Datasets:

Devavrat28

/

All-about-Peshwes

like 0

महाराजांचे मोरोपंत पिंगळे, बाळाजीपंत, अण्णाजी दत्तो, रामचंद्रपंत अमात्य, रघुनाथपंत

पंडित इ. अष्टप्रधान तयारीनिशी राजवाड्यात दाखल झाले. मावळचे मुख्य अन् मातब्बर

<<<

देशमुख आणि देशपांडेही आले. महालात तीन सुवर्णचौरंग मांडण्यात आले होते. राजपुत्र

संभाजीराजे आणि महाराणी सोयराबाईंसोबत महाराज महालात प्रवेशले. त्यांनी सोवळे

नेसले होते. गागाभट्टांनी अष्टप्रधानांना वेगवेगळ्या नियोजित ठिकाणी उभे राहण्यास

सांगितले. त्याप्रमाणे मोरोपंत पेशवे तुपाने भरलेला सुवर्णकलश घेऊन महाराजांच्या पूर्वेस,

रामचंद्रपंत अमात्य दह्याने भरलेला ताम्रकलश घेऊन पश्चिमेस, रघुनाथ पंडितराव मधाने

भरलेला सुवर्णकलश घेऊन उत्तरेस तर दक्षिणेस हंबीरराव मोहिते सरसेनापती दुधाने

भरलेला रौप्यकलश घेऊन उभे राहिले. महाराजांच्या आग्नेयेला अण्णाजी दत्तो सचिव छत्र

घेऊन उभे होते. नैऋत्येस त्र्यंबकपंत डबीर पंखा घेऊन उभे होते. वायव्येला दत्ताजीपंत मंत्री

मोर्चेल घेऊन तर ईशान्येस निराजी रावजी न्यायाधीश दुसरे मोर्चेल धरून उभे होते. जवळच

निरनिराळ्या हंड्यांमध्ये तीनही सागरांचे जल, सप्तगंगांचे जल साठवून ठेवले होते.

राजपुरोहित मंत्र म्हणत होते. गागाभट्टांनी महाराजांना, युवराजांना अन् महाराणींना पवित्र

जलाचा अभिषेक घालायला सुरुवात केली. सप्तगंगांच्या पाठोपाठ समुद्रस्नानही झाले.

उष्णोदकांचे घट महाराजांच्या मस्तकावर रीते होऊ लागले. त्यापाठोपाठ गागाभट्टांनी

अष्टप्रधानांच्या हातातील दूध, दही, तूप, मध अशा पदार्थांचीही अभिषेकधार धरली. प्रत्येक

अभिषेक होताना उच्चस्वरात मंत्रघोष कानी पडत होता. काही वेळातच 'अभिषेक' पूर्ण

झाला. गागाभट्टांनी महाराजांना राजवेश परिधान करून राजसभेत यायला सांगितले.

'राज्याभिषेक' पूर्ण झाला. आता होणार होते 'सिंहासनारोहण'.

अभिषेक झाल्यावर महाराज आपल्या महालात आले. त्यांनी आपला राजवेश परिधान

केला. यावेळेस महाराजांनी आपल्या अंगात पांढऱ्या शुभ्र रंगाचा अंगरखा घातला होता.

पायी पांढरी सुरवार घातली होती. डोक्यावर जिरेटोप व त्यावर केशरी रंगाचा मंदिल अथवा

किमाँश बांधलेला होता. मंदिलाच्या टोकातून अत्यंत तेजस्वी अशा मोत्यांचा तुरा व मोत्यांची

माळ खोवलेली होती. हाताच्या अस्तन्या सारलेल्या होत्या. मनगटात सुवर्णाची पोहोची व

सुवर्णकडी शोभत होती. कमरेला केशरी दुपट्टा बांधलेला होता, अन् त्यातच महाराजांच्या

लाडक्या 'भवानी' फिरंगीचा गोफ अडकवला होता. गळ्यात मोत्यांच्या माळा होत्या अन्

त्यावर पांढऱ्या शुभ्र कवड्यांची जगदंबा भवानीची माळ होती. महाराजांच्या कपाळावर

कुंकवाची चंद्रकोर रेखाटली होती. त्यावर 'शिवगंध' होते. कानात मोत्यांचा चौकडा झुलत

होता. असे ते अत्यंत तेजस्वी 'शिवरूप' होते. महाराज राजवाड्याच्या अंगणात आले.

