Ñoom ñépp a ngi biral seen gis-gis ci doxalinu nguur ba noppiy tanqal askan wi ak i dig. Waaye Wolof Njaay dinay wax ne : dige, bor la. Naka noonu, ay ndaamaar lañuy war, foo toll di leen séen ñu yëkkati seen loxo ca kow, misig biy jolli. Lu kàmpaañ bi gën a jege di gën a rëb ; li koy firndeel moo di ne ñenn ci doomi-réew mi ñàkk nañu seen bakkan keroog bay farandoo Maki Sàll ak Isaa Sàll jàmmarloo. Wutaakon yaa ngi defante ba mu saf sàpp te ñi leen di jàppale kenn demul ñu des, fu nekk ñu nga fay daje, di def seen kem-tàttan ngir seen mbër jël ndam li. Kan lay doon bu bés baa ? Tont laa ngi ci yoon wiy ñëw… | Defuwaxu |
https://www.defuwaxu.com/sacciin-wi-jem-ci-tann-yi-degmal-te-feenalees-ko/ | SÀCCIIN WI JËM CI TÀNN YI DËGMAL TE FEEÑALEES KO
Sëñ Abdu Xaadr Kebe mooy biral fii xalaatam ñeel wotey tànn Njiitu réew mees dëgmal ci atum 2024 mii nu nekk. Dafay feeñal yenn pexey njuuj-njaaj yees lal ngir sàcc wote yi, foqati baatu askan wi.
1 : Baril àdduwaay yi (lieux de vote) ak pekki àddu yi (bureaux de vote) (3 910 000 bureaux de wote) ba waa kujje gi duñu fa man a am aji-teewal ci bépp pekku àddu, ñu jaare ca def càcc gu mag (création de procès-verbaux de résultats).
2 : sos ay pekki àddu (bureaux de vote) yu yées 600 te àtteb tànn bi (code électoral) daa wax ne pekkub àddu bu ne daa war a ëpp 600 wéttkat (àddukat, votant).
Ñoom nag sos nañu 2700i pekk yu yées 600 yii, yépp nag ngir tàyyeel-loo kujje gi ci wut ay way-teewal.
Lu ëpp 2 700 000 ciy pekk yu yées 600 àddukat (votant) sos nañu leen.
Pekk yi ñu tuxal du jeex (bureaux délocalisés) ; yooyu nag dañu leen di def ay pekki yees dul gis (soo wëroon ba sonn doo ko gis), pekki jeneer (bureaux fictifx) ak i wéeruy négandiku (abris provisoires).
Ngir tànn yii dëgmal 2024 gis nanu ci kàrt elektoraal bi lu sakkan ciy pekki àddu yees tuxal, soppi leen ñuy ay pekki àddu yoy jeneer (fictif), loolu jeexiital ci 469 271 tànnkat.
Pekk yees dul gis nag duñu jeex, ni ñu leen di sosee mooy bind ci kàrtuw tànnkat bi (carte électeur) pekku àddu Waagu-Ñaay ci misaal, nga dugg ci di wër ba xàddi.
Yii daal ay misaal lañu ci sàcciinu tànn wi ñu fi teg.
Abdu Xaadr Kebe | Defuwaxu |
https://www.defuwaxu.com/xibaari-taggat-yaram-1-10-2023/ | XIBAARI TAGGAT-YARAM (1/10/2023)
KUPPEG ÀDDINA WAY-LUU YI (MUUMA YI)
Bàyyeesu leen xel, waaye way-luu (muuma) yi teewal Senegaal ca kuppeg àddina si bees leen jagleel ñoo ngay def i jaloore yu rëy. Ba léegi, ékib gañeeguleen ! Ñoo ngi toll ci ñeenti joŋante, gañe 3 yi daldi timboo benn bi. Kaar-dë-finaal lañu war a amal fan yii.
ILIMAAN NJAAY DUGAL NA BIIWAM BU NJËKK AK MARSEILLE
Démb ci gaawu gi la Ilimaan Njaay, doomu Senegaal ji, di sog a dugal biiwam bu njëkk ak Marseille ci seen joŋante bi amoon seen diggante ak Monaco bi ñu ñàkk ci (3-2). Lii la wolof naan, xëcc bu daggul dikk. Jafe woon na ci moom ca njëlbeen ga, ba tax mu daan xaw a jaaxle. Waaye, mu gëm ko ba mu dikk. Njoortees na ni dana ko gën a firiloo nag, nde lees di séentu ci moom ëpp na li mu fa waneegum.
MÓORI JAW, KU JAR A BÀYYI XEL
Alin Siise war na bàyyi bu baax bëtam ak xelam ci doomu Senegaal bi, Móori Jaw. Moo ngi def i jaloore yu réy jamono jii ca këlëbam, Clermont. Gaawug démb gee ci mujju, mu def joŋante bu rëy xañ kii di PSG bu Mbappe ndam.
BARÇA AK MBIRUM NEGREIRA
Barça génnagul ci mbiri Negreira bi ba léegi. Mbir yaa ngi nekkoon ci loxo yoon mu di ko saytu di amal i luññutu. Ci fan yii nag, coow li dafa tàmbalee jugaat ba am ci sax ñuy ragal ñu tas Barça. Ndaxte, mbirum nger muy yàq powum futbal la. Waa Barça nag, ba léegi dañuy rasu, di bañ ni fayuñu benn arbiitar xaalis ngir mu ràccal leen seen boor. Kii di njiitu LIGA bi, Tebas, daldi na yëkkati ay kàddu ci loolu: “Ger (corruption) nekkul joxe xaalis rekk, Waaye, yéene bi kese, soo ko amee, mënees na la ci jàpp”.
NEYMAR A NGI BËGG A JAAXLE
Jamono jii, Neymar fireegul ca naar ya. Ndaxte, boobu ba léegi, bii dafa jaar nii mu jaar nee. Mbir yi dafa xaw a dëgëragum ci moom, ba léegi dugalagul. Benn paas la fa def, am fa penaalti daldi koy rate. Fees ko séentu woon tëllagu fa ! | Defuwaxu |
End of preview. Expand
in Data Studio
README.md exists but content is empty.
- Downloads last month
- 50