महाराणी सोयराबाईसाहेब आणि युवराज संभाजीराजेही आले. नंतर तिघांनी कुलदेवतेचे

दर्शन घेतले व आऊसाहेब जिजाऊंच्या पाया पडून महाराज पालखी दरवाज्याने

होळीमाळावरून राजसभेच्या महादरवाज्याकडे निघाले. महाराजांच्या पाठीमागे अष्टप्रधान

मंडळ व खाशी माणसे होती. महाराज राजसभेच्या महाद्वारापाशी येताच शृंगारून ठेवलेल्या

त्या शुभलक्षणी हत्तींनी सोंड उंचावून महाराजांना वंदन केलं. त्याचबरोबर तिथे उभ्या

असलेल्या पहारेकऱ्यांनी आणि हाती सुवर्णदंड घेतलेल्या प्रतिहारींनी महाराजांना मुजरे केले.

त्यांचे मुजरे स्वीकारून महाराज त्या उत्तुंग अशा महाद्वारातून आत प्रवेशले. महाराजांनी

महाद्वारात पाऊल ठेवताच वरच्या नगारखान्यातला चौघडा झणाणू लागला.

<<<

नौबतीवर टिपरी पडली. आतला राजसभेचा प्राकार तर झेंडूच्या फुलासारखा माणसांनी

गच्च भरून गेला होता. प्रत्येकजण नटून-थटून आपल्या राजाचे दर्शन घ्यायला उत्सुक होता.

राजसभेच्या दरवाज्याच्या बरोबर समोर, सरळ रेषेत एक उंच चौथरा बांधण्यात आला होता.

त्या चौथऱ्यावर सुंदर नक्षीकाम केलेल्या अष्टखांबांची सुंदर मेघडंबरी होती. या मेघडंबरीच्या

खाली बत्तीस मण सोन्याचे सिंहासन झळाळत होते. सिंहासनावर अनेक शुभचिन्हे कोरली

होती. त्याचबरोबर राजसभेच्या प्रचंड गर्दीतही चौथऱ्यावरचे भाल्याच्या टोकांवर तोललेले

'न्याय प्रतिष्ठा' जपणारे सोन्याचे तराजू, दुसऱ्या भाल्यांच्या टोकांवर असलेला उघड्या

दातांचा सोन्याचा मासा म्हणजेच 'माहिमरातब'. घोडदळाचे सामर्थ्य दर्शवणारे अखपुच्छ

असणारे भाले, सोन्याचा राजदंड, नक्षत्रमाळा अन् मौक्तिकमाळा, शिवाय अनेक मोर्चेले,

पंखे, चवऱ्या, अब्दागिऱ्या इ. राजचिन्हे उठून दिसत होती. सिंहासनावरच्या मेघडंबरीच्या

खांबांना सुंदर कनाती आणि झालरदार पड़दे लावण्यात आले होते.

राजसभेच्या महाद्वारापासून सिंहासन चौथऱ्याच्या पायऱ्यांपर्यंत लाल मखमली

पायघड्या घालण्यात आल्या होत्या. या मार्गावर बरोबर मध्यभागी हिरोजी इंदुलकरांनी एक

सुंदर कारंज तयार केलं होतं. जेणेकरून महाराज या मार्गावरून जाताना थंडगार पाण्याचे

सहस्रावधी तुषार महाराजांवर फवारले जातील. समोरच्या राज सिंहासनापाशी गागाभट्ट,

बाळंभट्ट राजोपाध्ये व इतर ब्रह्मवृंद सगळ्या तयारीनिशी आले होते. पहाटेची रम्य वेळ होती.

पश्चिमेकडे अंधाराचे गडद साम्राज्य पसले असताना पूर्व क्षितिजावर हळूहळू पांढरा रंग

पसरू लागला होता. राज्यारोहणाचा मुहूर्त जवळ येत चालला होता. साऱ्या सभेचे लक्ष

आता महाराजांच्या येण्याकडे लागले होते. इतक्यात नगारे वाजू लागले. राजसभेच्या माना

उंचावल्या गेल्या. प्रथम दोन प्रतिहारी राजसभेत प्रवेशले आणि त्यांच्यामागून एका हातात

धनुष्य घेऊन अन् दुसऱ्या हातात सोन्याची विष्णूची मूर्ती घेतलेले महाराज राजसभेत

प्रवेशले. शांत, धीरगंभीर पावले टाकत, महाराज अष्टप्रधानांसह सिंहासन चौथऱ्याजवळ

येऊन पोहोचले. सिंहासन चौथऱ्याच्या पायथ्याला उभे राहून त्या सोपानाकडे पाहताना

महाराजांना काय वाटलं असेल? 'आजपर्यंत आपण केलेल्या प्रवासाचा सोपान आजच्या

दिवसापर्यंत येऊन पोहोचेपर्यंत आपल्या कितीतरी जिवलगांनी प्राणांच्या आहुत्या दिल्या. हा

अभिषेक माझा नाही, त्यांचा आहे.' महाराजांना त्या साऱ्या सवंगड्यांचं स्मरण नक्कीच

झालं असेल. सावकाश पायऱ्या चढून महाराज सिंहासन चौथऱ्यावर पोहोचले. गागाभट्टांनी

आपल्या हातातला सोन्याचा राजदंड महाराजांच्या हातात दिला. महाराजांनी शपथ घेतली,

"या पुत्र म्हणून मी या भूमीचं व प्रजेचं पालन करीन. जर मला करणं

शक्य झालं नाही तर या सिंहासनाचा स्वतःहून त्याग करीन." शपथविधी पूर्ण झाला.

गागाभट्टांनी मंत्रोच्चारांचा घोष करत महाराजांना सिंहासनावर बसण्याची खूप केली.

महाराजांनी प्रथम सिंहासनाला वंदन केलं. आपल्या पायातल्या मोजड्या एका बाजूला

काढून ठेवल्या. आपली अत्यंत आवडीची 'भवानी फिरंग' महाराजांच्या जवळच असलेल्या

विश्वासराव गायकवाड या सरदाराच्या हातात दिली आणि मग राजसभेकडे तोंड करून

पाठमोरे जात सिंहासनाला पदस्पर्श जराही न करता महाराज सिंहासनावर आसनस्थ झाले.

<<<

"दक्षिणची पातशाही दक्षिणीयांचे हाती राहिली पाहिजे !!! "

- छत्रपती शिवाजी महाराज

दि. ६ जून १६७४ रोजी शिवाजी महाराजांचा राज्याभिषेक झाला. अन्

हिंदुस्थानातीलच नव्हे तर हिंदुस्थानाबाहेरीलही तमाम परकीय सत्ताधीशांचे आणि

सुलतानांचे डोळे खाड्कन उघडले. मोगल बादशहा मोईउद्दीन 'औरंगजेब' तर फारच

खवळला. तो तख्तावर बसल्यापासून शिवाजीची ही ‘शरारत' रोखण्याचे प्रयत्न करत होता.

शिवाजीवर सोडलेले सारे सरदार मार खाऊनच परत येत होते. एकट्या मिर्झाराजे

जयसिंहांनी चांगली कामगिरी केली म्हणावं तर शिवाजीने येऊन खुद्द

आपल्याला हातोहात बनवलं !! आता आपण स्वतः जातीनिशी दख्खनेत उतरून, मोंगल

सामर्थ्याच्या संपूर्ण शक्तिनिशी शिवाजीचे हे मूळ कायमचे उखडून टाकायला हवे हे

औरंगजेबाला कळून चुकले होते. आजपर्यंत शिवाजी हा एक मामूली जहागीरदार बंडखोर

होता. परंतु काशीच्या काफर पंडिताने त्याला राजा केलं, सिंहासन दिलं. इ. स. १५७५ च्या

विजयनगरम्च्या अस्ताबरोबरच नष्ट झालेलं हिंदूंचं साम्राज्य आज पुन्हा बरोबर शंभर

वर्षांनंतर झळाळून उठलं होतं. अर्थात या साऱ्या गोष्टी इकडे शिवाजी महाराजांनाही समजत

होत्याच! खवळलेला औरंगजेब आता लवकरात लवकर दख्खनवर चाल करून येणार हे

महाराज पुरते जाणून होते.

या वेळेस दख्खनेत स्वराज्याच्या व्यतिरिक्त विजापूरची आदिलशाही आणि

गोवळकोंड्याची कुतुबशाही या दोन 'बहमनी' शाह्या अजूनही जिवंत होत्या. औरंगजेब

दख्खनेत उतरण्याची चिन्हं दिसू लागल्याने, अन् त्याच्याशी लढणे हे एकट्या

मराठ्यांना शक्य नसल्याने महाराजांनी राजकारणाचा एक नवीनच डाव मांडला. औरंग हा

जरी मुसलमान असला तरीही, कितीही केलं तरी तो तैमूरलंग अन् चंगिझखानाचा वंशज